Templariusze w Polsce

Na ziemie polskie templariusze dotarli w III dziesięcioleciu XIII w., czyli

znacznie później niż inne zakony krzyżowe, takie jak joannici czy bożogrobcy.

Dosyć późna ekspansja terytorialna templariuszy na ziemie Europy Środkowej

wynikała z polityki zakonu, który bardziej koncentrował się na swoich

rozległych dobrach we Francji, czy Hiszpanii ( swoją drogą czy wiesz , że

templariusze posiadali również spore nadania w Chorwacji ?), niż na terenach

Europy Środkowej, ( W Czechach templariusze osiedli w II ćw. XIII stulecia).

O słabym zakorzenieniu zakonu w Europie Środkowej do początku XIII w.

świadczy również niedorozwój struktury hierarchicznej w naszym regionie.

Polityka ta zdeterminowana była również w znacznym stopniu postacią księcia

saskiego Henryka Lwa, dobrodzieja templariuszy w Supplinburgu i Brunszwiku.

Sądzę, że te powiązania zakonu z najpoważniejszym przeciwnikiem cesarza

Fryderyka Barbarossy mogły w bardzo poważnym stopniu wpłynąć na

opóźnienie recepcji templariuszy w Polsce, gdyż panujący w II połowie XII w.

Książęta piastowscy byli bardzo poważnie uzależnieni politycznie od Fryderyka.

Na ziemie polskie templariusze zostali sprowadzeni dzięki niemal trzem

jednoczesnym fundacjom trzech książąt: Henryka Brodatego, Władysława

Odonica, Bramina I. Ponieważ równoczesna akcja trzech rywalizujących ze

sobą politycznie władców nie mogła być ich wspólną inicjatywą, to niezbicie

wskazuje to na inspirację zakonu, pragnącego rozszerzyć swoje europejski

posiadłości.

Najrozleglejsze nadania dla zakonu uczynił Władysław Odonic, który

prawdopodobnie uczestniczył w latach 1217-1218 w V krucjacie u boku króla

węgierskiego Andrzeja II. Ponieważ templariusze odgrywali bardzo istotną rolę

w krucjatowych przygotowaniach Andrzeja, prawdopodobnie wtedy mógł w

Palestynie zetknąć się z templariuszami lub z ich węgierskimi lub chorwackimi

klasztorami.

W 1225 r. w okresie gdy władza Odonica ograniczała się tylko do północnego

skrawka Wielkopolski wokół grodu w Ujściu nadał on templariuszom 3 wsie

nad rzeką Wełną. Osiem lat później , już po zdobyciu władzy w całej

Wielkopolsce, dodał do tego wieś Krosno, identyfikowaną z leżącym w pobliżu

poprzednich nadań Krosnem k. Wągrowca. Brak jest przekazów , że w dobrach

tych powstał konwent.

Innym nadaniem była darowizna księcia dokonana w 1232 r., kiedy to Odonic

podarował templariuszom szpital pod Gnieznem wraz z jego uposażeniem

ziemskim. Tak samo jak w poprzednim nadaniu nie ma przekazów , czy przy

szpitalu rozwinął się konwent. Należy sądzić, że templariusze nie spełnili

postawionych przed nimi zadań, gdyż w 1243 r synowie Odonica przekazali

szpital gnieźnieński wraz z jego uposażeniem bożogrobowcom miechowskim.

Uważam, że na tak łatwą rezygnację templariuszy z dobrze uposażonej placówki

wpłynęły znaczne straty osobowe w czasie najazdu mongolskiego w 1241 r.

oraz konieczność skupienia się na odbudowie innych domów.

Pozostałe Darowizny Odonica okazały się dużo trwalsze. Wśród nadań dla

templariuszy dyplom Odonica wymienia miejscowość o nazwie Velikavetz,

czyli Wielka Wieś, na zachód od Międzyrzecza, na pograniczu Wielkopolski i

ziemi lubuskiej, przejętej później przez Brandenburgię. W późniejszych

dokumentach wymienia się natomiast:

- Templewo

- Kołczyn

- Cemelno-Giemeln (wieś zanikła w czasach nowożytnych)

- Boryszyn

- Langenpfuhl

Niektóre z nich , jak niewątpliwie Templewo, powstały w wyniku działalności

osadniczej templariuszy na słabo zasiedlonym terenie. Fakt ten potwierdza

dokument biskupa poznańskiego Bogufała z 1251 r.

Po kasacie templariuszy i uregulowaniu pretensji margrabiów brandenburskich

w 1347 r. dobra wokół Wielkiej Wsi objęli joannici, którzy połączyli je z

kompleksem sulęcińskim w jedną komturię z siedzibą w Łagowie.

Trzecim kompleksem który nadał templariuszom Odonic są Chwarszczany nad

Myślą. Kontrowersje dotyczą osoby Henryka Brodatego, ponieważ nie do końca

jest pewne , czy w 1232 r. ziemią kostrzyńską władał Władysław Odonic, czy

Henryk Brodaty i który z nich wobec tego mógł dokonać w tym czasie

rzeczywistych nadań na jej obszarze. Templariusze wykorzystali sprzyjającą

sytuację i postarali się o jednoczesne potwierdzenie swych posiadłości u

wszystkich rywalizujących stron. Zachowali w ten sposób niezależność od

zwalczających się władców i fundatorów. Zręczna dyplomacja zakonu

doprowadziła do sytuacji, w której każdy z rywali mógł z równą słusznością

uważać się za fundatora komturii w Chwarszczanach.

Wyznaczenie Chwarszczan na siedzibę komturii w dokumencie Odonica

wskazuje, że konwent osiadł tam wkrótce po 1232 r. W połowie XIII w.

Templariusze wznieśli tam kaplicę dla mieszkających tu braci. Od roku 1282

potwierdzony jest tytuł komtura dla przełożonych klasztoru w Chwarszczanach.

Przed 1291 r. Chwarszczany stały się głównym domem wyodrębnionej z

przeoratu niemieckiego jednostki organizacyjnej obejmującej Polskę, Sławię i

Nową Marchię. Po kasacie templariuszy dobra wokół Chwarszcan przejęli

joannici, których pobyt poświadczony jest od 1335 r.

W 1234 r posiadłości templariuszy powiększyły się o darowiznę Henryka

Brodatego dotyczącą ziemi kinieckiej z ośrodkiem w Dargomyślu w owym

czasie oderwaną od Pomorza Zachodniego. Nadanie pochodzi niewątpliwie od

Henryka Brodatego, który w tym czasie zajął te ziemie, chociaż dokument

fundacyjny wystawił Bramin pomorski, który w ten sposób podkreślił swoje

uprawnienia do tego obszaru.

W 1241 r. lub 1243 templariusze rozszerzyli swój stan posiadania o inne

pobliskie obszary w ziemi kostrzyńskiej mianowicie o wsie:

- Lubno

- Obodrzany, które otrzymali od komesa Włosta.

W 1261r. zakon zawarł ugodę z Brandenburczykami, na mocy której

zrezygnował z części dóbr:

- prawdopodobnie przedlokacyjnej osady targowej pod Kostrzyniem

- dworu w Myśliborzu

- wsi przy drodze z Kostrzynia do Gorzowa.

Uważa się, że łatwa rezygnacja templariuszy z części dóbr dowodzi niezupełnie

legalnego ich posiadania.