Profilaktyka nieprzystosowana szkolnego

Nieprzystosowanie szkolne należy do typowych zachowań antyspołecznych. Nieprzystosowani to ci, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiska występują utrwalone, powtarzające się zaburzenia w zachowaniu takie jak:

1. zaburzenia kontaktu z dorosłymi (agresja, nieposłuszeństwo).

2. zaburzenia kontaktu z rówieśnikami (dokuczanie, napastowanie, przezywanie, bójki).

3. zaburzenia w stosunku do obowiązku szkolnego (wagary, lenistwo, niedbałość).

4. nierespektowanie zasad i norm współżycia (wybryki chuligańskie, niszczenie mienia, palenie papierosów, używki).

5. zaburzenia w stosunku do siebie (lękliwość, wybuchy złości, zaniżona samoocena, unikanie).

Szkoła jest miejscem, w którym nieprzystosowanie społeczne uczniów ujawnia się i dokonuje. Objawami nieprzystosowania szkolnego młodzieży są negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w rolach : kolegi i ucznia. Warunkiem dobrego przystosowania w szkole jest dobre wypełnianie tych ról. Szkoła bowiem stanowi drugie, po rodzinie, środowisko społeczne. Dzięki interakcjom dziecka, w tym wypadku pełniącego rolę ucznia, z nauczycielami, pozostałymi przedstawicielami personelu szkolnego oraz z innymi uczniami środowisko szkolne jest miejscem, w którym zachodzi proces socjalizacji jednostki. Uspołecznienie ucznia w obrębie mikrosystemu szkolnego różni się od internalizacji norm społecznych oraz identyfikacji z modelami społecznymi w środowisku rodzinnym. Zwraca się uwagę na różną strukturę, a także na bardziej chłodną atmosferę uczuciową szkoły. W środowisku domowym dziecko, niezależnie od tego, czy ma rodzeństwo, czy nie, jest często stawiane na świeczniku, skupiają się na nim wszystkie emocje i wrażenia rodziców. Natomiast w środowisku szkolnym "ukochane dziecko rodziców" stanowi jedno z wielu osób uczęszczających do mniej lub bardziej licznej klasy szkolnej. Stąd relacje szkolne ucznia są bardziej formalne, mniej naturalne i spontaniczne niż relacje rodzinne. Rozbieżność między szkołą a domem rodzinnym jako instytucjami wychowawczymi wynika z faktu odmienności w zakresie pełnionych ról społecznych. Rola ucznia wymaga od jednostki nie tylko umiejętności kształtowania właściwych więzi z nauczycielem, ale także z innymi uczniami z klasy. W rozwoju społecznym dziecka-ucznia pojawia się aspekt, który wprawdzie istniał już w okresie przedszkolnym, a mianowicie rywalizacja o prestiż społeczny, wyniki w nauce, zdobycie szacunku u nauczyciela i innych uczniów.
Związek między środowiskiem szkolnym, a przystosowaniem społecznym można analizować na wielu płaszczyznach. Pierwsza nich obejmuje te wszystkie czynniki prowadzące do złego przystosowania, czy też zaburzeń przystosowania, których genezą jest sama szkoła, mikrosystem szkolny. Druga spośród nich odnosi się natomiast do tych czynników powodujących problemy adaptacyjne, które można dostrzec w szkole, lecz sama szkoła nie jest ich przyczyną.

• 1)Zaburzenia przystosowawcze ucznia spowodowane czynnikami tkwiącymi w środowisku szkolnym

W tym przypadku zakłada się, że geneza zaburzeń przystosowania ucznia wykazuje bezpośredni związek z samym środowiskiem szkolnym. Prościej mówiąc, przyczyną złego przystosowania ucznia jest szkoła. Wśród podstawowych czynników, a zarazem potencjalnych przyczyn zaburzeń przystosowania szkolnego ucznia można wyróżnić m.in.:

• osobowość nauczyciela i metody pracy z uczniami,

• program i materiał nauczania nie dostosowany do indywidualnych potrzeb poznawczych ucznia,

• status socjometryczny ucznia określający jego popularność w klasie szkolnej można określić w wyniku systematycznie prowadzonych obserwacji podczas których nauczyciel powinien zwrócić uwagę na:

1. Opinię kolegów o danym dziecku. Często opinia nauczyciela o uczniu jest zupełnie odmienna od opinii kolegów. Odnosi się to przede wszystkim do uczniów pilnych, lubianych przez nauczycieli. Ta pozycja u nauczycieli może być przyczyną trudności tzw. dobrego ucznia.

2. Opinię o poziomie umysłowym dziecka, która wtedy będzie się liczyć u kolegów, jeśli dziecko nie znajdzie innej drogi do zaimponowania im.

3. Jeżeli uczeń nie znajdzie drogi zaistnienia w grupie, ani mu nie pomożemy, skazane jest na niedostosowanie, a niestety niekiedy na przestępczość.

Dobre i złe przystosowanie szkolne ucznia zależy w ogromnej mierze od osobowości nauczyciela i stosowanych metod nauczania. Prawdopodobnie to cechy osobowościowe nauczyciela oraz wynikające z nich sposoby oddziaływania dydaktycznego i wychowawczego decydują o tym, jakie relacje z uczniami jest on w stanie ukształtować. Istnieją trzy rodzaje wzajemnych relacji nauczyciel-uczeń:

• bliskość,

• konflikt

• zależność

Za bliskość uznaje się nasilenie ciepła emocjonalnego oraz otwartości komunikacji między nauczycielem i uczniem. Bliskość może być wsparciem dla młodszych dzieci w środowisku szkolnym. Na przykład, posiadanie ciepłej, uczuciowej więzi z osobą znaczącą w klasie może mieć pozytywny wpływ na postawę dziecka względem szkoły. Podobnie otwartość komunikacji z nauczycielem w klasie może powodować większe zaangażowanie w życie szkoły. Relacja bliskości jest z pewnością najtrudniejsza do osiągnięcia w szkole. Wymaga od nauczyciela zdolności do empatii, szczerości, otwartości, prawdziwości i opiekuńczości.
Zależność odnosi się do zachowań mających na celu zaspokojenie potrzeby posiadania dziecka oraz syndromu tzw. "zachowań lgnących" dziecka, które wskazują na zbyt silne poleganie na nauczycielu jako źródle wsparcia. W przeciwieństwie do bliskości, zależność jest cechą, która może zaburzać przystosowanie szkolne dzieci. Dzieci, które są za bardzo zależne od nauczyciela mogą być bardziej sugestywne w swoim poznawaniu środowiska szkolnego, oraz w zakresie relacji społecznych. Poczucie osamotnienia, a także ujemne odczucia i postawy względem szkoły mogą być bardziej powszechne u dzieci ujawniających wyższy poziom zależności od nauczyciela. Relacja zależności jest najpowszechniej spotykaną w środowisku szkolnym. W szczególności nauczyciele cechujący się rygoryzmem moralnym, wymagając od uczniów bezwzględnego posłuszeństwa, karności i dyscypliny, kształtują u swoich podopiecznych silne poczucie zależności.
Konflikt w relacji nauczyciel - uczeń funkcjonuje jako stresor w środowisku szkolnym i może zaburzać pomyślne przystosowanie szkolne. Konfliktowe relacje nauczyciel - uczeń cechują się interakcjami opartymi na sprzeczności oraz cechują się brakiem kontaktu, porozumienia między nauczycielem a dzieckiem. Konflikt w relacji z nauczycielem zmniejsza zakres wsparcia dla dziecka. Ponadto trudności w relacjach uczniów z nauczycielami mogą wzbudzać uczucia złości i lęku u dzieci, a zatem sprawiać, że dzieci mogą wycofywać się z życia szkolnego lub mogą prowadzić do alienacji, cechującej się poczuciem osamotnienia, czy też do negatywnych postaw wobec szkoły. Stresory, o których mowa mogą mieć także związek z doświadczaniem niepowodzeń szkolnych. Konflikty w relacjach między nauczycielami i uczniami nie muszą jednak być oceniane jedynie negatywnie. Sytuacja konfliktowa, czyli zaistnienia niezgodności, sprzeczności sądów, opinii, postaw, może dostarczać wielu cennych informacji o różnicach między stronami konfliktu. Trzeba pamiętać o tym, że konflikty są treścią życia szkolnego, stąd nauczyciele powinni mieć specjalistyczne przygotowanie w zakresie technik mediacyjnych.

Odrębnym problemem, który wyłania się w środowisku szkolnym jest instrumentalne ocenianie osiągnięć szkolnych ucznia przez nauczyciela zwane przemocą wychowawczą. Ten szczególny rodzaj przemocy polega na tym, że nauczyciel ustala stopień szkolny jako nagrodę za współpracę lub karę dyscyplinarną dla ucznia. Ponadto dopasowuje metodę i treści sprawdzania do gotowej oceny, udowadniając uczniowi swoją przewagę i autorytet, a tym samym wzbudzając w nim poczucie zależności i karności. Przemoc wychowawcza może stanowić nie tylko skutek niewłaściwych metod pracy z uczniami, ale także braku kompetencji pedagogicznych oraz nie respektowania indywidualnych potrzeb uczniów przez nauczyciela.
Poza niepodważalnym znaczeniem relacji między nauczycielem a uczniami, nie sposób przecenić roli jaką pełnią stosunki społeczne w klasie szkolnej, a więc relacje między samymi uczniami. Wskaźnikiem przystosowania w tym przypadku może być popularność ucznia w zespole klasowym. Na podstawie wyników uzyskanych w wielu badaniach na temat popularności ucznia możemy powiedzieć, że ma ona związek z płcią, cechami osobowościowymi i emocjonalnymi, sprawnością procesów poznawczych np. zdolnością koncentracji uwagi, dojrzałością społeczną, stopniem agresywności i internalizacji norm społecznych. Najbardziej zagrożone niedostosowaniem społecznym wydają się być dzieci odrzucane przez kolegów z klasy szkolnej lub niepopularne o statusie izolowanych. Odrzucenie dziecka może w tym przypadku wiązać się z przejawianiem zaburzenia zachowania o charakterze niezsocjalizowanym, które objawia się brakiem integracji dziecka z klasą szkolną. Ponadto należy zauważyć, że złe przystosowanie można także stwierdzić u dzieci dobrze zintegrowanych społecznie ujawniających zaburzenie zachowania o charakterze zsocjalizowanym.
Podsumowując należy podkreślić, iż najlepszą formą profilaktyki zaburzeń przystosowania szkolnego jest podwyższanie jakości pracy nauczyciela oraz warunków, w jakich przebiega proces dydaktyczno-wychowawczy. Tym, co może zwiększać efektywność nauczania i wychowania jest właściwe poznanie zespołu uczniowskiego, które jest diagnozowaniem psychopedagogicznym i socjopedagogicznym.

• 2)Zaburzenia przystosowawcze ucznia ujawniające się w szkole, których przyczyną nie jest środowisko szkolne

W tym przypadku mamy na myśli te emocjonalne, poznawcze i behawioralne problemy w rozwoju dziecka, które mogą rzutować na przebieg kariery szkolnej w kontekście właściwego pełnienia roli ucznia. Geneza tych kłopotów nie może być wyjaśniona za pomocą uwarunkowań mających bezpośredni związek z instytucją szkoły, środowiskiem szkolnym. Do zaburzeń ujawniających się w szkole możemy zaliczyć:

• trudności w uczeniu się (dysleksję, dysgrafię, dyskalkulię, zaburzenia mowy),

• zaburzenia zachowania,

• zaburzenia emocjonalne,

• różnorodne zaburzenia afektywne, czy też zespół ADHD.

Związek między trudnościami w uczeniu się i zaburzeniami przystosowania społecznego, czy też niedostosowaniem społecznym jest oczywisty. Wynika z faktu, że trudności w uczeniu się mogą prowadzić do niepowodzeń szkolnych, drugoroczności, wagarowania.

Trudności w uczeniu się mogą powodować nie tylko drugoroczność, zaburzenia emocjonalne, a w krańcowym stadium niedostosowanie społeczne dziecka, ale często także zmartwienie i rozczarowanie jego rodziców, zakłopotanie i frustrację nauczycieli. Poza trudnościami w uczeniu się o charakterze uogólnionym do braku sukcesu edukacyjnego dziecka może prowadzić także specyficzna trudność w uczeniu się. Termin: “specyficzna trudność w uczeniu się oznacza zaburzenie w zakresie jednego lub większej liczby podstawowych procesów psychicznych dotyczących rozumienia lub stosowania języka mówionego lub pisanego, które może ujawniać się niedoskonałą zdolnością do słuchania, mówienia, czytania, pisania, pisania zgodnego z obowiązującymi zasadami ortograficznymi, lub do wykonywania obliczeń matematycznych. Termin ten obejmuje takie schorzenia jak trudności percepcyjne, uszkodzenie mózgu, minimalną dysfunkcję mózgową, dysleksję oraz afazję rozwojową. Termin ten nie znajduje zastosowania do dzieci, które mają problemy w nauce, będące pierwotnie skutkiem niepełnosprawności wzrokowej, słuchowej lub motorycznej, upośledzenia umysłowego, zaburzeń emocjonalnych, niekorzystnych warunków środowiskowych, kulturowych lub ekonomicznych”. Dziecko ujawniające opisane trudności jest zwykle zdolne i początkowo próbuje usilnie stosować się do wskazówek nauczycieli, koncentrować uwagę i być posłuszne w domu i w szkole. Jednak pomimo podejmowanych wysiłków, nie doskonali ono, tak jak inne dzieci, umiejętności szkolnych takich jak czytanie, pisanie, mówienie, liczenie oraz odstaje pod tym względem od swoich rówieśników.
Niektóre dzieci z trudnościami w uczeniu się o charakterze specyficznym, czy też uogólnionym wykazują dodatkowo kłopoty z usiedzeniem w jednym miejscu, niezdolność do koncentracji uwagi, impulsywność i nadaktywność, czyli zespół ADHD . Ponadto trudnościom w uczeniu się i zespołowi ADHD mogą towarzyszyć zaburzenia w sferze językowej, zaburzenia w sferze ruchowej, zaburzenia w zakresie kontroli lęku, depresji, gniewu.

Dla rozpoznania oznak trudności w uczeniu się w środowisku szkolnym mogą być przydatne następujące objawy:
- kłopoty ze zrozumieniem i stosowaniem się do wskazówek,
- kłopoty z zapamiętywaniem wskazówek, poleceń,
- niezdolność do doskonalenia czytania, pisania lub umiejętności arytmetycznych,
- bezradność przy wykonywaniu zadań szkolnych,
- trudności z odróżnianiem prawej i lewej strony ciała,
- mylenie podobnych liczb i liter (np. 25 z 52, "b" z "d"),
- słaba koordynacja ruchowa widoczna przy chodzeniu, uprawianiu sportu,
- niezręczność ujawniana w takich czynnościach jak: trzymanie pióra, wiązanie sznurowadeł,
- gubienie różnych rzeczy np. książek,
- nie odrabianie pracy domowej,
- mylne zrozumienie pojęć czasowych ("wczoraj", "dzisiaj", "jutro").

Trudności w uczeniu się powodują różnorakie opóźnienia w nauce , konsekwencją czego jest często poczucie braku bezpieczeństwa w szkole. Zdając sobie sprawę z własnych braków, dziecko staje się w czasie lekcji coraz bardziej niepewne. Ukrywa, więc braki, tym skuteczniej, im jest bardziej inteligentne. Poczucie braku bezpieczeństwa sprzyja wytwarzaniu się postaw lękowych i unikania odpowiedzi, sprawdzania pracy domowej, prac klasowych.

Drugą konsekwencją kłopotów nauce jest poczucie niższości. Uczeń nie może rywalizować z kolegami szuka, więc często prób kompensacji. Gdy podejmowane próby się nie powiodą, szuka wyjścia w ucieczce od rzeczywistości, która dla niego jest za trudna. Wychowawcy powinni orientować się w tych sytuacjach, lecz nie posiadając właściwych narzędzi są bezradni. Narzędziami mogą być dobrze opracowane testy diagnozujące, które powinny pomóc w zorientowaniu się, czy dziecko jest opóźnione w nauce, czy nie. Nie tylko zrozumiemy wówczas zachowanie się dziecka, ale odpowiednio szybko możemy podejmować próby eliminowania występujących trudności.

Do podstawowych przejawów niedostosowania społecznego odnoszące się do środowiska szkolnego zaliczamy:

1. Wagary- uwarunkowane są przeważnie niepomyślną sytuacją ucznia w szkole, jego niechęcią do szkoły i nauczycieli, do obowiązku uczenia się. Ucieczki z domu i ze szkoły są groźnym zjawiskiem moralno- społecznym rozwoju dziecka. "Przyczyną skłaniającą do ucieczki może być: lęk przed karą, namowy kolegów, chęć przeżywania nowych przygód."

2. Niechęć do nauki i pracy przejawia się w postaci lenistwa. Z lenistwem, w którym jednostka stroni od zadań i obowiązków, współwystępują inne negatywne cechy, tj.: zaniedbanie w zakresie wyglądu osobistego i porządku w swoim otoczeniu. Najczęstszą przyczyną jest niekorzystny wpływ w domu rodzinnym; dokuczanie i przeszkadzanie innym w realizacji obowiązków itp.

3. Kłamstwo - spotyka się prawie u wszystkich dzieci i to zarówno w domu jak i w szkole. Jednak kłamią przeważnie świadomie przed uniknięciem kary, z chęci przypodobania się lub z chęci zysku.

4. Nieposłuszeństwo dziecka można określić jako postawę wyrażającą się w niespełnieniu poleceń osób dorosłych i przeciwstawiania się im, sprawiając rodzicom i wychowawcom szczególną przykrość.

5. Kradzież to zabranie cudzego mienia w celu przywłaszczenia. Dziecko kradnie, bo jest do tego zmuszane, kradnie, żeby posiadać, zniszczyć, zepsuć itp.

6. Agresywność wg. O. Lipkowskiego traktowana jest przez nauczycieli i wychowawców jako cecha nieprzystosowanych społecznie sprawiająca najwięcej kłopotów. Objawia się w różny sposób. Jest cechą charakterystyczną dla jednostek impulsywnych, nieopanowanych, bezczelnych i również u osób spokojnych, lękliwych, zamkniętych w sobie.

7. Alkoholizowanie się uczniów wg. M. Ochimskiego jest objawem nieprzystosowania społecznego już u dzieci ze szkoły podstawowej. Ustalono istotną zależność między alkoholizmem występującym u rodziców a wczesnym początkiem picia przez nieletnich.

8. Nadużywanie środków odurzających. Pierwsze objawy kontaktu ze środkami odrzucającymi u młodzieży to zmienność nastroju, drażliwość, słaba aktywność w pracy i nauce, utrudnione kontakty z dorosłymi przejawiające się w ukrywaniu i nie ujawnianiu motywów swego postępowania, stany fizycznej niedyspozycji, narzekanie na bóle głowy itp. Są to objawy nietypowe, które często rodzice i nauczyciele-tłumaczą inaczej, np. innymi niepowodzeniami, ogólną niedyspozycję fizyczną.

9. Zachowania przestępcze objawia się najczęściej w ogólnej postawie dziecka młodocianego: w nonszalancji i arogancji, w niechlujnym wyglądzie i zaniedbaniu, cynizmie i bezczelności, skrytym, złośliwym intryganctwie lub nieopanowanej agresywności. Są jednak nieletni, u których występują pewne objawy, jako cechy dominujące: kłamstwo, kradzieże, włóczęgostwo, agresywność, zaburzenia seksualne i inne.

10. Niepowodzenie szkolne: to również zjawisko społecznie szkodliwe. To "stan, w jakim znalazło się dziecko na skutek nie spełnienia wymagań szkoły." Pedagogiczne skutki niepowodzenia w nauce znajdują wyraz w drugoroczności i odsiewie oraz w brakach w wiadomościach szkolnych. "Społeczne skutki niepowodzeń szkolnych to gorsza jakość pracy wielu jednostek, to niepotrzebne i nieuzasadnione konflikty między nimi, to wzrastająca bez przerwy liczba zachorowań psychicznych, to wreszcie w zbyt wielu przypadkach - całkowite wykolejenie, którego społeczeństwo nie umie zwalczyć.

W literaturze pedagogicznej znajduje się stwierdzenie, że „niepowodzenia szkolne to pierwsze ogniwo w łańcuchu do nieprzystosowania i przestępczości”. Istnieje związek miedzy dwoma szkodliwymi społecznie zjawiskami: niepowodzeniami szkolnymi i niedostosowaniem społecznym. Niepowodzenia w nauce mogą pojawić się na różnych etapach edukacji szkolnej. Pojawienie się trudności w nauce z jednego lub kilku przedmiotów może mieć bardzo różne następstwa u różnych uczniów. W przypadku wczesnego rozpoznania przez rodziców aktywności ucznia i pomocy nauczyciela uczeń nadrabia zaległości. Niezauważone braki, przy biernej postawie ucznia prowadza do wystąpienie poważnych luk w opanowaniu materiału. Pozostawiona samej sobie jednostka nie odrabia (bo nie potrafi) zadań, następnie unika lekcji z przedmiotów, które sprawiają mu kłopoty. Nawarstwiające się zaległości w pewnym momencie nie są do nadrobienia. Początkowo ukryte trudności prowadzą do ocen niedostatecznych a te w konsekwencji do drugoroczności lub nieukończenia szkoły. Uczeń, który w tym ciężkim dla siebie okresie nie ma wsparcia ze strony kolegów jest karcony za lenistwo, czuje się pokrzywdzony, buntuje się. Wyrażać się to może wrogim stosunkiem do szkoły, obowiązków szkolnych, a nawet do kolegów czy nauczycieli. Skala przedstawionego zjawiska może być różna, zależna od indywidualnego przypadku.

Tak jednak nie musi być, gdy szkoła współpracując z rodziną, instytucjami i palcówkami wychowawczymi planuje i podejmuje działania profilaktyczne zapobiegające niepowodzeniom a w konsekwencji niedostosowaniu jednostki do życia w społeczeństwie. Do podstawowych działań szkoły należą miedzy innymi:

• Realizacja programów wychowawczych, opracowanych zgodnie z podstawą programową MENiS.

• -Zapewnienie opieki pedagogiczno-psychologicznej, prace pedagoga szkolnego.

• Egzekwowanie założeń statutu szkoły w zakresie stosowania wobec uczniów kar i nagród.

• Opracowanie, przyjęcie i realizacji SSO oraz wymagań programowych z zakresu poszczególnych przedmiotów, a także wymagania w zakresie zachowania i postaw uczniów, które powinny być uwzględniane w procesie oceniania zachowania uczniów. Opracowanie w oparciu o rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004r. uwzględnia rozszerzona skalę ocen z zachowania.

• Prowadzenie edukacji zdrowotnej.

• Stworzenia warunków do samorządowego działania uczniów.

• Współpraca z Regionalnymi Ośrodkami Doskonalenia Nauczycieli organizującymi wszelkie rodzaje i formy kształcenia.

• Współpraca z organizacjami i instytucjami wychowującymi.

• Ścisła współpraca z rodzicami uczniów.

Zadania dydaktyczne i wychowawcze realizują nauczyciele. Ich postawa, prowadzenie zajęć metodami aktywizującymi przy wykorzystaniu środków dydaktycznych w miarę możliwości jak najnowszej generacji są środkami do zapobiegania niepowodzeniom.

Profilaktyka niepowodzeń szkolnych powinna opierać się na współpracy nauczyciela z rodzicami. Wiedząc, jak ważnym środowiskiem jest dla dziecka jego rodzina, każdy nauczyciel powinien starać się poznać środowisko domowe swoich uczniów. Spotkania z rodzicami nie powinny ograniczać się tylko do szkolnych zebrań, suchych w fakty życia szkolnego. Nauczyciel winien zadbać o to, by nawiązywać serdeczny, bardziej intymny kontakt z rodzicami, traktując ich jako współodpowiedzialnych za funkcjonowanie szkoły, uczestnictwa ich dziecka w szkole, a przede wszystkim jako pierwszych edukatorów własnych dzieci. Wychodząc naprzeciw lepszemu poznaniu wychowanków, odwiedzać czasem ich domy, gdzie na gruncie większej prywatności łatwiej jest nawiązać kontakt z rodzicami uczniów, poznać warunki domowe ucznia, warunki materialne czy tez atmosferę w rodzinie. Dzięki lepszemu poznaniu łatwiej stosować odpowiednio dobrane, zróżnicowane, dostosowane do konkretnych warunków działania.
Dobrze rozumiana i realizowana współpraca z rodzicami owocuje nie tylko wynikami w nauce ich dzieci, jak przede wszystkim stworzeniem dziecku poczucia bezpieczeństwa.
Większość rodziców dobrze czuje się w atmosferze życzliwości, uśmiechu, zainteresowania ich dziećmi. Jednak są też i tacy, którzy nie wyrażają chęci współpracy z sobie tylko znanych powodów. Alkoholizm rodziców, bieda, traktowanie dziecka jako przeszkody we własnym życiu, zamyka ich chęci współpracy z nauczycielem. Dziecko z naturalnej potrzeby miłości i bezpieczeństwa szuka spełnienia wśród nauczycieli, gdy w rodzinie czuje się odrzucone i niekochane. Wielokrotnie spotkałam się z dziećmi "wołającymi o miłość", gdy życzliwość nauczyciela, namiastka miłości, była jedyną odpowiedzią, jaką mogło otrzymać to dziecko. Często koleżanki uczące w klasach starszych mówią, iż my, nauczyciele klas młodszych "matkujemy" dzieciom, co dla nas staje się pochwałą, bowiem kochać cudze dziecko to sztuka. Odwiecznym marzeniem jest, by wszyscy nauczyciele wraz ze swoimi uczniami potrafili być po jednej stronie barykady, byli nie tylko przewodnikami na drodze zdobywania wiedzy i umiejętności, ale i przewodnikami ku jak najlepszej drodze w dostosowaniu społecznemu ucznia.

Obok złych relacji w rodzinie, innym źródłem niedostosowania społecznego może być szkoła, zwłaszcza jej pierwszy etap kształcenia. Jedną z funkcji nauczyciela jest ocena uczniów i nie tylko ta wyrażona stopniem, lecz przede wszystkim ocena wysiłku dziecka. Rozmowy z uczniem, informowanie co zrobił źle, co dobrze, co mu nie wyszło, co mógł zrobić lepiej spełniają funkcję korygującą samoocenę ucznia. Nauczyciel powinien być czujny na wszelkie objawy mogące świadczyć o niepowodzeniach szkolnych uczniów, gdyż oni sami nie są w stanie poradzić sobie z trudnościami. Należy włączyć do pomocy rodziców dziecka, uświadomić zasadność współpracy.

Nauka szkolna nie tylko nie musi być źródłem problemów, może wręcz pełnić rolę resocjalizacyjną. Należy położyć nacisk nie tyle na przyswojenie uczniom określonej wiedzy, ale na rozbudzenie w nich gotowości do uczenia się. Nauczyciel winien być uczulony na wszelkie sytuacje zagrożenia, które mogą zaistnieć, by w porę zainterweniować, zapewniając dzieciom poczucie bezpieczeństwa, zarazem tak organizować pracę dydaktyczną, by stosować konsekwentny, dostosowany do indywidualnych możliwości każdego dziecka systemu wymagań. Powinien starać się unikać kar, które wywołują u dzieci silne, negatywne przeżycia emocjonalne, w zamian za to stosować różnorodny system nagród.

Jedną z wielu bardzo istotnych cech nauczyciela stają się jego kompetencje osobowościowe. Nauczyciel wychowawca powinien dążyć do tego, by stać się autorytetem dla uczniów, wzorem do naśladowania, akceptować uczniów takimi jakimi są, okazywać im życzliwość i szacunek, co dla niektórych uczniów niejednokrotnie staje się wyrównywaniem bilansu uczuciowego występującego w związku z niewłaściwą postawą rodziców. Pożądana jest koncepcję nauczyciela używającego swej osobowości, jako podstawy niepowtarzalnych, podmiotowych stylów działania pedagogicznego. Obowiązkiem nauczyciela jest więc być czujnym na wszelkie objawy niedostosowania społecznego uczniów, a także reagować na ich - jakże często słyszalne tylko dla uszu ludzi wrażliwych - wołanie o pomoc.

Szkolny program profilaktyki w prawie oświatowym.

Od 1 września 2002 roku każda ze szkół jest zobowiązana do opracowania i realizacji szkolnego programu profilaktyki. Jest to regulowane poprzez:

-Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 mają 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół,

- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2002 r. zmieniające to rozporządzenie,

- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

Chodzi tu o następujące programy:

- program wychowawczy szkoły, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli,

- program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

Statut szkoły określa w szczególności:

1. Cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające w programie wychowawczym szkoły i program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeby danego środowiska;

2. Formy pomocy i opieki uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc lub wsparcie;

3. Organizację współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc dzieciom i rodzicom;

4. Zasady i formy współdziałania z rodzicami (opiekunami prawnymi) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki.

Program wychowawczy i profilaktyczny uchwala rada pedagogiczna po zasięgnięciu opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego. Program profilaktyczny powinien uwzględniać działania angażujące uczniów, rodziców i nauczycieli.

W działaniach profilaktycznych szkoły bardzo ważna jest rola pedagoga, który powinien:

- wspierać działania wychowawcze i profilaktyczne wynikające z programu wychowawczego i profilaktycznego szkoły;

- podejmować działania wychowawcze i profilaktyczne wynikające z programu wychowawczego i profilaktycznego szkoły.

Szkoła zobowiązana jest do :

- podejmowania działań uprzedzających pojawienie się problemów,

- angażowania całej społeczności,

- korzystania z tego, czym już dysponują (własne umiejętności, kompetencje),

- wypracowania autorskich rozwiązań i programów

- dysponowania aktualną listą adresową organizacji i instytucji,

- dbałości o przepływ informacji,

- dzielenia się doświadczeniem,

- wspólnych szkoleń z innymi organizacjami.

Rodzaje szkolnych oddziaływań profilaktycznych idą w dwóch kierunkach:

1. Oddziaływanie wewnątrzszkolne

- przygotowanie i organizacja kadry pedagogicznej,

- badanie i monitoring zjawisk patologicznych,

- profilaktyczne działania ogólnoszkolne,

- oddziaływania dla osób z grup ryzyka,

- poradnictwo,

- ewaluacja profilaktycznych działań szkolnych,

- koordynacja działań.

2. Oddziaływanie zewnątrz szkolne- środowisko lokalne.

- promocja i reklama szkoły,

- poradnictwo dla rodziców,

- promocja zdrowego stylu życia,

- promocja prospołecznych postaw,

- organizacja czasu wolnego,

- integracja środowiska lokalnego.

Działania profilaktyczne mogą mieć także trojaki charakter:

1. Samodzielne programy profilaktyczne- realizowane niezależnie od obowiązującego programu nauczania, skoncentrowane na specyficznych celach i zadaniach,

2. Działania zintegrowane z programem szkolnym- wykorzystujące obowiązujący program nauczania w zakresie różnych przedmiotów do promowania szeroko rozumianego zdrowia,

3. Działania incydentalne- podejmowane w odpowiedzi na konkretne wydarzenia, które miały miejsce w samej szkole lub na jej terenie.

W programach profilaktycznych pojawiają się bloki tematyczne:

- blok integracyjny- ćwiczenia umożliwiające lepsze wzajemne poznanie się uczniów, integrację klasy,

- blok „Jaki jestem?”- umożliwiający wytworzenie bardziej adekwatnego obrazu siebie i bardziej adekwatnej samooceny,

- blok dotyczący zdrowotnych, psychologicznych i społecznych konsekwencji zachowań ryzykownych- używanie i nadużywanie alkoholu, narkotyków, agresji, wczesnej aktywności seksualnej,

-blok dotyczący umiejętności psychologicznych- radzenia sobie ze stresem, podejmowania decyzji,

- blok dotyczący umiejętności społecznych- nawiązania i podtrzymania kontaktu, asertywności.

Jednakże szkoła nie jest w stanie sama poradzić sobie z trudnymi problemami związanymi z profilaktyką niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży. Tylko wspólne działania rodziny, szkoły oraz instytucji i organizacji mają szansę na zmniejszenie skali zjawiska niedostosowania i patologii wśród młodych ludzi. Jednakże najważniejszą role w kształtowaniu młodego pokolenia odgrywa rodzina i wyniesione z niej wzory zachowań i postępowania.

Bibliografia:

1. Górski S. ”Metodyka resocjalizacji”, Warszawa 1985

2. Gordon T.: "Wychowanie bez porażek"

3. E.: "Środowisko rodzinne a przystosowanie społeczne dziecka w młodszym wieku szkolnym", Warszawa 1980

4. Jundził E.”Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży', Gdańsk 2002

5. Lepalczyk I., Pilch T.( red.): “Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie”, Warszawa 1995

6. Łobocki M.: “Trudności wychowawcze w szkole”, Warszawa 1989

7. Pospiszyl K., Żabczyńska E.: “Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie”, Warszawa 1985

8. Pytka L.: “Pedagogika resocjalizacyjna” ,Warszawa 20

9. Szpringer M. `Profilaktyka społeczna” , Kielce 2004

10. Turlej S.: "Młodzież społecznie niedostosowana", Warszawa 1982

11. Internet:http://www.google.pl/search?hl=pl&source=hp&q=profilaktyka+nieprzystosowania+szkolnego&btnG=Szukaj+w+Google&lr=&aq=f&oq=

15

---