TEORIA WYCHOWANIA

Temat: Rzeczywistość społeczna i proces jej poznawania.

Co oznaczają terminy rzeczywistość, rzeczywistość społeczna i jakie są koncepcje rzeczywistości społecznej?

Rzeczywistość to realnie istniejący czasowo i przestrzennie usytuowany układ obiektów, idei, ludzi oraz relacji zachodzących między nimi dostępny i możliwy do ogarnięcia przez ludzki rozum będący w znacznej mierze jego wytworem.

Rzeczywistość społeczna to część rzeczywistości dostępna człowiekowi, która swym zakresem obejmuje zjawiska, procesy, sytuacje, idee i przedmioty oraz ich znaczenia przy czym znaczenia te zostały nadane tym przedmiotom, zjawiskom,…we wzajemnych oddziaływaniach między jednostkowych, między grupowych, między jednostką i grupą.

Najczęściej wśród koncepcji rzeczywistości społecznej wyodrębnia się 5 grup:

- koncepcje przyrodnicze

- indywidualizm i liberalizm

- socjologizm

- materializm historyczny

- koncepcje humanistyczne

Pierwsza grupa porządek społeczny = porządek naturalny

Uważają rzeczywistość społeczną za kontynuacje procesów przyrodniczych i nie odróżniają od siebie zjawisk, procesów i faktów społecznych od zjawisk przyrodniczych.

Druga grupa, indywidualizm. Człowiek jest zdany na siebie i powinien przede wszystkim troszczyć się o siebie. Człowiek jest dla siebie celem, i miarą działania i według tej miary może i powinien pojmować i podporządkować świat

Społeczeństwo to ludzie, to jest tworem naturalnym, lecz zostało stworzone przez ludzi i nie może ono pozostać inaczej, jak tylko w wyniku ugody.

Liberalizm głosi hasła mówiące, że wolność jest naturalnym atrybutem, istotną cechą jednostki bowiem to właśnie ona konstytuuje człowieka, bez niej nie mógłby on istnieć.

Socjologizm to sposób myślenia, działania- fakty społeczne są zewnętrzne, a więc niezależne od świadomości jednostki oraz obiektywne i powszednie, a także samoistne.

Więzi społeczne- integracja różnych grup społecznych, od których zależy działalność jednostki.

Materializm historyczny- nie świadomość określa byt społeczny ludzi, ale przeciwnie, ich byt społeczny określa ich świadomość. Byt społeczny to materialne warunki życia społeczeństwa.

Humanistyczna koncepcja budowana jest na fenomenologii, która jest krytyką klasycznej metafizyki, a wraz z hermeneryką jej podstawowym celem jest zrozumienie a nie wyjaśnienie. Warunkiem jest komunikacja i wtedy może istnieć rzeczywistość.

Czym jest rzeczywistość wychowawcza\ edukacyjna?

Rzeczywistość wychowawcza\ edukacyjna to część rzeczywistości społecznej, którą współtworzą układy idei, obiektów i ludzi, których wyróżnikiem jest intencjonalne podejmowanie działań lub samo działań współ przyczyniających się do rozwoju człowieka.

Co to znaczy poznawać rzeczywistość i po co to czynić?

Poznawać rzeczywistość to czynić nad nią namysł, gromadzić informacje, o tej rzeczywistości albo w sposób mimowolny, zaplanowany, świadomy.

Namysł nad rzeczywistością czynimy:

- po to by zorientować się nad tym co słuszne

- po to by zorientować się nad tym co inne

- po to by zorientować się nad tym co własne

Jakie może być poznawanie rzeczywistości?

Może być potoczne, zdrowo rozsądkowe a efektem tego poznawania jest wiedza potoczna zdrowo rozsądkowa.

Poznawanie naukowe, którego efektem jest wiedza naukowa w postaci twierdzeń, hipotez, praw, prawidłowości, teorii naukowych.

Czym charakteryzuje się poznawanie przednaukowe?

• Celem jest uzyskiwanie wiedzy ocenionej wg kryterium skuteczności. Wiedza ta ma służyć rozwiązywaniu konkretnych, praktycznych problemów

• Poznanie przednaukowe i jego rezultaty są obciążone dużym subiektywizmem

• Uczestnictwo w tym poznaniu nie wymaga kompetencji, czy przygotowania

• Nie stosuje się w budowie tej wiedzy jednoznacznej terminologii

• Nie wymaga krytycznego myślenia

• Ma raczej charakter odtwórczy zdeterminowany doświadczeniami wcześniejszych pokoleń; uzyskujemy ją w ramach habitusu pierwotnego(funkcją tej wiedzy jest symboliczne uniwersum), a potem habitusu wtórnego.

Symboliczne uniwersum - potrzeba każdego z nas. Jego funkcje (rezultat wiedzy zdroworozsądkowej):

• Porządkowanie doświadczenia

• Wspomaga integrację znaczeń nadawanych przez nas różnym obiektom, relacjom

• Porządkuje poszczególne sekwencje człowieka od dzieciństwa po starość, czyniąc je zrozumiałymi dla niego

• Zabezpiecza i uzasadnia porządek instytucji

• Uprawomocnia tożsamość, czyli porządkuje podstawy na których tworzy się obraz siebie

• Wprowadza ład i porządek w zdarzenia i fakty historyczne

• Chroni przed zachwianiem ładu społecznego i chaosem.

Co jest wyróżnikiem poznawania naukowego i jakie są jego efekty?

Poznanie naukowe - poznanie nie pojedynczych faktów i zdarzeń, lecz ich uogólnionych układów, a rezultatem tego poznania jest wiedza naukowa.

Aspekty poznania naukowego:

• Aspekt poznawania zabiegów instrumentalnych (czynności)

• Aspekt postawy intelektualnej badacza

Wyróżniki 1 aspektu:

• powinny być zgodne z metodami naukowymi

• stosowany język powinien pozwalać na ścisłe jednoznaczne formułowanie wyników poznawania

• stosowane twierdzenia powinny być dostosowane uzasadnione .wewnętrznie niesprzeczne, uporządkowane w logiczny system

• efekt tych czynności, powinien mieć charakter twórczy i jednocześnie na tyle otwarty, by można było go weryfikować, dopełniać

Wyróżniki 2 aspektu

• tzw. węch problemowy

• śmiałości i inwencyjność myślenia

• krytycyzm i ostrożność

• systematyczność. i matczyność

• ścisłość i precyzja

• wszechstronność i bezstronność oceny wyniku, nawet gdy nie jest zgodny z odkrytymi prawidłowościami

• rozległa wiedza o przedmiocie badań

Wiedzę naukową tworzą prawa, prawidłowości i teorie naukowe.

Teoria jako narzędzie poznawania rzeczywistości

1. Czym jest nauka i w jakich aspektach można ją postrzegać?

O nauce można mówić w aspektach:

A/ aspekt dydaktyczny- nauka utożsamiana z procesami uczenia się, nauczania

B/ aspekt instytucjonalny - instytucje naukowe

C/ aspekt treściowy- nauka to kompletny system uzasadnionych twierdzeń, hipotez, odzwierciedlający obszar rzeczywistości wraz ze sposobami jej poznawania i przekształcania; jest to inaczej mówiąc wiedza o społeczeństwie, przyrodzie, kulturze, itp., o prawach i prawidłowościach, związkach i zależnościach zachodzących między różnymi obiektami rzeczywistości.

D/ aspekt historyczny - socjologiczny: nauka to dziedzina kultury, to efekt działalności poznawczej ludzi , to wytwory ich pracy.

E/ aspekt funkcjonalny - nauka to ogół czynności, które składają się na działalność badawczą.

2. Jakie są funkcje nauki?

A/ opisowa (deskryptywna) - odpowiedź na pyt. Jak jest?, jakie coś jest? I co jest takie?

B/ wyjaśniająca (eksplanacyjna) - odpowiedź na pyt. Dlaczego tak jest?, z jakiego powodu?, co jest skutkiem czegoś?

C/ prognostyczna - odpowiedź na pyt.: Jak będzie w przyszłości? Jakie to coś co teraz opisujemy będzie w przyszłości?

D/ instrumentalna - odpowiedź na pyt.: Co należy zrobić by coś osiągnąć? Od czego to zależy i jak działać?

E/ kształtowania świadomości społecznej- odpowiedź na pyt. Jak osiągnięcia nauki zmieniają świadomość ludzką? Jak zmieniają świadomość i życie tych, którzy nauki nie tworzą?

3. Jaka jest struktura nauki?

Naukę tworzą prawa, prawidłowości i teorie naukowe.

4. Czym jest teoria naukowa i jakie są kryteria jej poprawności i funkcje?

Teoria (poch. od theoria - oglądanie, badanie) to zespół praw i prawidłowości uporządkowanych tak, aby stanowiły pewne wewnętrznie spójne konstrukcje logiczne bez względu na to, czy te prawa i prawidłowości dotyczą zjawisk obserwowalnych, czy też nie.

Kryteria poprawności teorii naukowej:

A/ uporządkowanie

B/ wewnętrzna niesprzeczność (koherencja)

C/ obiektywizm (dowiedziona empirycznie?)

D/ intersubiektywna komunikatywność (język zrozumiały dla wszystkich)

E/ weryfikowalność (otwarta na nowe zdarzenia, prawidłowości, itp.)

Każda teoria naukowa spełnia dwie funkcje:

A/ wyjaśniającą - sprowadza się do opisu i wyjaśnienia różnych fragmentów rzeczywistości

B/ heurystyczną - formułowanie hipotez dotyczących nie odkrytych jeszcze fragmentów rzeczywistości i problemów badawczych

5. Jakie mogą być typy teorii?

A/ teorie ogólne (orientacji, teorie szerokiego zasięgu) - są oparte na założeniach filozoficznych

B/ teorie średniego zasięgu - stanowią konkretyzację teorii ogólnych

C/ teorie empiryczne (prakseologiczne) - ich przedmiotem rozważań staje się ustalenie i wyjaśnienie czynników skuteczności podejmowanych działań

6. Co to znaczy, że teoria naukowa jest narzędziem poznawania rzeczywistości?

Odpowiedzi może udzielić każdy z nas.

Wykład 4: Geneza i rozwój teorii wychowania jako dyscypliny/ subdyscypliny pedagogicznej.

1. Co to znaczy, że teoria wych. jest dyscypliną/ subdyscypliną pedagog.?

Nauka dzieli się na dyscypliny, a te na subdyscypliny naukowe. O tym czy jakaś część wiedzy jest dyscypliną naukową przesądza 5 kryteriów:

A/ przedmiot badań, b/ terimologia, inaczej system pojęciowy, c/ metodologia, d/ płaszczyzna wymiany doświadczeń i przetwarzania informacji naukowej, e/ reprezentacja instytucjonalna i osobowa

Teoria wychowania:

A/ kwestia sporna czy jest przedmiot badań - wychowanie?

B/ wahanie- terminy pochodzą z innych nauk

C/ obserwacja, metody badania opinii, met. eksperymentu- pochodzą z innych nauk,

D/ bogata literatura

E/ samodzielni teoretycy wychowania

Nie byłoby D/ i E/ gdyby nie przedmiot badań, terminologia i metody badań.

2. Jaka jest geneza teorii wychowania?

A/ W jakim znaczeniu posługiwano się nazwą teoria wychowania?

J.F.Herbart - początek w rozwoju teorii wychowania (p.Jakubiak). Dr Kubiak - Szymborska uważa, że początki teorii wychowania można zauważyć u Kanta. Kant wyodrębnił teorię wychowania (dyscyplinowania, kultywowania, moralizowania, cywilizowania- cztery teorie). 1831r. - J.Hoene- Wroński - „Filozofia pedagogiki” opisał pedagogikę jako teorię wychowania. 1842r.- B.Trentowski- na łamach „Chavanny”-(?) wyodrębnił teorię wychowania jako tę część pedagogiki, która zajmuje się formułowaniem celów wychowania oraz określaniem sposobów i warunków ich realizacji. 1879r. - A.Bain- „Nauka wychowania” - wyodrębnił i opisał teorię wychowania, którą nazwał psychologiczną- miała się ona zajmować badaniem umysłów i uczuć.

B/ Czy w klasyfikacjach z początku wieku XX i wcześniejszych była teoria wych. wyodrębniona jako osobny dział wiedzy?

Do 1932r. i tak i nie, w r. 1932 J.Kretz - Mirski w swojej konstrukcji pedagogiki naukowej wyodrębnił:

a/ naukę o wychowaniu - badała istotę wychowania, b/ sztuka wychowania (technologia wych.) - metody i formy wychowania, c/ teoria wychowania - wychowanie jako działalność, Kretz- Mirski nazwał teorię wychowania pedagogiką

C/ Kiedy została wyodrębniona jako samodzielna dyscyplina/ subdyscyplina?

Początek wyodrębniania teorii wychowania miał miejsce w powyższej klasyfikacji.

1957r. B.Suchodolski - „U podstaw materialistycznej teorii wychowania”,

1973r. - klasyfikacj anauk pedagogicznych PAN, w której wyodrębniono 4 dyscypliny pedagogiczne: pedagogikę ogólną, historię wychowania, dydaktykę, teorię wychowania.

3. Jakie są etapy w rozwoju naukowej wiedzy o wychowaniu?

Etapy w rozwoju naukowej wiedzy o wychowaniu: M.Łobocki wyodrębnia 3 etapy:

1. lata 45-48, 2) lata 49-56, 3)lata 56-89 i 4) po roku 89 (Kubiak- Szymborska)

okres1) - kwestionowanie założeń pajdocentryzmu

okres2) - okres manipulacji ideologicznej i nacisku ideologicznego, - odwoływania się do pedagogiki radzieckiej, - traktowania wychowania jako działalności służącej realizacji z góry określonych celów, tj. kształtowania z góry określonej osobowości

okres4) - stopniowe wyzwalanie rozważań o wychowaniu od spekulatywnych, ogólnikowych poglądów, - podjęcie wielu badań empirycznych nad działalnością różnych środowisk wychowawczych, - stopniowe otwieranie się na teorię wychowania, edukacji w krajach zachodnich, - eksperymentowanie w zakresie praktyki wychowawczej (H.Muszyński)

okres 4) - krytyczne otwarcie na wielość poglądów o wychowaniu, - otwarcie na założenia i dorobek takich nauk, jak: psychologia, socjologia, prakseologia i nauki o zdrowiu, - weryfikacja poglądów na istotę wychowania, jego cele, formy, metody, - stopniowa rezygnacja z twierdzeń mających charakter powinności, a tym samym z wynoszenia naukowości nad realne możliwości.

H.Muszyński wyodrębnia 3 etapy: 1) empiryczno - doświadczalnego podejścia w badaniach nad wychowaniem (lata 50, 60-te) 2) etap podejścia projektująco - innowacyjnego (lata 80-te) - szukano skutecznych sposobów realizacji celów (K.Konarzewski- „Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych”), 3) etap integralnego podejścia wyjaśniająco - optymalizującego- tworzenie teorii wychowania jako nauki o wychowaniu, jego celach, treściach, formach, metodach, o szansach i ograniczeniach w skutkach wychowawczych i uwarunkowaniach skuteczności, która spełnia funkcje utylitarne

4. Jaka jest struktura nauk o wychowaniu i jakie miejsce wśród nich zajmuje teoria wychowania?

Teoria wychowania jest w strukturze wiedzy pedagogicznej.

Wykład 5: Zjawisko pluralizmu we współczesnej teorii wychowania.

1. Co oznacza pluralizm?

Pluralizm to wielość. Oznacza, że w jakimś obszarze albo fragmencie rzeczywistości występuje wielość zróżnicowanych a zarazem zachowujących autonomiczność względem siebie zjawisk, procesów, poglądów, w tym również koncepcji i teorii.

2. Co oznacza pluralizm teorii wychowania?

Pluralizm a więc wielość w teorii wychowania rozumiemy dwojako:

1) z jednej strony wielość oznacza: - synonim pedagogiki, - część pedagogiki, - usystematyzowany zbiór twierdzeń, - zbiór eksjonormatywny założeń postulujących wzorzec praktycznego wychowania,

2) z drugiej strony oznacza wielość kryteriów wyodrębniania teorii wychowania: - rozumienie istoty wychowania (np. J.Filek, S.Ruciński, A.M.de Tchorzewski), - kategoria wartości (prawda, dobro, piękno, zdrowie, miłość, wolność, pokój, itp.), dziedziny działalności ludzkiej (praca, sztuka, sport, itp.), - poziomy struktur rzeczywistości społecznej (zasada emergencji) np. rodzina, grupa rówieśnicza, klasa szkolna, środowisko lokalne, - problemy współczesnego człowieka i świata, np. przyszłość, ekologia, globalizacja, różnice, demokracja.

3. Jak postępować w sytuacji wielości?

Postępowanie w sytuacji wielości:

A/ analiza pluralistycznej mozaiki teorii i diagnoza: tak oto jest, B/ odwoływanie się do źródeł historycznych, C/ szukanie podobieństw i różnic między teoriami by wskazać, że każda z nich wzbogaca wiedzę człowieka, D/ szukanie różnic i na ich podstawie ustalanie kryteriów wyboru teorii lepszych, bardziej trafnych (np. empiryczne potwierdzenie, formalna koherencja), E/ alternatywa dogmatyzmu - elektryzmu, F/ poszukiwanie nowego paradygmatu (poprzez poznanie obszaru, „zdefiniowanej ignorancji”), G/ orientacja na metateorię, H/ orientacja na metadyskurs.

4. Co oznacza metateoria wychowania?

Metateoria - poza, ponad oglądaniem, badaniem. Metateoria teorii wychowania to taka teoria, która istnieje ponad tymi różnymi teoriami.

5. Co to znaczy metadyskurs w teorii wychowania i jakie mogą być modele podejścia badawczego w jego obszarze?

Metadyskurs - otwarcie na wielość teorii, na zdecentrowany ich świat. To nie odrzucanie żadnej teorii dziś bowiem jutro może ona stanowić przełom w dziejach ludzkości.

Trzy podejścia:

A/ rekonstrukcja pozytywna- opiera się na zasadzie: niczego nie odrzucać, niczego nie negować, starć się zrozumieć; oznacza to po pierwsze otwieranie się na nowe teorie, nowe znaczenia i nowe sposoby doświadczania świata; po drugie interpretowanie, tłumaczenie teorii, dostrzeganie w każdej z nich określonego sensu; po trzecie uznawanie równości wszystkich poglądów i nurtów dotyczących wychowania i dostrzeganie atutów w ich różnorodności i odmienności,

B/ rekonstrukcja hermeneutyczna - związana jest z hermeneutyką (hermeneutikos - dotyczący objaśniania); hermeneutyka jest częścią filozofii; poznanie h.- punkt wyjścia jest równocześnie punktem dojścia ; r.h. pozwala na interpretację teorii według swojej własnej wiedzy, przekonań,

C/ badanie porównawcze - zestawienie różnic teorii, porównywanie och wg różnych kryteriów.

Wykład 6: Kontrowersje wokół wychowania jako zjawiska społecznego i konstytutywnego pojęcia teorii wychowania.

1. Co oznacza wychowanie jako zjawisko społeczne i jakie są jego właściwości?

Wychowanie jako byt cechuje się: intencjonalnością, ukierunkowaniem, interacyjnością.

Cechy wychowania jako zjawiska społecznego:

A/ jest zjawiskiem społecznym, które występuje tylko w zbiorowości ludzkiej (jest działalnością świadomą), B/ jest funkcją życia społecznego, bez względu na stan świadomości wychowawczej ludzi i stan praktyki wychowawczej, przenika codzienne życie każdego z nas, C/ jest bytem społecznym, którego cechą podstawową jest relacja międzyludzka, D/ jest faktem społecznym, który tak jak każdy inny jest niepowtarzalny zarówno w sensie działań, jak i wytworów tych działań, E/ tak jak każdy inny fakt społeczny podlega sytuacjom konfliktowym i kryzysowym (teoria Hessena o jakości i sprawności); jest procesem współdziałania, współpracy, partnerstwa, ale także i rywalizacji i walki, F/ rozgrywa się przede wszystkim w psychice jednostek, rzutując na kształt i strukturę grup społecznych, a także zmieniając miejsce jednostek w układzie werdykalnym (horyzontalny poziom), G/ wychowanie tak jak i inne zjawiska społeczne ma swojego nosiciela i kogoś, kogo dotyczy, H/ wychowanie towarzyszy człowiekowi przez całe jego życie.

2. Czego dotyczą kontrowersje w rozważaniach o wychowaniu?

Kontrowersje dotyczą czterech rodzajów zagadnień:

1. powstawania i istnienia wychowania jako zjawiska społecznego - czy wychowanie jest zjawiskiem autonomicznym o wielkiej mocy krytycznej, czy tez fakt i zjawiska mają charakter zwbudzony? Nie jest zjawiskiem autonomicznym, a fakty i zjawiska mają charakter wzbudzony,

2. struktury wychowania- czy struktura wychowania sprawdza się do relacji, interakcji między dwoma podmiotami, czy też jest wielopodmiotowa? Czy wychowanie jest jednosystemowe, jednoprocesowe, czy wielo-...?

3. przebiegu wychowania- czy jeśli wychowanie jest działalnością świadomą, zorganizowaną, zaplanowaną to przebieg tego działania jest zawsze prawidłowy, czy też może być nieprawidłowy?

4. skutków wychowania - czy wychowanie jest bezpośrednim czynnikiem sprawczym zmiany społecznej czy też pośrednim?

Wychowanie a zmiana społeczna:

Dziedziny życia wzbudzone fakty wychowawcze zmiany osobowości (WZA) kumulacja zmian jednostkowych- nowe dążenia, potrzeby, aspiracje, doświadczenia jednostek kumulacja na poziomie ponadjednostkowym (nowe formy aktywności, nowe wzory kultury) krzyżowanie się nowych, o różnym stopniu dojrzałości poziomów życia zmiana społeczna.

3. Czy jest możliwy dialog - konstruktywny spór wokół wychowania i co on obejmuje?

Dialog, konstruktywny spór oznacza pewną formę myśli o wychowaniu, któremu to myślenie towarzyszy, świadomość różnorodności, sposobów i perspektyw ujmowania wychowania, poszanowanie dla tej różnorodności wraz z otwartością na odkrywanie, poznawanie i rozumienie zarówno tego, co wspólne i podzielane przez innych, jak i odmiennych racji oraz stanowisk.

Wykład 7: Subobszar zgodności:

• poszukiwanie inspiracji w podobnych obszarach teorii, koncepcji i refleksji, głównie filozoficznych, psychologicznych i socjologicznych, ale także w obszarze religii, kultury, sztuki, potoczności, mitu,

• umiejscowienie wychowania w przestrzeni rzeczywistości społecznej, bez względu na sposób pojmowania tej rzeczywistości,

• uznanie potrzeby, konieczności wychowania przy zachowaniu różnorodności argumentacji

• uzasadnienie potrzeby wychowania troską o człowieka, jego rozwój i przyszłość, w powiązaniu z troską o „świat życia” człowieka,

• podejmowanie prób określenia, „zdefiniowania”- wyjaśnienia, uchwycenia, wskazania, istoty wychowania przy równoczesnym artykułowaniu „skazania” tych prób na niepowodzenie,

• uznanie wychowania jako faktu/ bytu/ działalności ludzkiej

a ponadto wg koncepcji współczesnych po 1989 r.:

• podejmowanie prób pogodzenia w ujęciu istoty wychowania trzech wymiarów: ingerencji zewnętrznej jednego człowieka w rozwój, życie i działania drugiego człowieka, prawa człowieka do autonomii i kreowania siebie wg własnych celów i wartości, standardów z istnienia przymusu enkulturacyjnego i koniecznością respektowania reguł wynikających ze współżycia z innymi,

• „dookreślenie” istoty wychowania poprzez wskazywanie jego przeciwieństw.

I - subobszar zgodności, który odsłania subobszar różnic (w czym upatruje się, gdzie są inspiracje źródeł wychowania)

• różne nurty filozoficzne m.in. personalizm, tomizm konsekwentny, egzystencjonalizm, fenomenologia, hermeneutyka, pragmatyzm i neopragmatyzm, postmodernizm,

• nurty psychologiczne m.in. psychologia behawiorystyczna, humanistyczna, aktywistyczno- poznawcza

• nurty socjologiczne m.in. współczesne kierunki socjologii humanistycznej np. symboliczny interakcjonizm H.Blumera oraz G.H. Maeda, fenomenologia społeczna A.Schutza, krytyczna teoria społ. J. Habermasa

• ideologie społeczne/ edukacyjne/ wychowania m.in. neokonserwatyzm, neoliberalizm, nurt radykalny, ideologia romantyzmu, pragmatyzmu, transmisji kulturowej.

II subobszar umiejscowienia wychowania w przestrzeni rzeczywistości społecznej:

• koncepcje bytu społecznego

• przyrodnicze np. wychowanie czynnikiem i narzędziem ewolucji, potencjalnością dostosowaną na miarę dziecka lub też pomocą w harmonizowaniu rozwoju jednostki,

• indywidualizm i liberalizm - wyrzeczenie się w wychowaniu wszelkiego kierowania i narzucania na rzecz wspomagania swobodnego, wszechstronnego rozwoju dziecka,

• socjologizm - wychowanie to uspołecznianie młodego pokolenia,

• materializm historyczny - wychowanie to zmienianie człowieka poprzez intencjonalne oddziaływania,

• humanistyczna koncepcja rzeczywistości społecznej oparta na fenomenologii i hemeneutyce - wychowanie to interakcyjny przekaz międzygeneracyjny

III subobszar uznania potrzeby wychowania przy zachowaniu różnorodności argumentacji:

• bezwarunkowe: stwierdzenie jednoznacznie tak,

• warunkowe: tak, ale (nie w rozumieniu tradycyjnym np. działania, oddziaływania, wywierania intencjonalnego wpływu tylko jako wprowadzanie w życie wartościowe, bycie wychowankiem, itp.)

• zorientowane pragmatycznie (wychowanie mimo wszystko jako sposób radzenia sobie w sytuacji narastających zjawisk patologii społecznych obejmujących coraz to młodsze osoby)

Argumentacja (wskazująca na różnorodność) po co nam wychowanie:

• antroposocjogeocentryczna (zorientowana na „dobro człowieka”, „interes społeczny” oraz „dobro świata życia człowieka”: wychowanie jako istotny czynnik przyspieszający rozwój - brak wychowania jest zaprzeczeniem szans życiowych, interwencja (ingerencja) wychowawcza jest niezbędna dla ukierunkowania rozwoju i podporządkowania go pewnej perspektywie wizji życia,

• współczesne ideologie wychowania (wychowanie jest po to, by służyć dziecku, tworzyć mu warunki pełnego harmonijnego rozwoju- ideologia romantyczna, wychowanie powinno podtrzymać naturalne interakcje dziecka z rozwijającym się środowiskiem i społeczeństwem, aktywnie stymulować rozwój, dostarczając doświadczeń- progresywiści; wychowanie jest niezbędne w przekazywaniu teraźniejszej generacji tych zasobów wiedzy, wartości, norm, zasad, które zostały zebrane w przeszłości - transmisji kulturowej)

• typy racjonalności, np. adaptacyjna, emancypacyjna (wychowanie kształtuje wychowanków wg pożądanych z góry określonych, społecznie akceptowanych wzorów, by tą drogą doskonalić świat i ulepszać go według ustalonej definicji - adaptacyjna, wychowanie to czynnik sprawczy szeroko pojętej zmiany człowieka i świata poprzez wyzwalanie ich, uwalnianie od istniejących ram i ograniczeń - emancypacyjna,

• wyzwania współczesności: informacyjnej, globalizacyjnej, ekologicznej (zorientowanie na tzw. długą perspektywę, np. wychowanie ma na celu „przedłużanie przyszłości człowieka na ziemi”; jest potrzebne by nauczyć ludzi rozpoznawać przyszłość i ją interpretować; to właściwości współczesnego społeczeństwa rodzą potrzebę wychowania, ponieważ musimy „nauczyć się szanować to, co inne i tego, kto inny”, musimy nauczyć się „żyć z innym, żyć dla kogoś drugiego”)

• pragmatyczna (pozostaje w związku z praktyką życia społecznego; to postrzeganie konieczności/ potrzeby wychowania w układzie typu: ultrawychowanie/ ultrastyk- ultrastyk to reakcja kompensacyjna ludzi, którzy mając styczność z praktyką wychowawczą nie myślą „o niej, a myślą w niej” dostrzegając całą sprzeczność między wychowaniem jako bytem zhipostazowanym idealnym a jego realnością.

Wychowanie nie przeciwstawiane dyscyplinie, autorytaryzmowi wypływającemu z troski o człowieka, wolności i odpowiedzialności, ale takie, które będzie łączyło wszystkie te elementy w jedną całość konieczną, by chronić słabszych przed silniejszymi, zdobywać świadomość granic wolności i uczyć odpowiedzialności, rozbudzać poznawczo, intelektualnie ale także emocjonalnie i moralnie, by wreszcie wydawać mądrze pieniądze podatników przeznaczone na edukację, inwestując w wykształcenie i mądrość.

Wykład 8: Przyczyny trudności w zdefiniowaniu wychowania.

1. „zawiera ono w sobie kilka znaczeń”, termin „wychowanie” oznaczać będzie pobudzanie i ukierunkowanie rozwoju osoby ludzkiej (S.Sławiński „Wychowywać do posłuszeństwa”)

2. „w zależności od założeń teoretycznych rozmaite dyscypliny, które wchodzą w system nauk pedagogicznych, opisują i wyjaśniają, czym jest wychowanie, zgodnie ze swoimi specyficznymi celami i zasadami”, „jest służbą, którą człowiek pełni wobec człowieka” (S.Sobczak - „celowość wychowania”, „trudność (...) bierze się stąd, że nie jest łatwo oddzielić jego istotę od socjalizacji” ; autor skłania się ku ujęciu wychowania J.Filka jako jedności działania - doznawania), „pierwszym zatem zabiegiem dociekającym istoty wychowania powinno być określenie tego, co stanowi jego treść, co świadczy o jego naturze, właściwościach, w odróżnieniu od jego istnienia, a więc praktycznego wymiaru jego esse” (B.Śliwerski „Program wychowawczy szkoły”)

3. „przyczyną tego jest (...) ciągle niezadowalający stan wiedzy na temat wychowania”, wychowanie jest „próbą świadomej i celowej interwencji w procesy socjalizacyjno - inkulturacyjne. Tym samym jest zawsze procesem z góry przewidzianym, a więc zamierzonym i nierzadko zaplanowanym” (M.Łobocki „Teoria wychowania w zarysie”)

Alternatywne koncepcje wychowania.

Wychowanie alternatywne to: rodzaj wychowania odwołującego się do przesłanek, zasad, form czy też treści odmiennych od tych, do których odwołuje się wychowanie obyczajowo bądź instytucjonalnie uprawomocnione w danym społeczeństwie.

O rozwiązaniu alternatywnym mówimy kiedy:

A/ jest opozycyjne wobec rozwiązań powszechnych, B/ posiada własny system krytyki, C/ rozwiązanie alternatywne bazuje na: demokracji, pluralizmie, tolerancji, D/ rozwiązania alternatywne są śladowe, wyspowe, marginalne, E/ radykalność oferowanych przemian, F/ rozwiązania alternatywne występują w obronie osób naznaczonych społecznie.

Koncepcje alternatywne:

A/ wychowanie jako pomoc- zewnętrzna ingerencja, jest równoznaczna z urabianiem, sterowaniem, rozwojem, dyrektywnością i pozostaje w jawnej sprzeczności z prawem do autonomicznego rozwoju wychowanka, a zatem wychowanie nie powinno mieć charakteru zewnętrznej ingerencji tylko być świadczeniem pomocy w zakresie przekazu społecznego doświadczenia (Brezinka, 1998) ,

B/ orientacja naturalistyczna - wychowanie to „bycie z wychowankiem”, w jego problemach i wysiłkach, dostrzeganie w nim osoby niepowtarzalnej, która ma prawo do swobody i wolności, ale równocześnie potrzebuje troski, wsparcia, opieki (Ruciński, 1988, Michalak 1993),

C/ orientacja legitymistyczna - czynności wychowawcze nie są w pełni uprawnione bowiem jako zewnętrzna ingerencja wkraczają w sferę praw i wolności jednostki, ale ich zniesienie byłoby równoznaczne z nierespektowaniem prawa człowieka (szczególnie dziecka) do opieki, troski, wsparcia w rozwoju poprzez tworzenie jak najkorzystniejszych warunków (Muszyński 1998)

D/ emencypacyjna - wychowanie to tworzenie warunków do rozwijania takich dyspozycji osobowościowych i kompetencji umiejętnościowo - sprawnościowych, które czynią człowieka zdolnym do uwalniania się od różnych zależności oraz ograniczeń i odpowiedzialnym za własne sprawstwo (Czerepaniak - Walczak, 1995),

M.Czerepaniak - Walczak związek między emancypacją a wychowaniem rozpatruje w trzech płaszczyznach:

• emancypacja wychowania - uwolnienie wychowania od wszelkich nacisków politycznych, ideologicznych, itp.; stworzenie wychowankowi możliwości formułowania krytycznych twierdzeń, odwoływania się do nowych procedur, poszukiwania nowych paradygmatów,

• wychowanie do emancypacji czy emancypowania się - wychowywać do tego, aby człowiek umiał się uwalniać od wpływów, nacisków

• emancypacja poprzez wychowanie - emancypacja stanowi tu specyficzny cel edukacji, jest wyznacznikiem treści i form wychowania; wychowanie staje się środkiem uczenia się człowieka „bycia wolnym” , rozpoznawania i doświadczania swoich szans na owo „bycie”, a także uświadamianiem sobie zakresu ryzyka, jakie niesie ze sobą „bycie wolnym”; chodzi tu rzecz jasna o „wolność” w warstwie personalnej, ale też w relacjach społecznych.

Wymiar przeciwieństw

• wychowanie: fikcyjne, nieadekwatnie zawładające, wyobcowanie (pseudowychowanie) (J.Filek) ,

• wynaturzenie wychowania - alienacja wychowania, totalizm wychowawczy, schizoidalność wychowania, wychowanie przestępcze,

• wymiar zakłamania wychowawczego; aktywność wychowawców typu: tresury, administrowania, treningu, moralizowania, kształtowania osobowości (J.Tarnowski)

• wymiar pozorności wychowania; wychowanie toksyczne, wrogość obiektywna i wrogość subiektywna, manipulacja pedagogiczna, działalność „faryzeuszy wychowania” (B,Śliwerski), heurystyki sądzenia poczucia zobowiązania, oko publiczności, sympatia, kontrola społeczna, stereotyp roli (Cialdini)

• pseudowychowanie - pseudos - oznacza byty, które przedstawiają się takimi, jakimi nie są, równocześnie ukrywając to, czym są faktycznie ; pseudowychowanie- „zjawiska, które uzurpują sobie prawo bycia wychowaniem, a które w swej istocie są jemu przeciwne”.

Postacie pseudowychowania:

A/ wychowanie nieadekwatne -to nieprzystosowanie podejmowanych działań wychowawczych do sytuacji ogólnej i konkretnej człowieka wobec którego działania są podejmowane,

B/ wychowanie fikcyjne- to udawanie często przez dwie osoby, jedno udaje że wychowuje, a drugie że doznaje wychowania

C/ wychowanie wyobcowane - Jan wychowuje Pawłem Piotra Adamowi (pośrednik)

D/ wychowanie zawładające - wychowanie w którym wykorzystuje się nierówność, asymetrię wychowawca- wychowanek, by poprzez często jawny przymus, przemoc, dyscyplinę uzyskać zmianę.

Wykład 9: Wymiar wynaturzeń wychowania.

1.Alienacja wychowania.

Alienacja wychowania to wyobcowanie wychowania, jego oderwanie od podstawowych potrzeb i dziedzin życia. Wyróżnia się następujące postacie: a/ wyobcowanie celów i dążeń wychowawczych, b/ izolowanie działań, pracy wychowawczej od konkretnego życia (z tą postacią mamy do czynienia w instytucjach wychowawczych), c/ samowola wychowawcza (odnosi się do instytucji wychowawczych i zawodowych wychowawców, np. szkoły przekształcające się z instytucji realizujących cele społeczeństwa w instytucje samowolnie decydujące o kierunku wychowania uczniów).

2.Totalizm wychowania.

Totalizm wychowawczy polega na podporządkowaniu jednemu podmiotowi wszystkich innych lub na całkowitej redukcji działalności podmiotów konkurencyjnych wobec podmiotu dominującego.

• monizm systemowy - kiedy to podmiot dominujący szczegółowo i skrupulatnie określa system celów wychowania, instytucji, środków i sposobów wychowania, organizuje sprawny system kontroli i represji, który ma nie dopuścić do odradzania się funkcjonowania systemów konkurencyjnych.

• uprzedmiotowienie wychowanka - gdy wychowanka czyni się bezwolnym przedmiotem zabiegów wychowawczych. .

Wytworem instytucji totalnych są osobowości standardowe, zdepersonalizowane, zunifikowane, wyzute z własnych przekonań, z wolności myśli i działań.

3. Schizoidalność wychowania.

Schizoidalność wychowawcza - polega na rozszczepieniu, rozdwojeniu zabiegów wychowawczych, „dwulicowości wychowawczej”. Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy określony wychowawca realizuje równocześnie założenia dwóch przeciwstawnych systemów społecznowychowawczych, np. wychowawca jako członek określonej grupy czy warstwy społecznej identyfikuje się z jej celami, a w swej działalności wychowawczej realizuje założenia innej grupy. W najwyższym stopniu zaawansowania dewiacja ta „wyraża się brakiem świadomości swojego położenia, jak również niedostrzeganiem dwoistości własnych działań wychowawczych”.

4. Wychowanie przestępcze.

Wychowanie przestępcze- ma najbardziej negatywny wymiar. Jest związane najczęściej z tzw. marginesem społecznym o polega na świadomym wychowaniu do działalności przestępczej, np. do złodziejstwa, oszustwa, itp. formą tej dewiacji jest także kształtowanie dzieci w wydolnych wychowawczo rodzinach na osoby zaradne, czyli takie. Które w sposób wpół lub w pełni nielegalny potrafią organizować najrozmaitsze dobra materialne, korzystne finansowo sytuacje, itp. dewiacja ta może również przybrać sformalizowane formy ogólnospołeczne, kiedy to wychowuje się specjalne grupy ludzi w nienawiści do społeczeństwa.

c.d. wykładu 9: Wychowanie w perspektywie paradygmatu podmiotowości.

1. Co oznacza podmiotowość w perspektywie potoczności?

Odpowiedzieć na podstawie filmu z ćwiczeń.

2. Co oznacza podmiotowość w ujęciu różnych dyscyplin naukowych?

I - Perspektywa filozoficzna:

Są cztery rozumienia podmiotowości: a/ podmiotowość to sprzeciw wobec determinizmu i fatalizmu., b/ to przeciwieństwo reifikacji, czyli urzeczowienia (Kartezjusz), c/ to idea, postulat, wartość, d/ to atrybut człowieczeństwa, to cecha, właściwość człowieka, dana mu z natury, e/ to pogląd związany z wiarą w moc poznawczą i sprawczą rozumu ludzkiego.

II - Perspektywa socjologiczna:

A/ podmiotowość to aktywny wpływ jednostek na kształt i strukturę grup społecznych, B/ to podatność struktur społecznych na wpływy jednostek,

p. jednostkowo p. integratywna

III - Perspektywa psychologiczna:

Podmiotowość to cecha, właściwość, dyspozycja człowieka utożsamiana z jego odrębnością, niepowtarzalnością, indywidualnością i subiektywnością. K.Korzeniowski określa tak rozumiana podmiotowość: “stanie naprzeciw świata”; drugie jego rozumienia to: “bycie w świecie”, czyli zdolność czlowieka do określenia sowjego miejsca w świecie.

IV - Perspektywa pedagogiczna.

Nie definiuje podmiotowości. Cztery rozumienia podmiotowości: a/ podmiotowość to typ relacji - tu mowa o wychowaniu podmiotowym lub wychowaniu ku podmiotowości, b/ podmiotowość to wartość edukacyjna współistniejąca z wolnością i odpowiedzialnością, c/ podmiotowośc to cel wychowania lub oferta edukacyjna (rozwijanie orientacji podmiotowej, podmiotowa tożsamość, poczucie podmiotowości), d/ podmiotowość jest czynnikiem i warunkiem rozwoju.

3. Kto to jest podmiot i co różni podmiotowy standard waluacji od przedmiotowego?

I - Perspektywa filozoficzna.

Filozofowie podzielili się na 4 grupy odpowiadając na pytania kto to jest podmiot:

A/ skrajni determiniści wg, których żaden człowiek w żadnym wymiarze nie jest podmiotem, bowiem będąc zdeterminowanym przez inne byty nic we własnej sprawie uczynić nie może, B/ indeterminiści lub woluntaryści - każdy człowiek w każdym wymiarze jest podmiotem a jego podmiotowość jest symbolizowana wolną wolą, C/ umiarkowani determiniści, którzy twierdzą, że człowiek może być podmiotem jeśli wypracuje sam dla siebie w swoim wnętrzu ośrodek dyspozycji, wyboru i decyzji i uruchomi mechanizmy chroniące przed zakłóceniami działanie tego ośrodka, D/ postmoderniści - ogłosili tzw. „śmierć podmiotu”.

II - Perspektywa socjologiczna.

A/ podmiot to ktoś kto pełni pewną rolę społeczną, B/ podmiot to ktoś kto kieruje swoimi stanami psychicznymi i swoją aktywnością, C/ podmiot to ktoś kto ma wpływ na zdarzenia, D/ podmiot to ktoś kto pozostaje w stałym procesie samodoskonalenia, E/ podmiot to ktoś kto stale rozszerza zakres swojej podmiotowości, F/ podmiot to ktoś kto umożliwia bycie podmiotem drugiemu człowiekowi.

III - Perspektywa psychologiczna

Prof. Obuchowski mówi, że „współczesny człowiek powinien być podmiotem” ; bo jeżeli nim nie będzie to trafi do czyśćca ludzi niedoczłowieczonych

Dwa standardy waluacyjne:

1. standard przedmiotowy: człowiek - przedmiot

2. standard podmiotowy: człowiek - podmiot

Przedmiot to ktoś kto: a/ postrzega siebie jako jednostkę spełniającą kryteria przypisanej jej roli, b/ spostrzega cele własne jako zgodne ze swoimi zobowiązaniami, c/ spostrzega świat wokół jako obszar, w którym czyni to co do niego należy.

Człowiek podmiot to ktoś kto: a/ spostrzega siebie jako źródło swego postępowania, b/ spostrzega cele własne jako zgodne ze swoimi preferencjami, c/ spostrzega świat wokół jako szansę swoich możliwości.

IV - Perspektywa pedagogiczna

Wykorzystują stanowisko umiarkowanego determinizmu i uważają, że podmiot to ktoś kto na swoim indywidualnym bycie ludzkim nadbuduje status podmiotowy a status podmiotowy oznacza: status bytowy, możliwy do uzyskania przez człowieka w toku jego rozwoju, na który składają się: świadoma, intencjonalna aktywność sprawcza, zgodna z własnymi preferencjami, ale uwzględniająca dobro innych osób i dająca się pogodzić z ich dążeniami do uzyskania statusu podobnego, za który człowiek jest gotów ponieść odpowiedzialność i zgeneralizowały układ poczuć o sobie i własnym sprawstwie, który ma charakter dyspozycjonalny, wpływający zwrotnie na zmiany aktywności i percepcji siebie, a także świata.

Czy mamy szansę na podmiotowość?

Szanse ma każdy z nas , pod warunkiem że:

• Dokładnie przemyśli swój stosunek do wartości (z nastawieniem, że jutro będzie lepiej)

• Świadomość, że o pokuj, wolność demokrację trzeba walczyć (starać się, bo nikt ich nie da)

• Poszerzanie sfery ładu społecznego trzeba rozpocząć do sfery ładu moralnego w nas

• Rozumieć i kształtować swoją podmiotowość, by kształtować swoją mądrość

• Wymagać od siebie

• Kształtuje swoją podmiotowość ten, kto jest wolny

• W relacjach między podmiotami powinno być tak, że podmiot niższego rzędu musi się liczyć z podmiotem wyższego rzędu i odwrotnie. Jeśli tak nie jest to pojawia się totalitaryzm, egoizm jednostek

Partnerstwo między podmiotami wychowania.

Czym są i jakie są typy relacji, stosunków społecznych czy międzyludzkich?

Są to względnie stałe i ciągłe odniesienia wzajemne ludzi do siebie, które zachodzą we względnie trwałych ośrodkach skupienia społecznego

Pole semantyczne dla kategorii stosunki międzyludzkie/ stosunki interpersonalne:

• Trwałość

• Regulatywność

• Bezpośredniość kontaktu

• Świadomość innego człowieka

• Zależność

• Wzajemne oddziaływanie, wpływ

Typy stosunków społecznych:

• Pozorna styczność - partnerzy realizują własne planiy funkcjonujące niejako blisko siebie

• Styczność asymetryczna - jeden z partnerów przejawia zachowanie zdeterminowane przede wszystkim przez własne potrzeby, natomiast drugi reaguje na zachowanie tego pierwszego

• Zbieżność reaktywna - partnerzy przejawiają zachowania w oparciu o własne plany, koncentrują się na realizacji

• Wzajemna zbierzność - partnerzy w zachowaniu zdeterminowani są przez własne plany, czynności

Czym jest partnerstwo między ludźmi i jakie są wyróżniki partnerskiej relacji?

Partnerstwo to współuczestniczenie w czymś, bycie partnerem. Partner to współuczestnik gry, zabawy, rozmowy itp.

Wyróżniki wg Szczpańskiego:

• Wspólny cel

• Dobrowolność udziału

• Względna równość udziału

• Względna równość partnerów

• Dążenie do określonej korzyści

• Zobowiązanie do lojalności

Wyróżniki partnerskiej relacji:

• Co najmniej dwie osoby, wzajemna akcjeptacja i zaufanie

• Pewna wymiana dóbr: życzliwość, pomoc

• Otwartość partnerów wobec siebie

• Wzajemna niezależność przekształcająca się w współzależność w obliczu wspólnego celu działania, jego przebiegi i wyniku

• Umiejętności empatyczne

• Odpowiedzialne działanie

• Właściwie rozumiana wartość i tożsamość

Czym jest partnerstwo w edukacji i wychowaniu?

• opozycja wobec tradycjonalnego m7yślenia w relacjach: nauczyciel- uczeń

Stosunki między światem dorosłych, a dziećmi i młodzieżą, w których każdy młody człowiek zgodnie ze swoimi możliwościami fizycznymi i psychicznymi otrzymuje szansę dynamicznego i indywidualnego rozwoju

P1 wspólny cel P2

Dominacja strona pozorna

P1 P2

Współudział, współodpowiedzialność, wzajemny szacunek i akceptacja partnerów

Partnerstwo wychowawcze (Birczycki) - zakłada związek przynajmniej 2 osób, związek musi być zaakceptowany, nastawiony na realizację wspólnego zadania i celu, w którym partnerzy są równi, równie potrzebni, gdzie wyznaczenie funkcji wynika z oceny kompetencji osoby i stopnia jej użyteczności, gdzie partnerzy obdarzają się szacunkiem, zaufaniem, potrafią współdziałać.

Jakie są relacje między nauczycielami akademickimi a studentami i jakie miejsce wśród nich zajmuje partnerstwo?

Partnerstwo między ludźmi:

wg uczniów: szacunek, zrozumienie, współpraca, zaufanie

wg nauczycieli: odpowiedzialność, wspólny cel, szacunek, zrozumiałość, wspólne zaufanie

Partnerstwo między nauczycielami a studentami:

wg studentów: współpraca, szacunek, wyrozumiałość, akceptacja, wspólny cel

wg nauczycieli: szacunek, porozumienie, współpraca, zaufanie, wspólny cel

Jaki powinien być nauczyciel?

Otwarty na studentów, wyrozumiały, kompetentny, ży6czliwy chętny do pomocy, sprawiedliwy

A jaki student:

Aktywny, odpowiedzialny, chętny do zdobywania wiedzy, otwarty, współpracujący, zdyscyplinowany, zainteresowany sprawami uczelni.

13

---