P O L I T Y K A Ż Y W N O Ś C I O W A
Podręczniki:
Woś Augustyn „Strategia rozwoju rolnictwa” W-wa 1992
Dorota Czykier - Wierzba „Rolnictwo polskie a integracja z UE”
Eugeniusz Gorzelak „Polityka agrarna”
Każdy podręcznik który ma nazwę polityka żywności
Problemy na egzamin:
Znaczenie gospodarki żywnościowej jako działu
Polityka żywnościowa - co to jest?
polityczne i ekonomiczne uwarunkowania polityki żywnościowej
Strategia rozwoju
Regionalna specjalizacja polityki żywnościowej w Polsce
Rozwój polityki żywnościowej w latach 1918 - 1990 (chronologia ważniejszych wydarzeń - wystarczy około 40 lat), reforma 1926 r.
Zakres: polityka żywnościowa państwa i świata
Rolnictwo należy do I działu produkcji, środki produkcji i do II działu produkcji, środki konsumpcji.
Obecnie rolnictwo wytwarza tylko surowce - należy do działu produkcji, środki produkcji.
Koncepcje - określają znaczenie rolnictwa i gospodarki żywnościowej
Agrocentryzm - przekształcił się w agraryzm, który zakładał, że rolnictwo jest działem samowystarczalnym aby mógł występować rozwój.
Rolnictwo jest elementem prowadzącym do rozwoju państwa.
Kierunek wywodzący się z kapitałochłonności określonej produkcji
kapitałochłonność = środki trwałe / produkcja
Rolnictwo samo nie może tworzyć nowych wartości, nowych przyrostów produkcji, bo jest on możliwy do uzyskania tylko wtedy kiedy nastąpi określony przyrost nakładów.
Cele rolnictwa
Uzyskanie przez rolnictwo określonego dochodu czystego
Dochód czysty = Pg - (Ow + Nprz + Npp + A + L)
Pg - produkcja globalna
Ow - obrót wewnętrzny
Nprz - nakłady pochodzenia rolniczego z zewnątrz
Npp - nakłady pochodzenia przemysłowego
A - amortyzacja
L - opłata siły roboczej
Produkcja globalna
Pg = Pgr + Pgz + Pgu
Pg - produkcja globalna
Pgr - produkcja globalna roślinna
Pgz - produkcja globalna zwierzęca
Pgu - produkcja globalna usług i przetwórstwa
Relacje między działami nazywamy nastawieniem gospodarczym.
Relacja między gałęziami nazywamy kierunkiem.
Podstawowym celem rolnictwa jest otrzymywanie zysku.
FUNKCJE SPEŁNIANE PRZEZ ROLNICTWO
Kapitałotwórcza - tworzenie środków na rozwój - od 1956 r. innych środków
Kapitałochłonna - po to aby uzyskać określone przyrosty produkcji konieczne są określone przyrosty nakładów.
Prawo malejących efektywnych dodatkowych nakładów tzw prawo Turgot'a
produkcja
N Nakłady
Wmn = ΔE / ΔN
Wskaźnik marginalnej efektywności nakładu odpowiada na pytanie o ile wzrośnie efektywność przy jednostkowym nakładzie, np. jeżeli nakład wzrośnie o jednostkę to ile z tej jednostki uzyskamy efektu.
I prawidłowość
Jeżeli zwiększymy nakład o jednostkę to Δ efektów będzie > niż Δ N
II prawidłowość
Jeżeli Δ jednostkowych nakładów będzie równy, to spowoduje taki sam Δ efektów
III prawidłowość
Jeżeli Δ nakładów o jednostkę powoduje Δ efektów mniej o jedną jednostkę
IV prawidłowość
Jeżeli Δ nakładów powoduje całkowite obniżenie Δ efektów.
Funkcja dostarczania siły roboczej.
Funkcja tworzenia nadwyżek towarowych.
Funkcja dostarczania ziemi.
CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE WIELKOŚĆ PRODUKCJI ŻYWNOŚCI
Przyrost naturalny określa potrzeby żywnościowe jeżeli Δ naturalny wynosi 1% to, Δprodukcji też wynosi 1%.
Przyrost dochodów - Δ dochodów powoduje Δ żywności.
Urbanizacja, migracja (przechodzenie ze wsi do miasta)
Dochodowa elastyczność popytu ma wpływ na żywność - ile wzrosną wydatki na żywność, jeżeli dochód wzrośnie o jednostkę.
Model spożycia, ile zużywamy żeby utrzymać się przy życiu.
Efektywność ma dwa rodzaje z punktu widzenie ekonomicznego
Efektywność nakładu - to relacja efektu do nakładu i nazywa się efektywnością nakładu
En = E / N maksymalizacja efektu przy minimalnym nakładzie
P - N = P produkcja
P - K = D dochód
Każdy koszt jest nakładem
Nie każdy nakład jest kosztem
Rozliczony nakład staje się kosztem
Kapitałochłonność efektu albo inaczej nakładochłonność efektu
Ek = N / E minimalny nakład do uzyskania efektu
Te efekty biorą się z racjonalnego gospodarowania, zwanego mini-max
Trzy rodzaje wskaźników efektywności z punktu widzenia wielkości ekonomicznych:
I. Wskaźnik efektywności ekonomicznej - podawany w jednostkach pieniężnych
np. wskaźnik materiałochłonności, środki obrotowe / produkcja
II. Wskaźnik techniczno ekonomiczny - wielkość ekonomiczna
np. wskaźnik produktywności ziemi
Wp = P / Ur P-produkcja, Ur-użytki rolne
III. Wskaźnik techniczny - miara ilościowa
Wt = P / Ur np. 30 ton żyta / 2 ha
Czynniki produkcji
St - środki trwałe
So - środki obrotowe St So L Ur
L - siła robocza P
Ur - użytki rolne
Produkcyjność - jeżeli produkcja wyrażona jest ...
Produktywność - jeżeli produkcja wyrażona jest ilościowo.
Wydajność - dotyczy tylko i wyłącznie pracy.
Kompleks gospodarki żywnościowej - wytwarza 50% dochodu, pochłania 50% kapitału
Teoretyczny model gospodarki żywnościowej składa się z czterech elementów
Przemysł pracujący Rolnictwo Przemysł rolno -
na rzecz rolnictwa spożywczy
Obrót rolny
wszelkiego typu
usługi i
gastronomia
Integrator
Empiryczny model gospodarki żywnościowej
Przemysł i organizacje Rolnictwo Przemysł i organizacje
zaopatrzenia rolnictwa przetwórstwa rolnego
i dystrybucji
strzałka oznacza
strumień nakładów:
środki obrotowe strumień surowców oznacza:
środki trwałe - przetwórstwo rolno-spożywcze
usługi szeroko pojęte - transport
inwestycje - przechowalnictwo
kredyty i ubezpieczenia - obrót żywnością
POLITYKA ŻYWNOŚCIOWA
Jest to całokształt, system oddziaływania państwa na rozwój kompleksowy gospodarki żywnościowej, na układ stosunków społeczno-ekonomicznych oraz na kształtowanie się określonych relacji między kompleksem gospodarki żywnościowej, a innymi działaniami gospodarki narodowej.
Inaczej mówiąc polityka żywnościowa składa się z :
oddziaływanie państwa na rozwój gospodarki żywnościowej
oddziaływanie państwa na politykę społeczną
W skład polityki żywnościowej wchodzi 5 pomniejszych polityk:
polityka cenowa
polityka dochodowa
polityka finansowa
polityka podatkowa
polityka gruntowa
Cele polityki żywnościowej
Kształtowanie przepływu siły roboczej (płaca jest niska i niezadawalająca, ponieważ wzrost produkcji jest mały) - następuje więc przepływ z działów o niskiej wydajności, do działów o wysokiej wydajności.
Kształtowanie odpowiedniego poziomu produkcji żywności pod względem ilości, jakości i struktury.
Zaopatrzenie kompleksu gospodarki żywnościowej w odpowiednie środki produkcji: środki trwałe i środki obrotowe.
Zapewnienie określonego poziomu dochodów.
Przebudowa określonego ustroju gospodarczego (zmiana struktury agrarnej).
WARUNKI REALIZACJI POLITYKI ŻYWNOŚCIOWEJ
Warunki wewnętrzne (subiektywne) - zaliczamy do nich:
określona struktura agrarna i społeczna - struktura obszarowa i własnościowa
stan bazy materiałowo-technicznej
relacje czynników produkcji
poziom wiedzy, poziom wykształcenia producentów
system rozwoju gospodarki towarowej (pieniądz, towar)
specjalizacja określonej produkcji
Warunki zewnętrzne (obiektywne) - zaliczamy do nich:
stopień ogólnego rozwoju danego państwa, uprzemysłowienie
- państwa poprzemysłowe: usługi, przemysł, gospodarka żywnościowa
- państwa przemysłowe: przemysł, usługi lub gospodarka żywnościowa
- państwa przedprzemysłowe: rolnictwo, przemysł, usługi
struktura społeczno zawodowa ludności
poziom dochodu narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca
stopień społecznego podziału pracy
Cele gospodarki żywnościowej z punktu widzenia makrogospodarki:
strategiczne - długookresowe (kilkadziesiąt lat)
taktyczne - kilkanaście, kilka lat
operacyjne - bieżące do 2 lat
Inny podział:
produkcja
rekonstrukcja
dochód
NARZĘDZIA POLITYKI ŻYWNOŚCIOWEJ
Narzędzia ekonomiczne zwane parametrycznymi
podstawowe kategorie ekonomiczne
- cena - polityka cenowa
- koszt - koszty według rodzaju
Narzędzia nakazowe, inaczej pozaekonomiczne - pewne zasady które są nakazane
3. Narzędzia mieszane, ekonomiczno - nakazowe
Konglomerat, w skład którego wchodzi większość instrumentów ekonomicznych lub nakazowych.
POLITYCZNE I EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ W POLSCE
Omawiamy pięć problemów
Ekonomia uwarunkowania produkcji żywności w gospodarce centralnie sterowanej i gospodarce rynkowej.
Warunki określające poziom produkcji żywności
Polityka liberalna, a interwencjonizm i protekcjonizm w gospodarce żywnościowej
Warunki przyjęcia Polski do Unii Europejskiej
Reperkusje wejścia Polski do Unii Europejskiej
Kształtowanie się polityki żywnościowej od 1944 r.
1944 - nieukształtowana władza (ugrupowanie zwane bandami PKWN, Mikołajczyk chce uformować rząd; okres ten nazywany jest ”wojną domową”, tempo wzrostu produkcji wynosiło 22% - zjawisko wytłumaczalne
1956 - plan 6-cio letni, nazywany planem nacjonalizacji, industralizacji, forsowane uprzemysłowienie Polski, 40% dochodu, zjawisko kolektywizacji - powstawanie na wzór ZSRR spółdzielni rolniczych, tempo produkcji w ciągu 6 lat wzrosło o 1%, rozpoczyna się nowy okres, okres odwilży, który trwa od 1956 do 1968, 2,5 % wzrost
1963 - mówi się o błędach poprzedniego okresu, zaczyna się uspołecznienie rolnictwa, polityka rolna mówi o przekazywaniu ziemi
1970 - spożywanie dużej ilości mięsa było poziomem dobrobytu, Gomułka podniósł cenę mięsa, w grudniu Edward Gierek dochodzi do władzy i odwołuje podwyżkę cen żywności i o 30% podwyższa cenę skupu żywca, powoduje to wzrost produkcji w ciągu roku o 5,6%
od 1975 do 1980 spadek produkcji
Ad.1. Ekonomia uwarunkowania produkcji żywności w gospodarce centralnie sterowanej i gospodarce rynkowej.
Produkcja
(jako zjawisko ilościowe)
Inwestycje Ceny (koszty)
Dochód Opłacalność
Dochód
Akumulacja Spożycie
Inwestycje Δ zapasów
Reprodukcja prosta występuje wtedy, kiedy mamy produkcję, ceny, dochód wystarczy jedynie na spożycie (tylko wartość spożycia).
Reprodukcja rozszerzona działa na zasadzie spirali. Występuje produkcja, ceny, jest opłacalność (produkcja: koszty), mamy dochód, inwestycje, które zwiększają rozwój produkcji, wyższe ceny, opłacalność, wyższy dochód itd. Produkcja określa wielkość dochodu.
Reprodukcja zwężona, spirala kręci się w drugą stronę. Brak dochodu, spożycie musi być ograniczone, żeby uzyskać jakaś produkcję. Nie ma inwestycji, produkcja niższa przy tych samych cenach, opłacalność niska.
Gospodarka centralnie sterowana podporządkowana wychodziła z efektywności nakładu, gdzie podstawowym źródłem tworzenia dochodu było max efektu (czyli maksymalizacja produkcji).
En = E / N - efektywny nakład
N / E (mi) - max efekt z danego nakładu, min nakład dla uzyskania efektu
Gospodarka rynkowa - kształtowana przez prawa popytu i podaży, gospodarka konsumenta, wychodzi się od minimalizacji nakładu - zwiększenie produkcji nie oznacza dużych dochodów. W gospodarce rynkowej jest sprzedaż produkcji. Likwiduje ona producentów, którzy mają zbyt wysokie koszty produkcji. Nakłady traktowane są jako czynniki produkcji.
Ad.2. Warunki określające poziom produkcji żywności
Wydatki na żywność w Polsce wynoszą 40 - 50%, w USA 10%, w krajach UE około 20%. Wszystko zależy od rozwoju danego państwa. W 1993 dochód narodowy w Polsce = 2.177, a w krajach UE = 19.000. Cena produktów żywnościowych uwarunkowana jest dochodem narodowym. W GR wielkość produkcji nie określa wysokości dochodów.
Trzy powody wzrostu produkcji:
zwiększenie konkurencyjności eksportu
obniżenie kosztów produkcji
obniżenie cen detalicznych żywności (gdy obniża się koszty produkcji lub są dopłaty do produktów żywnościowych)
Niskie ceny na produkty żywnościowe i wysoka produkcja - rezerwy państwa na artykuły żywnościowe, rezerwy zbóż od 0,7 do 1 mln ton, masła 15 tys ton, mięsa)
zboża - różnorodność klimatu (lata urodzaju i nieurodzaju)
mleko - brak trawy
mięso - rezerwy utrzymujące ceny na tym samym poziomie, w warunkach dużej podaży cena spada poniżej kosztów produkcji, zatrzymanie produkcji powoduje spadek cen i zwiększenie popytu, trwa to od 3 do 5 lat tzw. cykl świński.
Ad.3. Polityka liberalna, a interwencjonizm i protekcjonizm w gospodarce żywnościowej
Przedstawicielem polityki liberalnej był Adam Smis, który uważał, że każde państwo powinno produkować tylko te produkty, których koszt wytwarzania jest najniższy. Nie ma państwa, które prowadziłoby politykę liberalną, czy też komparatywną w produkcji żywności.
Koszty komparatywne - koszty możliwie najniższe przy produkcji określonego artykułu.
Interwencjonizm i protekcjonizm wynika z niewydolności finansowej lub dochodowej rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz utrzymania określonego parytetu dochodów ludności rolniczej, inaczej mówiąc, żeby zagwarantować takie same dochody ludności utrzymującej się z rolnictwa i z innych działów gospodarki.
Interwencjonizm dotyczy działań podejmowanych przez państwo na rynku wewnętrznym. Powstał gdy powstało EWG na mocy Traktatu Rzymskiego 25.03.1957. W 1975 EWG postawiło pewne cele i zasady, które obowiązują do tej pory. Od 1993 Unia Europejska.
zwiększenie wydajności produkcji rolnej, wydajność = produkcja / zatrudnienie
zapewnienie wzrostu poziomu życia ludności rolniczej
stabilizacja rynków żywnościowych
zapewnienie łatwego zaopatrzenia w produkty
zagwarantowanie właściwych cen dla konsumentów
Polityka UE od 1957 opiera się na 3 podstawowych niezmiennych zasadach
zasada wspólnoty rynkowej, rozumiana jako swobodny obrót produktami w jej ramach i preferencje dla tych produktów
preferencje tylko dla produktów wspólnoty
solidarność finansowa, czyli koszty polityki finansowej ponoszone są wspólnie
Działania interwencyjne
Po to aby zapewnić dochód swoim producentom ceny artykułów we wszystkich krajach są równe. Ceny trzeba w sztuczny sposób dostosować aby państwo B chciało je zakupić od A. Działanie na granicy państwa, dopłata eksportowa, gdy w B tańsze . Jeżeli w A wyroby są tańsze to B narzuca odpowiednie cło, aby zrównać ceny.
Nadwyżki towarów:
rezerwy państwa
wyeksportować
rozdać biednym lub zniszczyć
eksport - musimy dać dotację
rezerwa - trzeba zużyć w ciągu trzech lat
Dotacje do eksportu w UE w 1990 pochłonęły 50% interwencjonizmu państwowego.
NARZĘDZIA POLITYKI PROTEKCJONIZMU
zmienne cła
dotacje do towarów eksportowanych
regulacje ilościowe przywozu lub wywozu towarów
cło o stałej taryfie
Dzisiaj interwencjonizm polega na stosowaniu szerokiego asortymentu cen oraz stosowaniu dotacji.
Narzędzia:
Ceny gwarantowane - mogą być to ceny minimalne tzn. producent nie może dostać za swój towar mniej niż ustaliło państwo.
ograniczenia ilościowe - jest to określenie ile może wyprodukować producent danego towaru.
dotacje do środków produkcji i środków konsumpcji
dotacje - bezpośrednie - inaczej podmiotowe
- pośrednie - inaczej przedmiotowe
Dotować możemy albo producenta albo konsumenta. Celem jest cena detaliczna produktu.
Działania interwencjonalne w UE wynoszą 60% wszystkich wydatków.
Polityka proprodukcyjna - uzyskiwanie dochodów dzięki produkcji pomimo, że stosuje się pewne ograniczenia w produkcji.
Korzyści tej polityki - przez 30 lat, 1960 - 1990, polityka proprodukcyjna spowodowała, że:
plony zbóż wzrosły z 24 do 53 q/ha
mleczność krów z 3 tys do 4,5 tys litrów
produkcja rolnicza wzrastała średnio od 2 do 2,5% rocznie przez 30 lat
udział zatrudnienia zmniejszył się z 21,1% do 7,4%
wydajność pracy wzrastała rocznie od 4 do 4,5%
liczba gospodarstw indywidualnych zmniejszyła się z 8.140 tys do 5.003 tys tj. o 40%, przy czym nastąpiło dwukrotne powiększenie obszaru
Polityka proprodukcyjna spowodowała duże korzyści ale też duży wzrost kosztów na utrzymanie tej polityki.
Wydatki na dział interwencyjny w 1975 - 1988 wzrosły w cenach stałych o 160%, natomiast w cenach bieżących sześciokrotnie. To spowodowało, że zaczęto zastanawiać się co z tym zrobić. Wymyślono politykę prodochodową. Nie zależy ona od produkcji, kształtuje dochody, które gwarantuje państwo, jeżeli producent spełni określone warunki.21.05.1992 UE rozpoczęła tę politykę, która nazywa się McCharliego.
Polityka prodochodowa generalnie polega na:
redukcji wspierania poziomu cen rolnych
maksymalizowaniu dotacji bezpośrednich - rekompensujących obniżenie poziomu dochodów, wynikających z obniżenia produkcji i cen.
Traktat z Machstricht polegał nakoncentracji środków finansowych w regionach słabo rozwiniętych, udzielanie pomocy inicjatywom lokalnym.
Ad.4. Warunki przyjęcia Polski do Unii Europejskiej
8.04.1994 Polska złożyła wniosek o członkostwo do UE. Był to dokument wstępny.
Scenariusz optymistyczny przyjęcia Polski:
1994 - złożenie wniosku o członkostwo
94-96 - ocena wniosku przez Komisję Europejską
1996 - konferencja międzynarodowa krajów UE
96-97 - rozpoczęcie formalnych negocjacji
98-99 - zakończenie negocjacji i przejście do procedury ratyfikacyjnej
2000 - członkostwo w UE z okresem przejściowym 5 do 10 lat
2005-2010 - pełne członkostwo
Wariant mniej optymistyczny:
1994 - złożenie wniosku tak samo jak wyżej
2003-2004 - członkostwo po 9, 10 latach
2009-2014 - okres przejściowy, pełne członkostwo
KOSZTY DZIAŁAŃ INTERWENCYJNYCH W POLITYCE UNII
Dane do roku 1995
Całkowity koszt 135,5 mld $ z czego 59 mld było ponoszone przez podatki, a 77 mld przez konsumentów.
Podatnicy - kraje unii - środki wydawane z UE z budżetu państwa poprzez podatki
Konsumenci - do ceny produktu jest doliczony podatek, to co wykracza poza wartość określonego produktu.
Dotacje:
bezpośrednie - mogą dotyczyć określonych sum w sensie pomocy społecznej, mogą być to grupy artykułów sprzedawanych poniżej kosztów
pośrednie - dany producent lub konsument może być dotowany poprzez niskie ceny środków produkcji lub niskie ceny środków pozażywnościowych
W przeliczeniu na 1 mieszkańca UE koszty dotacji wynosiły 385 $
Na osobę w pełni zatrudnioną w rolnictwie 15,5 tys $
W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych 980 $
W Polsce całkowi koszt dotacji wyniosły 2,6 mln $
z czego
- 1,88 mld $ ponieśli konsumenci
- 0,76 mld $ ponieśli podatnicy
- w przeliczeniu na 1 mieszkańca 67 $ (6-cio krotnie mniej)
na 1 ha użytków rolnych 139 $ (7-mio krotnie mniej)
Polskie gospodarstwa rolne w warunkach wejścia do UE
Rolnictwo polskie jest elementem, który przeszkadza Polsce w wejściu do UE.
Struktura obszarowa:
0,1 - 0,5ha 0,5 - 1ha 1 - 3ha 3 - 5ha 5 - 7ha 7 - 10ha 10 - 15ha
3 mln 2,8 mln 1,7 mln 1,2 mln
700 tys jest gospodarstw, które mają produkcję towarową
25 - 27% to poziom zatrudnienia w rolnictwie
Słabości polskiego rolnictwa:
Cechy strukturalne wynikające ze struktury obszarowej
w układzie dynamicznym to
zwarstwianie tj. liczba gospodarstw w grupach obszarowych z przedziałów skrajnych zaczyna zmierzać do środka, określając wielkości przedziałowe tzw. średniaczenie
polaryzacja - (biegun) zjawisko przepływu gospodarstw z obszarów środkowych do skrajnych, powiększanie małych, pomniejszanie dużych.
do 1989 średniaczenie, w Polsce mamy gospodarstwa od 3,6 - 4,2 ha
od 1989 do 1994 zaczął się proces polaryzacji, co spowodowało powstanie gospodarstw średniego obszaru od 7 - 7,2 ha.
Zjawisko zwarstwiania i polaryzacjijest zjawiskiem długim w układzie dynamicznym.
Struktura własnościowa
podział użytków rolnych na poszczególne formy własności - 3 formy własności
obszar własności indywidualnej zajmował 75%
własność państwowa 20%, było więcej
własność spółdzielcza 1,5 - 1,6%
Struktura siły roboczej w rolnictwie
Przyjmujemy wg statystyki, że 25 - 27% pracuje zawodowo w rolnictwie.
Osoby pracujące w rolnictwie mają niski poziom wykształcenia, ludzie ci są mało mobilni i nie można ich zatrudnić gdzieś indziej. Marginalna siła robocza, tj. siła, która nie ma alternatywnej możliwości zatrudnienia (osoby, które z punktu widzenia prawa nie mają zatrudnienia - dzieci, emeryci).
Słabe wyposażenie materiałowe tzn.
środki trwałe - polskie gospodarstwa mają dużo ciągników, wysoką średnią przypadającą na 1ha
środki obrotowe - nie ma sensu stosować drogich nawozów
infrastruktura - brak
...rwicylizacja - etap polskiej gospodarki żywnościowej - ludzie odchodzą od produkcji rolnej, ale nie odchodzą ze wsi, przechodzą do innych zajęć.
Infrastruktura w dziedzinie mechanizacji, turystyki, melioracji.
Instytut ekonomii rolnej dokonał badań dotyczących gospodarstw indywidualnych w Polsce. Kryterium było dostosowanie gospodarstw do gospodarki rynkowej. W tym podziale powstało pięć grup gospodarstw w Polsce :
Gospodarstwa rozwojowe od 160 do 170 tys
Gospodarstwa potencjalnie rozwojowe, ale zagrożone bankructwem, jest ich około 20 tys
Gospodarstwa tradycyjne zdolne do rozwoju, jest ich od 350 do 400 tys
Łącznie tych gospodarstw jest 590 tys
4. Gospodarstwa nierozwojowe od 1,2 mln do 1,3 mln
5. Gospodarstwa upadające od 300 tys do 350 tys
Łącznie tych gospodarstw jest 1.650 tys
Według tych badań zdolni do reprodukcji i akumulacji ze źródeł własnych jest obecnie jedynie 10% gospodarstw i wielkość ta maleje.
Przy korzystnych warunkach szansę na rozwój ma jedynie ¼ gospodarstw tzn. 500 - 550 tys.
STRATEGIA ROZWOJU SOŁECZNO - GOSPODARCZEGO
I Wariant - statystyczny
Tempo wzrostu, a poziom kosztów produkcji
Czynniki określające tempo wzrostu produkcji
popyt na określone produkty
istniejąca baza techniczno wytwórcza
stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej
W latach 1960 - 1990 tempo wzrostu produkcji wzrastało od 0,8 do 2,5 rocznie, produkcja końcowa wzrosła o 1,4%.
Rozwój ekstensywny
do 1992 pojęcie ekstensywny znaczyło absolutne lub względne zmniejszanie nakładów do uzyskania określonej wielkości produkcji
np. powiększenie użytków rolnych przy tych samych nakładach zmniejszy produkcję.
Obecnie uważamy, że rozwój ekstensywny to zwiększenie nakładów w celu uzyskania efektu, czyli model ekstensywny.
Rozwój intensywny
do 1992 pojęcie intensywny określało się jako zwiększenie nakładu w celu uzyskania efektu produkcyjnego (efekt nakładu -przyrost produkcji dzięki zwiększonym nakładom)
Obecnie uważamy, że rozwój intensywny polega na wzroście produkcji dzięki postępowi technicznemu, biologicznemu, wiedzy, konkurencji i zastosowaniu technik kapitałowo - oszczędnościowych.
efekt efekt
nakład nakład
Przypadek malejącej wydajności Przypadek rosnącej wydajności
efektu względem nakładu efektu względem nakładu
ΔE / ΔN
W Polsce w latach 1960 - 1990 materiałochłonność (środki obrotowe / produkcja) wzrastała 3,54% rocznie, a przyrost wynosił do 2,5%.
W latach tych tempo wzrostu efektywnego wzrastało o 0,2% rocznie, zaś w całej Europie 1,95%.
Tempo wzrostu - im szybsze tym lepsze (absurd). Przez tempo wzrostu rozumie się, że to nie jest maksymalizacja produkcji. Jest to satysfakcja z wielkości uzyskanej produkcji przy społecznie niezbędnych kosztach wytwarzania.
II Wariant
Kontynuować dotychczasowy model ekstensywny czy przejść do modelu intensywnego?
Zastosowanie modelu ekstensywnego wynika z tradycji problemu wzrostu produkcji zwiększając nakłady.
Zastosowanie modelu intensywnego wymaga od producentów wielkiej wiedzy i doświadczenia, a na efekty trzeba dłużej czekać.
W latach 60-tych nakład na Δ śr.trwałe - przemysł 12% w ciągu roku
- rolnictwo 1,5% w ciągu roku
W latach 1990 - 1995 nakład na Δ śr.trwałe - przemysł 18,5% w ciągu roku
rolnictwo 6,7% w ciągu roku
Od 1950 - 1990 nakłady na produkcję rolną wzrosły o 8,4 razy, zasoby siły roboczej zmniejszyły się o 10%. Produkcja końcowa zwiększyła się dwukrotnie. Produkcja towarowa zwiększyła się 3-krotnie.
Wniosek : 85% Δprodukcji była dzięki wzrostowi zużycia zasobów, a jedynie 15% stanowił postęp techniczny czy biologiczny.
Zużycie wszystkich materiałowych nakładów produkcji na jednostkę produkcyjną było 2,5 raza wyższe, a nakłady pracy na jednostkę produkcji końcowej było 7,5 raza wyższe niż w krajach europejskich.
III Wariant
Stagnacja strukturalna czy polaryzacja gospodarcza?
Egalitaryzm społeczny - określa, że wszyscy mają mniej więcej to samo
Egalitaryzm - posiadanie tylko przez niktórych
Egalitaryzm obowiązywał w Polsce - określał, że niekoniecznie wielkość produkcji zależy od dochodu, lecz dochody należą się każdemu.
Funkcjonuje to do dziś w gospodarstwach wiejskich
domaga się utrzymanie nisko efektywnych warsztatów pracy
mają przynosić takie dochody, które zapewniłyby byt osobie w niej zatrunionej
Należy stosować twardą politykę, czyli produkcyjną. Wyłączenie pewnej ilości gospodarstw spowoduje zastosowanie polityki socjalnej.
IV Wariant
Ekstensywny wzrost produkcji, czyli ograniczenie strat.
Są 3 rodzaje strat :
straty, których ograniczenie nie jest opłacalne lub technicznie niemożliwe przy istniejących technologiach, gdyż koszt pozyskania jednostki żywności jest wyższy niż jej cena, np. przechowywanie ziemniaków.
straty, których eliminowanie jest technicznie możliwe, ale przy koszcie zbliżonym do kosztu wytworzenia, np. jednostki produkcji żywności
straty, których ograniczenie zapewnia wzrost produkcji żywności po kosztach niższych od kosztów wytwarzania, np. organizacja produkcji, transportu, przechowywania, przetwarzania
Straty między 1980 - 1990 wynosiły 25 - 30% planu biologicznego, co oznacza że jakąś ich część można by ograniczyć. Jeżeli koszt stały jest niższy od kosztu wytwarzania danej jednostki żywnościowej - należy stosować straty.
V Wariant
Rolnictwo wobec wymagań ochrony środowiska.
Od 1992 mówi się o ekorozwoju (połączenie ochrony środowiska z wielkością produkcji).
W krajach słabo rozwiniętych uzyskanie wysokiej produkcji wszystkimi metodami nawet niszcząc środowisko, np. w latach 70-tych był nacisk na produkcję mięsa, trzoda hodowlana była wpuszczana nawet do lasów.
Ekologia rolnictwa ma trzy rodzaje:
biodynamiczne
organiczne
ekologiczne
Ekologiczne rolnictwo nie może spełnić potrzeb całej ludności (najwyżej 3-5%).
VI Wariant
Skala przetwórstwa - płytkie czy głębokie przetwarzanie żywności
Dwie tendencje przetwarzania:
Uprzemysłowienie produkcji żywnościowej (zwiększenie towarowości produkcji żywnościowej) 1990 w Polsce - towarowość produkcji globalnej AD wynosiła 53,4%
Wt prod.glob. = P tow. / P glob. = 53,4%
Udział surowca w cenie detalicznej produktu
Wt prod.koń. = P tow. / P koń = 83%
W krajach europejskich wynosi zaledwie kilka procent
Tendencja żywności stosunkowo mało przetworzonej
wysoki stopień przetworzenia
niski stopień przetworzenia
Dwie grupy konsumentów
snobizm - naśladowanie wzorów zachodnich
spożywanie żywności najmniej przetworzonej (kiełki zbóż itd.)
Problem przemysłu rolno - spożywczego polega na tym aby go stworzyć, a potem dopiero produkować artykuły. Najpierw musi być baza, a potem produkcja do danej struktury. W państwach wysoko rozwiniętych kupuje się nowe technologie i specjalistów. W Polsce określić należy głębokość przetwarzania żywności.
PROCES STEROWANIA ROZWOJEM GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ
Prawa ekonomiczne działają w okresie długim w układzie dynamicznym. W krótkim okresie prawa nie działają lub działają w wąskim zakresie.
Pojęcie sterowania weszło w życie w 1948, kiedy to Albert Wiener napisał książkę „Cybernetyka, czyli sterowanie w zwierzęciu i maszynie”. Od tego okresu mówimy o sterowaniu pewnymi procesami ekonomicznymi gospodarki.
Pojecie to w dalszym ciągu nie jest rozumiane jednoznacznie. Z reguły pod pojęciem sterowania określa się wywieranie wpływu na określone zjawisko:
ujęcie węższe oznacza kierowanie pośrednie, inaczej pośrednie
ujęcie szersze oznacza wszelkie oddziaływanie na pewien obiekt, a nawet pewne działania niezamierzone
Pojęcie planowania obejmuje :
organizację
regulowanie
wszelkie inne formy zarządzania i kierowania
Pojęcie sterowania musi tym samym obejmować dwa podmioty:
układ podlegający sterowaniu (cała gospodarka żywnościowa)
układ sterujący (zbiór uporządkowanych pionowo i poziomo podmiotów podejmujących decyzje)
poziomy: minister, wojewoda, powiat, gmina
pion: przedsiębiorstwo centralne
W gospodarce żywnościowej występują dwa rodzaje rozwoju :
tzw. rozwój gospodarczy - czyli wzrost określa produkcja i przekształcenia strukturalne
rozwój społeczny - zmiana układów stosunków społecznych
Żeby mówić o sterowaniu trzeba omówić problemy :
sformułowanie celów rozwoju
dziedziny sterowania lub zakres sterowania
zasady sterowania
formy, sposoby lub instrumenty sterowania
bariery sterowania
skuteczność sterowania
Ad.1. Sformułowanie celów rozwoju
Z punktu widzenia ważności i czasu
strategiczne (najważniejsze, długi okres),
taktyczne (krutsze),
operacyjne (doraźne, do wykonania określonych działań).
Trzy stopnie poznania celów:
abstrakcja
stopniowa konkretyzacja
weryfikacja
Z punktu widzenia wagi formułowania celów w danym państwie:
produkcyjne - określają ilościowe związki między poszczególnymi kategoriami produkcji, ilości, czasu
ekonomiczne - określają pożądane tendencje w nakładach społecznych na uzyskanie określonych wielkości produkcji
społeczne - określają pożądane tendencje w różnych aspektach społecznych
mówimy ile należy produkować
mówimy ile należy zapłacić żeby to wyprodukować, jaka jest relacja między efektem i nakładem E / N - N / E
dotyczą poziomu życia (zatrudnienie, poziom wzrostu płac, wykształcenie, świadczenia socjalne)
Z punktu widzenia ekonomicznego cel trzeci, społeczny, może być realizowany tylko wtedy, kiedy będzie zrealizowany punkt a i b
Inne cele w Polsce :
wzrost produkcji (produkcja odpowiadająca potrzebom) o wielkość jaką możemy sprzedać
rekonstrukcja społeczna i techniczna
społeczna - forma własności
techniczna - dotyczy efektywności (relacja między efektem a nakładem)
wzrost dochodów ludności
Te cele muszą być przekazane odbiorcom w sposób:
bezpośredni - nakazowy (wszystkie pojęcia administracyjne co wolno i nie wolno)
ekonomiczny - parametryczny, przekazanie celów za pomocą kategorii ekonomicznych
Reasumując - problematyka celów sprowadza się do :
określenia podmiotów formułujących cele
należy uporządkować zespoły celów (hierarchizacja zespołu celów)
określenie sposobu formułowania celów (jawny, zakazany, pośredni, bezpośredni)
określenie sposobu przekazywania celów wykonawcom
Ad.2. Dziedziny sterowania lub zakres sterowania
Zakres sterowania możemy rozpatrywać w trzech aspektach:
w aspekcie procesów decydujących o rozwoju produkcji żywności
wzrost produkcji (tworzenie podziału)
inwestycje (reprodukcja rozszerzenia)
techniczna i społeczna przebudowa gospodarki żywnościowej
wdrożenie postępu
poprawa warunków życia (wzrost dochodu)
w aspekcie funkcjonalności w odniesieniu do rozwoju gospodarki żywnościowej
tworzenie zewnętrznych warunków rozwoju gospodarki żywnościowej
warunki zewnętrzne
warunki zewnętrzne to:
warunki ekonomiczne
potrzeby społeczne i indywidualne
warunki postępu
warunki klimatyczne
do warunków wewnętrznych zaliczamy :
strukturę agrarną, obszarową, własności
organizację produkcji
techniki produkcji
strukturę ludności
w aspekcie zmiany motywacyjno - decyzyjnej, a wytwórców i podmiotów sterujących
zakres sterowania może być rozpatrywany z punktu widzenia podmiotów jednostkowych gospodarki, które podlegają sterowaniu w taki sposób aby uzyskać porządany przebieg tego procesu.
Ad.3. Zasady sterowania
zasada systemowości (inaczej kompleksowości) tzn. uwzględnienie związków między celami (przyczynowo - skutkowych)
zasada uwzględniająca wzajemne związki między określonym działem, a rozwojem całego kraju
oddziaływanie na czynniki najbardziej sterowane, gdyż one wywołują skutki w czynnikach mało sterowalnych (wychwytuje się wady)
należy uwzględniać hierarchię oddziaływań sterujących gdyż różna jest ich skuteczność
oddziaływanie sterujące, zwłaszcza te najważniejsze nie mogą być sprzeczne ze sobą
łączenie statyki z dynamiką (statystyka - teraźniejszość, dynamika - podążanie w jakimś kierunku)
zgodność z obiektywnymi prawami ekonomicznymi
zasada autonomiczności celów
zasada minimalizacji interwencji (jeśli coś funkcjonuje dobrze nie staramy się tego ulepszać)
........
Ad.1. Główne założenia planu 6-cio letniego od 1950 - 1956
nacjonalizacja (upaństwawianie)
industrializacja (uprzemysłowienie) - forsowne uprzemysłowienie Polski
kolektywizacja (łączenie indywidualnych gospodarstw rolnych w spółdzielnie rolnicze)
Tempo Δprodukcji w ciągu 6 lat wzrosło o 1%
Ad.3. Cele polityki żywnościowej
kształtowanie odpływu siły roboczej (płaca nie odpowiada, bo wzrost produkcji jest mały, następuje więc odpływ z działów o niskiej wydajności do działów o wysokiej wydajności)
kształtowanie odpowiedniego poziomu produkcji żywnościowej pod względem ilości, jakości, struktury
zaopatrzenie kompleksu gospodarki żywnościowej w odpowiednie środki produkcji: środki trwałe i środki obrotowe
określenie poziomu dochodów
przebudowa określonego ustroju gospodarczego (zmiana struktury agrarnej, systemy planowania)
Ad.4. Założenia polityki rolnej :
kapitałotwórczość
kapitałochłonność
dostarczenie siły roboczej
tworzenie nadwyżek towarowych
dostarczanie ziemi
Ad.5. Czynniki określające wielkość produkcji:
przyrost naturalny określa potrzeby żywnościowe
przyrost dochodów (powoduje przyrost żywności)
dochodowa elastyczność popytu na żywność
model spożycia
Ad.6. Założenia polityki liberalnej:
Przedstawicielem polityki liberalnej był Adam Smis