12.10.2006 r. Filozofia Kultury (w.)
(na początku powtórzenie właściwie tego co było na poprzednim wykładzie:
- Według Z. Baumanna moralność ponowoczesna jest moralnością bez etyki.
- Leszek Kołakowski dokonuje krytyki KODEKSÓW, ponieważ kodyfikują one moralność, jego zarzuty dzielą się na te o charakterze etycznym i poznawczym.
O char. Etycznym kodeksy powodują stępienie wrażliwości moralnej
O char. Poznawczym: kodeksy zbudowane zostały na 3 błędnych przesłankach:
I wiara w homogeniczność wartości moralnych
II zasada zgodności pomiędzy normą i oceną
III przekonanie o symetrii roszczeń i obowiązków etycznych [„przedmiot powinności może być jednocześnie przedmiotem roszczeń” czyli: uznanie, że jeśli ktoś w określonej sytuacji akceptuje daną normę, to ma prawo wymagać by ktoś inny w takiej samej sytuacji tej normy przestrzegał]
(krytyka tej trzeciej przesłanki nie jest już u Kołakowskiego aż tak przekonująca)
Co do III przesłanki L. Kołakowski uważa, że nie ma takiej symetrii
-najbardziej cenne wartości moralne powstają w rezultacie ASYMETRII roszczeń i powinności (gdy ktoś uznaje za swą powinność coś, czego nikt nie ma prawa wymagać od niego jako powinności - przykład to idea poświęcenia życia)
POWINNOŚĆ ETYCZNA polega na tym, że jej obligatoryjny charakter dla mnie nie zależy od oczekiwań dotyczących postępowania innych w takiej samej sytuacji;
Przekonanie o osobistej powinności nie jest wynikiem normy ogólnej
jest to akt samowiedzy moralnej (przejaw indywidualnej wrażliwości etycznej)
[ ale da się to uzasadnić tylko w sferze etycznej, nie zaś moralnej !)
Są bowiem normy powszechnie obowiązujące !
Kołakowski tymczasem nie przyjmuje rozróżnienia pomiędzy
MORALNOŚCIĄ a ETYKĄ
ufundowana na ufundowana na
powszechnych normach indywidualnym sumieniu
[G. Zimller moralność - konieczna forma uspołecznienia, coś co przeciwdziała ( a raczej zmniejsza, bo jest ono nie uniknione) wzajemne uprzedmiotawianie się w relacjach]
ZASADA WZAEMNOSCI w społeczeństwach pierwotnych i w przedmoderniźmie
Wg Baumanna - w ponowoczesności moralność nie jest już ufundowana na zasadzie wzajemności
- „moralność też powinna być oparta na asymetrii powinności i roszczeń”
(ale to nie zapobiegałoby uprzedmiotowieniu ! nie ma sensu - pani Flis ;) )
R. Trumwald, M. Mauss, B. Malinowski
Zasada wzajemności = reguła symetryczności świadczeń, szczególnie ważna w sferze moralnej, fundament uspołecznienia
(patrz: Deo ut deus - zasada w społ. Triobrianda)
Claude Levi Strauss - zasada wzajemności jest powszechną regułą we WSZYSTKICH SPOŁECZEŃSTWACH LUDZKICH, najbardziej bezpośrednia forma, która pozwala przezwyciężyć opozycję „JA - INNI” ; uniwersalny regulator stosunków społecznych - zarówno pomiędzy jednostkami jak i pomiędzy grupami.
- całe życie społeczne sprowadza się do wymiany dopełniających się wartości
[konsumpcjonizm?]
- w sferze moralnej występuje symetria roszczeń i powinności
(L. Kołakowski tymczasem: w sferze moralności nie obowiązuje symetria roszczeń i powinności)
*PONOWOCZESNOŚĆ
(Z. Baumann moralność nie jest ufundowana na zasadzie wzajemności)
Druga połowa l. 90. XX wieku (postmodernizm)
Dwa stanowiska:
I) p. jako kontynuacja tego, II) p. jako negacja nowoczesności
co zaczęło się w nowoczesności (zanegowanie swoistych cech
(Antoni Giddens) nowoczesności)
(Z. Baumann
„moralność nie jest ufundowana na zasadzie wzajemności”)
NOWOCZESNOŚĆ ( w kulturze europejskiej)
- ufundowana na idei postępu możliwa jest radykalna - chociaż nie gwałtowna, stopniowa) zmiana sytuacji człowieka w świecie [wierzono w etyczne możliwości rozumu naukowego), należało wyeliminować znaczenie Opatrzności
Postęp to dzieło człowieka,
Prawdziwa etyka opiera się na ROZUMIE (patrz wcześniej: Imannuel Kant)
Postęp = wzrost legalności, a nie moralności;
Idea prawa formalnego (prawo publikowane jako procedura, nie jako treściowy nakaz)
Kant oddzielił moralność od prawa
2 Filary Etyki Formalnej wg I. Kanta:
I) kategoria dobrej woli II) imperatyw kategoryczny
[chociaż próbował wywieść etykę z prawa powszechnego, nie udało mu się to]
związana z kategorią rozumu, odnosi się do prawa powszechnego
chce tego, czego chcieć powinna, („postępuj tak, abyś mógł
jest rozumna powiedzieć, że chcesz by Twoje
postępowanie było prawem
powszechnym”)
(etyka formalna c.d.) :
IDEA POSTĘPU wynika z obowiązku nałożonego przez rozum (człowiek jest zdany na samego siebie)
Powstanie społeczeństwa obywatelskiego = powstanie państwa opartego na wolności
(granicą mojej wolności jest wolność drugiego człowieka)
OŚWIECENIE U KANTA:
Posługiwanie się rozumem na własną odpowiedzialność
DZIEJE = rozwój samoodpowiedzialności człowieka
Człowiek moralny = racjonalny, poddające stałej refleksji i sprawdzaniu normy ogólne
* KONCEPCJA ETYKI OPARTEJ NA KATEGORII OBOWIĄZKU
Max Weber (twórca socjologii rozumiejącej) „Etyka protestancka” ;)
- uwewnętrznienie etyki w tradycji chrześcijańskiej
Sumienie jednostki - centralne pojęcie etyczne
„odczarowanie świata”, racjonalizacja kultury europejskiej to wynik wcześniejszej racjonalizacji religii !
ETYKA PROTESTANCKA - najbardziej zracjonalizowana forma religii
Bóg - ustanowił prawo
Człowiek - to sługa abstrakcyjnego prawa
Do norm religijnych dodano absolutne zdeterminizowanie losu człowieka przez Boga + całkowitą transcendencję tego, co ponadzmysłowe
- etyka protestancka stawia na autorytet sumienia
- to nie rozum, lecz wiara (chociaż zracjonalizowana) przyczyniła się do powstania społecznego postępu !
ISTOTA RACJONALIZACJI: przemiana ogólnego charakteru wiedzy w przekonaniu że można świat można opanować przez racjonalizację (instrumentalną!)
ETYCZNA RACJONALIZACJA: ludzki, świadomy podmiot to źródło sensu, sam za siebie ponosi odpowiedzialność
[Kanta i Webera łączy kategoria obowiązku]
UPADEK IDEI POSTĘPU, poczucie kryzysu kultury europejskiej
Przyczyna: załamanie się wiary w etyczne możliwości rozumu naukowego
Reakcja: KULTURA EUROPEJSKA TWORZY FORMĘ PONOWOCZESNĄ
(=POSTMODERNIZM)
- pojęcie b. zróżnicowane
1) jako pewien typ świadomości ( U. Eco, F. Janeson)
2) jako sposób filozofowania - prekursorem tego typu postrzegania p. był J.F. Lyotard
(+ Jaques Derrida, Jean Beoudrillard (?), Richard Rorty)
3) jako uprawianie nauki (M. Foucault, Clifor Geertz, A. Welmer)
4) jako cechy porządku społecznego (Z. Baumann)
- Sama nazwa „postmodernizm” powstała jeszcze w XIX wieku i odnosiła się do postimpresjonistów.
- A. Tonbee („Badanie historii”, l. 50. XX wieku): postmodernizm = „schyłkowa faza cywilizacji Zachodniej” ( w latach 90. XIX wiek)
- Jako pierwszy reguły postmodernizmu skonstruował J.F. Lyotard
Wg Lyotarda do postmodernizmu doprowadziło:
- „upadek wielkich opowieści”, dekonstrukcja ideałów oświeceniowych, demitologizacja oświec. pojęć kultury, rozbicie metanarracji
To z kolei doprowadziło do destrukcji pojęć ( pojęcia rozumu, prawdy, postępu…)
[Prawda to kluczowa część modernizmu]
- rozum nie był w stanie sam siebie uzasadnić, załamała się wiara w etyczne możliwości rozumu (załamało się pojęcie prawdy)
-podważenie fundamentów wiedzy, w tym naukowej
- upadek autorytetu NAUKI elity intelektualne tracą pozycję prawodawców; upadek inżynierii społecznej
- rozbicie metanarracji w oparciu o NOWE REGUŁY JĘZYKOWE, które pojawiły się w sferze narracji
Determinują one stosunki społeczne
Da się je w postmodernizmie zredukować do GIER JĘZYKOWYCH, które występują zwłaszcza w tzw. lokalnych DYSKURSACH (po raz pierwszy pojawia się pojęcie „dyskursu”)
KRYTERIA OCENY SPOŁECZNEJ ŚWIATA wypracowywane są drogą lokalnych dyskursów (małych opowieści, które powstają w konkretnych społecznościach)
- podstawową kategorią w ponowoczesnej kulturze jest TERAŹNIEJSZOŚĆ
J.F. Lyotard - kultura postmodernistyczna została wyzwolona z celu koniecznego do zrealizowania
W zamian pojawiły się „projekty fragmentaryczne”, dotyczące (konkretnych społeczeństw-?)
[Zamiast konieczności historycznej, celu nadrzędnego]
- afirmatywność kultury ponowoczesnej opiera się na
TOLERANCJI i PLURALIŹMIE
- negacja myślenia za pomocą par opozycji
- negacja kategorii całości na rzecz części
- p. staje po stronie mniejszości a nie dominującego ogółu
- PARADYGMAT POSTMODERNISTYCZNY W FILOZOFII POSTMODERNIST. :
Próbuje zlikwidować opozycję „podmiot - przedmiot”, przez zanegowanie przede wszystkim podmiotu [jako indywidualne „ja” zostaje on sprowadzony do medium kultury i języka]
(bo podmiot jest wytworem machiny reprezentacji,
zniknie wraz z nią - z koniecznością reprezentacji)
(NIEPRAWDA - p. Flis ;) )
To unieważnia problematykę tożsamości osobowej (J.F. Lyotard pomylił się co do tego - p. Flis)
kwestia tożsamości osobowej bb. zyskuje na znaczeniu,
tożsamości kulturowa zyskała etyczny wymiar
przedmiot jest nieuchwytny w postmodernizmie
kultura postmod. Oddala problematykę przedmiotu, tworzy „obrazy obrazów” (iluzjonizm) i nie pozwala na dotarcie do istoty rzeczy
/ „spłaszczenie kultury” wg Lyotard i
Baudillarda/
Metafora SCENY I LUSTRA
Nie istnieje już scena i lustro, ale w postmodernizmie jest ekran i sieć telewizyjna
Zamiast głębi - powierzchnia 1 z podstawowych haseł estetyki postmod.
KULTURA POSTMOD. Jest INTERTEKSTUALNA
- doprowadza do zatarcia różnicy pomiędzy kulturą elit a popularną (zmiksowanie tworzące zupełnie nową wartość)
- balansowanie na granicy sztuki i kiczu
Z. Baumann - dla „postmodernizmu” wymyśla swoją własną, „lepszą” nazwę - ponowoczesność
POSTMODERNIZM WG SOCJOLOGII
- estetyzacja życia codziennego ( stopienie się sztuki z życiem)
[patrz: „Globalna wioska” M. Mc Louchan]
-gwałtowny napływ znaków i obrazów, które wplatają się w życie codzienne
(dyseminacja znaczeń - Derrida)
*Z. Baumann - socjologiczne ujęcie postmodernizmu*
Atrybuty postmod:
- niespójność
- niekonsekwencja w postępowaniu
- fragmentaryzacja
- epizodyczność
+ 4 nowe wzory osobowe stworzone przez ponowoczesność:
[ - spacerowicz - włóczęga - turysta - gracz ]
- te nowe cechy ( stylu życia, wzorów osobowych…) nasilają pytania o tożsamość, wynikające z poczucia chybotliwości istnienia
Wymiar etyczny tożsamości kulturowej to konieczność !
Budowa tożsamości nie ma końca
- zanik celowości stylu życia (pielgrzym koczownik)
* spacerowicz - wzór osobowy „ człowiek człowiekowi jest ekranem i niczym więcej
* włóczęga - „żyje na stacji” - świat = zbiorowisko szans
* turysta - nowoczesny antropolog z XIX wieku :)
* gracz - gra znosi przeciwieństwo pomiędzy koniecznością i przypadkiem, życie = gra
( te wzory przenikają się)
MORALNOŚĆ BEZ ETYKI - ponowoczesność zdekonstruowała zasadę wzajemności
Nie da się wywieść moralności z prawa powszechnego ( TAK - p. Flis, patrz zresztą: I. Kant)
Mimo to istnieje konieczność bycia - moralnym
MORALNOŚĆ w ponowoczesności oparta jest na impulsie etycznym
( jako odpowiedzialności za innego) Baumann
/ I. Levinas - „filozofia spotkania”, socjologię uważa za nieporozumienie /
Baumann odwołuje się do I. Levinasa (pisząc o impulsie etycznym).
INNY - bliżej nieokreślona przez Levinasa kategoria filozoficzna
LUKI U BAUMANNA:
- impuls etyczny jest bezużyteczny w analizie socjologicznej, nie da się przełożyć na istniejące przekaźniki, nie jest poznawczo użyteczny
podobny błąd jak u L. Kołakowskiego
[Etyka oparta na indywidualnym, jednostkowym sumieniu?]
SFERA MORALNA może być w cieniu sfery etycznej, ale nie aż tak dominująco jak przedstawił to Baumann w koncepcji IMPULSU ETYCZNEGO
Radykalna przemiana zaproponowana przez Baumanna nie ma większego uzasadnienia…