12.10.2006 r. Filozofia Kultury (w.)

(na początku powtórzenie właściwie tego co było na poprzednim wykładzie:

- Według Z. Baumanna moralność ponowoczesna jest moralnością bez etyki.

- Leszek Kołakowski dokonuje krytyki KODEKSÓW, ponieważ kodyfikują one moralność, jego zarzuty dzielą się na te o charakterze etycznym i poznawczym.

O char. Etycznym kodeksy powodują stępienie wrażliwości moralnej

O char. Poznawczym: kodeksy zbudowane zostały na 3 błędnych przesłankach:

I wiara w homogeniczność wartości moralnych

II zasada zgodności pomiędzy normą i oceną

III przekonanie o symetrii roszczeń i obowiązków etycznych [„przedmiot powinności może być jednocześnie przedmiotem roszczeń” czyli: uznanie, że jeśli ktoś w określonej sytuacji akceptuje daną normę, to ma prawo wymagać by ktoś inny w takiej samej sytuacji tej normy przestrzegał]

(krytyka tej trzeciej przesłanki nie jest już u Kołakowskiego aż tak przekonująca)

Co do III przesłanki L. Kołakowski uważa, że nie ma takiej symetrii

-najbardziej cenne wartości moralne powstają w rezultacie ASYMETRII roszczeń i powinności (gdy ktoś uznaje za swą powinność coś, czego nikt nie ma prawa wymagać od niego jako powinności - przykład to idea poświęcenia życia)

POWINNOŚĆ ETYCZNA polega na tym, że jej obligatoryjny charakter dla mnie nie zależy od oczekiwań dotyczących postępowania innych w takiej samej sytuacji;

Przekonanie o osobistej powinności nie jest wynikiem normy ogólnej

jest to akt samowiedzy moralnej (przejaw indywidualnej wrażliwości etycznej)

[ ale da się to uzasadnić tylko w sferze etycznej, nie zaś moralnej !)

Są bowiem normy powszechnie obowiązujące !

Kołakowski tymczasem nie przyjmuje rozróżnienia pomiędzy

MORALNOŚCIĄ a ETYKĄ

ufundowana na ufundowana na

powszechnych normach indywidualnym sumieniu

[G. Zimller moralność - konieczna forma uspołecznienia, coś co przeciwdziała ( a raczej zmniejsza, bo jest ono nie uniknione) wzajemne uprzedmiotawianie się w relacjach]

ZASADA WZAEMNOSCI w społeczeństwach pierwotnych i w przedmoderniźmie

Wg Baumanna - w ponowoczesności moralność nie jest już ufundowana na zasadzie wzajemności

- „moralność też powinna być oparta na asymetrii powinności i roszczeń”

(ale to nie zapobiegałoby uprzedmiotowieniu ! nie ma sensu - pani Flis ;) )

R. Trumwald, M. Mauss, B. Malinowski

Zasada wzajemności = reguła symetryczności świadczeń, szczególnie ważna w sferze moralnej, fundament uspołecznienia

(patrz: Deo ut deus - zasada w społ. Triobrianda)

Claude Levi Strauss - zasada wzajemności jest powszechną regułą we WSZYSTKICH SPOŁECZEŃSTWACH LUDZKICH, najbardziej bezpośrednia forma, która pozwala przezwyciężyć opozycję „JA - INNI” ; uniwersalny regulator stosunków społecznych - zarówno pomiędzy jednostkami jak i pomiędzy grupami.

- całe życie społeczne sprowadza się do wymiany dopełniających się wartości

[konsumpcjonizm?]

- w sferze moralnej występuje symetria roszczeń i powinności

(L. Kołakowski tymczasem: w sferze moralności nie obowiązuje symetria roszczeń i powinności)

*PONOWOCZESNOŚĆ

(Z. Baumann moralność nie jest ufundowana na zasadzie wzajemności)

Druga połowa l. 90. XX wieku (postmodernizm)

Dwa stanowiska:

I) p. jako kontynuacja tego, II) p. jako negacja nowoczesności

co zaczęło się w nowoczesności (zanegowanie swoistych cech

(Antoni Giddens) nowoczesności)

(Z. Baumann

„moralność nie jest ufundowana na zasadzie wzajemności”)

NOWOCZESNOŚĆ ( w kulturze europejskiej)

- ufundowana na idei postępu możliwa jest radykalna - chociaż nie gwałtowna, stopniowa) zmiana sytuacji człowieka w świecie [wierzono w etyczne możliwości rozumu naukowego), należało wyeliminować znaczenie Opatrzności

Postęp to dzieło człowieka,

Prawdziwa etyka opiera się na ROZUMIE (patrz wcześniej: Imannuel Kant)

Postęp = wzrost legalności, a nie moralności;

Idea prawa formalnego (prawo publikowane jako procedura, nie jako treściowy nakaz)

Kant oddzielił moralność od prawa

2 Filary Etyki Formalnej wg I. Kanta:

I) kategoria dobrej woli II) imperatyw kategoryczny

[chociaż próbował wywieść etykę z prawa powszechnego, nie udało mu się to]

związana z kategorią rozumu, odnosi się do prawa powszechnego

chce tego, czego chcieć powinna, („postępuj tak, abyś mógł

jest rozumna powiedzieć, że chcesz by Twoje

postępowanie było prawem

powszechnym”)

(etyka formalna c.d.) :

IDEA POSTĘPU wynika z obowiązku nałożonego przez rozum (człowiek jest zdany na samego siebie)

Powstanie społeczeństwa obywatelskiego = powstanie państwa opartego na wolności

(granicą mojej wolności jest wolność drugiego człowieka)

OŚWIECENIE U KANTA:

Posługiwanie się rozumem na własną odpowiedzialność

DZIEJE = rozwój samoodpowiedzialności człowieka

Człowiek moralny = racjonalny, poddające stałej refleksji i sprawdzaniu normy ogólne

* KONCEPCJA ETYKI OPARTEJ NA KATEGORII OBOWIĄZKU

Max Weber (twórca socjologii rozumiejącej) „Etyka protestancka” ;)

- uwewnętrznienie etyki w tradycji chrześcijańskiej

Sumienie jednostki - centralne pojęcie etyczne

„odczarowanie świata”, racjonalizacja kultury europejskiej to wynik wcześniejszej racjonalizacji religii !

ETYKA PROTESTANCKA - najbardziej zracjonalizowana forma religii

Bóg - ustanowił prawo

Człowiek - to sługa abstrakcyjnego prawa

Do norm religijnych dodano absolutne zdeterminizowanie losu człowieka przez Boga + całkowitą transcendencję tego, co ponadzmysłowe

- etyka protestancka stawia na autorytet sumienia

- to nie rozum, lecz wiara (chociaż zracjonalizowana) przyczyniła się do powstania społecznego postępu !

ISTOTA RACJONALIZACJI: przemiana ogólnego charakteru wiedzy w przekonaniu że można świat można opanować przez racjonalizację (instrumentalną!)

ETYCZNA RACJONALIZACJA: ludzki, świadomy podmiot to źródło sensu, sam za siebie ponosi odpowiedzialność

[Kanta i Webera łączy kategoria obowiązku]

UPADEK IDEI POSTĘPU, poczucie kryzysu kultury europejskiej

Przyczyna: załamanie się wiary w etyczne możliwości rozumu naukowego

Reakcja: KULTURA EUROPEJSKA TWORZY FORMĘ PONOWOCZESNĄ

(=POSTMODERNIZM)

- pojęcie b. zróżnicowane

1) jako pewien typ świadomości ( U. Eco, F. Janeson)

2) jako sposób filozofowania - prekursorem tego typu postrzegania p. był J.F. Lyotard

(+ Jaques Derrida, Jean Beoudrillard (?), Richard Rorty)

3) jako uprawianie nauki (M. Foucault, Clifor Geertz, A. Welmer)

4) jako cechy porządku społecznego (Z. Baumann)

- Sama nazwa „postmodernizm” powstała jeszcze w XIX wieku i odnosiła się do postimpresjonistów.

- A. Tonbee („Badanie historii”, l. 50. XX wieku): postmodernizm = „schyłkowa faza cywilizacji Zachodniej” ( w latach 90. XIX wiek)

- Jako pierwszy reguły postmodernizmu skonstruował J.F. Lyotard

Wg Lyotarda do postmodernizmu doprowadziło:

- „upadek wielkich opowieści”, dekonstrukcja ideałów oświeceniowych, demitologizacja oświec. pojęć kultury, rozbicie metanarracji

To z kolei doprowadziło do destrukcji pojęć ( pojęcia rozumu, prawdy, postępu…)

[Prawda to kluczowa część modernizmu]

- rozum nie był w stanie sam siebie uzasadnić, załamała się wiara w etyczne możliwości rozumu (załamało się pojęcie prawdy)

-podważenie fundamentów wiedzy, w tym naukowej

- upadek autorytetu NAUKI elity intelektualne tracą pozycję prawodawców; upadek inżynierii społecznej

- rozbicie metanarracji w oparciu o NOWE REGUŁY JĘZYKOWE, które pojawiły się w sferze narracji

Determinują one stosunki społeczne

Da się je w postmodernizmie zredukować do GIER JĘZYKOWYCH, które występują zwłaszcza w tzw. lokalnych DYSKURSACH (po raz pierwszy pojawia się pojęcie „dyskursu”)

KRYTERIA OCENY SPOŁECZNEJ ŚWIATA wypracowywane są drogą lokalnych dyskursów (małych opowieści, które powstają w konkretnych społecznościach)

- podstawową kategorią w ponowoczesnej kulturze jest TERAŹNIEJSZOŚĆ

J.F. Lyotard - kultura postmodernistyczna została wyzwolona z celu koniecznego do zrealizowania

W zamian pojawiły się „projekty fragmentaryczne”, dotyczące (konkretnych społeczeństw-?)

[Zamiast konieczności historycznej, celu nadrzędnego]

- afirmatywność kultury ponowoczesnej opiera się na

TOLERANCJI i PLURALIŹMIE

- negacja myślenia za pomocą par opozycji

- negacja kategorii całości na rzecz części

- p. staje po stronie mniejszości a nie dominującego ogółu

- PARADYGMAT POSTMODERNISTYCZNY W FILOZOFII POSTMODERNIST. :

Próbuje zlikwidować opozycję „podmiot - przedmiot”, przez zanegowanie przede wszystkim podmiotu [jako indywidualne „ja” zostaje on sprowadzony do medium kultury i języka]

(bo podmiot jest wytworem machiny reprezentacji,

zniknie wraz z nią - z koniecznością reprezentacji)

(NIEPRAWDA - p. Flis ;) )

To unieważnia problematykę tożsamości osobowej (J.F. Lyotard pomylił się co do tego - p. Flis)

kwestia tożsamości osobowej bb. zyskuje na znaczeniu,

tożsamości kulturowa zyskała etyczny wymiar

przedmiot jest nieuchwytny w postmodernizmie

kultura postmod. Oddala problematykę przedmiotu, tworzy „obrazy obrazów” (iluzjonizm) i nie pozwala na dotarcie do istoty rzeczy

/ „spłaszczenie kultury” wg Lyotard i

Baudillarda/

Metafora SCENY I LUSTRA

Nie istnieje już scena i lustro, ale w postmodernizmie jest ekran i sieć telewizyjna

Zamiast głębi - powierzchnia 1 z podstawowych haseł estetyki postmod.

KULTURA POSTMOD. Jest INTERTEKSTUALNA

- doprowadza do zatarcia różnicy pomiędzy kulturą elit a popularną (zmiksowanie tworzące zupełnie nową wartość)

- balansowanie na granicy sztuki i kiczu

Z. Baumann - dla „postmodernizmu” wymyśla swoją własną, „lepszą” nazwę - ponowoczesność

POSTMODERNIZM WG SOCJOLOGII

- estetyzacja życia codziennego ( stopienie się sztuki z życiem)

[patrz: „Globalna wioska” M. Mc Louchan]

-gwałtowny napływ znaków i obrazów, które wplatają się w życie codzienne

(dyseminacja znaczeń - Derrida)

*Z. Baumann - socjologiczne ujęcie postmodernizmu*

Atrybuty postmod:

- niespójność

- niekonsekwencja w postępowaniu

- fragmentaryzacja

- epizodyczność

+ 4 nowe wzory osobowe stworzone przez ponowoczesność:

[ - spacerowicz - włóczęga - turysta - gracz ]

- te nowe cechy ( stylu życia, wzorów osobowych…) nasilają pytania o tożsamość, wynikające z poczucia chybotliwości istnienia

Wymiar etyczny tożsamości kulturowej to konieczność !

Budowa tożsamości nie ma końca

- zanik celowości stylu życia (pielgrzym koczownik)

* spacerowicz - wzór osobowy „ człowiek człowiekowi jest ekranem i niczym więcej

* włóczęga - „żyje na stacji” - świat = zbiorowisko szans

* turysta - nowoczesny antropolog z XIX wieku :)

* gracz - gra znosi przeciwieństwo pomiędzy koniecznością i przypadkiem, życie = gra

( te wzory przenikają się)

MORALNOŚĆ BEZ ETYKI - ponowoczesność zdekonstruowała zasadę wzajemności

Nie da się wywieść moralności z prawa powszechnego ( TAK - p. Flis, patrz zresztą: I. Kant)

Mimo to istnieje konieczność bycia - moralnym

MORALNOŚĆ w ponowoczesności oparta jest na impulsie etycznym

( jako odpowiedzialności za innego) Baumann

/ I. Levinas - „filozofia spotkania”, socjologię uważa za nieporozumienie /

Baumann odwołuje się do I. Levinasa (pisząc o impulsie etycznym).

INNY - bliżej nieokreślona przez Levinasa kategoria filozoficzna

LUKI U BAUMANNA:

- impuls etyczny jest bezużyteczny w analizie socjologicznej, nie da się przełożyć na istniejące przekaźniki, nie jest poznawczo użyteczny

podobny błąd jak u L. Kołakowskiego

[Etyka oparta na indywidualnym, jednostkowym sumieniu?]

SFERA MORALNA może być w cieniu sfery etycznej, ale nie aż tak dominująco jak przedstawił to Baumann w koncepcji IMPULSU ETYCZNEGO

Radykalna przemiana zaproponowana przez Baumanna nie ma większego uzasadnienia…

---