Dydaktyka - nauka o nauczaniu i uczeniu się; nauka o celach, treściach, metodach, środkach i organizacji.
Nauczanie - planowe, świadome współdziałanie nauczyciela i ucznia, które polega na wywołaniu zmian w wiedzy, umiejętności i osobowości ucznia.
Uczenie się - działanie planowe i świadome, w toku którego cele, środki, metody kształcenia ustala sam uczący się.
Kształcenie - ogól planowanych czynności nauczania i uczenia się.
Wykształcenie - rezultat kształcenia.
Samokształcenie - działanie świadome skierowane na samego siebie, którego środki i metody ustala sam podmiot. Jest to proces samorzutny i dynamiczny, ponieważ po osiągnięciu jednego celu sięgamy po następny.
Samouctwo - samodzielne uzupełnianie wykształcenia w przypadku gdy nie dopełniła tego szkoła, np. korepetycje.
System dydaktyczny - całokształt zasad organizacyjnych uczenia się, tworzące spójną wewnętrzną strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
Strategia nauczania - sposób organizowania procesu dydaktycznego.
Metoda nauczania - zweryfikowana droga działania.
Środki dydaktyczne - przedmioty materialne, które ułatwiają poznanie rzeczywistości, dzięki czemu usprawniają proces nauczania.
Etap edukacyjny - okres nauki o sprecyzowanych celach zakończonych wynikami uczniów.
Podstawa programowa - I część ogólna, II część szczegółowa; określa cele edukacyjne, jest podstawą napisania programu nauczania.
Program nauczania - zawiera zakres informacji naukowej z danego przedmiotu.
Blok przedmiotowy - rodzaj zadania edukacyjnego skupiającego treści z kilku przedmiotów.
Zadania szkoły:
- kształcenie umiejętności służących zdobywaniu wiedzy, nawiązywania i
utrzymywania poprawnych kontaktów z innymi dziećmi, dorosłymi, osobami
niepełnosprawnymi, działania w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych.
- wspomaganie poczucia przynależności do społeczności szkolnej, środowiska
lokalnego, regionu i kraju.
- rozbudzanie potrzeby kontaktu z przyrodą.
- kształtuje środowisko wychowawcze sprzyjające realizowaniu celów i zasad
określonych w ustawie, stosownie do warunków szkoły i wieku ucznia poprzez:
a) zapewnienie odpowiedniej bazy dla uczniów szkoły,
b) systematyczne diagnozowanie i monitorowanie zachowań uczniów,
c) realizowanie programu wychowawczego szkoły,
d) realizowanie szkolnego programu profilaktyki.
Forma zapisu podstawy programowej
Efekty kształcenia zapisane są w języku wymagań na koniec każdego etapu kształcenia:
cele kształcenia opisane są przez wymagania ogólne
treści kształcenia opisane są przez wymagania szczegółowe
treści ścieżek edukacyjnych zostały włączone w treści przedmiotów
Wymagania edukacyjne są wspólne dla różnych odbiorców w szczególności dla:
ucznia
nauczyciela
autorów podręczników
autorów arkuszy sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych
Wzrost odpowiedzialności nauczycieli za proces nauczania:
zapis podstawy programowej w postaci wymagań edukacyjnych ułatwia dobre przygotowanie do sprawdzianu i egzaminów zewnętrznych
„odchudzenie treści” sprzyja realizacji podstawy programowej w określonym zaplanowanym czasie
Kształcenie umiejętności ponadprzedmiotowych na wszystkich etapach edukacyjnych
czytanie ze zrozumieniem
myślenie matematyczne
myślenie naukowe - w rozwiązywaniu problemów, formułowaniu wniosków
komunikowanie się w języku polskim i obcym
uczenie wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji
rozpoznawanie własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenie się przez całe życie
praca zespołowa
Zwiększanie szans edukacyjnych:
w klasie VI szkoły podstawowej i III klasie gimnazjum będą odbywać się obligatoryjnie zajęcia dodatkowe dla uczniów o niezadawalających wynikach i zdolnych tzw. grupa wyrównawcza i konkursowa
Główne założenia reformy programowej w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej
złączenie programowe gimnazjum oraz szkoły ponadgimnazjalnej, prowadzące do bardziej racjonalnego zagospodarowania 6-letniego cyklu nauki
przeznaczenie przynajmniej pierwszych czterech lat tego cyklu na jednakowy dla wszystkich, pełny kurs kształcenia ogólnego, obejmującego wszystkie podstawowe obszary wiedzy
Założenia podstawy programowej w obszarze przedmiotów matematyczno-przyrodniczych:
uczenie się tego, co człowiekowi może być użyteczne w życiu i działalności
przyswajanie przez uczniów ze zrozumieniem podstawowych faktów, zasad, prawidłowości, praw i praktyk
kształcenie postaw ucznia warunkujących mu sprawne funkcjonowanie we współczesnym świecie
posługiwanie się technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi
Realizacja treści w przedmiotach matematyczno - przyrodniczych
przeniesienie ciężaru ze zdobywania wiedzy na zdobywanie i kształcenie umiejętności
zmniejszenie encyklopedyzmu
dominacja zasady egzemplaryzmu i metody dominantowej w doborze treści
nauczanie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych w zakresie ogólnym:
szkoła podstawowa - matematyka, przyroda
gimnazjum - matematyka, biologia, chemia, fizyka, geografia,
szkoła ponadgimnazjalna - w pierwszej klasie: matematyka, biologia, chemia, fizyka, geografia,
3 lata gimnazjum i 1 klasa szkoły ponadgimanzjalnej stanowią zamkniętą całość w nauczaniu przedmiotów ogólnych
Szkoła podstawowa: matematyka, przyroda
Gimnazjum: mat., biol., chem., geo., fiz.,
Szkoła ponadgimnazjalna: klasa I to samo, klasy 2 i 3: mat., + przedmioty w rozszerzeniu.
Nauczanie liniowe przedmiotów matematyczno-przyrodniczych
odejście od nauczania spiralnego na rzecz liniowego tzn. zniesienie powtarzania treści kształcenia na rzecz ich poszerzania
sprawdzanie wiedzy ucznia powinno odbywać się w oparciu o treści nauczane wcześniej
Przyrost wiedzy w nauczaniu liniowym
Poziom szkoły podst. - Uczeń dostosowuje swój ubiór do panujących warunków pogodowych.
P. gimnazjum - Uczeń potrafi prowadzić obserwacje pogodowe i obliczyć np. spadek temperatury ze wzrostem wysokości.
P. szkoły ponadgimn. - Uczeń potrafi wyjaśnić czynniki klimatotwórcze, obliczyć np. gradienty sucho- i wilgotnoadiabatyczne, prognozować zmiany pogody obserwując przechodzenie frontów atmosferycznych.
Realizacja zajęć terenowych
prowadzenie obserwacji i doświadczeń oraz zajęć w terenie wymaga znajomości przez nauczycieli zasad zachowania bezpieczeństwa
realizacja celów podstawy programowej może być realizowana również w trakcie wycieczek krajoznawczo-turystycznych
Specyfika nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych według zmian w podstawie programowej kształcenia ogólnego
Nauczanie przyrody jest nastawione na:
kształcenie badawczej postawy (m.in. dwa działy w podstawie programowej dotyczące prowadzenia obserwacji w terenie)
kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł i własnych obserwacji
kształcenie umiejętności wykonywania własnych pomiarów
stosowanie technologii informacyjno - komunikacyjnej
Głównymi obszarami aktywności ucznia w ramach nauczania przyrody powinno być:
doświadczanie
obserwowanie i mierzenie
prowadzenie doświadczeń
dokumentowanie i prezentowanie
stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi
Nauczanie biologii wymaga:
poznawania przez ucznia metodyki prowadzenia badań biologicznych
stworzenia warunków w szkole do samodzielnego planowania i wykonywania doświadczeń biologicznych
prowadzenia obserwacji ze szczególnym uwzględnieniem obserwacji mikroskopowych (pracownie powinny być wyposażone w podstawowy sprzęt laboratoryjny, mikroskopy i preparaty trwałe)
rozwijania umiejętności prowadzenia samodzielnych obserwacji w terenie, co stwarza konieczność wyposażenia ucznia w klucze do oznaczania gatunków
ujęcia lekcji w terenie przy planowaniu zajęć lekcyjnych dla poszczególnych klas
Wnioski:
konieczność współpracy międzyprzedmiotowej
„odchudzenie” treści programowych na rzecz realizacji zajęć doświadczalnych i terenowych
konieczność planowania zajęć terenowych w organizacji pracy szkoły
zabezpieczenie środków finansowych na pomoce dydaktyczne ułatwiające prowadzenie zajęć w terenie i wykonywanie doświadczeń
wsparcie metodyczne i merytoryczne dla nauczycieli szczególnie przyrody (różne kwalifikacje podstawowe i różne kompetencje do nauczania)
uświadomienie nauczycielom konieczności nabywania nowych umiejętności metodycznych oraz nowego patrzenia na treści merytoryczne nauczanych przedmiotów (w tym na kolejność pojawiania się treści)
Zasada strukturalnego nauczania:
zasada systematyczności - podzielenie materiału na fragmenty i działy, analiza w logicznej kolejności, systematyczne kontrolowanie uczniów, nawiązanie do znanych treści, integrowanie materiału.
zasada systemowości - porządkowanie wiedzy uczniów, uświadamianie jedności świata poznanego w różnych aspektach na różnych przedmiotach.
Systematyczność nauczania prowadzi do powstania systemu wiedzy, który pozwala na uporządkowanie struktury wiedzy: respektuje związki i cechy poszczególnych obiektów treściowych; stanowi pewną logiczną całość.
Zasada poglądowego nauczania - wykorzystanie środków dydaktycznych związanych z obserwacją:
- bierne (ilustratywne) - pokazywanie przez nauczyciela odpowiednich środków dydaktycznych,
- czynne (operatywne) - uczniowie pracują ze środkami dydaktycznymi, łączą obserwację z działaniem, wykonują obserwacje i eksperymenty, tworzą zbiory, wykonują pomiary.
Zasada stopniowania trudności - nauczyciel: przystępnie przekazuje treści; dobiera odpowiednie ilości treści na poszczególne lekcje; dostosowuje je do poziomu intelektualnego uczniów, etapu rozwoju, zainteresowań; stosuje zastępcze określenia; obrazuje treści odpowiednimi przykładami; uwzględnia różnice w tempie pracy uczniów.
Stopniowanie:
treści proste → niewielka złożoność problemowa → treści o wysokim stopniu abstrakcji
Zasada wiązania teorii z praktyką - teoria (daje uczniom możliwość poznania świata), praktyka (uwzględnia oddziaływanie na ten świat); nauczyciel: skłania ucznia do wykorzystania wiedzy w życiu codziennym; wprowadza informacje praktyczne przed treściami teoretycznymi; skłania uczniów do własnej aktywności, w wyniku której tworzą sami definicje, prawa, reguły.
Zasada efektywności kształcenia - nauczyciel: dąży do względnej trwałości wiedzy uczniów; dąży do tego, aby wiedza była przede wszystkim plastyczna; uwzględnia w planowanych lekcjach elementy pozwalające na powtarzanie, utrwalanie i integrowanie wiedzy uczniów oraz uwzględnia nauczanie problemowe (strategia problemowa).
Nauczanie problemowe:
a.) wstęp - utworzenie sytuacji problemowej; sprecyzowanie celu; konstruowanie szczegółowych zadań.
b.) II etap - postawienie hipotezy; ustalenie sposobu weryfikacji hipotezy (zaplanowanie doświadczenia); weryfikacja hipotezy w działaniu (przeprowadzenie doświadczenia).
c.) zakończenie - opracowanie wyników; ocena rezultatów; wyciąganie wniosków i weryfikacja hipotezy.
Cele kształcenia( opis oczekiwanych zmian zachodzących pod wpływem oddziaływań dydaktycznych):
ogólne - wskazują kierunki dążenia ucznia
operacyjne - powinny zawierać działanie, warunek i kryterium, np. Uczeń rozpoznaje (działanie) spośród 20 roślin (warunek) 10 z nich (kryterium)
Operacjonalizacja celów nauczania:
- zapisanie celu w postaci ogólnej,
- intuicyjny obraz uczni osiągającego cel,
- luźny zapis celów operacyjnych,
- selekcja luźnych zapisów,
- klasyfikacja luźnych zapisów
- sformułowanie celów operacyjnych.
Taksonomia celów kształcenia wg. Niemierki
1. poziom wiadomości:
a.) zapamiętanie wiadomości - uczeń pamięta terminy, fakty, prawa i teorie naukowe, zasady działania, nie myli ich i nie zniekształca;
b.) zrozumienie wiadomości - uczeń przedstawia je w innej formie niż zapamiętał, streszcza, porządkuje;
2. p. umiejętności:
a.) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych - uczeń posługuj się wiadomościami wg podanych uprzednio mu wzorów co oznacza opanowanie umiejętności manualnych lub intelektualnych,
b.) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych - uczeń stosuje wiadomości w sytuacjach nowych, lub znacznie złożonych, formułuje problemy, plan działania; tworzy oryginalne przedmioty, wartościuje wg kryteriów.
3.p. postawy:
u. dąży do samodzielnego poznawania elementów przyrody i związków pomiędzy mini,
u. respektuje zasady higieny i zdrowego trybu życia,
u. rozumie znaczenie i wartość środowiska życia we wszystkich jego przejawach,
u. jest wrażliwy na piękno przyrody i przejawy jej zniszczenia,
u. jest zaangażowany emocjonalnie i praktycznie w ochronę przyrody i środowiska.
Operacjonalizacja celów nauczania:
poziom → kategoria → określenie wieloznaczne → określenie konkretne, czasowniki operacyjne (w nawiasie).
1. p. wiadomości:
a.) zapamiętanie materiału - wiedzieć lub nie (nazwać, podać definicje)
b.) zrozumienie materiału - znać, nie znać; zrozumieć (streścić, wyjaśnić, zilustrować, rozróżniać).
2. p. umiejętności:
a.) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych - umieć, kształtować (analizować, skonstruować, zastosować, porównać, sklasyfikować, narysować, rozwiązać, narysować, zmierzyć)
b.) w sytuacjach trudnych - (scharakteryzować, wybrać sposób, dowieść, przewidzieć, wykryć, ocenić, zaplanować).
Poziomy wymagań:
1. Konieczne K (2)
2. Podstawowe K+P (3)
3. Rozszerzające K+P+R (4)
4. Dopełniające K+P+R+D (5)
Te 4 poziomy stanowią wymagania programowe
5. Wykraczające K+P+R+D+W (6)
Główne założenia, zmiany w szkolnictwie:
• Zapowiedź przyspieszenia obowiązku szkolnego
• Podniesienie rangi nauki języków obcych
• Wyrównanie szans
• Połączenie programowe gimnazjum i liceum. Model 4+2 ( w miejsce 3+3)
• Indywidualizacja ścieżki kształcenia
• Profilowanie w gimnazjum i liceum
• Nacisk na efektywność uczenia
• Zmiana podręczników w wyniku zmian programowych
• Poszerzenie wyprawki szkolnej