Analityka ogólna i techniki pobierania materiału:
Standaryzacja badania ogólnego moczu.
Suche testy paskowe lub tabletkowe ujednoliciły metody, wzrosła czułość i swoistość oznaczeń, skrócił się czas oczekiwania na wynik.
Automatyzacja badania i odczytu, zrezygnowano z metod jakościowych i półilościowych przeprowadzanych w probówkach za pomocą odczynników płynnych.
Suche testy + automatyzacja spowodowało, że wynik badania moczu nie zależy od miejsca wykonywania badania. Chociaż nadal ważne jest prawidłowe pobranie moczu i poprawne wykonanie badania.
Standardy postepowania wg Europejskiej Konfederacji Medycyny Laboratoryjnej (ECLM): Czas wykonania badania: 30 min (20oC), 4 h (4oC); ilość moczu: 10 ml, wirowania: wirówka z chłodzeniem 4oC przez 5 min 400xg; pozyskiwanie osadu: usunąć płyn z nad osadu pozostawiając 0,5 ml płynu (20-krotne zagęszczenie); ocena osadu: mikroskop kontrastowo fazowy, powiększenie 400x; liczba ocenianych parametrów jest przeliczana na 1000 ml moczu.
Rozbieżności między badaniem fizykochemicznym moczu (testy paskowe) a badaniem mikroskopowym osadu moczu.
Największe rozbieżności są w przypadku leukocytów, bakterii i erytrocytów. Oznaczanie leukocytów za pomocą testów paskowych opiera się na reakcji enzymatycznej katalizowanej przez esterazę indoksylową, obecną na granulocytach i makrofagach. Czynniki zakłócające: masywny białkomocz, rozpadłe granulocyty, kwas askorbinowy, formaldehyd. Test wykrywa tylko nieuszkodzone granulocyty, jeśli nie są one obecne w moczu wyniki testu będzie ujemny. Mimo tego pod mikroskopem będą widoczne leukocyty, oznacza to, że są to limfocyty, których test paskowy nie wykrył, gdyż na ich powierzchni nie ma esterazy. Bakterie oznaczane są za pomocą azotynów. (Azotany z pokarmów są redukowane do azotynów przez reduktazę obecną na bakteriach gram ujemnych.) Czynniki zakłócające: kontaminacja moczu bakteriami nie zawierającymi reduktazy azotanów, niektóre pokarmy, dłuższy czas przechowywania moczu. Niekiedy test paskowy wykaże brak bakterii w moczu, a pod mikroskopem będą one obecne. Oznacza to, że w moczu mamy do czynienia z bakteriami gram dodatnimi, a wynik testu był fałszywie ujemny. Oznaczanie erytrocytów polega na reakcji utleniania barwnika przez hemoglobinę i mioglobinę (pseudoperoksydazowa aktywność hemu) z wytworzeniem zielonego zabarwienia. Czynniki zakłócające: kwas askorbinowy, azotyny, środki odkażające. Niekiedy w osadzie są obecne erytrocyty, a testy paskowe ich nie wykryły albo testy paskowe pokazują erytrocyty, a nie widać ich w osadzie. Przyczyną najprawdopodobniej jest to, że testy paskowe są bardziej czułe dla wolnej hemoglobiny i mioglobiny niż dla erytrocytów.
Klasyfikacja płynów z jam ciała jako przesięków lub wysięków na podstawie charakterystyki cech fizycznych, biochemicznych i badania mikroskopowego.
Cechy fizyczne: pH płynu; <7,29 – wysięki zapalne; >7,29 – wysięki i przesięki nowotworowe.
Badanie biochemiczne: Białko całkowite – P: <30 g/L; W>30 g/L
Rodzaje białka w płynie: P: albuminy; W: globuliny
Albumina (Q): P >12 g/L (.0,8); W <12 g/L (0,3)
LDH (Q): P < 0,6; W >0,6
Fibrynogen: P – brak; W – występuje
ALP (Q): P – jak w surowicy; W – spadek w gruźlicy, > 1,0 wysięk nowotworowy
Alfa-amylaza: P - jak w surowicy; W – duży wzrost
Glukoza: P – jak w surowicy; W – niższa niż w surowicy
Bilirubina: P <0,6 mg/dl; W >0,6 mg/dl
Cholesterol: P <60mg/dl; W >60 mg/dl
Cytokiny prozapalne: P (-); W (+)
Badanie mikroskopowe:
| Parametr | Przesięk | Wysięk |
|---|---|---|
| Cytoza | <500/µL | >1000/µL |
| Leukocytoza | <100/µL | >1000/µL |
| Granulocytoza | <50% | >50% |
| Komórki jednojądrzaste/mononukleary | >50% | <50% |
Komórki nienowotworowe: międzybłonka, granulocyty, monocyty/makrofagi, limfocyty, plazmocyty, komórki LE, erytrocyty (nie mają większego znaczenia).
Cechy komórek nowotworowych: tworzą skupiska, różna wielkość, zwiększony stosunek jądro/cytoplazma, nadbarwliwość jądra, komórki podziałowe, zmiany wodniczkowe.
Obraz elektroforetyczny białka w płynie mózgowo-rdzeniowym i nieprawidłowe pojawienie się prążków oligoklonalnych.
Elektroforeza białek PMR: prealbuminy, albuminy (najwięcej), α1-globuliny, α2-globuliny, β-globuliny, gammaglobuliny.
Prążki oligoklonalne: frakcje oligoklonalne różnią się punktem izoelektrycznym, pojawiają się we frakcji gammaglobulin.. Są znajdowane w stwardnieniu rozsianym. Są to immunoglobuliny produkowane przez kilka, kilkanaście pobudzonych klonów komórek plazmatycznych wewnątrz układu nerwowego (nie są to przeciwciała z surowicy). Znajdowane są także w innych zapalnych i zakaźnych chorobach układu nerwowego, zakażenia wrodzone: cytomegalia, różyczka, toksoplazmoza.
Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego - znaczenie w diagnostyce różnicowej bakteryjnego, gruźliczego i wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Znaczenie diagnostyczne badania płynu owodniowego.
Wady cewy nerwowej (AFP ↑, może pojawiać się Fb, białko całkowite ↑, glukoza ↓), trisomia 21 (AFP ↓, uE3 ↓, βHCG ↑), trisomia 18 (AFP ↓, uE3 ↓, βHCG ↓), ocena dojrzałości płuc płodu (składniki surfaktantu: wskaźnik lecytyna/sfingomielina, fosfatydyloglicerol, ciała lamelarne, stosunek surfaktantu do albumin; test spienienia wg Clemensa, profil płucny, testy immunologiczne), choroba hemolityczna noworodków (bilirubina w płynie owodniowym – pomiar spektrofotometryczny).
Znaczenie makroskopowego, mikroskopowego i chemicznego badania kału.
Makroskopowe badanie kału: wykonanie – oglądanie gołym okiem grudek kału zawieszonych w wodzie destylowanej. Pęczki włókien mięsnych, strzępki tkanki łącznej i resztki tłuszczu świadczą o zaburzeniach trawienia i wchłaniania. Obecność dużej ilości śluzu i ropy – stany zapalne i podrażnienia jelit. Pasożyty – jaja, człony, całe robale. Kamienie kałowe i żółciowe – zaburzenia pracy wątroby, dróg żółciowych. Krew?
Mikroskopowe badanie kału: wykonanie – kał zbity rozetrzeć z NaCl lub wodą, kał wodnisty odwirować lub zebrać osad z sedymentacji. Resztki pokarmowe: włókna mięsne, tkanka łączna, błonnik, tłuszcz (Sudan III), skrobia (płyn Lugola). Składniki ściany jelit: nabłonki, śluz, twory krystaliczne.
Badania chemiczne kału: wykrywanie alfa1-antytrypsyny – jest odporna na działanie jelitowych enzymów proteolitycznych, jej obecność w kale świadczy o jelitowym zespole utraty białka (enteropatia jelitowa). Wykrywanie tłuszczu w kale – zaburzenia wchłaniania lub zaburzenia funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki. Krew utajona w kale – rak jelita grubego. Trypsyna i chymotrypsyna – niewielka wartość diagnostyczna, diagnostyka czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki, obecnie wykonuje się test NBT-PABA. Wykrywanie cukrów redukujących (glukoza, fruktoza, galaktoza, laktoza, pentoza) brak to norma, jeśli są świadczy to o zaburzeniach trawienia i wchłaniania węglowodanów. pH kału – norma 7,0-7,5, <7,0 – zaburzenia wchłaniania i trawienia węglowodanów, >7,5 – procesy gnilne w jelitach.
Badanie mikroskopowe nasienia według wytycznych WHO z 2010 roku.
Rozpoczyna się zaraz po upłynnieniu próbki, mikroskop kontrastowo-fazowy, preparat bezpośredni - 10µl nasienia na szkiełko podstawowe, przykrycie nakrywkowym.
Wstępna ocena preparatu bezpośredniego (powiększenie 100x): występowanie pasm śluzu, agregacja i aglutynacja – ocena nieprawidłowości w zachowaniu się plemników, obecność innych elementów morfotycznych.
Powiększenie całkowite (200x/400x): ocena ruchliwości plemników, ocena koncentracji plemników, ocena komórek okrągłych.
Oceny dokonuje się w 2 preparatach bezpośrednich z tego samego ejakulatu, przynajmniej w 5 polach widzenia, ocenia się niemniej niż 200 plemników).
Agregacja plemników – przyleganie do siebie plemników ruchomych i nieruchomych, do pasm śluzu i innych komórek, tworząc skupiska. Aglutynacja plemników – przyleganie plemników do siebie tylko ruchomych, tworząc skupiska. Inne elementy morfotyczne – ciałka resztkowe, bakterie, nabłonki, kryształy sperminy. Ruchliwość plemników – postępowy (linearny i nielinearny), niepostępowy (każdy inny niż postępowy), nieruchome (bez ruchu). Wyraża się jako odsetek plemników o danym typie ruchu. Koncentracja plemników – liczba plemników w jednostce objętości nasienia (1 ml). Całkowita liczba plemników – liczba plemników w całej objętości ejakulatu (koncentracja plemników x objętość nasienia). Komórki okrągłe – leukocyty i komórki spermatogenezy.