w lustrze twardowskiego:
historia polskiej
myśli psychologicznej

1795 - 123

• Norman Davies:

• „podczas gdy większość krajów europejskich radowała się wiekiem wynalazków, ekspansji, cesarstw – dla Polski wiek XIX był mroczną epoką ’niewoli babilońskiej’, ’pobytu na pustyni’, ’drogi przez piekło’, ’czasu na Krzyżu’ ”

• Polska była wtedy tylko pojęciem – wspomnieniem przeszłości lub nadzieją na przyszłość, a wyobrażeniem w teraźniejszości.

• podstawowych źródeł jej historii należy szukać w mniejszym stopniu w rozwoju społecznym, politycznym i ekonomii, a częściej – w dziedzinie kultury, literatury i religii, krótko mówiąc – w świecie ducha polskiego, który pozwalał ludziom żyć zgodnie z własnymi przekonaniami, wbrew narzuconemu porządkowi, a często na przekór prawu.

• Dlatego, do dziejów polskiej psychologii nie sposób stosować tych samych metod, jakie stosuje się do historii psychologii w krajach Europy Zachodniej i Ameryki.

„kamienie milowe”

• ok. 1270/1272:

• Witelon:

• prezentuje w Optyce (Perspectiva) własną teorię spostrzegania wzrokowego;

władze duszy

• 1605-1618: Sebastian Petrycy z Pilzna:

• lekarz i „ojciec polskiej filozofii”, w autorskich komentarzach do pism Arystotelesa, formułuje wnikliwe spostrzeżenia o charakterze psychologicznym;

• 1770: pijar Zygmunt Linowski:

• odkrywa nieświadome procesy umysłowe;

• 1771: Józef Epifani Minasowicz:

• publikuje O przyczynie namiętności ludzkich

• pierwszy traktat w całości poświęcony problematyce emocji i motywacji;

psychologia albo fizjologia

• 1786: Anna z Sapiehów Jabłonowska:

• tłumaczy i wydaje pracę niemieckiego autora - Joachima Henryka Campego Psychologia albo krótko zebrane lekcje elementarne o naturze i własnościach duszy, pierwszą polską książkę ze słowem „psychologia” w tytule;

lekarz dla włościan

• znajdują się tam rozważania poświęcone:

• histerii - macica

• epilepsji - wielka choroba

• halucynacjom i omamom - wada zdawania się

• stanom delirycznym oraz różnym zaburzeniom procesów poznawczych i/lub emocjonalnych - durnowatość i obłąkanie się myśli

• melancholii - smutnodur

• nostalgii - domarad

• manii - szaleństwo

• somnambulizmowi - nocobłąd

• nimfomanii - chłopodur - „ustawne pragnienie, albo nienasycenie się płcią drugą”.

psychoterapia

• 1830: lekarz, Józef Jakubowski:

• publikuje O metodzie leczenia psychicznej - prekursorski zbiór zasad i technik psychoterapii;

• 1845: Bartłomiej Frydrych:

• publikuje O chorobach umysłowych - pionierski podręcznik z zakresu psychiatrii;

somatiker vs psychiker
bad or mad dilemma

• 1846-1852: Klemens Maleszewski:

• „obłąkanie jest skutkiem uszkodzenia funkcji mózgowych”.

• 1866-1867: Henryk Struve: polemizuje z lekarzami warszawskimi na temat zawinienia choroby psychicznej.

śniadeccy

• 1804-1811: Jędrzej Śniadecki:

• ogłasza Teorię jestestw organicznych

• prekursorską pracę z pogranicza psychologii i fizjologii;

• wyodrębnia podstawowe typy konstytucjonalne:

• „nerwowy” (o przewadze procesów intelektualnych);

• „atletyczny” (oznaczający się „mocą mięs i doskonałym ich wyrazem”);

• „krwisty” i „limfatyczny” oraz ich kombinacje i podtypy.

śniadeccy

• 1822: Jan Śniadecki:

• popularyzuje asocjacjonizm, empiryzm i fenomenalizm - poglądy fundamentalne dla ówczesnej psychologii;

narodziny introspekcji?

• 1805: Józef Kalasanty Szaniawski:

• Rady przyjacielskie młodemu czcicielowi nauk i filozofii, pragnącemu znaleźć pewniejszą drogę do prawdziwego i wyższego oświecenia

• poradnik zachęcający młodych ludzi do systematycznego samopoznania za pomocą introspekcji

charaktery rozumów ludzkich

• 1837: Michał Wiszniewski:

• ogłasza najbardziej znaczącą książkę psychologiczną z okresu „przednaukowego”.

• Stefan Szuman:

• „mamy tu do czynienia z utworem zupełnie oryginalnym, niezwykłym, z wnikliwą naukową analizą psychologiczną, którą autor wyprzedził o sto lat współczesną psychologię umysłu i inteligencji”.

• „Dotąd filozofowie zwracając oko rozumu do wewnątrz, na działania własnego rozumu, jego naturę tłumaczyli;

• ja chciałem wstecznym porządkiem, nową drogą się puścić: przypatrywać się dziełom rozumu ludzkiego i całej duszy, i od tego przychodzić do poznania jej natury.

• Zdało mi się, że wewnętrzne na własnym, a zatem na jednym tylko rozumie, robione obserwacje, nie wystarczą do dokładnego zgłębienia jego natury, że właśnie dla takiej metody filozofowie niewiele czego nauczyć nas mogli.

• Psychologie ich składają się prawie z samych mniemań, które w coraz innej odradzają się postaci”.

program wiszniewskiego

• „musimy po pierwsze, starać się naszkicować historię naturalną ludzkich inteligencji

• po drugie historię naturalną, określającą poziom i zakres inteligencji różnych rodzajów zwierząt, począwszy od pierwszego jej przebłysku u kręgowców”

• „po trzecie dać porównawczy opis zwierzęcej i ludzkiej inteligencji - a w końcu naszkicować pierwszy zarys paleontologii umysłowej, która by otworzyła i zbadała skamieliny i ślady ukształtowania i budowy umysłu, przechowane w takich kopalnych pozostałościach ludzkiego intelektu, jak mitologie Azji oraz wygasłe literatury europejskie starożytnych Greków i Rzymian.

• psychologia porównawcza powinna by zacząć od pierwszego ukazania się, od pierwszej dającej się wyróżnić oznaki inteligencji, już odgałęzionej i oddzielonej od ślepego instynktu i od niej pójść w górę, poprzez wszystkie odcienie aż do najwyższych inteligencji Szekspira, Newtona i Macaulaya”.

szokalski

• 1861-1863: Wiktor Feliks Szokalski:

• publikuje Fantazyjne objawy zmysłowe, zawierające syntezę ówczesnej wiedzy z pogranicza psychopatologii, psychologii społecznej, farmakopsychologii i psychologii religii;

• Przedstawia w niej oryginalną teorię snów (odrzuca uniwersalna symbolikę);

• Interpretuje zjawiska w duchu monizmu i naturalizmu.

wiktor feliks szokalski 1861

• Obok świadomej woli i wiedzy istnieje w nim jeszcze nieświadoma dążność i nieświadome poznanie, których samowiedza nie rozjaśnia wcale.

• Proces myślenia i działania z natury swojej jest nieświadomym.

• Samowiedza jest wprawdzie nader ważnym w naszych procesach myślenia warunkiem, ale wcale nie jest niezbędnym, bo i bez niego wszystko tam w umyśle naszym odbywa się tak samo.

józef kremer 1852

• Analizuje psychiczne funkcjonowanie człowieka w ramach trzech dyscyplin:

• pneumatologii (duch sam w sobie),

• antropologii (duch w powiązaniu z materią – relacja tego co świadome i tego co bezświadome), oraz

• psychologii.

mikołaj lipiński 1867

• Rozróżna w człowieku:

• dwie klasy działań psychicznych.

• Pierwszą stanowią działania psychiczne odbywające się w człowieku zarówno ze źwierzęciem, a te są bezświadome działania psychiczne, zowiące się niższemi albo zmysłowemi działaniami;

• do drugiej klasy, należą zaś owe działania, które tylko wyłącznie człowiekowi są właściwe, które w epoce świadomości na jaw występują i wyższemi działaniami psychicznemi czyli umysłowemi się zowią.

• Skoro:

• człowiek dwojakie czynności psychiczne wykonuje t.j. bezświadome czyli zmysłowe i świadome czyli umysłowe, przeto słusznie człowiekowi przypisujemy dwie zasadnicze władze czyli usposobienia, a mianowicie:

• zmysłowość i umysłowość;

• Zatem antropologia psychiczna rozpada się na dwa działy:

• naukę o zmysłowych (nieświadomych) działaniach psychicznych, oraz

• naukę o umysłowych działaniach człowieka.

od pozytywizmu do okultyzmu

• W kręgu jego zainteresowań (oprócz psychologii) m.in.:

• Medycyna

• Fizjologia

• Pedagogika

• Fizyka

• Filozofia

• Historia

• Socjologia

• Parapsychologia

• Psychiatria.

• 1869: Julian Ochorowicz:

• przedstawia pionierski projekt psychologii jako nauki przyrodniczej;

• odcina się od filozoficznej przeszłości

• kładzie nacisk na obserwację i zbieranie

• faktów dostępnych empirycznie, które powinny być klasyfikowane i uogólniane.

• chociaż punktem wyjścia jest introspekcja, którą uznaje za „samą najpierwszą metodę” psychologii, to jednak szczegółowy program zakłada dość zaawansowane rozumienie psychologii.

• W jego zakres wchodzą zagadnienia z zakresu psychologii ogólnej i rozwojowej, psychologii genetycznej, porównawczej i fizjologicznej, a także - psychopatologii.

• rozróżnia dane zdobyte z perspektywy wewnętrznego obserwatora:

• („sposoby wewnętrznego badania”, „obserwację bezpośrednią własnej duszy” i „doświadczenia wewnętrzne”)

• od danych „trzecioosobowych”, uzyskanych z perspektywy zewnętrznego obserwatora („sposoby zewnętrznego badania”).

• źródłem tych ostatnich „obserwacja i doświadczenia obcych dusz w ich najzewnętrzniejszych objawach”, „obserwacja zewnętrzna dusz normalnych (fizjognomia, frenologia)” oraz „doświadczenie właściwe, zewnętrzne, czyli metodę fizjologiczną”.

• 1887: Julian Ochorowicz:

• publikuje La suggestion mentale (O sugestii myślowej) – najpopularniejszą na świecie książkę polskiego autora z zakresu parapsychologii;

• W studium z psychologii historii, Bezwiedne tradycje ludzkości (1898):

• przedstawia oryginalną koncepcję, zbieżną ze współczesnymi poglądami psychologii ewolucyjnej, zgodnie z którymi wiele ludzkich zachowań można wytłumaczyć dopiero wtedy, gdy przyjmie się, iż stanowią one adaptacyjną pozostałość do odmiennego środowiska niż to, w jakim żyjemy obecnie.

1890: Adolf Beck i Napoleon Nikodem Cybulski

jako jedni z pierwszych na świecie, badają zjawiska elektryczne w korze mózgowej

um

• Samuel Linde (1814):

• Słowo um iest to w Słowiańskim ięzyku korzeń, który z siebie wypuszcza rozliczne modyfikacye; z niego pochodzą: rozum, umysł, umieiętność; um iest pierworodną w człeku władzą rozpoznawania rzeczy, czyli macica ideów porządnych.

• Pochodne: umieć, umieiętny etc., rozum, rozumieć, rozumować, rozumny etc., bezumny, bezumność, zdumieć, zumieć, duma, dumać, dumny.

biblia
królowej
zofii

świadomość w polszcze

• „Świadomie”, „świedomie” – (świadomość, zdawanie sobie sprawy z czegoś) od XV wieku.

• Dokumenty i tłumaczenia Pisma Świętego.

• "Nisi gravi infirmitate gravata eadem Anna Dolinska stare non posset et hoc sub bona al. swiedomyiu (pro swiedomym) et tunc eadem Anna Debet se inscribere et recognoscere" (1433).

• Biblia Szaroszpatacka (ok. 1450):

• Nye czin grzecha w swem swyadomyv (nunquam patiaris crimen scire).

• Przeto wam davami na swyadomye (notum facimus).

ksiądz włodek,
słownik polski dawny, czyli zebranie słów dawnych zaniedbanych polskich z ich tłumaczeniami

• Świadomia, człowiek, albo ludzie świadomi: ktore za świadki może kto brać, np. przystaw świadomią, toiest, przystaw świadków (1780).

samuel bogumił linde 1812
conscientia
bewusst

• z doświadczenia wiadomy, doświadczony, dobrze wiedzący, znaiący

• świadomy, wiadomy komu

• wiadomość z doświadczenia

• z doświadczeniem, biegle

świadomość, samowiedza samoświadomość

• Wiedzenie,

• Baczenie,

• Sumienie,

• Samoznawstwo,

• Poczuwanie się,

• Przekonanie wewnętrzne,

• Umienie siebie,

(s-umienie),

• Samopoznanie siebie samego,

• Samo-wiedza,

• Przeświadczenie o sobie,

• Zmysł wewnętrzny,

• Uznanie,

• Podlegający uznaniu,

• Przytomny,

• Odbywający się za udziałem wiedzy i woli.