OCENIANIE OPISOWE
Dobre ocenianie uczniów winno spełniać kilka warunków:
- dać dziecku informację o tym, co już umie, nad czym musi popracować oraz jak daleko jest na drodze do osiągnięcia celu,
- uwzględniać możliwości dziecka,
- brać pod uwagę wkład pracy, czyli jego wysiłek włożony w wykonanie zadania,
- nie etykietować dzieci,
- zachęcać do dalszej pracy,
- nie ma pełnić funkcji kary czy nagrody,
- nie ma zawierać krytyki osoby,
- uwzględniać postęp, jaki dokonał się w dziecku,
Oceny, które wyrażało się cyframi nie spełniały tych warunków, a niekiedy były ich zaprzeczeniem. Stopnie nie spełniały funkcji informacyjnej, korekcyjnej i motywacyjnej. Uczeń, nauczyciel i rodzic mogli przecież zupełnie inaczej interpretować te same stopnie.
Uczeń powinien mieć pewność, że w toku uczenia się ma prawo do popełniania błędów, za które nie może być karany złą oceną. Równocześnie posiada prawo do rzetelnej informacji, z której jasno wynika, co zrobił dobrze, co źle a co musi zmienić, żeby było lepiej. Taka informacja motywuje do dalszego wysiłku.
Oceniać można werbalnie, poprzez gest i mimikę oraz można stosować znaczki czy puzzle. Dwa pierwsze sposoby oceniania będą stosowane najczęściej, ponieważ w największym stopniu uwzględniają funkcje oceny. Znaczków można stosować najwyżej dwa rodzaje: np. słonko - " to jest dobrze", chmurka - "to jest źle". Słonko może mieć jednak dodatkowe elementy ( uśmiech, rumieniec) za samodzielne czy bezbłędne rozwiązanie zadania. Należy jednak pamiętać, aby chmurce nie rysować już dodatkowych elementów, bo dziecko odbierze taką informację jako " gorzej niż źle".
Uczeń nie potrzebuje stopnia, ale muszą być spełnione odpowiednie warunki:
- W klasie musi panować stabilny klimat emocjonalny, pogodna atmosfera przy jasno sformułowanych normach postępowania, których wszyscy przestrzegają. Dziecko musi mieć oparcie w nauczycielu i czuć się bezpiecznie.
- Uczniowie muszą posiadać poczucie sensu tego, co robią, wtedy chętnie będą podejmować działania.
- Aby uczeń nie stracił chęci do pracy, musi mieć poczucie sukcesu, każdy na swoją miarę.
- Im młodsze dziecko, tym chętniej podejmuje te działania, które je ciekawią, zaintrygują i zaangażują emocjonalnie.
Spełnienie większości warunków gwarantuje aktywne uczestnictwo uczniów w zajęciach i zmienia ich motywację działania z zewnętrznej na wewnętrzną.
W nauczaniu pozbawionym stopni dąży się do tego, aby zajęcia szkolne budziły zainteresowanie uczniów i prowadzone były w atmosferze poczucia bezpieczeństwa i życzliwości. Doniosłą rolę w tej kwestii odegrały założenia pedagogiki freinetowskiej, która dostrzegając konieczność kształtowania motywów uczenia się dąży do przezwyciężania tradycyjnego poglądu na ucznia jako istotę, która uparcie nie chce się uczyć i którą należy do tego zmuszać.
Planując zajęcia należy przewidzieć sytuacje, w których dzieci będą miały okazję do dokonywania samooceny i samokontroli. Przed przystąpieniem do realizacji zadań uczniowie muszą być świadomi kryteriów oceny. Początkowo ustala je sam nauczyciel, następnie włącza w to wychowanków. Umiejętność ustalania kryteriów i odniesienia ich do realizowanych zadań gwarantuje właściwe dokonanie samooceny. Taka samoocena wyrabia krytycyzm wobec siebie, własnych działań, zachowań oraz postaw i staje się stymulatorem osobistego rozwoju.
Nowy sposób oceniania nazwano ocenianiem opisowym, jako że w dokumentach pozostaje semestralna i roczna ocena opisowa. Semestralna ocena opisowa jest wynikiem półrocznego obserwowania rozwoju dziecka, informowania go o postępach i stałej współpracy z domem. Aby ją jednak napisać, nauczyciel musi zgromadzić jak najwięcej informacji o dziecku. Dużym ułatwieniem w rejestrowaniu wyników obserwacji są karty szkolnych osiągnięć ucznia. Ocena ucznia odbywa się na podstawie codziennej obserwacji. Do tego celu służy karta obserwacji dziecka ( zał. nr 1 - różne rodzaje kart), na której możemy zaznaczać efekty edukacyjne ucznia. Możemy je dokonywać codziennie lub zsumować pod koniec tygodnia. Karta obserwacji rozwoju obejmuje cały pierwszy etap edukacji. Pozwala to nauczycielowi na pracę z dzieckiem, zgodną z jego indywidualnym tempem rozwoju i wymusi rezygnację z patrzenia na dziecko przez pryzmat programu danej klasy. Karta ta powinna zawierać jak najwięcej informacji o uczniu, być łatwa w użyciu i czytelna. Budować ją należy w oparciu o podstawy programowe; uwzględniać ma oprócz umiejętności typowo szkolnych, jak czytanie, pisanie, liczenie, również i inne czynniki, jak: współdziałanie w grupie, organizowanie własnej pracy, zainteresowania i uzdolnienia uczniów. Podstawą oceny opisowej jest systematyczna i wnikliwa obserwacja dziecka na wielu płaszczyznach prowadzona przez nauczyciela. Wyniki obserwacji powinny być udokumentowane notatkami z obserwacji oraz wytworami prac uczniów.
Oto przykład, jak może przebiegać taka obserwacja w różnych obszarach aktywności.
ELEMENTY OBSERWACJI DZIECKA UWZGLĘDNIONE W OCENIE OPISOWEJ
OBSZAR AKTYWNOŚCI ELEMENTY OBSERWACJI
MÓWIENIE I SŁUCHANIE - potrafi uważnie słuchać innych,- wypowiada się wyrazami, - wypowiada się zdaniami prostymi,- odpowiada na pytania zdaniami,- wypowiada się zdaniami rozwiniętymi,- wypowiada się zdaniami złożonymi,- posiada bogaty zasób słownictwa,- wypowiada się kilkoma spójnymi zdaniami, - wypowiada się swobodnie i płynnie,- układa opowiadanie,- układa opis,- układa sprawozdanie,- wady wymowy,
CZYTANIE -rozpoznaje litery i cyfry,- głoskuje,- sylabizuje,- czyta wyrazami z pomyłkami,- czyta wyrazami bezbłędnie,- czyta zdaniami,- czyta płynnie,- czyta biegle,- czyta wyraziście,- czyta cicho ze zrozumieniem,- przeczytał wyznaczone lektury,
PISANIE - mieści się w liniaturze,- umie posługiwać się długopisem,- zachowuje prawidłowy kształt liter i cyfr,- poprawnie łączy litery,- poprawnie przepisuje tekst pisany,- poprawnie przepisuje tekst drukowany,- pisze poprawnie z pamięci,- pisze poprawnie ze słuchu w zakresie opracowanego słownictwa,- samodzielnie zapisuje swoje wypowiedzi,- jest leworęczny,
UMIEJĘTNOŚCI RACHUNKOWE - zna pojęcie liczby naturalnej i jej zapis,- ma opanowane stosunki przestrzenne,- sprawnie dodaje w zakresie 10,- sprawnie odejmuje w zakresie 10,- sprawnie dodaje w zakresie 20,- sprawnie odejmuje w zakresie 20,- radzi sobie z rachunkiem pamięciowym w zakresie 100,- zna na pamięć tabliczkę mnożenia,- potrafi podzielić liczby w zakresie 100,- umie pisemnie dodawać,- umie pisemnie odejmować,- umie pisemnie mnożyć,- umie pisemnie dzielić,- umie dodawać i odejmować do 10 000,- zna kolejność wykonywania działań,
UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNE - odczytuje temperaturę,- odczytuje wskazania wagi,- odczytuje z podziałki długości,- dokonuje obliczeń związanych z pieniędzmi,- odczytuje godziny i minuty na zegarze,- dokonuje prostych obliczeń zegarowych,- dokonuje prostych obliczeń kalendarzowych,- zna dni tygodnia,- zna nazwy miesięcy,- rozpoznaje i nazywa figury geometryczne,- rozumie pojęcia równoległości i prostopadłości,- umie obliczyć obwód trójkąta i prostokąta,- potrafi matematyzować konkretne sytuacje,- rozwiązuje proste zadania tekstowe,- układa proste zadania tekstowe,
ZACHOWANIE BEZPIECZEŃSTWA I ZDROWIA - przestrzega zasad bezpieczeństwa w szkole,- zna zasady ruchu drogowego,- zna zagrożenia wynikające z zachowania innych ludzi,- wie, gdzie szukać pomocy w sytuacjach zagrożenia i urazu,- bezpiecznie posługuje się narzędziami używanymi w toku zajęć,- potrafi bezpiecznie korzystać z urządzeń technicznych,- dba o higienę osobistą,- zna zagrożenia wynikające z picia alkoholu, palenia papierosów, używania narkotyków,- wie jak prawidłowo się odżywiać,- chętnie uczestniczy w zajęciach ruchowych,- sprawnie wykonuje ćwiczenia,- chętnie uczestniczy w grach sportowych,
WSPÓŁDZIAŁANIE W GRUPIE - zgodnie bawi się w grupie,- potrafi współpracować w parze,- chętnie podejmuje współpracę,- wykazuje cechy przywódcze,- potrafi podporządkować się grupie w pracy zespołowej,- wykazuje odpowiedzialność za efekty pracy grupowej,- chętnie udziela pomocy innym,
ORGANIZOWANIE WŁASNEJ PRACY - utrzymuje porządek w miejscu pracy,- posiada potrzebne przybory,- wykazuje dbałość o narzędzia pracy,- potrafi działać według podanego planu,- potrafi działać według własnego planu,- podejmuje oferowane zadania,- pracuje w skupieniu,- pracuje samodzielnie,- kończy rozpoczęte zadania,- poszukuje oryginalnych rozwiązań,
UMIEJĘTNOŚCI PRZYRODNICZE - orientuje się w najbliższym środowisku,- obserwuje środowisko,- nazywa zjawiska i procesy przyrodnicze,- zna formy ochrony środowiska,
UMIEJĘTNOŚCI ARTYSTYCZNE - jest zainteresowany działalnością plastyczną, techniczną i muzyczną,- jest sprawny manualnie,- dobiera barwę, fakturę, proporcję, kształt i wielkość,- ma poczucie rytmu,- gra na instrumentach,- śpiewa piosenki,- samodzielnie tworzy proste rytmy i melodie,
Kiedy nauczyciel jest pewien, że dziecko zdobyło już daną umiejętność, odnotowuje ten fakt na karcie obserwacji w wybrany przez siebie sposób. W przypadku niektórych umiejętności, np. czytania, pisania czy rachowania, zaznacza również wysiłek, jaki dziecko włożyło w ich opanowanie. Z danych odnotowanych na karcie uzyskujemy również informacje o tempie zdobywania umiejętności. Karta ta jest dość obszerna, ale takie uporządkowane, szczegółowe informacje dadzą obraz rozwoju dziecka, jaki dokonał się w ciągu trzech lat edukacji. Na koniec pierwszego etapu kształcenia nauczyciel na podstawie tej karty zredaguje ocenę opisową. Stanie się ona źródłem informacji o dziecku przede wszystkim dla tych nauczycieli, którzy będą kontynuować pracę z uczniami przez następne trzy lata.
Niezwykle ważną częścią codziennej pracy są recenzje umieszczane pod pracami w zeszytach szkolnych, które dotyczą poziomu wykonania zadań przez dziecko i dają informacje ukierunkowujące jego pracę. Należy zwrócić szczególną uwagę na jej informacyjny charakter odnoszący się precyzyjnie do poziomu wykorzystanego zadania. Nauczyciele zamiast recenzji często stosują znaczki, które dzieci szybko identyfikują jako substytuty ocen. Ta pracochłonna forma jest niczym innym jak tradycyjną oceną wyrażoną stopniem, zmienioną jedynie w zewnętrznej formie. Zaobserwować można też tendencję polegającą na nadmiernym chwaleniu i unikaniu negatywnych informacji zwrotnych dotyczących popełniania przez dziecko błędów. Wynika to prawdopodobnie z przekonania o konieczności zewnętrznego, pozytywnego motywowania dziecka. Recenzje powinny mieć charakter czysto informacyjny, odnoszący się precyzyjnie do poziomu wykonanego zadania (np. większość literek jest kształtna, ale trzy wymagają poprawy). Ten sposób umożliwia się uczenie na własnych błędach. W ten sposób błąd przestaje dyskwalifikować dziecko, a nabiera funkcji kształcącej. Warto zwrócić uwagę na dodatkowe aspekty takiego systemu komentowania wykonywanych zadań, który nie selekcjonuje uczniów na lepszych i gorszych. Każde dziecko może odnosić sukcesy na własną, indywidualną miarę.
Z psychologicznego punktu widzenia niezmierne ważne jest wczesne tworzenie warunków do refleksji dziecka nad własnymi osiągnięciami. Można więc stosować karty samooceny dziecka. Ma ona postać obrazków dotyczących ważnych aspektów funkcjonowania w szkole. Pod każdym obrazkiem jest skala od 1 do 3, na której dziecko oznacza wybraną przez siebie wartość odnoszącą się do natężenia lub częstotliwości danego zachowania.
Sądzę, że niezwykle ważna w obserwacji dziecka jest opinia rodziców, która powinna uwzględniać ogólne informacje o uczniu oraz szczegółowe dane dotyczące nauki własnej, zainteresowań, problemów, sukcesów, itp. Dlatego też na karcie samooceny powinno znajdować się wolne miejsce na komentarz rodziców. Może on zawierać ogólne informacje o dziecku oraz informacje szczegółowe, dotyczące np. nauki własnej, zainteresowań, problemów, sukcesów... Pozwala to na wprowadzenie trójstronnego dialogu (dziecko, nauczyciel, rodzice). W aspekcie takiego działania zagadnienie współpracy domu i szkoły nabiera nowego wymiaru. Nie jest to kierowanie opinii ze szkoły do domu, lecz także z domu do szkoły. Informacje dla rodziców są przekazywane na karcie postępów dziecka, na której nauczyciel dokonuje podsumowania miesięcznej pracy.
Takie spojrzenie na dziecko na pewno pozwoli dokładniej je poznać i wnikliwiej dokonać oceny wiadomości i umiejętności jakie prezentuje oraz wskazać kierunek zmian i sposobów jej dokonania.
Redagując ocenę opisową, należy uwzględnić postępy w edukacji, postępy w rozwoju emocjonalno - społecznym i osobiste osiągnięcia ucznia.
Oceny opisowe - semestralna i roczna - różnią się od siebie. Ich odmienność polega na tym, że ocena za pierwszy semestr zawiera zalecenia dla ucznia, zaś w ocenie na koniec roku szkolnego już ich nie ma. Zalecenia te dotyczą zarówno postępów w edukacji, jak i postępów w rozwoju społeczno - emocjonalnym.
A oto przykłady ocen po pierwszym semestrze i na koniec roku szkolnego tego samego ucznia.
OCENA OPISOWA PO PIERWSZYM SEMESTRZE - KLASA TRZECIA.
Wałdowo 24 01 2000r.
Paweł Siekierka
Zespół Szkół w Wałdowie
Klasa III
Pawle, kiedy jesteś pytany wypowiadasz się niechętnie, za to niepytany mówisz dużo i to dość ciekawie. Wypowiadasz się logicznie, poprawnie pod względem rzeczowym i gramatycznym.
Potrafisz płynnie czytać pełnymi zdaniami. Stosujesz prawidłowe tempo czytania. Czytając po cichu rozumiesz tekst bardzo dobrze.
Piszesz płynnie, ale Twoje pismo nie zawsze jest kształtne. Przepisujesz z tablicy bezbłędnie, natomiast pisząc ze słuchu lub z pamięci, czasami popełniasz drobne błędy. Potrafisz samodzielnie zapisać wypowiedź, postaraj się jednak, aby zawierała ona więcej szczegółów, czyli była nieco dłuższa.
Matematyka nie sprawia Ci żadnych kłopotów. Potrafisz rozwiązywać samodzielnie nawet skomplikowane zadania. Jesteś niezwykle dociekliwy i wielokrotnie proponujesz dobre sposoby rozwiązywania matematycznych problemów. Gratuluję! Biegle mnożysz i dzielisz w pamięci w zakresie 100. Poprawnie wykonujesz pisemne obliczenia w zakresie dodawania i odejmowania. Samodzielnie rozwiązujesz i układasz złożone zadania tekstowe. Przy obliczeniach stosujesz poznane prawa matematyczne. Potrafisz rozwiązać zadania geometryczne.
Umiesz obserwować zjawiska przyrodnicze, a niektóre z nich wyjaśnić. Dostrzegasz związki przyczynowo - skutkowe w przyrodzie. Znasz warunki wzrostu i pielęgnacji roślin. Dbasz o to, aby rośliny w naszej klasie nie były "zalane". Rozpoznajesz najczęściej spotykane gatunki roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku.
Twoje rysunki i wytwory techniczne są estetyczne i zawsze dokończone. Nigdy nie zapomniałeś o przyniesieniu potrzebnych materiałów i narzędzi do pracy. Wyróżniasz się w grach zespołowych, ale niechętnie uczestniczysz w zajęciach muzyczno - ruchowych.
Odpowiedzialnie wykonujesz powierzone zadania. Jesteś pracowity i koleżeński, chociaż nie dla wszystkich. Bierzesz aktywny udział w życiu klasy. Nie potrafisz jednak dokonać oceny swojego zachowania. Świetnie radzisz sobie w pracy zespołowej, pełniąc tam funkcje przywódcze, ale często nadużywasz swej władzy. Chętnie się uczysz, ale często jesteś gadatliwy i przeszkadzasz innym w pracy. Niekiedy nie potrafisz opanować złości i gniewu Jest to powodem konfliktów z kolegami. Przemyśl swoje postępowanie i postaraj się zachować tak, aby nie sprawiać przykrości innym.
OCENA OPISOWA PO DRUGIM SEMESTRZE - KLASA TRZECIA
Paweł Siekierka
Zespół szkół w Wałdowie
Klasa III
Pawle, przez cały rok szkolny pracowałeś aktywnie i sumiennie. Chętnie uczestniczyłeś we wszystkich zajęciach.
Czytasz biegle z właściwą intonacją. Czytając tekst po cichu rozumiesz go. Potrafisz nawet ustalić podtekst. Dbasz o swoje zeszyty. Pismo w nich jest staranne. Przy pisaniu ze słuchu przestrzegasz reguł ortograficznych i dlatego w pracach nie ma błędów. Opanowałeś podstawowe wiadomości gramatyczne.
Posiadasz ukształtowane pojęcie dziesiątkowego systemu pozycyjnego. Biegle dodajesz, odejmujesz, mnożysz i dzielisz w zakresie 1000. Umiesz dzielenie z resztą. Doskonale potrafisz obliczyć działania sposobem pisemnym. Potrafisz rozwiązywać proste i skomplikowane zadania z treścią. Radzisz sobie z praktycznymi obliczeniami dotyczącymi mierzenia długości, ważenia, płacenia oraz obliczeń zegara i kalendarza.
Czynnie bierzesz udział w ochronie przyrody. Umiesz czytać mapę Polski, potrafisz wskazać największe rzeki, miasta i szlaki komunikacyjne. Rozpoznajesz rośliny i zwierzęta w najbliższym otoczeniu.
Prace plastyczno - techniczne są pomysłowe i estetycznie wykonane. Jesteś sprawny fizycznie, zwinnie wykonujesz wszystkie ćwiczenia gimnastyczne. Najbardziej lubisz gry zespołowe. Chętnie słuchasz muzyki. Znasz wiele piosenek i lubisz je śpiewać. Jesteś koleżeński i życzliwy. Potrafisz być opiekuńczy w stosunku do zwierząt i roślin. Odpowiedzialnie wykonujesz powierzone zadania.
Do Twoich największych osiągnięć należy udział wraz z klasą IV w międzyszkolnych zawodach sportowych w "dwa ognie usportowione".
PODSUMOWANIE
Stosowanie oceny opisowej związane jest z posiadaniem przez nauczyciela sporej wiedzy psychologicznej i pedagogicznej, a także ze zmianą strategii postępowania pedagogicznego. Jest pracochłonna i wymaga sporego zaangażowania, szczególnie w początkowej fazie jej wykorzystywania. Wprowadzone zmiany pozwolą dzieciom czuć się w szkole bezpieczniej. Ocena opisowa daje rzetelną informację o aktualnych postępach, stanie umiejętności, wiedzy dziecka oraz jego funkcjonowaniu społecznym w grupie, a także poziomie adaptacji do wymagań szkolnych. Umożliwia równy start dzieciom, także tym, które rozwijają się w sposób nieharmonijny. W tych przypadkach bez presji zewnętrznej dziecko i nauczyciel mogą pracować nad kompensacją zaburzonych funkcji. Brak formalnego stopnia nie powoduje zmniejszania motywacji wewnętrznej kosztem zewnętrznej. Obserwuje się zjawisko wręcz przeciwne. Poziom lęku u dziecka ulega widocznemu zmniejszeniu, co pozwala mu skupić się na rozwiązywaniu problemów, a nie zewnętrznych konsekwencjach popełniania błędu. Dzieci nie "kolekcjonują" stopni, aby się nimi chwalić. W tym kontekście podstawową funkcją stosowania oceny opisowej jest zapewnienie wszystkim dzieciom możliwości osiągnięcia optimum rozwoju w bezpiecznej i przyjaznej atmosferze.
Ocena opisowa motywuje dzieci do dalszej pracy, ponieważ zawsze dziecko znaleźć w niej może taki element swojej działalności - aktywności, który uzyskał u nauczyciela aprobatę. Każdy za coś jest pochwalony, bo przecież w każdym potrafimy znaleźć pozytywne cechy i każdego możemy za coś pochwalić.

---