LOGIKA I METODOLOGIA NAUK #9

Zdania: oznajmujące i pytające.

Zdanie w sensie gramatycznym to wyrażenie, które posiada orzeczenie.

Zdanie w sensie logicznym to pojęcie semantyczne.

• Zdanie oznajmujące - zdanie w sensie logicznym (pod warunkiem, że jest skonstruowane poprawnie, czyli zgodnie z zasadami składniowymi).

Jan poszedł do kozy.

wieloznaczność

Zdanie to nic nie znaczy dopóki nie zostanie sprecyzowane o jakie znaczenie słowa koza nam chodzi.

• Rodzaje zdań ze względu na:

I BUDOWĘ

1. proste - nie można w nich wyróżnić spójnika

Piotr lubi Jana.
Piotr nie lubi Jana.
Jan jest człowiekiem bogatym.
Piotr nie jest studentem.
Jan jest piękny, młody, bogaty, inteligentny.

2. złożone - nie są proste i można wyróżnić spójnik

Nieprawda, że Piotr jest studentem.
Jan jest człowiekiem więc prawdą jest, że Jan jest śmiertelny.

II WARTOŚĆ LOGICZNĄ

1. prawdziwe

2. fałszywe
   

III FORMĘ (tylko proste)

1. podmiotowo - orzecznikowe - występuje orzeczenie imienne

a jest b
nie jest
może być
nie może być
musi być
nie musi być
bywa

Jan jest człowiekiem.
Człowiek jest ssakiem.

2. podmiotowo - orzeczeniowe - mają orzeczenie ale nie jest to orzeczenie imienne

Fa (F od a)

Np.: Jan śpi. śpi (Jan)
Jan kocha Małgosię. kocha (Jan, Małgosia)

*Każde zdanie podmiotowo - orzeczeniowe można przekształcić na podmiotowo - orzecznikowe i na odwrót.

IV ROLĘ ZNACZENIA

*nazwy własne nie mają znaczeń
znaczenie = konotacja

Istotne jest znaczenie terminów, które występują w zdaniu i tego jaką rolę odgrywają dla wartości logicznej zdania.

1. analityczne - zdanie jest prawdziwe bez względu na znaczenie terminów w nich użytych a ze względu na samą ich strukturę

Pada lub nie pada.
Pada
~Pada
0
~0 = 0
1 = 1
1
~1 = 1
0 = 1

Prawdziwość bierze się ze struktury p
~p

2 = 2
~ (2=2)
2 > 2
~ (2 > 2)

1. kontradyktoryczne - zdanie, które jest fałszywe ze względu na swoją budowę a nie znaczenie użytych w nim terminów

p
~p

np.: Pada i nie pada.
0
~0 = 0
1 = 0
1
~1 = 1
0 = 0

2. syntetyczne - zdanie, o którego wartości logicznej decyduje znaczenie użytych w nim terminów (a gdy terminy te mają charakter empiryczny o ich wartości decyduje ich konfrontacja z rzeczywistością pozajęzykową)

np.: Pada.

V MODALNOŚĆ (sposób)

Sposób orzekania o różnych obiektach.

1. apodyktyczne - zdania, których mówi się że coś musi (lub nie może) być takie a nie inne

np.: Jan musi umrzeć.

2. asertoryczne - orzeka się, że coś jest takie lub takie a takie nie jest

np.: Jan jest studentem.

3. problematyczne - występują wyrażenia typu: „może”, „prawdopodobnie”

- hipotezy - zdania matematyczne, statystyczne, empiryczne

- supozycje - zdania, w których możliwość jest rozumiana jako niesprzeczność (tylko
zakładamy, że są prawdziwe do celów jakiejś argumentacji ale zakładamy tylko
dlatego, że są niesprzeczne

charakterystyczne wyrażenia: „załóżmy, że…”, „wyobraźmy sobie, że…”, „niech…”, „może tak być że…”; „przypuszczam, że…”

VI ATRYBUTY - obiektów, o których mówi się w danym zdaniu

1. egzystencjalne - mówi się o istnieniu jakiegoś obiektu (nie musi ono dotyczyć realnego istnienia ale dowolnego)

2. atomiczne - orzeka się atrybuty o indywiduach (pewne indywiduum ma atrybut)

np.: Jan jest człowiekiem.

3. subsumcyjne - orzeka się relacje między pojęciami

np.: Człowiek jest ssakiem.

VII JAKOŚĆ (orzekania)

1. twierdzące - orzeka się przysługiwanie jakiegoś atrybutu

2. przeczące - orzeka się nieprzysługiwanie jakiegoś atrybutu
   

VIII ILOŚCIOWE (ilość obiektów, o których orzekamy atrybuty)

1. ogólne - orzeka się atrybuty o każdym obiekcie z branego pod uwagę uniwersum

charakterystyczne wyrażenia: „każdy”, „wszyscy”, „żaden”

2. szczegółowe - orzeka się jakieś atrybuty o niektórych obiektach

charakterystyczne wyrażenia: „niektórzy”, „są”, „jakieś”

3. jednostkowe - orzeka się atrybuty o pewnym wybranym obiekcie
   

Rozważymy następujące zdania:

- które są zarazem: proste, podmiotowo - orzecznikowe, subsumcyjne, asertoryczne, twierdzące lub
przeczące, ogólne lub szczegółowe. Są to zdania będące interpretacjami następujących schematów:

każde S jest P żadne S nie jest P

niektóre S są P niektóre S nie są P

Klasyfikacja pytań.

1. rozstrzygające

Struktura: Czy Q?

- osnowa pytania: f(Q)
- niewiadoma pytania: f
- zakres zmienności „f” {„tak”, „nie”}
- wartość osnowy: f (Q) = „tak” Q;
f (Q) = „nie” ~Q

Każde ma założenia pytań - są to zdania, których prawdziwość warunkuje to by dane pytanie uznać za dobrze postawione.

Pytanie źle postawione to te, które mają przynajmniej jedno założenie fałszywe.

Wartość pytania

- założenia pytania: Q
~Q P
(Q
~Q)
- jak jest postawione: dobrze: wszystkie założenia prawdziwe
źle: przynajmniej jedno założenie fałszywe

np.: Czy jesteś szczęśliwy?
Czy Adam kocha Ewę, czy Ewa kocha Adama?
Czy Kain zbił Abla?

Czy straciłeś już rogi?

Na pytanie źle postawione należy zawsze dawać odpowiedź znoszącą mylne założenie.

„Rogów nie miałem i nie mam.”

2. dopełnienia - charakter operatorowy

struktura

- osnowa pytania: Q(x)
- nieświadoma pytania: x
- zakres zmienności „x” - uniwersum

Kto jedzie do Krakowa?

? x (x jedzie do Krakowa)

Piotr jedzie do Krakowa.

Odpowiedź polega na wstawieniu wyrażenia stałego w miejsce zmiennej.

wartość pytania

- założenia pytania

pozytywne: Ex Q(x)
negatywne: Ex ~Q(x)

- jak jest postawione

dobrze: wszystkie założenia prawdziwe
źle: przynajmniej jedno założenie fałszywe

WIELOZNACZNOŚĆ WYPOWIEDZI

• Wieloznaczność nazw, funktorów, wypowiedzi nie jest błędem logicznym. W prawdzie wielość znaczeń wspomnianych kategorii może być uciążliwa to jednak błędem nie jest. Można ją uznać nawet za coś pozytywnego gdyż ogranicza zasób słownictwa do praktycznego ich minimum.

• Inaczej jest ze zdaniami. Wieloznaczność zdania jest już zaliczana do błędów logicznych ponieważ:

- nie wiemy jaką informację w zamierzeniu autora ma to zdanie przekazać (nie wiemy co on w ogóle
twierdzi)

• Rodzaje błędów wieloznaczności

• amfibolia - odmiana wieloznaczności zdania, która jest następstwem jego wadliwej budowy

np.: Baryka zakopał precjoza wraz z żoną i synkiem.

Bił swoją żonę, z którą miał dzieci przy pomocy sznurka.

Boryna był teściem żony syna Antka Hanki.

Pożyczyłam książkę od koleżanki, która była bardzo zniszczona.

• niedopowiedzenie - błąd, który polega na opuszczeniu istotnych - a nie dających się
  domyśleć - jego składników

np.: Serce zdrowego człowieka powinno bić 70 do 75 minut.

Ludzie pierwotni mieli wszystko z kamienia.

Zdania o domyślnych fragmentach opuszczonych nie stanowią błędu, są to zdania eliptyczne. Zwracając się np. w tramwaju do motorniczego z prośbą „Pan będzie grzeczny, na żądanie” wiemy, jest łatwo domyślne, że chodzi o przystanek.

• wieloznaczność leksykalna

Czasami wieloznaczność wyrazów użytych w zdaniu jest tak duża, że nie wszystkie ich znaczenia czy kontekst, w którym występują redukuje do znaczenia jednego.

Np.: „Pewne zdania są pozbawione sensu” - „pewne” (niewiadomo czy chodzi o „niektóre”,
„niewątpliwe”, „aprioryczne”, „asertoryczne”…?)

„Obowiązują tylko ustalone normy prawne” - „ustalone” („pewne”, „wybrane”,
„uchwalone”?

użycie nawiasów - do wtrącania dodatkowej informacji, przytaczania synonimów
przykładów itp.

Wieloznaczność może dotyczyć też całego kompleksu zdań.

ekwiwokacja - wieloznaczność i pomieszanie znaczeń scalonego szeregu zdań, z powodu
wielokrotnego użycia jakiegoś wyrazu w zdaniach, za każdym razem w innym
znaczeniu

Np.: Każde prawo ma prawodawcę, prawa przyrody są prawami, zatem prawa przyrody mają
prawodawcę.

SYTUACJE

FIKCJE

FAKTY

KONIECZNE

PRZYGODNE

---