,,Kłopoty z Panią Walewską” Marian Brandys
Wyd. Iskry, Warszawa 1981
Książka jest podzielona na XX rozdziałów, plus dodatkowy epilog. Rozdział I stanowi wprowadzenie do historii o życiu Marii Walewskiej. Znajdują się tu przede wszystkim powody, dla których Marian Brandys rozpoczął pisanie historii o M.W.- w książce ,,Kozietulscy i inni” poświęcił sporo miejsca heroinie, ponadto napisał kilka esejów na ten temat, a jego czytelnicy ciągle przysyłali mu listy, żeby napisał pełną biografię ,,polskiej małżonki Napoleona”. Brandys nie dał się długo przekonywać i postanowił podjąć wyzwanie, które okazało się być jednak bardzo trudnym, ponieważ wiele materiałów o Marii Walewskiej jest niekompletnych i sfałszowanych. Jednak dzięki temu możemy bliżej przyjrzeć się pracy biografa i temu, że często jest to zadanie wręcz karkołomne.
Brandys korzystał z kilku źródeł historycznych- ,,Memoires” Louisa Konstanta Vairy- zaufanego kamerdynera Napoleona, Frederica Massona ,,Napoleon et les femmes” oraz opowieści biograficznej hrabiego d'Ornano, prawnuka Walewskiej pt. ,,Życie i miłości Marii Walewskiej”- to są główne, ale oczywiście korzystał też z wielu esejów, dokumentów, czy książek o Napoleonie, w których poruszano kwestię jego romansu z Marią Walewską. Sam Brandys przyznaje, że im dłużej zagłębiał się w ten temat, to miał więcej wątpliwości, bowiem okazało się, że te źródła przeczą sobie w wielu momentach, występują inne daty i miejscowości. Kluczem do tej całej sprawy byłyby osobiste papiery Walewskiej, jej obfita korespondencja oraz dwie wersje odręcznego pamiętnika, jednak niestety źródła te są zamknięte na klucz w archiwach dwóch arystokratycznych rodzin francuskich, wywodzących się od bohaterki romansu- hrabiów Walewskich w Paryżu oraz hrabiów Orano w zamku La Branchoire w Turenii. Co prawda Masson i Orano twierdzą, że udało im się zdobyć część tych ,,zakazanych” materiałów, jednak Brandys stwierdził, że już sam nie wiedział co w tych książkach było prawdą, a co fikcją.
Pozostałe XIX rozdziałów mówi o życiu Marii Walewskiej oraz Napoleona. Teraz przytoczę wam krótkie streszczenie treści. Brandys pisze o tych wydarzeniach w taki sposób, że każde wydarzenie ma odnośnik od jakiego źródła pochodzi, są również jego własne komentarze. W dużej mierze przytacza listy, fragmenty pamiętników osób związanych z całą sprawą i zdjęcia.
Streszczenie treści
„Polska małżonka Napoleona”, czyli Maria Walewska- encyklopedie jej nie wymieniają, bo była tylko kochanką. Ludzie ją lubili, bo nigdy nie działała w swoim interesie, zawsze starała się pomóc, była kobietą mądrą i rozsądną.
Mieszkała we wsi Kiernozia koło Łowicza. Maria Łączyńska miała 6 rodzeństwa, z czego 2 siostry i brat zmarli w dzieciństwie. W głównej mierze opiekowali się nią braci- starszy Teodor i młodszy Benedykt, przy czym wynika z tego wiele nieścisłości, gdyż wielu biografów sądziło, że Maria miała tylko jednego brata, którego historia była oparta na życiorysie tych dwóch braci.
Starszy brat był tyranem, rządził Marią, zmuszał ją do wielu rzeczy (i tu sam Brandys ma wątpliwości, o którego brata tak naprawdę chodziło). Ona była piękna i wyedukowana, w przeciwieństwie do okolicznych panienek. Religia i polityka- jej 2 główne zainteresowania. Brat zmusił ją w wieku 16 (18) lat do małżeństwa z czterokrotnie starszym Anastazym Colonna-Walewskim. Nie wiadomo, dlaczego, bo ona była i bogata i wyższa rodem. Prawdopodobnie była w ciąży! Mogło to być dziecko mieszkającego w sąsiedztwie Rosjanina, którego prawdopodobnie kochała, ale że brat był zaciekłym kościuszkowcem- musiała poślubić Walewskiego, żeby nie było wstydu. Maria nie chciała tego ślubu, płakała. Jakaś hrabina wysłała nawet list do Walewskiego ze wskazówkami co do traktowania tak młodej żony.
Maria jedzie do Rzymu, wraca i rodzi syna- Antosia. Wychowują go kobiety, Walewski przeważnie leży pijany w piwnicy. Głównym pragnieniem Marii, nawet obsesją, staje się wyzwolenie Polski. Zakłada ośrodek propagandowy. Poznaje Napoleona- 2 wersje tego spotkania
Maria jedzie do karczmy, gdzie miał się zatrzymać Napoleon, nie może się do niego dopchać i lamentuje, ktoś jej pomaga i przedstawia ją Napoleonowi, który oczywiście jest nią zachwycony
Spotykają się na balu
Tak czy inaczej wiadomo, że na balu już na pewno ze sobą rozmawiali. Napoleon wysłał jej liścik z życzeniem, aby w nocy zjawiła się w jego sypialni. Maria płacze i odchodzi od zmysłów, to by godziło w jej honor. Ponoć przyszli do niej Kołłątaj i Poniatowski z memoriałem (raczej nie jest to prawdopodobne) i proszą, by uległa Napoleonowi i uratowała Polskę. Maria jedzie jednak i płacze, więc Napoleon nie tyka jej przez kilka nocy, tylko rozmawiają o Polsce. Którejś nocy, kiedy Napoleon domaga się już natarczywie względów Marii, ona mdleje, a gdy się budzi, to jest już po wszystkim. Maria nie może sobie poradzić z poczuciem winy, wybucha skandal towarzyski (czyli Brandys obala tu mit, jakoby to Maria prowokowała Napoleona- w gruncie rzeczy ze wszystkich przytoczonych materiałów wynika, że chciała być z nim tylko ze względu na sprawę polską, a nie z prawdziwej miłości. Również z dalszej części ksiązki wynika, że ze wszystkich swoich kobiet Napoleon najbardziej kochał Marię Ludwikę, a Walewska była po prostu jedną z jego kochanek).
Maria dostaje od Dąbrowskiego i Zajączka zadanie polityczne- ma wyperswadować Napoleonowi usunięcie Poniatowskiego. Jedzie do Finckenstein, spędza tam kilka tygodni z Napoleonem i zakochuje się w nim. Rozstają się z płaczem, Napoleon tego samego wieczoru pisze do żony list miłosny, świnia jedna ;) Napoleon następnie wyrusza na Wiedeń, Maria chodzi w ciąży z jego dzieckiem.
Napoleon już wie, że to nie on jest bezpłodny, ale jego żona, i postanawia się rozwieść. Poślubia Austriaczkę, Marię Ludwikę. Chciał poślubić Walewską, ale byłoby to małżeństwo bez znaczenia politycznego i koszmarny mezalians.
Walewski uznaje małego Aleksandra, Walewska jedzie z oboma synami do Paryża, gdzie ma wykwintny pałac, sukienki itp. Jednak Napoleon jest zafascynowany swoją nową żoną, romans się skończył. Walewską odwiedza Kościuszko. I znów 2 wersje historii „o kokardzie:”
Kościuszko witany na schodach przez Marię zrywa z jej piersi kokardę biało-czerwoną i przyciska ją do ust- hołd dla Marii
Kościuszko zrywa kokardę, ale potem ciska ją na ziemię- upodlenie Marii
Napoleon nie uznaje Aleksandra, ale zapisuje mu liczne włości, dba też o przyszłość Marii i wstawia się za nią w sprawie rozwodowej. Rozwiedziona Maria zaprzyjaźnia się z Józefiną, pierwszą żoną Napoleona.
Maria zakochuje się we francuskim oficerze Ornano, młodym, przystojnym i miłym. Tymczasem Napoleon próbuje popełnić samobójstwo i zostaje przez Ornano odkonwojowany na Elbę. Maria jedzie do Włoch pilnować zagrożonego majątku synka. Nasz stary znajomy, despotyczny brat Marii, przywozi z Elby listy z prośbą o przyjazd- jeden do Marii Ludwiki, drugi do Marii Walewskiej. Ludwika nie chce, Walewska przyjeżdża wraz z siostrą, bratem i Aleksandrem. Napoleon wita ich. Tymczasem cesarzowa zostaje kochanką austriackiego żołnierza. Maria wyjeżdża z Elby, wkrótce Napoleon przeżywa swoje 100 dni. Ornano oświadcza się, Maria początkowo go odrzuca. Przyjmuje oświadczyny dopiero kiedy Ornano ląduje w więzieniu za niepolityczne plotki. Biorą ślub, Maria zaczyna pisać książkę-pamiętnik by wytłumaczyć mężowi, że nie była zwykłą faworytą. Kocha go, zachodzi w ciążę, jest szczęśliwa. Jedzie do Polski, lekarz odkrywa poważną chorobę nerek i dróg moczowych, po porodzie kategorycznie zabrania Marii karmienia piersią, Maria nie stosuje się do zakazu. Wraca do Francji do męża, rodzi Rudolfa Augusta. Czuje się tragicznie, wie że umiera. Nie wstaje z łóżka, dyktuje swoje dzieje. Umiera, gdy Rudolf ma pół roku.
Dodatkowe informacje
Napoleon tylko podpisywał się pod listami, tak ogólnie to je dyktował, nawet te najpikantniejsze.
Nie zachowały się listy od Marii do Napoleona, prawdopodobnie je niszczył.
Antoniego i Aleksandra wychowuje wuj.
Aleksander ma spadek po Napoleonie, jest żołnierzem i politykiem. Ma 2 żony- jedna umiera szybko, druga- Maria- zostaje kochanką Napoleona III. Sam ma więc syna z kochanką i to jemu, a nie prawowitym dzieciom, przekazuje w spadku wszystkie pamiątki po Marii Walewskiej, żeby wiedział, że jego ojciec też jest bękartem. Aleksander zawsze publicznie mówił, że jego ojcem jest Colonna-Walewski.
Ornano został marszałkiem, nikogo w jego życiu nie było po ukochanej Marii.
Napoleon poznał Walewską w styczniu 1807, która jak odnotowali ówcześni pamiętnikarze, miała w sobie "niewymowny powab wdzięków".Według zapisków kamerdynera Napoleona "Pani W. spodobała się cesarzowi od pierwszego wejrzenia. Blondynka, oczy miała niebieskie, cerę niezwykłej białości. Była niezbyt wysoka, ale kształtna i o zachwycającej figurze".
Miłosną korespondencję cesarza opublikowano we Francji dopiero w 1968 roku, zaś polski czytelnik mógł się z nią zapoznać rok później dzięki Marianowi Brandysowi - autorowi eseju historycznego "Kłopoty z Panią Walewską".
Ksiązka Brandysa
Jej rodzaj to fabularyzowany dokument, a opis producenta brzmi: próba odpowiedzi na pytanie kim naprawdę była pani Walewska i jaki ją spotkał los. Jako biograf Walewskiej, autor dokładnie analizuje każdy napotkany dokument i metodycznie obala mity jakie na przestrzeni dziejów towarzyszyły tej dość tajemniczej postaci.
Nieoczekiwany epilog
Proces o Walewską
Podczas robienia korekty ,,Kłopoty z Panią Walewską” Brandys otrzymał książkę Jeana Savanta ,,Sprawa Marii Walewskiej”- jej podtytuł brzmiał ..Proces Orano- Jean Savant”. Cała sprawa polegała na tym, że Savant zawarł z wydawnictwem paryskim ,,Libraire Hachette” umowę na książkę biograficzną o Marii Walewskiej. Autor w okresie poprzedzającym wydanie książki publikował felietony o historii romansu na łamach czasopisma Elle. Oczywiście korzystał z ksiązki Orano, gdyż uważano ją za jak najbardziej zgodną z prawdą i po prostu stanowiła ona źródło historyczne. Savant opublikował cały cykl felietonów, lecz po jakimś czasie hrabia Orano oskarżył go o bezprawne wykorzystywanie swoich materiałów, czyli o naruszenie praw autorskich. Zarzucano Savantowi wiele podobieństw pod względem formy i treści, lecz to, co zaskoczyło najbardziej padło z ust obrońców Orano- stwierdzili oni, że książka hrabiego jest powieścią osnutą na tle historii, a nie biografią historyczną. Orano zmarł 10 dni po wniesieniu pozwu do sądu. Proces był bardzo długi, pełen różnych dziwnych historii, aż w końcu żona hrabiego przyznała, że jej mąż w dużej mierze wymyślił listy, rzekomo pisane dla Marii od Napoleona, różne wątki, bardzo podkoloryzował tę opowieść. W tym momencie Savant stał na straconej pozycji, bowiem dowiedziono, że ksiązka Ornana była tylko powieścią. Oczywiście wybuchł wielki skandal, bowiem jedyne źródło, które wydawało się sprawdzone, okazało się mistyfikacją. Savant jednak dowiódł, że Orano poczynił wiele kroków, aby ta jego powieść byłą wiarygodna, że rzeczywiście część materiałów była prawdziwa i dlatego uniewinniono go. Oczywiście po całym tym precedensie wydawnictwo zrezygnowało z wydania ksiązki pt. Maria Walewska i spontanicznie, kosztem własnym, Savant wydał książkę pt. Proces o Marię Walewską, w której zawarł całość dostępnej wiedzy o Walewskiej.
Mówi Maria
Jean Savant dotarł do papierów pozostawionych przez Fredericka Massona- jest to własnoręczny odpis massona z nie wydanych pamiętników Marii. Tak więc rozdział ten zawiera fragmenty listów Marii do Napoleona i na odwrót, lecz nie wnoszą one nic nowego do samej treści, wskazują natomiast, że uczucie łączące ową parę było bardzo romantyczne i pełne miłosnych uniesień.
Posłowie
Spór na temat tego, gdzie znajduje się grób Walewskiej. Brandys jest przekonany, że znajduję się on w Kiernozi. Dla potwierdzenia tego faktu przytacza kilka dowodów.
Tytuł ,,Kłopoty z Panią Walewską”
znaczenie dosłowne- kłopoty, czyli bycie kochanką Napoleona; miłość, która wybuchła znienacka- dla większości to nie tak miało być
znaczenie przenośne- kłopoty wynikające z braku wiarygodnych dowodów, ciężko opisać historię opierając się tylko i wyłącznie na przesłankach