NIE LETNI nieletniego określa ustawa o postepowaniu w sprawach nie letnich oraz art10p1i2 kk. To osoba: 1) która nie ukoczyla 18rż i nie ma dolnej granicy i wykazuje przejawy demoralizacji 2) osoba która ukończyła 13rż a nie ukończyła 17 i popełniła czyn karalny. 3)osoby wobec których stosuje się orzeczenie w okresie nieletności- środki. Stosuje się do niego odpowiednie źródła (nie karę) czyli sąd rodzinny i do spraw nieletnich.
MAŁOLETNI-osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie zawarła małżeństwa (bo przez małżeństwo uzyskuje pełnoletniość). {Bycie małoletnim wpływa na zakres zdolności do czynności prawnych oraz na możliwość zasiedzenia nieruchomości będącej własnością małoletniego lub przedawnienia przysługującego mu roszczenia.} MŁODOCIANY- art.115§10KK; to sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w I instancji 24 lat.ale ze względu na młody wiek stosuje się do niego odrębne środki związane z rodzajem kary,wykonaniem kary (art. 115p10)
Powstanie sądu dla nieletnich W Polsce: polski KK w 1932r. wprowadził pojęcie nieletniego (do lat 17-nieletni); w 1962r. nie zawierał przepisów dot. nieletnich, dopuszczał wyjątkowo zastosowanie odpowiedzialności karnej wobec nieletnich (wyjątek 16 lat); w 1997r.- prawo odpowiada na zapotrzebowanie społeczne i obniża wiek do 15 lat.
W USA: utworzenie pierwszego sądu dla nieletnich w Chicago w 1989r., gdzie zaczęto stosować odrębne środki i sądownictwo. Nieletni mają być sądzeni przez odrębny (lokalowo i organizacyjnie) sąd. Zerwanie ze stosowaniem kar, na rzecz stosowania środków poprawczych i wychowawczych. Odejście od izolacji, funkcjonowanie odrębnych środków- zakładów, zamiast więzienia. Zerwanie z karą pozbawienia wolności, na rzecz środków wolnościowych, jakimi były np. wprowadzanie nadzoru kuratora. STRUKTURA ORGANIZACYJNA SĄDU DLA NIELETNICH Sąd rodzinny w sprawach nieletnich zajmuje się m. in. kwestiami dotyczącymi demoralizacji i czynów karnych nieletnich. Sprawy w I instancji rozpoznaje Sąd rodzinny. W sprawach przeciwko nieletnim o popełnienie czynu karalnego , jeżeli wobec nieletniego zastosowano środek poprawczy, lub gdy środek odwoławczy zawiera wniosek o orzeczenie środka poprawczego, to takie sprawy rozpoznawane są przez wydział karny Sądu okręgowego. Sąd rodzinny wobec nieletniego może (art.6 upn): 1)udzielić upomnienia; 2)zobowiązać do określonego postępowania: naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia; 3)ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna; 4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego; 5) zastosować nadzór kuratora; 6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją; 7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów; 8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego; 9) orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w młodzieżowym ośrodku socjoterapii; 10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym; 11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Art.12upnW razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki - w domu pomocy społecznej. [ubezwłasnowolnienie całkowite]Art. 13.§1.KC Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. §2.Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. [ubezwłasnowolnienie częściowe] Art.15.KC Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Art.16.§1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. SĄD RODZINNY-powstały od 78r, nastapiły na skutek przekształcenia się sądów nieletnich, są organizacyjnymi jednostkami sądów rejonowych (to wydziały tych sądów) SADY DLA NIELETNICH- powołane dla rozpatrywania spraw karnych nieletnich, potem doszły przestępstwa a nastepnie wykroczenia. 1 1953r uznano iż żeby sądy te rozpatrywały sprawy rodzinne z tytułu interwencji władzy rodzinnej. Zaczęły rozpatrywać sprawy opiekuńcze. Uważano ze należy poszerzyć kompetencje wyspecjalizowanych rządów. CHARAKTERYSTYKA POSTEPOWANIA Z NIELETNIMI: Nieletnim jest osoba która wykazuje objawy demoralizacji i taka która popełnia czyny karalne, osoba która nie ukończyła 18rż np. nadużycie alkoholu, prostytucja, wagary. -sąd wszczyna postępowanie wtedy gdy występują dwie przesłanki: czyn karalny lub przejawy demoralizacji art2 ustawa do spraw nieletnich -te dwie rodzaje spraw prowadzi się w oddzielnych aktach -potępowanie sądowe powinno być zastosowane w ostateczności, po wyczerpaniu drogii sądowej -rozstrzygają te sprawy sądy rodzinne i dla nieletnich, wyjątkowo inne. -postepowanie z nieletnimi w większym stopniu wybór środka i sposób postępowania zależy od diagnostyk -stosuje się środki lecznicze,wychowawcze,rodzinne a nie karne -celem postepowania sądowego jest resocjalizacja -podstawowaymi środkami są środki wolnościowe, izolacyjne są ostatecznością. Wolnościowe to np. nadzór kuratora, który jest środkiem dominującym w postepowaniu z nieletnimi,dozór rodziców,zobowiązanie do naprawienia szkody - o wyborze środka decyduje nie rodzaj czynu tylko cały stopień wykolejenia nieletniego i rodzaj jego środka. EATY POSTEPOWANIA W SPRAWACH NIELETNICH PRZED SĄDEM: 1)postepowanie wyjaśniające. Prowadzi sędzia, kończy się wydaniem postanowienia. Nieletni może trafic do policyjnej izby dziecka art40 ustawy o postepowaniu z nieletnimi, poza systemem sądowym. To instytucja która podlega policji. Nieletni może być zatrzymany na 72h,sędzia musi podjąć decyzję co dalej będzie działo się z dzieckiem. Dzieci z zakładu poprawczego mogą tam przebywać do 5 dni.
-jeżeli jest to konieczne to sędzia zarządza wywiad środowiskowy lub środki tymczasowe.
-sąd zbiera dowody czy nastapiło popełnienie czynu karalnego
-kończy się postanowieniem, po postanowieniu: *sedzia może umożyc postepowanie np. brak jest podstaw; nie ma czynu karalnego; nie popełnił tego on tylko jego brat bliźniak; z uwagi na nie celowość stosowania środków (nie celowe ze względów wykonawczych) *skierowanie sprawy do szkoły lub organizacji społecznej do której uczęszcza, która poręcza się za niego i reczy stosować.. Naznaczenie społeczne-jeżeli dana odoba fun jako przestepca na tyle jest oznakowana w społeczeństwie ze reaguje ono na nią inaczej nawet jeżeli się zresocjalizuje. Diversion- rezygnacja z drogi sądowej art42; skierowanie sprawy do postepowania orzekającego; postanowienie skierowania sprawy do prokuratoriom wtedy gdy art10p kk.
2)postepowanie rozpoznawcze.- może być przy udziale ławników. Sąd wydaje orzeczenie ,przeprowadza rozprawę albo posiedzenie. Może być to wyrok albo postanowienie o następującej treści: umożenie sprawy; orzeka środki lecznicze,wychowawcze, poprawcze.
3)postepowanie wykonawcze. Decyzje może rozpatrywać sąd lub sędzia. Zawsze jest ten sam sędzia! Wykonanie środków. Rola sądu polega na tym, że sprawuje nadzór nad wykonaniem środków poprawczych,nadzór kuratorski do 21lat;
-wydaje decyzje o przedterminowym zwolnieniu np. na wniosek personelu.
2. Nieletni Postępowanie z nieletnimi nie ma charakteru karnego. Nieletni: 1)osoby do lat 18 wobec, których stosuje się środki wychowawcze; 2)osoby 13-17 wobec, których toczy się postępowanie o czynu karalne; 3)osoby wobec, których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze Metody stosowane wobec nieletnich:
1)środki wychowawcze: upomnienie, zobowiązanie do określonego zachowania, nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna, nadzór kuratora, umieszczenie w rodzinie zastępczej itp. 2)środki leczniczo wychowawcze: umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub młodzieżowym ośrodku wychowawczym 3)umieszczenie w zakładzie poprawczym: tylko w razie popełnienia czynu wypełniającego znamiona przestępstwa 13 -17 lat
1)etap I - tymczasowe art26: - nadzór organizacji społecznej; zakładu pracy - nadzór kuratora; - nadzór osoby godnej zachowania * są to środki mające charakter prawny
- umieszczenie w środku wychowawczym, socjo-terapii, leczniczo-wychowawczym
- umiesczenie w schronisku dla nieletnich art27; - art. 10p2 sprawa przekierowana do prokuratora jeżeli sąd wybierze ten artykuł; - wyłaczenie z drogi sądowej i skierowanie sprawy do szkoły; - schronisko dla nieletnich- jest to instytucja do której trafia okreslona kategoria nieletnich- Ci którzy ukończyli 13rż a nie ukończyli , popełnili czyn karalny który jest przestępstwem, wtedy gdy istnieje obawa matactwa z ich strony lub uchylenia się od odpowiedzialności lub nie można ustalic ich tożsamości.
2. etap II- zasadnicze: *lecznicze art12 przesłanki: - mogą być stosowane do 1 i 2 kategorii nieletnich (13-17) - typy schorzenia - choroba psychiczna, upośledzenie, nałogowy alkoholizm. Środki: - umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym - um w zakładzie leczniczym
- placówce opiekuńczo-wychowawczej (młodzieżowy ośrodek wychowawczy)
- umieszczenie w zakładzie pomocy społecznej *są odpowiednikiem środków zabezpieczających wobec dorosłych; *wychowawcze -mogą być stosowane do obu kategorii oraz do takich nieletnich którzy pierwszy raz trafili do sądu dla nieletnich art. 6
Środki: o charakterze wolnościowym:- upomnienie- środek jednorazowy, sąd w II etapie postepowania w ponad 20% co świadczy o tym że przestępczość osób w wieku 11-12lat.
-zobowiązanie nieletniego do określonego postepowania (katalog tych zobowiązań nie jest pełny) sąd ma inicjatywe nakładania takich zobowiązań; ustawa wymienia: 1)zobowiązanie do naprwienia szkody; 2)zobowiązanie do uczestnictwa w terapii; 3)zobowiązanie do uczestnictwa w szkoleniu; -nadzory np. odpowiedzialny nadzór rodziców
- nadzór organizacji społecznej lub osoby godnej zaufania- polega na tym ze nieletni pozostaje na wolności ale zobowiązany jest do wykonania przekazanych mu czynności.
- nadzór kuratora sądowego (społecznego,zawodowego) jest to nadzór indywidualny.
- skierowanie do ośrodka kuratorskiego (ośrodki typu: kluby, świetlice, gdzie nieletni spędza tam kilka godzin, kilka dniw tyg z wyłaczeniem weekendów) przebywa w nich do 30 nieletnich.;- skierowanie do instytucji zajmującej się pracą terapeutyczna, wychowawczej, szkoleniowej. Placówki muszą wyrazić zgodę na przyjęcie nieletniego.
środki izolacyjne np. młodzieżowy ośrodek szkolno-wychowawczy.
-umieszczenie w rodzienie zatepczej; - zakaz prowadzenie pojazdów; - przepadek rzeczy w skutek przestępstwa; *poprawcze: - umieszczenie w zakładzie poprawczym- osoba która: ukończyła 13-17lat, popełniła czyn który jest przestępstwem. Może być zawieszenie umieszczenia w zakładzie poprawczym art11 (jeżeli istnieje pozytywna prognoza co do jego zachowania na wolności od 1-3lat i pozostawia się go pod nadzorem kuratora) ŚRODKI mogą być stosowane do 21 rż, poprawcze i niektóre wychowawcze głównie do 18rż. Zakończenie środka związane jest z osiągnieciem wieku, a nie stopnia wychowawczego ( resocjalizacyjnego) Rozmiar stosowania środków:13% nieletnich trafia do zakładów poprawczych z tego 2-3%trafia do zakładów; 87% to środki wychowawcze.p
Środek poprawczy - trwa do 21rż niezależnie od efektów resocjalizacyjnych po ukończeniu 21 lat z zakładu musi zostać zwolniony, może też mieć warunkowe przedterminowe zwolnienie. SANKCJE:1.-środki: lecznicze, wychowawcze, poprawcze,2- kary kryminalne:
- określone w kk,- do kogo stosowane i kiedy: art. 10p2; art13upn;art94upn,-wiek po ukończeniu 15 lat,- popenienie czynu wymienionego w art. 10p2 np. zabójstwo, gwałt
- rodzaj czynu i sposób jego popełnienia oraz stopień zdemoralizowania,
-art. 10p3,- nie można przekroczyć 2/3 górnej granicy danego przestępstwa
Art. 13upn:- zachodzą przesłanki do zastosowania środka karnego
- w trakcie orzekania osiągnał 18rż oraz nie byłoby celowe wymierzenie środków poprawczych. Sąd może wymierzać karę w ramach zagrożenia dla danego przestępstwa.
- obligatoryjne zastosowanie złagodzenia kary.
Art9p2 dopuszczał możliwość karania- próg wieku był wyższy-16 lat.
Środek poprawczy- sąd rodzinny orzekał ale nieletni ukończył lat 18 przez rozpoczęciem środka.; -sąd decyduje czy wykonać środek czy wykonać karę.;- zastosowanie nadzwyczajnego zawolnienia jest obligatoryjne.CHARAKTERYSTYKA I ZASADY STOSOWANIA ŚRODKÓW:- podstawowymi sankcjami są środki a nie kary( kary tylko wyjątkowo),- celem środków jest poprawa sprawcy,- indywidualizacja środków w zależności od wykolejenia społecznego-rodzaj środka jego wybór nie jest bezpośrednio uzależniony od rodzaju czynu-są względnie oznaczone środki a wiec sąd orzekając je nie określa z góry czasu ich trwania, jedynie przy oznaczeniu próby może określać,-mogą być środki w trakcie ich wykonania modyfikowane (zmieniane) przy czym w ramach nie zmieniania środka np. jeżeli zastosował środek wychowawczy to może zmienić sposób jego wykonywania bez nowej sprawy-środki łaczone, mogą być łaczone w ramach danego typu np. nadzór kuratela + zobowiązanie do określonego zachowania lub zobowiązanie do naprawienia szkody;-katalog środków nie jest wyczerpany- możliwośc indywidualizacji- oddziaływań;--środki poprawcze orzeka się w dalszej kolejności po wyczerpaniu środków wychowawczych;- w pierwszej części środki wolnościowe, w drugiej izolacyjne. KURATELA SĄDOWA. Jest jednym z podstawowych środków probacyjnych stosowanych w sprawach nieletnich. To forma oddziaływania orzeczona przez sąd, polega na poddaniu nieletniego próbie kontroli i oddziaływania przez kuratora.Cecha charakterystyczna:-środek wolnościowy;-wyznacza się okres próby do osiągnieciam18 lub 21 lat w tym okresie wyznacza się kuratora który prowadzi funkcje kontrolne nad małoletnim.;Geneza: wykształcił się w czasach anglosaskich gdzie często zaczęto zajmowac się młodymi sprawcami, zaczęto ich kontrolować, dawać im prace zamiast umieszczenia ich w więzeniu (połowa XXw),-w 35r w Polsce powołano kuratorów dla małoletnich;-w 95r powołano kuratorow zawodowych, również w stosunku do dorosłych w Anglii w 1907 -kuratela jest cechą charakterystyczną systemu resocjalizacyjnego jaki ukształtował się w XXw DWA RODZAJE KURATELI:1)społeczno-zawodowy- raca z nieletnimi środki tej pracy stosują kuratorzy, najgorszymi przypadkami zajmują się kuratorzy zawodowi(było ich 600-700 a normalnych kuratorów ok. 19 tys) sędzia wyznacza kierunek działania kuratora zawodowego, spełnia fun kontrolna nad kuratorem np. sprawuje nadzór nad warunkowym zwolnieniem.;- ma charakter kontrolny a dopiero na kolejnym etapie resocjalizacyjny 2) zawodowo-spoleczny- kurator zawodowy spełnia najwiekszą część oddziaływań, spelnia nadzory kuratorskie a kurator społeczny jest mu podległy. Pierwsze czynności podejmuje kurator zawodowy gdzie potem przekazuje kolejną pracę kuratorom społecznym - ma charakter resocjalizacyjno-społeczny. Nasz system uważamy że podelaga do tego modelu chociaż jeszcze nie jest do końca zakończony.
STRUKTURA I ORGANIZACJA INSTYTUCJI KURATORA: - jest uregulowana w sutawie o kuratorach sadowych z dn 27.07.07. ustawa okresla zadania kuratorow, strukture organow, służby kuratorskie, kompetencje i uprawnienia kuratorow, samorząd kuratorow, stopnie zawodowe w służbie. Ustawa reguluje kuratela dla nieletnich jak i dorosłych, okresla ich pozycje. ZADANIA KURATORA:1)resocjalizacyjne- wykonując zadzory i dozory stosując srodki probacyjne przez rozne oddziaływania na sprawce. 2) diagnostyczne- dotycza wykolejenia społeczneg sprawcy nieletniego i jego środowiska. Funkcje ta spelnia się poprzez wykonanie wywiadow środowiskowych przez dlugi okres czasu. Diagnoza ma wyznaczac dobor srodka i metod, które sad stosuje. Dawniej takie funkcje pełniła policja dzis kuratela. 3)profilaktyczne- formy interwencji, zainteresowania pracy z rodzina i dzieckiem które dotycza wczesnej interwencji np. dotyczal spraw opiekuńczych. Kurator wkracza gdy wsytepuje patologia, niewydolność wychowawcza, wyznacza wtedy nadzor i ogranicza prawa rodzicielskie. Dzialania inne majace charakter zainteresowania nieletnimi którzy jeszcze nie weszli w wykolejenie. 4)kontrolne- srodki: nadzor rodzicow, instytucji. Zobowiązanie do określonego zachowania. Kontrole nad przebiegiem tego srodka powierza się kuratorowi i sad ocenia nastepnie czy nadal trzeba stosowac ten srodek czy nie. KURATOREM ZAWODOWYM MOŻE BYĆ: obywatel polski który ma pelnie praw obywatelskich -nieskazitelny charakter -nie karany -zdolny do pelnienia fun od str zawodowej - musi mieć ukończone studia wyzzsze w zakresie nauk pedagogicznych, socjologicznych albo inne wykształcenie zakończone dyplomem -musi mieć aplikacje kuratorska. SADOWYM MOŻE BYĆ: - nie musi mieć wyższego wyksztalecenia - obowiązek doświadczenia z młodzieżą - działają na poziomie sadow rejonowych - pelnia samodzielnie nadzor pod kontrola kuratora zawodowego. ZADANIA KURATOROW: -prowadza samoistne srodki wychowawcze w postaci nadzoru kuratora w postepowaniu z nieletnimi. Nadzor ten pelnia jako srodek samoistny przy czym kurator spol pelni pod kontrola kuratora zawodowego -nadzory w przypadku *warunkowego zawieszenia zakładu poprawczego * jako warunkowego przedterminowego zwolnienia z zakładu poprawczego - dozory jako samoistne srodki w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej rodzicow- ma pomagac rodzinie wyjsc z sytuacji kryzysowej -diagnostyczna- sporządzenie wywiadow środowiskowych w przypadku: *wszczecia postepowania dla nieletnich (Etap sedzia zarzadza sporządzenie wywiadu) * w trakcie postepowania wychowawczego -sprawuje kontrole nad czynnościami sprawowanymi przez kuratora społecznego - prowadzi instruktarz szkolenia kuratorow społecznych -wnioskuja o uchylenie lub zmiane srodka dla sadu -kuratorzy zawodowi na ogol SA kierownikami ośrodków kuratorskich, maja czesc zadan w tych osrodkach.
POZYCJA PRAWNO-KARNA młodocianego (status): 1)ponoszą odpowiedzialnośc karną jako dorośli jedynie kk wprowadza pewne odrębności co do wymiaru kary, a także sposobów wykonania w zakładach karnych art54- jako cel karania młodocianego wymienia wychowanie, resocjalizację. Nieletni wymieniony jako nieletni do którego stosuje się potem karę art10.;2) wobec sprawcy art. 54p2 który nie ukończył 18rż nie orzeka się kary dożywotniego więzienia ale może być stosowana kara 25 lat
3) w stosunku do młodocianego może być stosowane nadzwyczajne złagodzenie kary
4)w stosunku do młodocianego który popełnił czyn miedzy 17 a 18 rż jeżeli popełnił przestępstwo które jest występkiem może sąd stosować środki takie jakie wobec nieletnich art10p4.;5) w stosunku do młodocianego niż w stosunku do dorosłych stosuje się w wkiekszym zakresie środki probacyjne, przejawia się to w tym że ustala się dozór kuratora- jeto to obowiązkowe.;6) prawo penitencjarne- jako młodocianego uważa się osobę,która nie ukończyła 24lat a odbywa karę (niezależnie kiedy popełnił przestępstwo) zakłady dla młodocianych są zakłady półotwarte. Jest odrębny status młodocianego w trakcie odbywania kary.;Przemienna granica wieku- niektórych starszych nieletnich zdemoralizowanych pozwala traktować jako młodocianych a niektórych młodocianych o niskim poziomie zdemoralizowanie traktuje się jako nieletnich. Nieletnich których nie da się zresocjalizować sąd dla nich zmniejsza granicę wieku.
czynu 17 lat (art. 10 § 1 KK). Wyjątkami od zasady są: 1) Przewidziane przestępstwa za , które karani mogą być już 15 latkowie(art. 10§ 2 [zamach na prezydenta, zabójstwo umyślne, morderstwo, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego, porwanie statku lub samolotu, umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji, zgwałcenie zbiorowe, wzięcie zakładników, rozbój], 2)Zastosowanie środków poprawczych wobec osób w wieku 17 i 18 odnosi się tylko do występku.2. Nieletni- Postępowanie z nieletnimi nie ma charakteru karnego. Nieletni:1)osoby do lat 18 wobec, których stosuje się środki wychowawcze
2)osoby 13-17 wobec, których toczy się postępowanie o czynu karalne 3)osoby wobec, których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze Metody stosowane wobec nieletnich: 1)środki wychowawcze: upomnienie; zobowiązanie do określonego zachowania; nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna; nadzór kuratora; umieszczenie w rodzinie zastępczej. 2)środki leczniczo wychowawcze: umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub młodzieżowym ośrodku wychowawczym 3)umieszczenie w zakładzie poprawczym tylko w razie popełnienia czynu wypełniającego znamiona przestępstwa 13 -17 lat 3. Młodociany- młodociany to taki, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 21 lat a w chwili orzekania w 1 instancji 24. Szczególny przypadek kategorii sprawcy dorosłego traktowany w szeregu spraw odmiennie niż inni sprawcy.4. Przestępstwa indywidualne i powszechne Przestępstwa powszechne - to takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa(osoba fizyczna w określonym wieku). Przestępstwa indywidualne - to takie, w których w opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy. 1)właściwe - szczególna cecha decyduje o byciu przestępstwa(brak cechy powoduje niebyt przestępstwa) 2)niewłaściwe - szczególna cecha nie decyduje o byciu przestępstwa, lecz o stworzeniu jej kwalifikowanego lub uprzywilejowanego typu.