Starożytny bliski wschód - Wykład I
Asyrologia - nauka o całym starożytnym bliskim wschodzie.
Gdy w XIX w. Turcja słabła z zachodniej Europy (przede wszystkim z Francji) na jej tereny zaczęli napływać dyplomaci w celu nawiązania sojuszy. To właśnie ci dyplomaci zapoczątkowali modę na orient, która z czasem zaowocowała badaniami archeologicznymi.
Nazwa pochodzi z tond, że w VII w. p. n. e. Państwo Asyryjskie stało się imperium zajmując
min. tereny Syrii, Palestyny, Iraku i Iranu. To właśnie po tej kulturze pozostało najwięcej tekstów .
Dopiero z czasem zaczęto odnajdywać teksty kultur starszych np. Sumeru. Z czasem okazało się również, że w Babilonii również używano języka sumeryjskiego jednak był to już język wyłącznie religijny.
Dużym sukcesem było odczytania pisma klinowego w latach 50' XIX w. Pismo to odczytano dzięki kamieniowi z Bechiston. Kamień ten znajdował się na wysokości 70m. Nad starożytną droga prowadzącą do Babilonii i zapisany był w 3 językach :
Elamickim,
Staroperskim, (odpowiednik kamienia z Rozety)
Akadyjski,
Początki stałego osadnictwa
W VI tysiącleciu przed nasza erą kultura Ubajd skolonizowała rejon zatoki perskiej (a pod koniec okresu Ubajd przekształciła się w cywilizacje miejską).
Jedynym bogactwem Mezopotamii była żyzna gleba i odpowiedni dla hodowli klimat.
Początkowo nie musiano nawet budować kanałów ponieważ pola położone były bezpośrednio nad Eufratem i Tygrysem. Większość mieszkańców miast zajmowała się rolnictwem.
Każde miasto posiadało jakąś formę władzy.
Ludność ta wymyśliła wiele udogodnień z zakresu rolnictwa (pług, radło, motyka, kalendarz roczny regulujący prace w polu).
Kalendarz ten był kalendarzem księżycowym - stąd święta religijne związane były z ruchem księżyca. Rok trwał w nim od okresu kwietniowych żniw aż do następnych zbiorów. Od III tysiąclecia p. n . e lata zaczęto uzupełniać dodatkowymi miesiącami, a w końcu wprowadzono przydający w roku przestępnym dodatkowy miesiąc.
W V tysiącleciu p. n. e wynaleziono koło (prawdopodobnie na terenie Syrii ponieważ na innych terenach dominował transport wodny).
Ważny odkryciem XIX w. było odnalezienie tzw. Cmentarzyska w Ur znaeziono tam nekropolię składającą się z 800 grobowców z czego 60-kilka należało do władców.
Uruk
Od IV tysiąclecia p. n. e dominującą role w regionie zaczęło odgrywać miasto Uruk. W 3800 r. p. n. e. Na jego terenach pojawił się nowy lud -Sumerowie. Lud ten przeją wiele wynalazków od protoeufratyjczyków ale wprowadził również własne rozwiązania takie jak cegłę prostopadłościenną, która umożliwiła budownictwo monumentalne (wcześniej dominowała prymitywna zaokrąglona cegła mułowa). Sumerowie upowszechnili również własną bardziej prymitywną ornamentykę ceramiki. (tylko 2 kory wcześniej wiele kolorów).
Z powodu braku surowców innych niż żywność i muł. Uruk prowadziło ożywioną wymianę handlową z innymi regionami. Kamień i drewno sprowadzano z gór Zagros (w IV i III z również drzewo cedrowe jednak z czasem złoża te wyczerpały się). Z Afganistanu sprowadzano minerał zwany Latislazuri ( przez północny Afganistan i Iran lub droga wodną wzdłuż Indusu i Zat. Perskiej).
Pozostałe minerały sprowadzano z Zakaukazia droga lądową wzdłuż Tygrysu i Eufratu.
Z Anatolii (tu najwcześniej na bliskim wschodzie zaczęła się epoka brązu) sprowadzano brąz.
Cynę sprowadzano z Iranu i gór Fars.
Kontakty ze starożytnym Egiptem i Palestyną nie były z byt ożywione jednak i tam znaleziono ślady kupców z Uruk.
Z czasem wzdłuż szlaków kupcy zaczęli budować niewielkie miast z murami obronnymi (co w tym samym okresie Uruk dominowała w regionie i nie potrzebowało murów obronnych).
Około 3100 roku p. n. e. Uruk rozpadło się na szereg niniejszych miast państw na skutek zmiany koryt Tygrysu i Eufratu.
Na początku III tysiąclecia p. n. e. Pojawiło się pismo fonetyczne a wraz z nim pierwsze pisma oficjalne.
Ożyciu politycznym połowy III tysiąclecia. p. n. e. mówią teksty królewskie z :
Szurukpak
Lagasz Oba teksty dowodzą wzrostu roli pałacu królewskiego.
Do dziś trwają jednak spory o znaczenie polityczne instytucji świątynnej:
Waza z Uruk pochodząca z III tysiąclecia p. n. e. (zaginęła po zdobyciu Bagdadu przez USA, ale już się odnalazła). Waza to ukazuje procesje do bogini Innany, na tle której znajduje się świątynie pełniąca funkcje magazynu. Najbardziej prawdopodobna teza mówi, że świątynie nie należała do kapłanów ale do całej wspólnoty. W okresie tym dynamicznie rozwija się natomiast pozycja pałacu i króla.
Do III tysiąclecia nie istniała również własność prywatna a jedynie posiadłości rodzinne.
W tekstach z Lagasz pojawiają się również napisy kommemoracyjne (pamiątkowe). Najwcześniejsze zapiski tego typu dotyczą władcy Ur-Nansze (króla Lagasz). Teksty te nie były jednak zbytnio nacechowane ideologicznie (król nie był ubóstwiany, nie było tez przydomków jak wielki itp.
Pomimo rozbicia na szereg państw-miast Summerowie posiadali wspólnotę kulturową. Dowodem może być fakt, że w Nipur znajdowała się świątynia boga Enila. Świątynia nazywana Dur-An-Ki ( z sum twierdza nieba i ziemi) była ośrodkiem ważnym i centralnym dla całego kręgu kulturowego. (Przed II wojną światową odnaleziono w niej tabliczki upamiętniające darczyńców-byli to władcy i kapłani z różnych państw miast.
Wzrost pozycji i ubóstwianie postaci króla pojawiło się od momentu gdy władzę przejął Ennantum (króla Lagasz - wnuka Ur-Nansze. Władca ten nazywa się obdarowanym przez bogów na Stelli Sępów (dziś Luwr).
Zaczyna się rozwój propagandy, opluwanie wrogów z miasta Um i wzmianki tym że bóg zesłał króla by ten pokonał wroga. Na Stelli Sępów Eannatum zostaje zraniony (więc bogowie mu nie sprzyjali - jednak fakt ten nie zagroził jego pozycji). Przedstawienie ikonograficzne Eanntuma na Sztandarze z Ur(dziś British Muzeum) ukazuje nam władce jako jednego z członków rady starszych nie jest inaczej ubrany jedyne co go odróżnia to wzrost. Przedstawienie to pochodzi z okresu wczensodynastycznego. Z tego samego okresu pochodzą też :
dekret reform Uruinimginy - pierwszy spis praw -ogranicza prawa administracji pałacowej (miało to utożsamić mieszkańców z państwem Lagasz, które w danym momencie przegrywało wojnę).
Hymn do bogini Nansze (bogini ładu społecznego) - krytykowany jest ucisk biednych i sierot.
XXIV w. p. n. e. król Um Lugal Zabei pokonał Lagasz i opanował część Mezopotamii. Nie likwidował przy tym lokalnych władz, ale podporządkował je sobie. Później przeciw niemu stanoł Sargon I.
XXV w. p. n. e. Pojawił się nowy termin - Lugal Kisz (król Kisz), ale przyjmowali go nie tylko władcy Kisz (w czasach Akadyjskich termin ten oznaczał „król wszechświata).
Pojawiły się też tytuły:
Lugal Kengir - „Król Sumeru” Tytuły te świadczą o walce ideologicznej między poszczególnymi władcami.
Lugal Kolan - „Król Kraju”
Chronologia:
Około 3100 roku p. n. e. Uruk rozpadło się na szereg niniejszych miast państw na skutek zmiany koryt Tygrysu i Eufratu. W każdym z tych państw stworzono lokalne chronologie czas liczono np. od budowy świątyni a później od innego ważnego wydarzenia lub chronologie eponimiczną (według tego kto w danym mieście piastował jakiś urząd). W miastach o silnej pozycji króla czas liczono od koronacji.(Występowały też chronologie mieszane). Porównywanie chronologii różnych miast ułatwiają opisy klęsk żywiołowych ponieważ występowały wszędzie. Skomplikowana chronologia sprawiała kłopoty także jej współczesnym.
Już w wieku XXIV p. n. e. Pisano kroniki i listy władców Najbardziej znana „Sumeryjska Lista królów”. Opisywała ona kilkanaście dynastii z III tysiąclecia p. n. e.. Lista ta powstała z przyczyn ideologicznych. Usunięto z niej niektórych królów lub nawet całe dynastie. Powstała by udowodnić tezę że władza danej dynastii jest słuszna i dziedziczona jeszcze sprzed czasu potopu. Kolejną cechą charakterystyczną była fakt, że lata panowania poszczególnych władców były nierealnie długie natomiast po podzieleniu przez 3600 dawała prawdopodobne lata (3600 z tond że w kulturze tej liczba 60 oznaczała doskonałość a 60x60 doskonałość doskonałości =3600[60 było tez liczbą najważniejszego boga-Anu, bo każdy bóg miał swoją liczę]).
W I połowie II tysiąclecia p. .n e. Upowszechniły się chronologie roczne(rok po roku od wejścia na tron nowego władcy - każdego roku zapisywano jakieś ważne wydarzenie). Kwitła wówczas propaganda ro królewska -zawsze władca danego pastwa wygrywał wojnę.
Datowanie roczne trwało do około 1531 roku p. n. e. Wówczas władzę sprawował Am-Micoduka, a Babilon został najechany przez Hetytów. Gdy Hetyci się wycofali nastał okres ciemny w który nie występowała silna władza. Następnie władzę przejęła dynastia Kastutów, która sprawowała władzę do 1157 r. p. .n. e. Dalej chronologia tego regionu zazębia się z chronologią Asyrii.
Data najazdu Hetytów nie jest pewna ponieważ ustaloną ją na podstawie opisów astronomicznych astronomowie spierają się o 64 lata.
Data 1531 p. n e. To data zgodna z tak zwaną chronologią krótką - najbardziej prawdopodobną (zgodnie z tą chronologią Hammurabi rządził w latach 1728 1686 p. .n. e.).
Starożytny bliski wschód - Wykład I s.1