Temat: Modele oceniania ucznia
Jednym z głównych obowiązków szkół wobec uczniów jest pomiar (ocenianie) stopnia przyswajania przez nich wiedzy. Na świecie istnieje wiele sposobów oceniania. Oto najpopularniejsze:
Model tradycyjno - legalistyczny
Nauczyciel / wykładowca wystawia ocenę na podstawie odpytywania ustnego, sprawdzianów, pisemnych egzaminów, zaliczeń przedmiotowych. Tego typu model stosują między innymi: Polska - skala ocen 1 - 6; Holandia - skala ocen 1 - 10; Białoruś - skala ocen 1 - 10.
Model literowo - ocenowy
Stosowany jest w niektórych szkołach niemieckich i w większości amerykańskich. Polega na wystawieniu uczniowi dwóch ocen:
- jedną otrzymuje się za osiągnięcia:
A - osiągnięcia wybitne
B - bardzo dobre
C - dobre
D - przeciętne
E - poniżej przeciętnej
F - nie do przyjęcia
- drugą ocenia się wysiłek jaki został włożony w daną pracę:
3 - maksymalny
2 - częściowy
1 - sporadyczny
0 - żaden.
Model punktowy
Tutaj uczeń zdobywa różnorodne punkty za wiedzę i umiejętności, które są później przeliczane na stopnie bądź wyrażone w decyzji o zaliczeniu.
Zasady zdobywania punktów:
kryterium przedmiotu (im trudniejszy przedmiot tym za jego zaliczenie jest do zdobycia większa liczba punktów)
kryterium wykładowców (większą liczbę punktów zdobywa się za zaliczenie przedmiotu, którego wykładowcą jest ceniony profesor)
kryterium czasu (większą liczbą punktów nagradzane jest poświęcenie dodatkowego czasu, np. przygotowywanie się do zajęć w czytelni)
Niewątpliwymi zaletami tego systemu jest jego konkretność oraz wywoływanie w uczniach motywacji do nauki. Podstawową wadą jest fakt, że jeśli zdobyte punkty nie są przeliczane na ocenę a ich liczba decyduje jedynie o fakcie zaliczenie, powoduje to, iż najzdolniejsi uczniowie którzy mają pewność że osiągnęli minimalną ilość punktów gwarantującyą zaliczenie nie posiadają większych aspiracji do nauki.
Ten rodzaj modelu stosowany jest w USA.
Model zero-jedynkowy
Popularny jest głównie w Hiszpanii, Francji, Niemczech i USA.
Najważniejszy tutaj jest próg wymagań ustalony przez nauczyciela. Jeśli kandydat przekroczył ten próg - dostaje 1 dzięki czemu zalicza przedmiot; jeśli nie - otrzymuje 0.
Model alternatywny klasyfikacyjny
Polega na tym, że uczeń w ciągu roku nie otrzymuje ocen, na koniec dostaje natomiast pismo od nauczyciela w którym opisane są wszystkie osiągnięcia i braki w wiedzy ucznia.
Zalety:
bezstresowość
swoboda
uczeń sam decyduje czy chce się uczyć.
Wady:
możliwość lekceważenia nauki
brak systematyczności w nauce
czasochłonny dla nauczyciela.
Model bez stopni i promocji
Stosowany jest w tzw szkołach alternatywnych Waldorfa czy Montesori.
Model normatywny
Ocenianie osiągnięć uczniów w szkole ma najczęściej na celu kontrolę realizacji celów częściowych i finalnych procesu nauczania - uczenia się. Efektem tego jest selekcja uczniów przy przechodzeniu z klasy do klasy w obrębie danej szkoły oraz przy przejściu z jednego szczebla kształcenia na drugi. Powodzenie szkolne utożsamiane jest często z uzyskiwaniem wysokich ocen, zdaniem egzaminów. W procesie nauczania motywacja jest najważniejszym elementem wpływającym na efektywność uczenia się.
Uczniów wkraczających do szkoły cechuje wysoka motywacja, która w trakcie upływu lat stopniowo wygasa. Z badań i obserwacji wynika, że uczniów motywują do nauki czynności i sytuacje, w których zaspokajają swoje potrzeby i zainteresowania. To nauczyciel jest tą osobą, która w znacznym stopniu wzmacnia bądź osłabia naturalną motywację uczniów. Uczniowie są w różnym stopniu zainteresowani uczeniem się. Nauczyciele ustawicznie poszukują sposobów zachęcania uczniów do wysiłku. Ocena szkolna może ich zachęcić lub zniechęcić do nauki. Sytuacja ucznia w procesie oceniania jest w dużym stopniu uwarunkowana jego wynikami uzyskiwanymi w nauce. Nigdy nie jest tak, że zespół klasowy stanowi jednorodny obraz osiągnięć, zawsze można w nim dostrzec słabych, średnich i dobrych uczniów. Tak też dzielą uczniów nauczyciele, wypowiadając się o swoich klasach.
Kiedy dziecko może poznawczo awansować? Tylko wtedy, kiedy jest w stanie nauczyć się coraz więcej. Można tego dokonać, organizując edukację otwartą na dziecko. Jednym z wielu wyznaczników "dobrej" koncepcji edukacyjnej jest uznanie i akceptacja różnic pomiędzy dziećmi. Rozumie się to jako akceptację wraz z tymi różnicami. Sprowadza się ona teoretycznie do orientacji na ucznia. Większość działań nauczycielskich tylko doraźnie służy dziecku. Barierą skuteczności edukacji jest dążenie przez nauczyciela do stanu równości. A przecież najważniejsze jest w procesie edukowania i oceniania uznanie "racji umysłu dziecka". Stąd pogląd we współczesnej dydaktyce o "uczeniu się dla siebie samego", nie zaś dla zaspokojenia potrzeb władz szkolnych. Wiąże się więc ono z koniecznością spojrzenia na ucznia przez pryzmat możliwości jego umysłu.
Testować uczniów może każdy, ale tylko nauczyciel odpowiada za ich rozwój. To, co im daje, wynika z głębokich przekonań o roli edukacji, wizji struktury i wkładu własnej dyscypliny do całokształtu zmian składających się na wykształcenie absolwenta.
Model jednostkowy
Ocenę sumaryczną stanowi ocena, będąca uogólnieniem wszystkich cząstkowych i śródrocznych ocen, otrzymywanych przez ucznia w ciągu całego semestru. Na tej podstawie ranguje się ucznia od prymusa do ucznia najsłabszego. Ocena formatywna to taka ocena, jaka uczeń osiągnął w ciągu semestru w toku procesu nauczania. Mówi się też o efektywności oceniania. Ma ona rozbudzić w uczniach wewnętrzną motywację do pracy. Uczeń zachęcony do nauki wykazuje zainteresowanie przedmiotem nie tylko dla stopni, ale głównie w celu zdobycia konkretnych umiejętności.
W szkolnictwie najczęściej przedmiotem oceny jest uczeń, natomiast rzadziej poziom wykonania zadania. Czyniąc kształcenie nauczycieli pochodną praktyki nauczania, przekształcamy nauczanie w działalność zrutynizowaną i bezrefleksyjną. Nauczyciel musi mieć zdolność oceniania doświadczeń uczniów, tak by pojąć, co jest dla nich istotne. Istnieją też pewne schematy, które mówią nauczycielowi, jak ma oceniać ucznia. Będzie to się przejawiało w przeświadczeniu, że nauczyciel z góry zakłada, czego może się spodziewać po uczniu jako przedstawicielu pewnej kategorii.
Wychowawca w większości wypadków kontaktuje się nie z jednostkowymi wychowankami, lecz ze zbiorowością wychowanków - najczęściej w obrębie klasy. Znajomość poszczególnych wychowanków musi być więc ograniczona. Określenia i przypasowanie ucznia względem innych mają charakter i znaczenie odnoszące się tylko i wyłącznie do klasy. Poza szkołą nie muszą obowiązywać.
Jednak z upływem czasu i zacieśnieniem kontaktów stosunki, które łączą jednostki, zaczynają się strukturalizować. Z jednej strony uczniowie spostrzegają się jako elementy pewnych stosunków interpersonalnych, z drugiej strony zbiorowość klasowa nabiera swoistego charakteru w zależności od typów stosunków, które w niej dominują. Dlatego wraz z upływem czasu wychowawca ma do czynienia z klasą jako pewnym organizmem o swoistych cechach, a coraz mniej z pojedynczymi osobami. Dlatego też bardziej musi liczyć się z reakcją klasy jako całości, a swoje działania planować winien jako odnoszące się do całej społeczności. Stymulacje do rywalizacji uruchamiane za pomocą rozbudowanych technik wychowawczych powodują, iż w zachowaniach młodzieży ujawnia się nadmierna koncentracja na własnej osobie, na osobistym sukcesie czy lęku przed porażką.
Model grupowy
Dzieci bez sukcesów nie radzą sobie dobrze w sytuacjach, gdy muszą rywalizować z innymi. Łatwo wpadają w złość i wycofują się lub też okazują lekceważenie, znajdują tysiące wymówek i wreszcie rezygnują. Mają tendencje do spostrzegania wielu zadań jako współzawodnictwa, ale boją się porażki, ponieważ bardzo chcą w takich sytuacjach wygrywać. Klasa, w której panuje atmosfera rywalizacji, potwierdza ich porażki. Im częściej widzą siebie jako przegranych, tym mniej się starają.
W środowisku szkolnym za mało jest okazji, aby mieć poczucie sukcesu i zbyt wiele dla odczucia porażki. Nauczyciel nastawiony na pobudzanie współzawodnictwa nie nauczy uczniów prawidłowego postępowania, gdyż stwarza za wiele możliwości porażek, a za mało okazji do sukcesów.
W klasie o wysokim poziomie wiadomości uczniów, istnieje tendencja nauczycieli do zaniżania ocen poszczególnych uczniów. Wśród słabszych uczniów natomiast uczeń ma szansę na oceny wyższe. W klasach o wyższym poziomie intelektualnym, nauczyciele są zbyt surowi.
Nauczyciele nadal oceniają w tradycyjny sposób. Co więcej, zachowują się wobec klasy tak, jak oni wobec nas (odpłacają pięknym za nadobne). Okazują przyjazny kontakt tym uczniom, którzy okazują, że zależy im na naszych wartościach - bez względu, z jakich pobudek to czynią. Patrzą też niekiedy na pozycję rodziców ucznia. Ocenianie niesie za sobą dużą odpowiedzialność, jeśli wziąć tutaj pod uwagę klasę jako całość i ucznia jako jednostkę. Oceniając klasę, wcale nie musimy patrzeć na ucznia i na odwrót. Na ocenę pojedynczej jednostki może mieć wpływ klasa jako całość, nasze pozytywne lub negatywne postrzeganie konkretnego przypadku, uprzedzenia, zbudowane dotychczas wartości, określone samopoczucie, sposób przedstawienia tego, co jest przedmiotem oceny i jeszcze wiele innych czynników. Nauczyciel ma możliwość określania, co jest wiedzą, którą warto w klasie się zajmować, a co nią nie jest. Cechami pozytywnymi u uczniów według nauczycieli są: skupienie, odpowiedzialność, łatwość w koncentracji, pracowitość, chęć do współpracy, dojrzałość, posłuszeństwo. Określenia negatywne to: roztargnienie, gadulstwo, lenistwo, niechęć do współpracy, niedojrzałość, złe wychowanie, nieposłuszeństwo.
Większość nauczycieli traktuje ocenę nie jako końcowy etap pracy dydaktycznej, po którym nastąpić powinna refleksja, lecz jako zaplanowaną część procesu dydaktycznego. Uczymy grupę - więc oceniamy też grupę. Porównujemy uczniów względem siebie, ustalamy standard i każdego odnosimy do niego. Ocena jednostki jest wyznacznikiem oceny innego uczestnika grupy.
Zatem od nauczyciela zależy walor modelu oceniania. Wszystkie trzy modele powinny być brane pod uwagę i stosowane w zależności od potrzeb i osobistych preferencji nauczyciela. Generalnie trzeba patrzeć przy ocenianiu na wynik, czyli dbać o to, że dziecko ma wiedzieć, umieć - przynajmniej na poziomie minimalnym (model normatywny). Należy dostrzegać w dziecku jego cechy osobowościowe, potencjał, realne możliwości, stopień wysiłku włożonego w zdobycie kompetencji (model jednostkowy). Oczywiście należy widzieć także całą grupę - klasę, składającą się z uczniów słabych i zdolnych, rywalizujących ze sobą i ,,znających swoje miejsce" (model grupowy). Nauczyciel zatem jest odpowiedzialny za wybór modelu oceniania i realną jakość oceny. "
Literatura:
Czasopismo „Dyrektor szkoły” Rok: 2008 numer: 4 tytuł: Modele oceniania ucznia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Modele_oceniania_szkolnego
1