Wodogłowie (hydrocefalia, wodomózgowie, łac. hydrocephalus) — zwiększenie objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu. Najczęściej wodogłowie spowodowane jest nieprawidłowym krążeniem płynu mózgowo-rdzeniowego spowodowanym przez wrodzone wady anatomiczne. Stanowi istotny problem kliniczny w neonatologii i pediatrii, ale może dotyczyć pacjentów w każdym wieku.

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest wytwarzany i krąży w wewnątrzmózgowych przestrzeniach nazywanych układem komorowym, dalej wypływa do przestrzeni zewnątrzmózgowych, gdzie jest wchłaniany przez ziarnistości pajęczynówki. Przeszkoda utrudniająca lub zupełnie zamykająca krążenie albo wchłanianie płynu mózgowo-rdzeniowego powoduje jego gromadzenie się pod ciśnieniem w układzie komorowym i czasami w przestrzeniach zewnątrzmózgowych, co doprowadza do ich stopniowego poszerzania. Wodogłowie dzielimy na:

Ze względu na przyczynę stosuje się podział na:

Inne postacie wodogłowia:

Wodogłowie przebiega bezobjawowo do momentu wzrostu ciśnienia śródczaszkowego powyżej wartości 3 cm H2O. Objawy zależą od wieku pacjenta. U noworodków i niemowląt kości czaszki są luźno ze sobą związane i wodogłowie powoduje powiększanie się obwodu głowy (główka dziecka ma kształt gruszki), uwypuklenie i poszerzenie ciemiączek, poszerzenie szwów czaszkowych i opóźnienie rozwoju dziecka. Charakterystyczny jest tzw. objaw zachodzącego słońca, czasem występuje niedomykalność powiek. Starsze dzieci, u których czaszka uformowała się już ostatecznie, skarżą się na nasilające się bóle głowy, później pojawiają się wymioty, zaburzenia przytomności. Są to zawsze objawy oznaczające zagrożenie życia dziecka i wymagają pilnego zgłoszenia się do lekarza.

Diagnostyka

Wodogłowie rozpoznaje się na podstawie palpacyjnej oceny napięcia i wielkości ciemiączek, szerokości szwów czaszkowych, pomiarów obwodu główki odpowiednio do wieku na siatkach centylowych. Badaniem obrazowym wykonywanym w pierwszej kolejności jest przezciemiączkowe USG; ewentualnie TK, MRI.

Narastające wodogłowie, nazywane czynnym, może być leczone tylko operacyjnie. Leczenie wodogłowia polega na ciągłym przetaczaniu płynu mózgowo-rdzeniowego z poszerzonych przestrzeni wewnątrzmózgowych do innej przestrzeni w ciele dziecka lub poza organizm (drenaż zewnętrzny). Stosuje się do tego celu specjalne układy zastawkowe (ang. shunts), pozwalające kontrolować obniżenie ciśnienia w układzie komorowym lub objętość przepływającego płynu. Najczęściej stosuje się odprowadzenie płynu mózgowo-rdzeniowego do jamy otrzewnowej, historycznie zastawka drenowała do pęcherzyka żółciowego lub prawego przedsionka.

Wodogłowie normotensyjne (normociśnieniowe) - postać wodogłowia komunikującego (hydrocephalus communicans), przebiegającego z prawidłowym ciśnieniem płynu mózgowo-rdzeniowego z okresowymi zwyżkami, opisana po raz pierwszy przez Solomona Hakima w 1965 roku (zespół Hakima)

Przyczyny zespołu Hakima upatruje się w zaburzeniu wchłaniania płynu mózgowo-rdzeniowego. Wystąpienie choroby czasem jest poprzedzane urazem głowy.

Wodogłowie normotensyjne cechuje triada objawów (tzw. triada Hakima):

Stosuje się leczenie operacyjne - implantację zastawki niskociśnieniowej z wytworzeniem połączenia komorowo-otrzewnowego.

Wodogłowie usznopochodne (łac. hydrocephalus otogenes) - jest obecnie rzadko spotykanym usznopochodnym powikłaniem wewnątrzczaszkowym, będącym następstwem zaburzeń w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). Zaburzenie krążenia PMR spowodowane jest obecnością jałowej lub zakażonej zakrzepicy w zatokach żylnych opony twardej.

W niektórych przypadkach po/lub w trakcie ostrego zapalenia ucha środkowego następuje zapalenie wyrostka sutkowatego, które prowadzi do erozji kości w okolicy zatoki esowatej i jej zapalenia. W ścianie zatoki tworzy się zakrzep przyścienny, rozszerzający się ku górze w kierunku spływu zatok i dalej w kierunku zatoki strzałkowej górnej. Stan ten powoduje zamknięcie ziarnistości pajęczynówki i utrudnienie odpływu PMR, co prowadzi do podwyższenia jego ciśnienia.

Wyłącznie chirurgiczne (laryngologiczne i neurochirurgiczne):

Pomyślne w przypadku wczesnego rozpoznania choroby i wdrożenia leczenia operacyjnego. W przypadku braku leczenia chirurgicznego następuje ślepota i rozwój padaczki.