DYDAKTYKA - WSPÓŁCZEŚNIE
- nauka o nauczaniu i uczeniu się
- nauka o kształceniu i samokształceniu
PRZEDSTAWICIELE I TWÓRCY POLSKIEJ DYDAKTYKI - XX W.
I Kazimierz Twardowski, Władysław P. Dawid
II Bogdan Nawroczyński, Kazimierz Sośnicki
III Wincenty Okoń
PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI
Dydaktyka bada rzeczywistość, w której działają,
z jednej strony nauczyciel kierujący procesem uczenia się,
zaś z drugiej strony - uczniowie aktywnie przyswajający
materiał nauczania. Rzeczywistość składa się z: treści
kształcenia, metody, środków dydaktycznych, formy.
Dydaktyka zajmuje się analizą wszystkich składników,
elementów nauczania.
Przedmiot badań dydaktyki:
- cele kształcenia - treści kształcenia- zasady nauczania
- metody nauczania- środki dydaktyczne- formy organizacyjne
Dydaktyka analizuje proces uczenia się
Zadania: - wykrywanie i wyjaśnianie zależności, formułowanie teorii
Dydaktyka ogólna zajmuje się - analizą wszelkiego uczenia się i
nauczania organizowanego w sposób świadomy, systematyczny, planowy
Dydaktyka szczegółowa - dotyczy konkretnego przedmiotu
( inna w gimnazjum czy liceum).
Nauki społeczne:
1) socjologia 2) pedagogika: a) ogólna b) dydaktyka c) teoria wychowania
d) społeczna e) kulturowa 3) psychologia 4) filozofia
Nauki biologiczne DYDAKTYKA BIOLOGII dydaktyka ogólna, system pojęć.
Treści nauczania
Powiązana z innymi naukami
- pedagogiką, psychologią, dydaktyką ogólną, naukami biologicznymi,
naukami medycznymi Wykorzystuje wiedzę z: - psychologii
- logiki - ergonomii dydaktyki - prakseologii - cybernetyka
- filozofia - socjologii
Uczenie się przez:- przyswajanie- odtwarzanie- przeżywanie - działanie
Uczenie się jest planowanym, zamierzonym i złożonym
procesem, którego siłą napędową są motywy uczenia się,
rezultatem są określone wiadomości, umiejętności i nawyki,
wymaga aktywności jednostki.
Lekcje o efektownym uczeniu się:
- korzyści z nauki - wzrasta motywacja - znajomość praw uczenia się
- etapy uczenia się - pamięć (zapamiętywanie, przywoływanie)
- uczenie się ze zrozumieniem- techniki organizacji metody
- style- preferencje sensoryczne- typy inteligencji
- cykl przyspieszonego uczenia się- uczenie myślenia
- korzystanie ze źródeł informacji
Uniwersalne etapy uczenia się
- nieświadoma niekompetencja- świadoma niekompetencja
- świadoma kompetencja- nieświadoma kompetencja
Style uczenia się - aktywista, działacz
- refleksyjny, analityk- teoretyk- pragmatyk, aplikator
8 inteligencji- interpersonalna-matematyczno - logiczna
- muzyczna- wizualno-przestrzenna- językowa
- ruchowa- przyrodnicza
Edukacja a sukces ucznia: - aktywna, - bierna
Nauczanie: system działań nauczyciela, kierowanie
aktywnością ucznia, jest to proces wieloczynnościowy, złożony
Proces kształcenia - proces nauczania (uczenia się)
systematyczny, planowy i długotrwały
W procesie kształcenia powinna wystąpić równowaga
między nowoczesnym a, dalej nie ma.
Wykształcenie - rezultat nauczania
- stan finalny, do którego doprowadza kształcenie
Samokształcenie - proces samodzielnie prowadzony
Składniki systemu kształcenia:- nauczyciele
- uczniowie- treść kształcenia- środowisko kształcenia
Działanie systemu podporządkowane jest celowi.
Cele reformy edukacji:- podniesienie poziomu edukacji
- wyrównywanie szans- poprawa jakości edukacji
Reforma: 1) strukturalna 2) programowa 3) oceniania
Zasady nauczania
- ogólne normy postępowania nauczyciela i uczniów
- normy, którymi należy się kierować przy organizacji i
realizacji procesu nauczania - uczenia się
Charakter zasad: - jako dyrektywy i ogólne normy pracy dydaktycznej
- dotyczą istotnych prawidłowości procesu kształcenia
- obowiązują w nauczaniu wszystkich przedmiotów
Nie mogą być zbyt szczegółowe i powinny odnosić się do całokształtu
Geneza zasad -Analiza procesu kształcenia
Wykrycie prawidłowości procesu nauczania - uczenia się
Etapy przemian w realizacji zasady:
I - nakaz stosowania środków i materiałów dydaktycznych
II - wprowadzono czynnik ruchu i pracy ręcznej,
prowadzenie obserwacji, pomiarów i doświadczeń
III - wykorzystanie techniki
IV - teraz, czynny kontakt ucznia z poznawaną
rzeczywistością, akcentuje wielozmysłowy
kontakt ucznia z rzeczywistością
Zasada systematyczności ( i logicznej kolejności)
Herbart, XIX w. uczenie polega na porządkowaniu nowego materiału
Reguły: - treści po kolei zgodnie z logiką przedmiotu
- stale nawiązywać do materiału opanowanego
- podkreślać zagadnienia główne i istotne
- przechodzić do opracowania nowego materiału po
gruntownym przyswojeniu poprzedniego
Rodzaje aktywności: - sensomotoryczna- intelektualna
- werbalna- emocjonalna
Aktywizacja - ogół zabiegów nauczyciela, które mają wyzwolić
aktywność ucznia
Zasady dydaktyczne wg K. KraszewskiegoZasady uczenia się
- zasada doniosłości- zasada niezbędnych warunków
- zasada wzorca- zasada dostępności- zasada nowości
- zasada aktywnego łączenia teorii z praktyką
- przyjemności- wygaszania- rozkładania ćwiczeń w czasie
Proces kształcenia - szereg świadomych i celowych czynności
nauczyciela i uczniów zmierzający do wywołania pożądanych
zmian w uczniach Czynność - wszelki proces ukierunkowany na wynik
Uczenie się - opanowywanie określonych czynność
i przez uczącego się. Obejmuje procesy emocjonalne,
intelektualne i motoryczne.
Cele kształcenia - oczekiwane wyniki nauczania, uczenia się,
zamierzone właściwości ( osiągnięcia) uczniów
Cele ogóle ( globalne) - odnoszą się do nauczania wszystkich
przedmiotów na danym poziomie kształcenia ( SP, G, L)
2. Cele kierunkowe (przedmiotowe) - dotyczą nauczania konkretnego
przedmiotu (np. biologii)
3. Cele etapowe - związane z nauczaniem danego przedmiotu w
konkretnej klasie
Ze względu na sformuowanie:
- cele ogólne - kierunki dążeń pedagogicznych
- cele operacyjne - zamierzone osiągnięcia uczniów
Taksonomia celów: - I poziom - wiadomościA - zapamiętywanie
B - rozumienieII poziom - umiejętności
C - stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
D - stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych
Planowanie:
- kierunkowe (na rok lub semestr)
- wynikowe (dział lub większa jednostka tematyczna)
- metodyczne (konkretna lekcja)
Dobry plan:- celowy- wykonalny- spójny, zgodny wewnętrzny
- operatywny- giętki, elastyczny, podatny na zmiany
- szczegółowy- długodystansowy- całościowy
- terminowy- racjonalny- prosty w budowie
Po co planować:
- zwiększenie skuteczności nauczania
- lepsze wykorzystanie zasobów
- świadoma kontrola nad przebiegiem kształcenia
- ochrona przed przypadkowością
- upodmiotowienie ucznia
- rytmiczność
- racjonalność
- koordynacja i ingerencja kształcenia
- ochronę przed rutyną
- samoocena pracy dydaktycznej
Plan wynikowy jest dokumentem nauczycielskim,
który powinien zastąpić dawne rozkładu materiału.
Zalety planu wynikowego:
- wspomaga efektywność
- pozwala lepiej wykorzystać potencjał
- zapewnia rytmiczność osiąganych celów
Metoda:
- sposób postępowania stosowany świadomie, konsekwentnie i
systematycznie- sposób wykonania zadania
Metoda kształcenia:
- sposób postępowania nauczyciela z uczniami umożliwiający
realizację operacyjnych celów kształcenia
Wybór metod zależy od:
- celów lekcji- wieku uczniów- poziomu wiedzy, zdolności uczniów
- bazy dydaktycznej szkoły'- wiedzy i operatywności nauczyciela
Technika nauczania:
- „przepis” na organizację sytuacji dydaktycznej
- sposób postępowania w ramach danej wiedzy
Strategia nauczania: - ogół celów, środków, metod wykorzystywanych
w procesie dydaktycznych dla osiągnięcia jak najlepszych wyników
Strategia (pojecie najszersze) metoda technika (pojęcie najwęższe)
Metody podające - przyswajanie, oparte na aktywności poznawcze
j o charakterze reproduktywnym: pogadanka, opis, opowiadanie,
wykład, wyjaśnienie, praca z książką
Metody problemowe - uczenie się przez odkrycie
Metody waloryzacyjne (eksponujące) - uczenie się przez
przeżywanie: impresyjne (wrażenia), ekspresyjne (przezycia)
Metody praktyczne - uczenie się przez działanie
Strategie nauczania:
- A (asocjacyjna) - przekazywanie przez nauczyciela uczniom gotowej
wiedzy, wyłącznie pasują metody podające
- P (problemowa) - uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę
rozwiązując problemy teoretyczne lub praktyczne
- O (operacyjna) - ukierunkowanie działań ucznia
- E (emocjonalna) - rozwijanie procesów emocjonalnych, wskazane zajęcia
terenowe, laboratorium, placówki naukowe, podczas seminariów i dyskusji
Stopień złożoności: proste i kompleksowe
Podmiot dominujący: nauczyciel lub uczeń
Aktywizacja uczniów: nieaktywizujące i aktywizujące
Metody podające:- powszechne- pozornie proste
- rola nauczyciela - dobór treści oraz sposobu jej przekazywania
- asymilacja wiedzy i trwałość zależy od charakteru treści i sposobu jej przekazania
- metody: pogadanka, wykład, praca z książką, nauczanie programowane
Pogadanka:
- należy do najstarszych metod
- rozmowa nauczyciela z uczniami
- nauczyciel z reguły zna odpowiedzi na stawiane pytania uczniom
- rozmowa oparta na przeżyciach i doznaniach uczniów
- ważne poprawne formowanie pytań, logiczne ich wiązanie
- rodzaje: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalające
- przygotowanie: ustalenie celu, analiza merytoryczno-logiczna wiedzy,
rozłożenie elementów wiedzy, pytania i ustalenie kolejności pytań,
zaprojektowanie zadań, pytań (aby uniknąć improwizacji)
- konieczne aktywizowanie wszystkich uczniów
a) wstępna - przygotowanie uczniów do pracy, wyzwolenie stanu gotowości
b) przedstawiająca nowe wiadomości - aktywizowanie uczniów,
powiązanie nowych i znanych wiadomości
c) utrwalająca - opanowanie materiału
d) kontrolna
Opis:Opowiadanie:Wyjaśnienie:Wykład:Praca z książką:
Mapy mentalne - jakby „drzewka”, powtórka dla wzrokowców, głównie na lekcjach
powtórzeniowych, porządkuje wiadomości, buduje strukturę
Zasady: maksymalne ograniczenie informacji, unikamy zdań
Linia czasu - daty nanoszone na linię chronologicznie
Programowane nauczanie - uczenie się:
- metoda oparta na słowie- zamiast nauczyciela maszyna
- najważniejszy jest program komputerowy
Maszyny dydaktyczne: informatory, egzaminatory, repetytory, trenery
Metody problemowe - teoretyczne podstawy J. Deway,
popularyzator W. Okoń, polega na kierowaniu pracą uczniów, którzy
zdobywają nowe wiadomości i umiejętności.
Warunki efektywnego nauczania problemowego: dobre
przygotowanie nauczyciela, wdrożenie uczniów do
samodzielnego myślenia i działania Rodzaje problemów:
- typu „odkryć” - od eksperymentu do teorii, jedno rozwiązanie
- typu „wynaleźć”, „skonstruować” - od teorii do praktyki, wiele rozwiązań
Etapy:
Niepokójciekawość, świadomość niewiedzywola wiedzy
Na sytuację problemową składa się:
- zadanie do rozwiązania
- minimum wiadomości z danego zakresu
- niezbędne środki działania
- atmosfera rzetelnej pracy
Ogniwa:- wytworzenie sytuacji problemowej- wyłowienie problemu
- wysunięcie problemu szczegółowego- wysuwanie i uzasadnianie hipotez
- weryfikowanie hipotez- podsumowanie
Metoda sytuacyjna: - zrozumienie przez uczniów sytuacji
oraz podjęcie decyzji w sprawie rozwiązania i przewidzenie skutków
Cel:- umożliwienie zdobycia nowych wiadomości
- rozwijanie myślenia- rozwijanie samodzielności
Polecana w szkołach ponadgimnazjalnych i wyższych
Przebieg zajęć:
- pogadanka wstępna- prezentacja opisu sytuacyjnego
- ustalenie problemu do rozwiązania- zespołowa analiza sytuacji
- propozycje rozwiązań- ocena propozycji- wybór rozwiązania
Opis sytuacyjny:- zawiera problem- wzbudza potrzebę
ustosunkowania się do problemu
- dotyczy sytuacji autentycznej lub fikcyjnej
- zawiera zestaw informacji umożliwiających podjecie decyzji
Metoda przypadków:
- rozpatrzenie jakiegoś przypadku i rozwiązanie jakichś trudności
- rozwinięcie metody sytuacyjnej
- trzeba uzupełnić informacje
Seminarium:
- dogłębne studiowanie problemu
- wymaga indywidualnego samokształcenia się
- grupa przedstawia konkretne zagadnienia i dyskusja na ten temat
- polecana w wyższych szkołach
Klasyfikacja:
- oparte na obowiązkowej pracy domowej
- wstępna część
- wprowadzenie do obserwacji
- jako uzupełnienie laboratorium
Cel - pogłębienie wiedzy na dany temat
Mikronauczanie:
- metoda twórczego uczenia się praktyki
- popularna dla przyszłych nauczycieli
- w małych grupkach
- przebieg: obserwacja (5 - 20 min), analiza i ocena,
przeprowadzenie lekcji w wersji ulepszonej z nową grupą uczniów
Burza mózgów:
Dyskusja:
„Śnieżna kula” (dyskusja piramidowa) - każdy ma szansę
na wyrażenie swojego zdania 635:
- modyfikacja burzy mózgów: 6 - liczba osób (grup), 3 - liczba pomysłów,
5 - liczba powtórzeń- cyfry są zmienne
Dyskusja oceniana (punktowana)
Dyskusja wielokrotna np.: „66”, 6 - liczba osób (grup), 6 - czas
6 myślących kapeluszy:- biały: fakty- czerwony: emocje
- czarny: pesymizm- żółty: optymizm- zielony: możliwości
- niebieski: analiza procesu
Drzewko decyzyjne
- jest to graficzny zapis analizy procesu podejmowania decyzji
- uświadamia uczniom, że każda decyzja ma swoje skutki
- schemat należy wypełniać od pnia
Sposób postępowania: 1. Stworzenie sytuacji problemowej
2. Określenie wartości i celów na szczycie korony,
możliwe rozwiązanie u podstawy korony
3. strony pozytywne i negatywne jako gałęzie
SWOT S - strenghts - mocne strony W - weakness - słabe strony
O - oppurtunities - szanse T - threats - zagrożenia
Metaplan - graficzne przedstawienie dyskusji, w czasie
której uczniowie analizują zagadnieniaSchemat: Jak jest?
Jak powinno być? Dlaczego nie jest tak jak powinno być?
Co zrobić, żeby było tak jak być powinno? Wnioski
Zalety: aktywność wszystkich uczniów, efekty pracy są uporządkowane
Wady: czasochłonność, podsumowanie jest trudne
Gry dydaktyczne- należą do metod problemowych
- obecność elementów zabawy- przez zabawę uczniowie
zdobywają wiedzę- cechy charakterystyczne: reguły,
zaangażowanie uczniów, swobodna atmosfera
- funkcje: poznawcze, kształcące i wychowawcze
- forma: indywidualna, grupowa, zbiorowa
Gry symulacyjne
- odtworzenie problemu- przedmiotem jest rzeczywistość
- przebieg: cel, przygotowanie, zapoznanie z instrukcją, symulacja, podsumowanie
Metody eksponujące
- wyodrębnione przez Okonia
- rola: eksponowanie wartości połączonych z przeżywaniem- różne odmiany
- impresyjne i ekspresyjne Impresyjne: - zdobywanie informacji
o eksponowanych dziele- pełne uczestnictwo w ekspozycji dzieła
- konfrontacja z zasadami postępowania uczestników
- można stosować do dzieł sztuki i postępowania ludzi
Ekspresyjne: - uczeń jest „twórcą”, sam eksponuje wartości,
utożsamia się z nimi, przez co silniej przeżywa
To bardziej metody uczenia się niż nauczania - uczenie się przez przeżywanie.
Drama- oparta o bezpośrednie doświadczenia uczniów
- pozwala głębiej, autentyczniej określać treść i przeżyć ją
- charakter ponadprzedmiotowy - techniki: - stop-klatka
- wejście w rolę
- inscenizacja improwizowana
- wywiad
- uczy samowiedzy, rozumienia siebie i innych na poziomie emocji i uczuć
- rozwija wyobraźnię
- rodzaje: edukacyjna, terapeutyczna, psychodrama
Metoda ćwiczeń przedmiotowych
- wymagają wielokrotnej czynności w celu uzyskania sprawności
- cele: zdobycie umiejętności, utrwalenie umiejętności, podwyższenie sprawności
Łańcuch czynności prowadzący do zdobycia sprawności
Pokaz czynności naśladowanie samodzielne wykonanie ćwiczenie
umiejętności zdobywanie umiejętności nawyk
- przebieg: cel, opis wykonania, wskazanie sposobu wykonania, próba wykonania
Planowanie doświadczeńElementy: - obserwacja zjawiska
- hipoteza wyjaśniająca zjawisko- doświadczenie sprawdzające hipotezę
- potwierdzenie / odrzucenie hipotezy
Typy lekcji:
A) rodzaj lekcji odpowiada strategiom dydaktycznym
- podające- problemowe- ćwiczeniowe- eksponujące
B) typy lekcji wynikające z funkcji dydaktycznych,
służące zaznajomieniu z nowym materiałem
C) z liczby ogniwaD) z organizacji pracy na lekcji
E) ze stosowanych metodF) z wykorzystywanych środków
G) z miejsca
Nauczyciel - powinien być źródłem wiedzy i wzorem osobowym
Atrybuty zawodu:
- kwalifikacje zawodowe
- kompetencje zawodowe: zakres wiedzy i uprawnienia,
twórcze wykorzystanie posiadanej wiedzy
- kompetencje: specjalistyczne, dydaktyczne, psychologiczno-pedagogiczne
Umiejętności potrzebne współczesnemu nauczycielowi:
- modyfikacyjne- autodydaktyki- kreatywności- asertywności
- operowania informacjamiStandardy kompetencji:
- prakseologiczne- komunikacyjne- współdziałania
- kreatywne- informatyczne- moralne
Zadania zawodowe:- orientacyjne- decyzyjne- wykonawcze
- kontrolno-korektywne
Stopnie awansu:- stażysta- kontraktowy- mianowany- dyplomowany
- honorowy profesor oświaty
Nauczyciel stażysta powinien:- poznać organizację danej placówki
- jakie dokumenty są w szkole- uczestniczyć jako obserwator w
zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu
- prowadzić lekcje w obecności opiekuna stażu lub dyrektora
Wymagania:
- znajomość organizacji szkoły- umiejętność prowadzenia zajęć
- znajomość środowiska uczniów- umiejętność prowadzonych i obserwowanych zajęć
Rozmowa kwalifikacyjna
Stażysta:- przedstawia sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego
- odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wymagań
Komisja kwalifikacyjna:- analizuje dorobek- przeprowadza rozmowę
Dokumentacja załączona do wniosku o podjecie postępowania
kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego
Ocenianie
Sprawdzanie, ocenianie, ewaluacja osiągnięcia uczniów, sprawdzanie ich i ocenianie
Ocenianie (szersze pojęcie) sprawdzanie (węższe pojęcie)
Ocenianie społeczno-wychowawcze Ocenianie dydaktyczne
Składowe oceny szkolnejOcena szkolna to informacja o wyniku
kształcenia, wraz z komentarzem dotyczącym tego wyniku
Ocena dla ucznia:- poznanie możliwości- rozwój psychofizyczny
- budowa motywacji- kształtowanie zainteresowań- nabywanie wiedzy
Koncepcja testu to zbiór decyzji dotyczących:-przeznaczenia- treści- formy