P O L I T Y K A Ż Y W N O Ś C I O W A

Podręczniki:

1. Woś Augustyn „Strategia rozwoju rolnictwa” W-wa 1992

2. Dorota Czykier - Wierzba „Rolnictwo polskie a integracja z UE”

3. Eugeniusz Gorzelak „Polityka agrarna”

Każdy podręcznik który ma nazwę polityka żywności

Problemy na egzamin:

1. Znaczenie gospodarki żywnościowej jako działu

2. Polityka żywnościowa - co to jest?

3. polityczne i ekonomiczne uwarunkowania polityki żywnościowej

4. Strategia rozwoju

5. Regionalna specjalizacja polityki żywnościowej w Polsce

6. Rozwój polityki żywnościowej w latach 1918 - 1990 (chronologia ważniejszych wydarzeń - wystarczy około 40 lat), reforma 1926 r.

Zakres: polityka żywnościowa państwa i świata

Rolnictwo należy do I działu produkcji, środki produkcji i do II działu produkcji, środki konsumpcji.

Obecnie rolnictwo wytwarza tylko surowce - należy do działu produkcji, środki produkcji.

Koncepcje - określają znaczenie rolnictwa i gospodarki żywnościowej

1. Agrocentryzm - przekształcił się w agraryzm, który zakładał, że rolnictwo jest działem samowystarczalnym aby mógł występować rozwój.

Rolnictwo jest elementem prowadzącym do rozwoju państwa.

2. Kierunek wywodzący się z kapitałochłonności określonej produkcji

kapitałochłonność = środki trwałe / produkcja

Rolnictwo samo nie może tworzyć nowych wartości, nowych przyrostów produkcji, bo jest on możliwy do uzyskania tylko wtedy kiedy nastąpi określony przyrost nakładów.

Cele rolnictwa

Uzyskanie przez rolnictwo określonego dochodu czystego

Dochód czysty = Pg - (Ow + Nprz + Npp + A + L)

Pg - produkcja globalna

Ow - obrót wewnętrzny

Nprz - nakłady pochodzenia rolniczego z zewnątrz

Npp - nakłady pochodzenia przemysłowego

A - amortyzacja

L - opłata siły roboczej

Produkcja globalna

Pg = Pgr + Pgz + Pgu

Pg - produkcja globalna

Pgr - produkcja globalna roślinna

Pgz - produkcja globalna zwierzęca

Pgu - produkcja globalna usług i przetwórstwa

Relacje między działami nazywamy nastawieniem gospodarczym.

Relacja między gałęziami nazywamy kierunkiem.

Podstawowym celem rolnictwa jest otrzymywanie zysku.

FUNKCJE SPEŁNIANE PRZEZ ROLNICTWO

1. Kapitałotwórcza - tworzenie środków na rozwój - od 1956 r. innych środków

2. Kapitałochłonna - po to aby uzyskać określone przyrosty produkcji konieczne są określone przyrosty nakładów.

Prawo malejących efektywnych dodatkowych nakładów tzw prawo Turgot'a

produkcja

N Nakłady

Wmn = ΔE / ΔN

Wskaźnik marginalnej efektywności nakładu odpowiada na pytanie o ile wzrośnie efektywność przy jednostkowym nakładzie, np. jeżeli nakład wzrośnie o jednostkę to ile z tej jednostki uzyskamy efektu.

I prawidłowość

Jeżeli zwiększymy nakład o jednostkę to Δ efektów będzie > niż Δ N

II prawidłowość

Jeżeli Δ jednostkowych nakładów będzie równy, to spowoduje taki sam Δ efektów

III prawidłowość

Jeżeli Δ nakładów o jednostkę powoduje Δ efektów mniej o jedną jednostkę

IV prawidłowość

Jeżeli Δ nakładów powoduje całkowite obniżenie Δ efektów.

3. Funkcja dostarczania siły roboczej.

4. Funkcja tworzenia nadwyżek towarowych.

5. Funkcja dostarczania ziemi.

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE WIELKOŚĆ PRODUKCJI ŻYWNOŚCI

1. Przyrost naturalny określa potrzeby żywnościowe jeżeli Δ naturalny wynosi 1% to, Δprodukcji też wynosi 1%.

2. Przyrost dochodów - Δ dochodów powoduje Δ żywności.

3. Urbanizacja, migracja (przechodzenie ze wsi do miasta)

4. Dochodowa elastyczność popytu ma wpływ na żywność - ile wzrosną wydatki na żywność, jeżeli dochód wzrośnie o jednostkę.

5. Model spożycia, ile zużywamy żeby utrzymać się przy życiu.

Efektywność ma dwa rodzaje z punktu widzenie ekonomicznego

1. Efektywność nakładu - to relacja efektu do nakładu i nazywa się efektywnością nakładu

En = E / N maksymalizacja efektu przy minimalnym nakładzie

P - N = P produkcja

P - K = D dochód

Każdy koszt jest nakładem

Nie każdy nakład jest kosztem

Rozliczony nakład staje się kosztem

2. Kapitałochłonność efektu albo inaczej nakładochłonność efektu

Ek = N / E minimalny nakład do uzyskania efektu

Te efekty biorą się z racjonalnego gospodarowania, zwanego mini-max

Trzy rodzaje wskaźników efektywności z punktu widzenia wielkości ekonomicznych:

I. Wskaźnik efektywności ekonomicznej - podawany w jednostkach pieniężnych

np. wskaźnik materiałochłonności, środki obrotowe / produkcja

II. Wskaźnik techniczno ekonomiczny - wielkość ekonomiczna

np. wskaźnik produktywności ziemi

Wp = P / Ur P-produkcja, Ur-użytki rolne

III. Wskaźnik techniczny - miara ilościowa

Wt = P / Ur np. 30 ton żyta / 2 ha

Czynniki produkcji

St - środki trwałe

So - środki obrotowe St So L Ur

L - siła robocza P

Ur - użytki rolne

Produkcyjność - jeżeli produkcja wyrażona jest ...

Produktywność - jeżeli produkcja wyrażona jest ilościowo.

Wydajność - dotyczy tylko i wyłącznie pracy.

Kompleks gospodarki żywnościowej - wytwarza 50% dochodu, pochłania 50% kapitału

Teoretyczny model gospodarki żywnościowej składa się z czterech elementów

Przemysł pracujący Rolnictwo Przemysł rolno -

na rzecz rolnictwa spożywczy

Obrót rolny

wszelkiego typu

usługi i

gastronomia

Integrator

Empiryczny model gospodarki żywnościowej

Przemysł i organizacje Rolnictwo Przemysł i organizacje

zaopatrzenia rolnictwa przetwórstwa rolnego

i dystrybucji

strzałka oznacza

strumień nakładów:

• środki obrotowe strumień surowców oznacza:

• środki trwałe - przetwórstwo rolno-spożywcze

• usługi szeroko pojęte - transport

• inwestycje - przechowalnictwo

• kredyty i ubezpieczenia - obrót żywnością

POLITYKA ŻYWNOŚCIOWA

Jest to całokształt, system oddziaływania państwa na rozwój kompleksowy gospodarki żywnościowej, na układ stosunków społeczno-ekonomicznych oraz na kształtowanie się określonych relacji między kompleksem gospodarki żywnościowej, a innymi działaniami gospodarki narodowej.

Inaczej mówiąc polityka żywnościowa składa się z :

• oddziaływanie państwa na rozwój gospodarki żywnościowej

• oddziaływanie państwa na politykę społeczną

W skład polityki żywnościowej wchodzi 5 pomniejszych polityk:

1. polityka cenowa

2. polityka dochodowa

3. polityka finansowa

4. polityka podatkowa

5. polityka gruntowa

Cele polityki żywnościowej

1. Kształtowanie przepływu siły roboczej (płaca jest niska i niezadawalająca, ponieważ wzrost produkcji jest mały) - następuje więc przepływ z działów o niskiej wydajności, do działów o wysokiej wydajności.

2. Kształtowanie odpowiedniego poziomu produkcji żywności pod względem ilości, jakości i struktury.

3. Zaopatrzenie kompleksu gospodarki żywnościowej w odpowiednie środki produkcji: środki trwałe i środki obrotowe.

4. Zapewnienie określonego poziomu dochodów.

5. Przebudowa określonego ustroju gospodarczego (zmiana struktury agrarnej).

WARUNKI REALIZACJI POLITYKI ŻYWNOŚCIOWEJ

1. Warunki wewnętrzne (subiektywne) - zaliczamy do nich:

1. określona struktura agrarna i społeczna - struktura obszarowa i własnościowa

2. stan bazy materiałowo-technicznej

3. relacje czynników produkcji

4. poziom wiedzy, poziom wykształcenia producentów

5. system rozwoju gospodarki towarowej (pieniądz, towar)

6. specjalizacja określonej produkcji

2. Warunki zewnętrzne (obiektywne) - zaliczamy do nich:

1. stopień ogólnego rozwoju danego państwa, uprzemysłowienie

- państwa poprzemysłowe: usługi, przemysł, gospodarka żywnościowa

- państwa przemysłowe: przemysł, usługi lub gospodarka żywnościowa

- państwa przedprzemysłowe: rolnictwo, przemysł, usługi

2. struktura społeczno zawodowa ludności

3. poziom dochodu narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca

4. stopień społecznego podziału pracy

Cele gospodarki żywnościowej z punktu widzenia makrogospodarki:

1. strategiczne - długookresowe (kilkadziesiąt lat)

2. taktyczne - kilkanaście, kilka lat

3. operacyjne - bieżące do 2 lat

Inny podział:

1. produkcja

2. rekonstrukcja

3. dochód

NARZĘDZIA POLITYKI ŻYWNOŚCIOWEJ

1. Narzędzia ekonomiczne zwane parametrycznymi

podstawowe kategorie ekonomiczne

- cena - polityka cenowa

- koszt - koszty według rodzaju

2. Narzędzia nakazowe, inaczej pozaekonomiczne - pewne zasady które są nakazane

3. Narzędzia mieszane, ekonomiczno - nakazowe

Konglomerat, w skład którego wchodzi większość instrumentów ekonomicznych lub nakazowych.

POLITYCZNE I EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ W POLSCE

Omawiamy pięć problemów

1. Ekonomia uwarunkowania produkcji żywności w gospodarce centralnie sterowanej i gospodarce rynkowej.

2. Warunki określające poziom produkcji żywności

3. Polityka liberalna, a interwencjonizm i protekcjonizm w gospodarce żywnościowej

4. Warunki przyjęcia Polski do Unii Europejskiej

5. Reperkusje wejścia Polski do Unii Europejskiej

Kształtowanie się polityki żywnościowej od 1944 r.

1944 - nieukształtowana władza (ugrupowanie zwane bandami PKWN, Mikołajczyk chce uformować rząd; okres ten nazywany jest ”wojną domową”, tempo wzrostu produkcji wynosiło 22% - zjawisko wytłumaczalne

1956 - plan 6-cio letni, nazywany planem nacjonalizacji, industralizacji, forsowane uprzemysłowienie Polski, 40% dochodu, zjawisko kolektywizacji - powstawanie na wzór ZSRR spółdzielni rolniczych, tempo produkcji w ciągu 6 lat wzrosło o 1%, rozpoczyna się nowy okres, okres odwilży, który trwa od 1956 do 1968, 2,5 % wzrost

1963 - mówi się o błędach poprzedniego okresu, zaczyna się uspołecznienie rolnictwa, polityka rolna mówi o przekazywaniu ziemi

1970 - spożywanie dużej ilości mięsa było poziomem dobrobytu, Gomułka podniósł cenę mięsa, w grudniu Edward Gierek dochodzi do władzy i odwołuje podwyżkę cen żywności i o 30% podwyższa cenę skupu żywca, powoduje to wzrost produkcji w ciągu roku o 5,6%

od 1975 do 1980 spadek produkcji

Ad.1. Ekonomia uwarunkowania produkcji żywności w gospodarce centralnie sterowanej i gospodarce rynkowej.

Produkcja

(jako zjawisko ilościowe)

Inwestycje Ceny (koszty)

Dochód Opłacalność

Dochód

Akumulacja Spożycie

Inwestycje Δ zapasów

1. Reprodukcja prosta występuje wtedy, kiedy mamy produkcję, ceny, dochód wystarczy jedynie na spożycie (tylko wartość spożycia).

2. Reprodukcja rozszerzona działa na zasadzie spirali. Występuje produkcja, ceny, jest opłacalność (produkcja: koszty), mamy dochód, inwestycje, które zwiększają rozwój produkcji, wyższe ceny, opłacalność, wyższy dochód itd. Produkcja określa wielkość dochodu.

3. Reprodukcja zwężona, spirala kręci się w drugą stronę. Brak dochodu, spożycie musi być ograniczone, żeby uzyskać jakaś produkcję. Nie ma inwestycji, produkcja niższa przy tych samych cenach, opłacalność niska.

Gospodarka centralnie sterowana podporządkowana wychodziła z efektywności nakładu, gdzie podstawowym źródłem tworzenia dochodu było max efektu (czyli maksymalizacja produkcji).

En = E / N - efektywny nakład

N / E (mi) - max efekt z danego nakładu, min nakład dla uzyskania efektu

Gospodarka rynkowa - kształtowana przez prawa popytu i podaży, gospodarka konsumenta, wychodzi się od minimalizacji nakładu - zwiększenie produkcji nie oznacza dużych dochodów. W gospodarce rynkowej jest sprzedaż produkcji. Likwiduje ona producentów, którzy mają zbyt wysokie koszty produkcji. Nakłady traktowane są jako czynniki produkcji.

Ad.2. Warunki określające poziom produkcji żywności

Wydatki na żywność w Polsce wynoszą 40 - 50%, w USA 10%, w krajach UE około 20%. Wszystko zależy od rozwoju danego państwa. W 1993 dochód narodowy w Polsce = 2.177, a w krajach UE = 19.000. Cena produktów żywnościowych uwarunkowana jest dochodem narodowym. W GR wielkość produkcji nie określa wysokości dochodów.

Trzy powody wzrostu produkcji:

1. zwiększenie konkurencyjności eksportu

2. obniżenie kosztów produkcji

3. obniżenie cen detalicznych żywności (gdy obniża się koszty produkcji lub są dopłaty do produktów żywnościowych)

Niskie ceny na produkty żywnościowe i wysoka produkcja - rezerwy państwa na artykuły żywnościowe, rezerwy zbóż od 0,7 do 1 mln ton, masła 15 tys ton, mięsa)

• zboża - różnorodność klimatu (lata urodzaju i nieurodzaju)

• mleko - brak trawy

• mięso - rezerwy utrzymujące ceny na tym samym poziomie, w warunkach dużej podaży cena spada poniżej kosztów produkcji, zatrzymanie produkcji powoduje spadek cen i zwiększenie popytu, trwa to od 3 do 5 lat tzw. cykl świński.

Ad.3. Polityka liberalna, a interwencjonizm i protekcjonizm w gospodarce żywnościowej

Przedstawicielem polityki liberalnej był Adam Smis, który uważał, że każde państwo powinno produkować tylko te produkty, których koszt wytwarzania jest najniższy. Nie ma państwa, które prowadziłoby politykę liberalną, czy też komparatywną w produkcji żywności.

Koszty komparatywne - koszty możliwie najniższe przy produkcji określonego artykułu.

Interwencjonizm i protekcjonizm wynika z niewydolności finansowej lub dochodowej rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz utrzymania określonego parytetu dochodów ludności rolniczej, inaczej mówiąc, żeby zagwarantować takie same dochody ludności utrzymującej się z rolnictwa i z innych działów gospodarki.

Interwencjonizm dotyczy działań podejmowanych przez państwo na rynku wewnętrznym. Powstał gdy powstało EWG na mocy Traktatu Rzymskiego 25.03.1957. W 1975 EWG postawiło pewne cele i zasady, które obowiązują do tej pory. Od 1993 Unia Europejska.

1. zwiększenie wydajności produkcji rolnej, wydajność = produkcja / zatrudnienie

2. zapewnienie wzrostu poziomu życia ludności rolniczej

3. stabilizacja rynków żywnościowych

4. zapewnienie łatwego zaopatrzenia w produkty

5. zagwarantowanie właściwych cen dla konsumentów

Polityka UE od 1957 opiera się na 3 podstawowych niezmiennych zasadach

1. zasada wspólnoty rynkowej, rozumiana jako swobodny obrót produktami w jej ramach i preferencje dla tych produktów

2. preferencje tylko dla produktów wspólnoty

3. solidarność finansowa, czyli koszty polityki finansowej ponoszone są wspólnie

Działania interwencyjne

1. Po to aby zapewnić dochód swoim producentom ceny artykułów we wszystkich krajach są równe. Ceny trzeba w sztuczny sposób dostosować aby państwo B chciało je zakupić od A. Działanie na granicy państwa, dopłata eksportowa, gdy w B tańsze . Jeżeli w A wyroby są tańsze to B narzuca odpowiednie cło, aby zrównać ceny.

Nadwyżki towarów:

• rezerwy państwa

• wyeksportować

• rozdać biednym lub zniszczyć

eksport - musimy dać dotację

rezerwa - trzeba zużyć w ciągu trzech lat

Dotacje do eksportu w UE w 1990 pochłonęły 50% interwencjonizmu państwowego.

NARZĘDZIA POLITYKI PROTEKCJONIZMU

• zmienne cła

• dotacje do towarów eksportowanych

• regulacje ilościowe przywozu lub wywozu towarów

• cło o stałej taryfie

Dzisiaj interwencjonizm polega na stosowaniu szerokiego asortymentu cen oraz stosowaniu dotacji.

Narzędzia:

1. Ceny gwarantowane - mogą być to ceny minimalne tzn. producent nie może dostać za swój towar mniej niż ustaliło państwo.

2. ograniczenia ilościowe - jest to określenie ile może wyprodukować producent danego towaru.

3. dotacje do środków produkcji i środków konsumpcji

dotacje - bezpośrednie - inaczej podmiotowe

- pośrednie - inaczej przedmiotowe

Dotować możemy albo producenta albo konsumenta. Celem jest cena detaliczna produktu.

Działania interwencjonalne w UE wynoszą 60% wszystkich wydatków.

Polityka proprodukcyjna - uzyskiwanie dochodów dzięki produkcji pomimo, że stosuje się pewne ograniczenia w produkcji.

Korzyści tej polityki - przez 30 lat, 1960 - 1990, polityka proprodukcyjna spowodowała, że:

• plony zbóż wzrosły z 24 do 53 q/ha

• mleczność krów z 3 tys do 4,5 tys litrów

• produkcja rolnicza wzrastała średnio od 2 do 2,5% rocznie przez 30 lat

• udział zatrudnienia zmniejszył się z 21,1% do 7,4%

• wydajność pracy wzrastała rocznie od 4 do 4,5%

• liczba gospodarstw indywidualnych zmniejszyła się z 8.140 tys do 5.003 tys tj. o 40%, przy czym nastąpiło dwukrotne powiększenie obszaru

Polityka proprodukcyjna spowodowała duże korzyści ale też duży wzrost kosztów na utrzymanie tej polityki.

Wydatki na dział interwencyjny w 1975 - 1988 wzrosły w cenach stałych o 160%, natomiast w cenach bieżących sześciokrotnie. To spowodowało, że zaczęto zastanawiać się co z tym zrobić. Wymyślono politykę prodochodową. Nie zależy ona od produkcji, kształtuje dochody, które gwarantuje państwo, jeżeli producent spełni określone warunki.21.05.1992 UE rozpoczęła tę politykę, która nazywa się McCharliego.

Polityka prodochodowa generalnie polega na:

• redukcji wspierania poziomu cen rolnych

• maksymalizowaniu dotacji bezpośrednich - rekompensujących obniżenie poziomu dochodów, wynikających z obniżenia produkcji i cen.

Traktat z Machstricht polegał nakoncentracji środków finansowych w regionach słabo rozwiniętych, udzielanie pomocy inicjatywom lokalnym.

Ad.4. Warunki przyjęcia Polski do Unii Europejskiej

8.04.1994 Polska złożyła wniosek o członkostwo do UE. Był to dokument wstępny.

Scenariusz optymistyczny przyjęcia Polski:

1994 - złożenie wniosku o członkostwo

94-96 - ocena wniosku przez Komisję Europejską

1996 - konferencja międzynarodowa krajów UE

96-97 - rozpoczęcie formalnych negocjacji

98-99 - zakończenie negocjacji i przejście do procedury ratyfikacyjnej

2000 - członkostwo w UE z okresem przejściowym 5 do 10 lat

2005-2010 - pełne członkostwo

Wariant mniej optymistyczny:

1994 - złożenie wniosku tak samo jak wyżej

2003-2004 - członkostwo po 9, 10 latach

2009-2014 - okres przejściowy, pełne członkostwo

KOSZTY DZIAŁAŃ INTERWENCYJNYCH W POLITYCE UNII

Dane do roku 1995

Całkowity koszt 135,5 mld $ z czego 59 mld było ponoszone przez podatki, a 77 mld przez konsumentów.

Podatnicy - kraje unii - środki wydawane z UE z budżetu państwa poprzez podatki

Konsumenci - do ceny produktu jest doliczony podatek, to co wykracza poza wartość określonego produktu.

Dotacje:

• bezpośrednie - mogą dotyczyć określonych sum w sensie pomocy społecznej, mogą być to grupy artykułów sprzedawanych poniżej kosztów

• pośrednie - dany producent lub konsument może być dotowany poprzez niskie ceny środków produkcji lub niskie ceny środków pozażywnościowych

W przeliczeniu na 1 mieszkańca UE koszty dotacji wynosiły 385 $

Na osobę w pełni zatrudnioną w rolnictwie 15,5 tys $

W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych 980 $

W Polsce całkowi koszt dotacji wyniosły 2,6 mln $

z czego

- 1,88 mld $ ponieśli konsumenci

- 0,76 mld $ ponieśli podatnicy

- w przeliczeniu na 1 mieszkańca 67 $ (6-cio krotnie mniej)

• na 1 ha użytków rolnych 139 $ (7-mio krotnie mniej)

Polskie gospodarstwa rolne w warunkach wejścia do UE

Rolnictwo polskie jest elementem, który przeszkadza Polsce w wejściu do UE.

Struktura obszarowa:

0,1 - 0,5ha 0,5 - 1ha 1 - 3ha 3 - 5ha 5 - 7ha 7 - 10ha 10 - 15ha

3 mln 2,8 mln 1,7 mln 1,2 mln

700 tys jest gospodarstw, które mają produkcję towarową

25 - 27% to poziom zatrudnienia w rolnictwie

Słabości polskiego rolnictwa:

1. Cechy strukturalne wynikające ze struktury obszarowej

• w układzie dynamicznym to

1. zwarstwianie tj. liczba gospodarstw w grupach obszarowych z przedziałów skrajnych zaczyna zmierzać do środka, określając wielkości przedziałowe tzw. średniaczenie

2. polaryzacja - (biegun) zjawisko przepływu gospodarstw z obszarów środkowych do skrajnych, powiększanie małych, pomniejszanie dużych.

do 1989 średniaczenie, w Polsce mamy gospodarstwa od 3,6 - 4,2 ha

od 1989 do 1994 zaczął się proces polaryzacji, co spowodowało powstanie gospodarstw średniego obszaru od 7 - 7,2 ha.

Zjawisko zwarstwiania i polaryzacjijest zjawiskiem długim w układzie dynamicznym.

2. Struktura własnościowa

• podział użytków rolnych na poszczególne formy własności - 3 formy własności

• obszar własności indywidualnej zajmował 75%

• własność państwowa 20%, było więcej

• własność spółdzielcza 1,5 - 1,6%

3. Struktura siły roboczej w rolnictwie

Przyjmujemy wg statystyki, że 25 - 27% pracuje zawodowo w rolnictwie.

Osoby pracujące w rolnictwie mają niski poziom wykształcenia, ludzie ci są mało mobilni i nie można ich zatrudnić gdzieś indziej. Marginalna siła robocza, tj. siła, która nie ma alternatywnej możliwości zatrudnienia (osoby, które z punktu widzenia prawa nie mają zatrudnienia - dzieci, emeryci).

Słabe wyposażenie materiałowe tzn.

• środki trwałe - polskie gospodarstwa mają dużo ciągników, wysoką średnią przypadającą na 1ha

• środki obrotowe - nie ma sensu stosować drogich nawozów

• infrastruktura - brak

...rwicylizacja - etap polskiej gospodarki żywnościowej - ludzie odchodzą od produkcji rolnej, ale nie odchodzą ze wsi, przechodzą do innych zajęć.

Infrastruktura w dziedzinie mechanizacji, turystyki, melioracji.

Instytut ekonomii rolnej dokonał badań dotyczących gospodarstw indywidualnych w Polsce. Kryterium było dostosowanie gospodarstw do gospodarki rynkowej. W tym podziale powstało pięć grup gospodarstw w Polsce :

1. Gospodarstwa rozwojowe od 160 do 170 tys

2. Gospodarstwa potencjalnie rozwojowe, ale zagrożone bankructwem, jest ich około 20 tys

3. Gospodarstwa tradycyjne zdolne do rozwoju, jest ich od 350 do 400 tys

Łącznie tych gospodarstw jest 590 tys

4. Gospodarstwa nierozwojowe od 1,2 mln do 1,3 mln

5. Gospodarstwa upadające od 300 tys do 350 tys

Łącznie tych gospodarstw jest 1.650 tys

Według tych badań zdolni do reprodukcji i akumulacji ze źródeł własnych jest obecnie jedynie 10% gospodarstw i wielkość ta maleje.

Przy korzystnych warunkach szansę na rozwój ma jedynie ¼ gospodarstw tzn. 500 - 550 tys.

STRATEGIA ROZWOJU SOŁECZNO - GOSPODARCZEGO

I Wariant - statystyczny

Tempo wzrostu, a poziom kosztów produkcji

Czynniki określające tempo wzrostu produkcji

1. popyt na określone produkty

2. istniejąca baza techniczno wytwórcza

3. stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej

W latach 1960 - 1990 tempo wzrostu produkcji wzrastało od 0,8 do 2,5 rocznie, produkcja końcowa wzrosła o 1,4%.

1. Rozwój ekstensywny

do 1992 pojęcie ekstensywny znaczyło absolutne lub względne zmniejszanie nakładów do uzyskania określonej wielkości produkcji

np. powiększenie użytków rolnych przy tych samych nakładach zmniejszy produkcję.

Obecnie uważamy, że rozwój ekstensywny to zwiększenie nakładów w celu uzyskania efektu, czyli model ekstensywny.

2. Rozwój intensywny

do 1992 pojęcie intensywny określało się jako zwiększenie nakładu w celu uzyskania efektu produkcyjnego (efekt nakładu -przyrost produkcji dzięki zwiększonym nakładom)

Obecnie uważamy, że rozwój intensywny polega na wzroście produkcji dzięki postępowi technicznemu, biologicznemu, wiedzy, konkurencji i zastosowaniu technik kapitałowo - oszczędnościowych.

efekt efekt

nakład nakład

Przypadek malejącej wydajności Przypadek rosnącej wydajności

efektu względem nakładu efektu względem nakładu

ΔE / ΔN

W Polsce w latach 1960 - 1990 materiałochłonność (środki obrotowe / produkcja) wzrastała 3,54% rocznie, a przyrost wynosił do 2,5%.

W latach tych tempo wzrostu efektywnego wzrastało o 0,2% rocznie, zaś w całej Europie 1,95%.

Tempo wzrostu - im szybsze tym lepsze (absurd). Przez tempo wzrostu rozumie się, że to nie jest maksymalizacja produkcji. Jest to satysfakcja z wielkości uzyskanej produkcji przy społecznie niezbędnych kosztach wytwarzania.

II Wariant

Kontynuować dotychczasowy model ekstensywny czy przejść do modelu intensywnego?

Zastosowanie modelu ekstensywnego wynika z tradycji problemu wzrostu produkcji zwiększając nakłady.

Zastosowanie modelu intensywnego wymaga od producentów wielkiej wiedzy i doświadczenia, a na efekty trzeba dłużej czekać.

W latach 60-tych nakład na Δ śr.trwałe - przemysł 12% w ciągu roku

- rolnictwo 1,5% w ciągu roku

W latach 1990 - 1995 nakład na Δ śr.trwałe - przemysł 18,5% w ciągu roku

• rolnictwo 6,7% w ciągu roku

Od 1950 - 1990 nakłady na produkcję rolną wzrosły o 8,4 razy, zasoby siły roboczej zmniejszyły się o 10%. Produkcja końcowa zwiększyła się dwukrotnie. Produkcja towarowa zwiększyła się 3-krotnie.

Wniosek : 85% Δprodukcji była dzięki wzrostowi zużycia zasobów, a jedynie 15% stanowił postęp techniczny czy biologiczny.

Zużycie wszystkich materiałowych nakładów produkcji na jednostkę produkcyjną było 2,5 raza wyższe, a nakłady pracy na jednostkę produkcji końcowej było 7,5 raza wyższe niż w krajach europejskich.

III Wariant

Stagnacja strukturalna czy polaryzacja gospodarcza?

Egalitaryzm społeczny - określa, że wszyscy mają mniej więcej to samo

Egalitaryzm - posiadanie tylko przez niktórych

Egalitaryzm obowiązywał w Polsce - określał, że niekoniecznie wielkość produkcji zależy od dochodu, lecz dochody należą się każdemu.

Funkcjonuje to do dziś w gospodarstwach wiejskich

• domaga się utrzymanie nisko efektywnych warsztatów pracy

• mają przynosić takie dochody, które zapewniłyby byt osobie w niej zatrunionej

Należy stosować twardą politykę, czyli produkcyjną. Wyłączenie pewnej ilości gospodarstw spowoduje zastosowanie polityki socjalnej.

IV Wariant

Ekstensywny wzrost produkcji, czyli ograniczenie strat.

Są 3 rodzaje strat :

1. straty, których ograniczenie nie jest opłacalne lub technicznie niemożliwe przy istniejących technologiach, gdyż koszt pozyskania jednostki żywności jest wyższy niż jej cena, np. przechowywanie ziemniaków.

2. straty, których eliminowanie jest technicznie możliwe, ale przy koszcie zbliżonym do kosztu wytworzenia, np. jednostki produkcji żywności

3. straty, których ograniczenie zapewnia wzrost produkcji żywności po kosztach niższych od kosztów wytwarzania, np. organizacja produkcji, transportu, przechowywania, przetwarzania

Straty między 1980 - 1990 wynosiły 25 - 30% planu biologicznego, co oznacza że jakąś ich część można by ograniczyć. Jeżeli koszt stały jest niższy od kosztu wytwarzania danej jednostki żywnościowej - należy stosować straty.

V Wariant

Rolnictwo wobec wymagań ochrony środowiska.

Od 1992 mówi się o ekorozwoju (połączenie ochrony środowiska z wielkością produkcji).

W krajach słabo rozwiniętych uzyskanie wysokiej produkcji wszystkimi metodami nawet niszcząc środowisko, np. w latach 70-tych był nacisk na produkcję mięsa, trzoda hodowlana była wpuszczana nawet do lasów.

Ekologia rolnictwa ma trzy rodzaje:

• biodynamiczne

• organiczne

• ekologiczne

Ekologiczne rolnictwo nie może spełnić potrzeb całej ludności (najwyżej 3-5%).

VI Wariant

Skala przetwórstwa - płytkie czy głębokie przetwarzanie żywności

Dwie tendencje przetwarzania:

1. Uprzemysłowienie produkcji żywnościowej (zwiększenie towarowości produkcji żywnościowej) 1990 w Polsce - towarowość produkcji globalnej AD wynosiła 53,4%

Wt prod.glob. = P tow. / P glob. = 53,4%

Udział surowca w cenie detalicznej produktu

Wt prod.koń. = P tow. / P koń = 83%

W krajach europejskich wynosi zaledwie kilka procent

2. Tendencja żywności stosunkowo mało przetworzonej

• wysoki stopień przetworzenia

• niski stopień przetworzenia

Dwie grupy konsumentów

• snobizm - naśladowanie wzorów zachodnich

• spożywanie żywności najmniej przetworzonej (kiełki zbóż itd.)

Problem przemysłu rolno - spożywczego polega na tym aby go stworzyć, a potem dopiero produkować artykuły. Najpierw musi być baza, a potem produkcja do danej struktury. W państwach wysoko rozwiniętych kupuje się nowe technologie i specjalistów. W Polsce określić należy głębokość przetwarzania żywności.

PROCES STEROWANIA ROZWOJEM GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ

Prawa ekonomiczne działają w okresie długim w układzie dynamicznym. W krótkim okresie prawa nie działają lub działają w wąskim zakresie.

Pojęcie sterowania weszło w życie w 1948, kiedy to Albert Wiener napisał książkę „Cybernetyka, czyli sterowanie w zwierzęciu i maszynie”. Od tego okresu mówimy o sterowaniu pewnymi procesami ekonomicznymi gospodarki.

Pojecie to w dalszym ciągu nie jest rozumiane jednoznacznie. Z reguły pod pojęciem sterowania określa się wywieranie wpływu na określone zjawisko:

• ujęcie węższe oznacza kierowanie pośrednie, inaczej pośrednie

• ujęcie szersze oznacza wszelkie oddziaływanie na pewien obiekt, a nawet pewne działania niezamierzone

Pojęcie planowania obejmuje :

1. organizację

2. regulowanie

3. wszelkie inne formy zarządzania i kierowania

Pojęcie sterowania musi tym samym obejmować dwa podmioty:

• układ podlegający sterowaniu (cała gospodarka żywnościowa)

• układ sterujący (zbiór uporządkowanych pionowo i poziomo podmiotów podejmujących decyzje)

poziomy: minister, wojewoda, powiat, gmina

pion: przedsiębiorstwo centralne

W gospodarce żywnościowej występują dwa rodzaje rozwoju :

1. tzw. rozwój gospodarczy - czyli wzrost określa produkcja i przekształcenia strukturalne

2. rozwój społeczny - zmiana układów stosunków społecznych

Żeby mówić o sterowaniu trzeba omówić problemy :

1. sformułowanie celów rozwoju

2. dziedziny sterowania lub zakres sterowania

3. zasady sterowania

4. formy, sposoby lub instrumenty sterowania

5. bariery sterowania

6. skuteczność sterowania

Ad.1. Sformułowanie celów rozwoju

Z punktu widzenia ważności i czasu

• strategiczne (najważniejsze, długi okres),

• taktyczne (krutsze),

• operacyjne (doraźne, do wykonania określonych działań).

Trzy stopnie poznania celów:

• abstrakcja

• stopniowa konkretyzacja

• weryfikacja

Z punktu widzenia wagi formułowania celów w danym państwie:

• produkcyjne - określają ilościowe związki między poszczególnymi kategoriami produkcji, ilości, czasu

• ekonomiczne - określają pożądane tendencje w nakładach społecznych na uzyskanie określonych wielkości produkcji

• społeczne - określają pożądane tendencje w różnych aspektach społecznych

1. mówimy ile należy produkować

2. mówimy ile należy zapłacić żeby to wyprodukować, jaka jest relacja między efektem i nakładem E / N - N / E

3. dotyczą poziomu życia (zatrudnienie, poziom wzrostu płac, wykształcenie, świadczenia socjalne)

Z punktu widzenia ekonomicznego cel trzeci, społeczny, może być realizowany tylko wtedy, kiedy będzie zrealizowany punkt a i b

Inne cele w Polsce :

1. wzrost produkcji (produkcja odpowiadająca potrzebom) o wielkość jaką możemy sprzedać

2. rekonstrukcja społeczna i techniczna

1. społeczna - forma własności

2. techniczna - dotyczy efektywności (relacja między efektem a nakładem)

3. wzrost dochodów ludności

Te cele muszą być przekazane odbiorcom w sposób:

1. bezpośredni - nakazowy (wszystkie pojęcia administracyjne co wolno i nie wolno)

2. ekonomiczny - parametryczny, przekazanie celów za pomocą kategorii ekonomicznych

Reasumując - problematyka celów sprowadza się do :

1. określenia podmiotów formułujących cele

2. należy uporządkować zespoły celów (hierarchizacja zespołu celów)

3. określenie sposobu formułowania celów (jawny, zakazany, pośredni, bezpośredni)

4. określenie sposobu przekazywania celów wykonawcom

Ad.2. Dziedziny sterowania lub zakres sterowania

Zakres sterowania możemy rozpatrywać w trzech aspektach:

1. w aspekcie procesów decydujących o rozwoju produkcji żywności

1. wzrost produkcji (tworzenie podziału)

2. inwestycje (reprodukcja rozszerzenia)

3. techniczna i społeczna przebudowa gospodarki żywnościowej

4. wdrożenie postępu

5. poprawa warunków życia (wzrost dochodu)

2. w aspekcie funkcjonalności w odniesieniu do rozwoju gospodarki żywnościowej

1. tworzenie zewnętrznych warunków rozwoju gospodarki żywnościowej

warunki zewnętrzne

warunki zewnętrzne to:

• warunki ekonomiczne

• potrzeby społeczne i indywidualne

• warunki postępu

• warunki klimatyczne

2. do warunków wewnętrznych zaliczamy :

• strukturę agrarną, obszarową, własności

• organizację produkcji

• techniki produkcji

• strukturę ludności

3. w aspekcie zmiany motywacyjno - decyzyjnej, a wytwórców i podmiotów sterujących

4. zakres sterowania może być rozpatrywany z punktu widzenia podmiotów jednostkowych gospodarki, które podlegają sterowaniu w taki sposób aby uzyskać porządany przebieg tego procesu.

Ad.3. Zasady sterowania

1. zasada systemowości (inaczej kompleksowości) tzn. uwzględnienie związków między celami (przyczynowo - skutkowych)

2. zasada uwzględniająca wzajemne związki między określonym działem, a rozwojem całego kraju

3. oddziaływanie na czynniki najbardziej sterowane, gdyż one wywołują skutki w czynnikach mało sterowalnych (wychwytuje się wady)

4. należy uwzględniać hierarchię oddziaływań sterujących gdyż różna jest ich skuteczność

5. oddziaływanie sterujące, zwłaszcza te najważniejsze nie mogą być sprzeczne ze sobą

6. łączenie statyki z dynamiką (statystyka - teraźniejszość, dynamika - podążanie w jakimś kierunku)

7. zgodność z obiektywnymi prawami ekonomicznymi

8. zasada autonomiczności celów

9. zasada minimalizacji interwencji (jeśli coś funkcjonuje dobrze nie staramy się tego ulepszać)

........

Ad.1. Główne założenia planu 6-cio letniego od 1950 - 1956

1. nacjonalizacja (upaństwawianie)

2. industrializacja (uprzemysłowienie) - forsowne uprzemysłowienie Polski

3. kolektywizacja (łączenie indywidualnych gospodarstw rolnych w spółdzielnie rolnicze)

Tempo Δprodukcji w ciągu 6 lat wzrosło o 1%

Ad.3. Cele polityki żywnościowej

1. kształtowanie odpływu siły roboczej (płaca nie odpowiada, bo wzrost produkcji jest mały, następuje więc odpływ z działów o niskiej wydajności do działów o wysokiej wydajności)

2. kształtowanie odpowiedniego poziomu produkcji żywnościowej pod względem ilości, jakości, struktury

3. zaopatrzenie kompleksu gospodarki żywnościowej w odpowiednie środki produkcji: środki trwałe i środki obrotowe

4. określenie poziomu dochodów

5. przebudowa określonego ustroju gospodarczego (zmiana struktury agrarnej, systemy planowania)

Ad.4. Założenia polityki rolnej :

• kapitałotwórczość

• kapitałochłonność

• dostarczenie siły roboczej

• tworzenie nadwyżek towarowych

• dostarczanie ziemi

Ad.5. Czynniki określające wielkość produkcji:

• przyrost naturalny określa potrzeby żywnościowe

• przyrost dochodów (powoduje przyrost żywności)

• dochodowa elastyczność popytu na żywność

• model spożycia

Ad.6. Założenia polityki liberalnej:

Przedstawicielem polityki liberalnej był Adam Smis

---