Cyprian Norwid, Trylogia włoska,
wyd. i oprac. Juliusz W. Gomulicki,
Warszawa 1963.
WSTĘP. O Trylogii włoskiej Norwida.
początek 1877 roku - katastrofa: uczuciowa, finansowa i socjalna; przeprowadzka na peryferie Paryża do przytułku dla starców w Ivry; 1882 potrzeba pieniędzy na wyjazd.
miniaturowe formy powieściowe, głównie nowele, zdobywające sobie coraz większą popularność w Europie: Menego 1850, Bransoletka 1858, Cywilizacja 1861; ulotny utwór prozaiczny, symbol, parabola, paralela i puenta.
wspomnienia z Włoch.
Stygmat - pierwsza nowela po ponad 20-letniej przerwie, szkatułkowa forma, wierny obraz rzad-kiego przypadku psychologicznego, wspaniała i groźna wizja dziejowa jako historiozoficzne uogól-nienie owego indywidualnego przypadku.
od konkretnego zdarzenia-szczegółu o głębokiego uogólnienia filozoficznego.
akcja noweli toczy się we Włoszech, w nienazwanym, modnym zdrojowisku, w salonie „Generało-wej”, poważnej wdowy, która przebywała tam w towarzystwie młodej dziewczyny, powierzonej jej opiece i ściągającej powszechną uwagę swoją urodą; miłość między ową dziewczyną a młodym artystą-skrzypkiem (wdowcem), który swoje uczucia wyraża za pomocą melodii; narrator widzi dziewczynę po raz pierwszy podczas wycieczki do starożytnego rzymskiego „mostu”; po paru dniach narrator spotyka dziewczynę w „głębokiej rozpaczy” w kaplicy, tego wieczora odwiedza go skrzypek i opowiada o poróżnieniu z ukochaną, wynikłym w trakcie dyskusji na temat roli sakra-mentalnego „pocałowania” praktykowanego pośród pierwotnych chrześcijan; komentarz w rozmo-wie narratora z ochmistrzynią i z Generałową.
koniec pisania prawdopodobnie styczeń 1883.
luty 1883 Ad leones! (Rzym lat 40.).
wrażenia odniesione na salonie wiosennym w 1881 roku i sformułowane bezpośrednio potem w czterech ostro zarysowanych sądach o najnowszej sztuce europejskiej; pogardzanie biernością umysłową i podatnością na cudze sugestie artystów; na marginesie - niewielki apolog prozą zaty-tułowany Ostatnia z bajek o wzajemnym stosunku człowieka oraz zwierząt.
„błoto” - określanie osobistej sytuacji życiowej Tajemnica lorda Singelworth: ironiczne zobrazo-wanie własnych tęsknot i protestów + arcyoryginalna i śmiała parabola filozoficzna: urocza Wene-cja zbudowana na trzęsawiskach zgnilizny, śmietnisko opowiadające długie i zawiłe przypowieści o dziejach „ubiegłych godzin”, zwariowany angielski lord, który codziennie żegluje na swoim balo-nie, by oderwać się od błota ziemskiego.
znakomicie odtworzony, realistyczny obraz Wenecji pod panowaniem austriackim, realistyczny, choć po wenecku ukostiumowany, obraz Warszawy w dobie paskiewiczowskiej, zjadliwa charak-terystyka społeczeństwa polskiego, które albo nie potrafiło docenić za życia artysty, albo bałwo-chwaliło.
trylogia: tło włoskie, wspólny narrator, identyczna poetyka (anegdota + filozofia, symetria faktów + dygresyjność); metoda literacka: negligentia diligens - uważna niedbałość.
Stygmat - nowela dwupłaszczyznowa, traktują i o dziejach miłości, i o dziejach narratora, bogato zilustrowana różnorodnymi opisami tła przedstawianych wydarzeń.
Ad leones! - najmniej obciążona przeżyciami i doświadczeniami autora, o nieskomplikowanej fabule, migawka psychologiczna.
Tajemnica lorda Singelworth - Wenecja samodzielnym, i oryginalnie pojętym bohaterem noweli, osobiste uczucia Norwida, dialektyczne zamknięcie i gorzkie podsumowanie.
Norwid nie zdobył pieniędzy na publikację; dwa miesiące później zmarł.
TEKST
Stygmat. Nowela.
refleksja o wizytach i salonach, u Generałowej wdowy panował pewien rodzaj „złotej - anar-chii” - negligentia diligens; pewnego wieczora poznał krewną Generałowej, „Różę P. (Po-mian), bujną ukraińską piękność”; opis Oskara, młodego wdowca, artysty (skrzypka).
narrator powiernikiem zakochanego, wiersz Czemu? na melodię Oskara.
wycieczka do Rzymskiego - Mostu.
po kilku dniach narrator wracał wieczorem podczas burzy od chorego przyjaciela, zabłądził, trafił do starej kaplicy, widział Różę, wrócił do domu, wszedł zrozpaczony Oskar, myśli, że Róża go zdradza, Oskar obraża się na przyjaciela, nazajutrz wyjechał.
Róża przeziębiona, rozmowa narratora z ochmistrzynią i Generałową, Róża zmarła.
Oskar zamieszkał w klasztorze.
narrator ma sen / widzenie, „stygmat przeszłości”: STEPU, LASU, MORZA, OBOZU, PRZEMY-SŁU-SZTUKI; odwiedziny Redaktora gazetki miejscowej; na spacerze „głupia” pasterka daje mu kwiat i pióro.
Ad leones!
rudobrody rzeźbiarz z charcicą kirgiskiego pochodzenia; jego grupa: redaktor Gazety - bele-trystyczno - politycznej, śpiewak - nauczyciel, malarz i młodzieniec - turysta.
zaproszenie do pracowni rzeźbiarza, rzeźba - wyznawcy, i dla wyznania, lwom rzuceni; malarz chwali się, że coś zaczął malować, „ale będę się musiał u oczytanych ludzi zapytać, co to jest? co to z tego będzie?… bo to może być Kleopatra… a może Wniebowzięcie”.
uwagi widzów - poprawki przy rzeźbie; Amerykanin: „Grupa wyobraża KAPITALIZACJĘ w sposób i wyrozumowany, i przystępny…”; od wyznawców do kapitalizacji.
Tajemnica lorda Singelworth.
lord Singelworth zapalony aeronauta; różne plotki na ten temat, np.: staranie około higieny osobi-stej; wywody improwizatora, Tony'ego di Bona Grazia.
o Wenecji.
zaproszenie od lorda Singelworth; narrator pyta o balon, dwa stronnictwa: spostrzeżenia meteoro-logiczne i higiena, zakład; lord: żadna strona nie wygrywa, pojęcie o czystości (która nie jest zaprzeczeniem nieczystości), to protest lorda Singelworth, nieczystość to niskość, „Czys-tość zależy na podniesieniu się stosownym - nieczystością zaś jest poniżenie się… lub ko-go…”, „Ludzie nie są jeszcze czyści… Są dopiero perfumowani…”.
1