Oponiaki są guzami wywodzącymi się z komórek meningotelialnych, najczęściej o charakterze łagodnym. W odróżnieniu od guzów złośliwych takich jak glejaki
posiadają wyraźną granicę pomiędzy nowotworem a strukturami otaczającymi,
cechują się wzrostem rozpychającym bez infiltracji tkanki. Związane są
zazwyczaj przyczepem z oponą twardą. Częstość występowania oponiaków podawana
jest różnie i waha się od 13,4 do 38% pierwotnych guzów wewnątrzczaszkowych.
Guzy te częściej spotyka sie u kobiet w czwartej dekadzie życia. Zaobserwowano
również zwiększone ryzyko wystąpienia tej grupy nowotworów u kobiet z rakiem
sutka, którego wzrost jest zależny od estrogenu i progesteronu. Obserwacje te
nasunęły podejrzenie hormonalnej etiopatogenezy tych guzów. Często klinicznie
nieme oponiaki powodują objawy neurologiczne podczas drugiej połowy ciąży i w
fazie proliferacji cyklu miesiączkowego, co potwierdza ich zależność od
hormonów w surowicy krwi obwodowej. Na komórkach oponiaków oznaczono receptory
dla estrogenu i progesteronu co wskazuje na ich hormonozależność. Oprócz
pojedynczych oponiaków spotyka się dość często oponiaki mnogie(5-9%
przypadków). Oponiaki mnogie najczęściej współistnieją z
nerwiakowłokniakowatością typu II. Guz te podobnie jak glejaki zlokalizowane są
najczęściej nadnamiotowo, rzadziej w tylnym dole czaszkowym. Objawy zależą od
lokalzacji guza.
Oponiaki nadnamiotowe dzielimy na:
oponiaki sklepistości mózgu, oponiaki przystrzałkowe i sierpa mózgu, oponiaki
nadsiodłowe, oponiaki skrzydła kości klinowej
W przypadku oponiaków sklepistości oraz oponiaków przystrzałkowych i sierpa
mózgu najczęstszymi objawami wolno rosnącego guza wewnątrzczaszkowego są:
ogniskowe napady padaczkowe, narastająca ciasnota wewnątrzczaszkowa. Dla
oponiaków czołowo-podstawnych charakterystyczne są zmiany osobowości oraz
objawy ubytkowe związane z dysfunkcją płatów czołowych. Guzy te mogą powodować
również utratę węchu, zanik tarczy nerwu wzrokowego po stronie guza oraz tarczę
zastoinową po stronie przeciwnej( tzw zespół Foster-Kennedy'ego). Oponiaki o
lokalizacji nadsiodłowej w pierwszej kolejności wywołują zaburzenia wzrokowe
poprzez ograniczenie pola widzenia. Rzadziej spotykanymi objawami oponiaków o
tej lokalizacji są bóle głowy, zaburzenia hormonalne spowodowane dysfunkcją osi
podwzgórzowo-przysadkowej, napady padaczkowe, zniesienie węchu, podwójne
widzenie oraz ból oka. Oponiaki skrzydła kości klinowej 1/3 przyśrodkowej
skrzydła mniejszego wywołują najczęściej utratę wzroku po jednej stronie,
oftalmoplegię połączoną z wytrzeszczem gałki ocznej. Oponiak 1/3 środkowej
skrzydła mniejszego wywołują najczęściej objawy wzmożonego ciśnienia
śródczaszkowego oraz napady padaczkowe. Oponiaki 1/3 zewnętrznej części
skrzydła mniejszego kości klinowej powodują najczęściej napady padaczkowe bądź
przeciwstronne niedowłady połowicze. Istnieje grupa oponiaków które nie
posiadają przyczepu do opony twardej a rozwijają się z komórek endotelialnych
położonych w pajęczynówce i splotach naczyniówkowych. Oponiaki o lokalizacji w
szczelinie bocznej mózgu należą do rzadkości (0,5% wszystkich oponiaków).
Wywołują one wcześnie objawy neurologiczne pod postaciąnapadów padaczkowych i
niedowładów. Oponiaki wewnątrzkomorowe występują najczęściej w okolicy trójkąta
komorowego. Oponiaki o tej lokalizacji manifestują się klinicznie wzmożonym
ciśnieniem śródczaszkowym oraz zaburzeniami pola widzenia, natoimiast w
przypadku półkuli dominującej zaburzeniami afatycznymi mowy. Oponiaki
podnamiotowe stanowią ok. 10% wszystkich oponiaków wewnątrzczaszkowych. Jedną z
częstszych lokalizacji oponiaków tylnej jamy czaszki jest okolica kąta
mostowo-móżdżkowego. Przyczep oponiaka w tym przypadku znajduje się w pobliżu
piramidy części skalistej kości skroniowej.Podobnie jak nerwiaki kąta powodują
one dysfunkcję nerwów czaszkowych(VII, VIII), ataksję, zaburzenia równowagi,
wodogłowie, niedowład połowiczy. Inne lokalizacje w tylnej jamie czaszki to
górno-boczna część stoku, namiot móżdżku, stok, otwór potyliczny wielki.
Leczenie
Leczeniem z wyboru w przypadku oponiaków wewnątrzczszkowych pozostaje leczenie
chirurgiczne. Jest ono często utrudnione przez bardzo bogate unaczynienie guza(
po arteriografii można zastosować embolizację wewnątrzguzową).W przypadku
całkowitego usunięcia oponiaka wraz z jego przyczepem oponowym, chorego uważa
się za wyleczonego. Trudne do całkowitej resekcji są oponiaki naciekające
zatoki żylne. Należy wtedy po usunięciu guza i wycięciu ściany zatoki
zastosować bypass z autogennej żyły chorego. Trudności sprawiają oponiaki
podstawy czaszki które często wikłają duże naczynia i nerwy czaszkowe a dostęp
chirurgiczny jest bardzo trudny. Oponiaki w większości przypadków mają kształt
zbliżony do sferycznego. Zdarzają się jednak guzy stykające się z oponą szeroką
powierzchnią a w skrajnych przypadkach "pełzające" wzdłuż opony twardej, tzw
"en plaque" Oponiaki tego typu często powodują przebudowę kości wnikając do
kanałów Haversa. Istnieją formy oponiaka o charakterze złośliwym których
rokowanie często nie różni się od innych złośliwych guzów wewnątrzczaszkowych.