Ekonomia - wykłady

Dr Jolanta Pajdziewicz- Ożdzińska

WYKŁAD 1 25.02.2010 r.- EKONOMIA, JAKO PRZEDMIOT

• Najstarsza nauka.

• Jako pierwszy słowa „ekonomia” użył Ksenofont (V/IV w. p.n.e.) - odnosiła się ona wówczas do nauki o gospodarstwie domowym i o zarządzaniu majątkiem.

• Ważne jest gospodarowanie majątkiem.

Arystoteles - ojciec ekonomii jako nauki o prawach gospodarstwa domowego (oikos - dom, nomos - prawo).

Montchrètien - ekonomia polityczna - odnosząca się do całego kraju i społeczeństwa, a nie tylko do gospodarstwa domowego.

Obecnie:

• ekonomia to nauka o gospodarowaniu

• nauka społeczna

• przedmiotem ekonomii jest rzadkość dóbr i gospodarowanie nimi

• rzadkość zasobów to kluczowy problem ekonomii (ograniczone zasoby a nieograniczone potrzeby). Co produkować? Jak produkować? Jak dzielić?

Karol Marks - klasyk ekonomii

Adam Smith - ojciec ekonomii klasycznej. Wyróżnił 3 czynniki produkcji:

• ziemia i praca - czynnik pierwotny

• kapitał - czynnik pochodny

• technologia (współcześnie dodajemy) - sposób wykorzystania zasobów.

Zasoby to wszelkie dostępne rzeczy materialne oraz wartości niematerialne służące do wytwarzania dóbr i świadczenia usług w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich. Do zasobów zaliczamy:

• kapitał ludzki - siła robocza (wykształcenie, umiejętności, zdolności, siła fizyczna, zdrowie)

• kapitał naturalny - to, co daje nam przyroda

• kapitał rzeczowy - urządzenia, maszyny (wg Marshalla też organizacja)

• technologia (obecnie) - sposób wykorzystania zasobów w procesie produkcyjnym

• przedsiębiorczość - działalność dążąca do osiągania najlepszych efektów gospodarczych w drodze stosowania lepszych sposobów organizacji i łączenia posiadanych kapitałów

Zasoby zaspokajają dobra i usługi.

Dobra to przedmioty materialne i niematerialne mające użyteczność - zdolność zaspokajania potrzeb. Jeśli za nabycie dóbr płacimy, to tworzą one sferę komercyjną.

Sferę niekomercyjną tworzą dobra, za które bezpośrednio nie płacimy, np. dobra wolne i publiczne.

Podział dóbr:

1. niekomercyjne:

• wolne - nieograniczone, od natury (np. klimat, czyste powietrze, woda)

• publiczne - nie można nabyć w części, użytkowane przez całe społeczeństwo, np. obrona narodowa, płacimy pośrednio za nie.

2. komercyjne:

• prywatne:

- konsumpcyjne - zaspokajają potrzeby człowieka

- produkcyjne - służą do wytwarzania innych dóbr, np. maszyny, narzędzia.

Usługi - czynności zaspokajające potrzeby, należą do dóbr komercyjnych i niekomercyjnych.

Nieograniczoność potrzeb i ograniczoność zasobów powoduje, że z każdym wyborem pojawia się koszt alternatywny, czyli utracona korzyść.

W procesie produkcji należy przestrzegać zasady racjonalnego gospodarowania: przy stałych nakładach osiągamy maksymalny efekt, albo przy danym stałym efekcie minimalne nakłady.

ZAKRES EKONOMII:

• Makroekonomia - traktuje gospodarkę jako całość (np. PKB, handel zagraniczny, inflacja, bezrobocie)

• Mikroekonomia - dotyczy problemów poszczególnych rynków branżowych, kosztów przedsiębiorstw, popytu, podaży, ceny

METODY BADAWCZE W EKONOMII:

Metoda naukowa - powtarzalny sposób rozwiązywania problemu naukowego. Najczęściej wykorzystuje się metodę indukcji i dedukcji, ale dominuje metoda indukcji.

• Metoda indukcji - przejście od szczegółu do ogółu, metoda dominująca, daje wyniki niepełne, bo występuje złożoność zjawisk i dlatego jest uzupełniona przez metodę izolacji (wyodrębnienia tylko pewnej grupy zjawisk przy założeniu, że inne są bez zmian - zasada ceteris paribus)

• Metoda dedukcji - od ogółu do szczegółu, np. firma przyniosła straty - szukamy dlaczego

• Metody statyczne - tylko do analizy teoretyczno-ekonomicznej, bo wszystko się zmienia

• Metody dynamiczne - odpowiadają rzeczywistości

METODY ANALIZY EKONOMICZNEJ:

• Modele:

• Matematyczne

• Opisowe

• Wielkości marginalne

• Badania interdyscyplinarne (metoda historyczna)

• Analiza systemowa

• Metody pomiaru

Kategorie ekonomiczne - pojęcia, które odzwierciedlają związki zachodzące w gospodarce, np. popyt, cena, zysk.

Zjawiska ekonomiczne - zmiany dostrzeżone w działalności gospodarczej, np. zmiana ceny, zmiana popytu.

Między zjawiskami zachodzą związki zwane prawami ekonomicznymi.

CECHY PRAW EKONOMICZNYCH:

1. Obiektywny charakter - niezależnie od naszej woli prawa ekonomiczne działają.

2. Żywiołowość działania - nawet, gdy jednostki są niezadowolone z praw ekonomicznych to one działają zgodnie z formacją w jakiej działają, żywiołowo.

3. Historyczny charakter (?)

Formacje społeczno-ekonomiczne:

• Wspólnota pierwotna (do kogo należały środki produkcji i jak dokonywano podziału?)

• Niewolnictwo (właściciele środków produkcji, siła robocza bez wynagrodzenia)

• Feudalizm (właściciele środków produkcji, siła robocza otrzymywała wynagrodzenie)

• Kapitalizm (właściciele, siła robocza otrzymuje wynagrodzenie głównie pieniężne)

• Socjalizm (wstępne stadium systemu komunistycznego, prawo podziału według pracy)

RODZAJE PRAW EKONOMICZNYCH:

1. Prawa przyczynowo-skutkowe - związek przyczynowo-skutkowy, np. wzrost cen - spadek popytu).

2. Prawa współistnienia - występuje kilka zjawisk.

3. Prawa funkcyjne - związek można przedstawić za pomocą funkcji matematycznych.

WYKŁAD 2 04.03.2010 r. - WSPÓŁCZESNE SYSTEMY GOSPODARCZE (EKONOMICZNE)

System ekonomiczny - zespół regulacji prawnych i instytucji, w ramach których podejmowane są decyzje ekonomiczne i realizowane zadania gospodarcze.

Systemy gospodarcze można rozpatrywać w ujęciu:

• Szerokim - mamy do czynienia z całością, do której zalicza się wszelkie determinanty działalności gospodarczej, np. zasoby, instytucje, produkcję, podział, wymianę i konsumpcję.

• Wąskim - system oznacza wyodrębnienie pewnej części, np. mechanizm rynkowy, czynniki rozwoju gospodarczego.

3 GRUPY SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH:

1. Gospodarka wolnorynkowa:

• Istniała jeszcze w XIX w. a teraz w czystej postaci nie występuje.

• Zasoby były w posiadaniu prywatnym, a alokacja zasobów (przeznaczenie) odbywała się wyłącznie w wyniku działania mechanizmu rynkowego.

• Wywodzi się z gospodarki naturalnej, której podstawą są zwyczaje i tradycje; produkcja tylko dla zaspokojenia potrzeb.

2. Gospodarka rynkowa mieszana:

• Dominuje własność prywatna oraz rynkowa alokacja zasobów.

• Część zasobów jest w ręku państwa i samorządów.

• Podstawowy mechanizm rozwoju to mechanizm rynkowy, ale państwo ingeruje w sprawy gospodarcze (w PL jest taka gospodarka).

3. Gospodarka centralnie sterowana:

• Zasoby są własnością państwa i samorządów, a alokacja zasobów określana jest planem centralnym rządu.

• Ten system był systemem nakazowo-rozdzielczym, w Polsce obowiązywał w latach 1949-89 - zwany systemem nakazowo - rozdzielczym (zły system).

W 1990 r. w Polsce podjęto działania zmierzające do zbudowania gospodarki rynkowej opartej o rynek i prawa ekonomiczne funkcjonujące w gospodarce kapitalistycznej. Proces budowy gospodarki rynkowej polegał na:

1. Przekształceniach własnościowych,

2. Restrukturyzacji gospodarstw,

3. Demonopolizacji.

W latach 1990-91 realizowany był plan Balcerowicza, a jego istotne elementy to:

• Liberalizacja cen i kontrola dochodów,

• Zaostrzenie polityki fiskalnej - oznacza eliminacje subwencji (dopłat) i ulg podatkowych,

• Dyscyplinowanie wydatków budżetowych i egzekwowanie dochodów budżetowych,

• Finansowanie deficytu budżetowego za pomocą oprocentowanego kredytu bankowego,

• Dostosowanie emisji pieniądza do rozmiarów produkcji dóbr i usług,

• Wprowadzenie wymienialności złotego,

• Stosowanie zasady realnej stopy procentowej.

Gospodarka rynkowa - działa w oparciu o rynek, który jest głównym weryfikatorem wszelkich zachowań ekonomicznych.

CECHY GOSPODARKI RYNKOWEJ (WARUNKI):

1. Wolność gospodarcza - każdy może produkować co chce, ile chce i sprzedawać po jakiej cenie chce, ale rynek to zweryfikuje.

2. Wymienialność pieniądza.

3. Działanie mechanizmu rynkowego.

TYPY GOSPODARKI RYNKOWEJ:

1. Neoliberalna - główną rolę odgrywa bank centralny (polityka pieniężno-kredytowa), np. USA za czasów Regana.

2. Interwencjonistyczna - państwo ingeruje w te dziedziny, które jego zdaniem są ważne, np. Francja, Skandynawia.

3. Społeczna - (uważana za najlepszą) państwo nie ingeruje w życie gospodarcze, ale chroni obywateli, np. Niemcy (częściowe dotacje do działalności, ceny utrzymywana na wysokim poziomie, a państwo pokrywa część kosztów, państwo wyrównuje straty, ulgi podatkowe).

PODMIOTY GOSPODARCZE:

1. Przedsiębiorstwa główne podmioty

2. Gospodarstwa domowe

3. Państwo - samodzielny podmiot

Między przedsiębiorstwami a gospodarstwami domowymi występują 2 strumienie (przepływy):

• Finansowo-pieniężne - przepływ pieniędzy w obie strony, np. opłata za usługi, płatności.

• Realne - od gospodarstw do przedsiębiorstw płyną czynniki produkcji a w drugą stronę płyną dobra.

Między tymi strumieniami musi być równość; w przeciwnym wypadku pojawia się inflacja lub bezrobocie.

Przedsiębiorstwo - jednostka gospodarcza, której celem jest zysk, a zysk osiągany jest poprzez świadczenie usług lub produkcję dóbr. Cechuje się odrębnościami:

• Organizacyjną - nazwa, struktura organizacyjna, siedziba.

• Prawną - wpisanie do rejestru, podpisywanie umów, odpowiedzialność za swoje zobowiązania, może handlować.

• Ekonomiczną - z chwilą powstania jest wyposażane przez organ założycielski, konto w banku, może zaciągać kredyty, ma pokrywać koszty osiągniętymi dochodami.

1981 - ustawa o przedsiębiorstwach państwowych - 3 x S (samodzielność, samorządność i samofinansowanie) -> pokryć koszty osiągniętymi przychodami.

FUNKCJE PRZEDSIĘBIORSTWA:

1. Podażowa - produkuje dobra, świadczy usługi. zewnętrzne

2. Popytowa - nabywa siłę roboczą, materiały, środki produkcji.

3. Społeczna - pełniona wewnątrz przedsiębiorstwa w stosunku do pracowników, np. kursy, szkolenia, paczki na święta, stołówki. - wewnętrzna

KRYTERIA KLASYFIKACJI PRZEDSIĘBIORSTW:

1. FORMA WŁASNOŚCI:

1. Funkcjonujące w sektorze państwowym

2. Funkcjonujące w sektorze prywatnym

2. WIELKOŚĆ PRZEDSIEBIORSTWA:

1. Małe (do 100 osób, w PL do 50)

2. Średnie (101 - 500 osób, PL 51-500)

3. Duże (ponad 500 osób)

90% to przedsiębiorstwa małe i średnie.

3. STRUKTURA ORGANIZACYJNA:

1. Jednozakładowe

2. Wielozakładowe:

• Holding - spółka spółek (większa spółka wykupuje akcje mniejszych spółek, np. banki).

• Koncern - wiele przedsiębiorstw, wśród których jest wiodące (matka).

4. POZYCJA RYNKOWA:

1. Doskonale konkurencyjne

2. O ograniczonej konkurencyjności

3. Monopole (wyłączność sprzedaży, produkcji), monopsony (wyłączność zakupu)

4. Oligopole

5. RODZAJ DZIAŁALNOŚCI:

1. Produkujące dobra

2. Świadczące usługi

W Polsce od 1998 roku obowiązuje Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) dostosowana do klasyfikacji w krajach Unii Europejskiej (poziomy, sekcje, podsekcje, działy, grupy, klasy, podklasy).

PODMIOTY GOSPODARKI RYNKOWEJ (2007):

W Polsce funkcjonowało ponad 3,7 mln podmiotów w tym:

• Przedsiębiorstwa państwowe 0,02%

• Spółki handlowe 7% (w tym 70% to spółki z kapitałem krajowym)

• Spółdzielnie 0,5%

• Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 75%

Prywatyzacja - w latach 1990-2007 objętych tym procesem było 7300 przedsiębiorstw.

Metody prywatyzacji (1990-2005):

• Komercjalizacja - ok. 1600 przedsiębiorstw

• Prywatyzacja bezpośrednia - ok. 2200 przedsiębiorstwa

• Poddane likwidacji - ponad 1900 przedsiębiorstwa

• Włączone do zasobu własności rolnej Skarbu Państwa - ponad 1600 przedsiębiorstw.

STRATEGIE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA:

Strategia rozwoju - określanie celów dla długiego okresu działalności przedsiębiorstw oraz środków realizacji celów.

W strategii rozwoju przedsiębiorstwa wyróżnia się uwarunkowania:

• Wewnętrzne - obejmują wszystkie czynniki (rzeczowe, osobowe i finansowe, strukturę asortymentową produkcji i pozycję rynkową) rozwoju przedsiębiorstwa.

• Zewnętrzne - mają zasadniczy wpływ na sukcesy przedsiębiorstwa.

• Uwarunkowania bliższe przedsiębiorstwu - odbiorcy, konkurenci, dostawcy, banki.

• Uwarunkowania dalsze przedsiębiorstwu - ekonomiczne (np. inflacja, napływ kapitału zagranicznego), polityczno-prawne, społeczno-kulturowe.

Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne analizuje się z punktu widzenia mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń - analiza strategiczna SWOT.

PAŃSTWO - potężna siła ekonomiczna w gospodarce rynkowej. Jest właścicielem wielu ważnych gałęzi i udziałowcem we własności kapitału (bankowego, przemysłowego, transportu, gospodarki komunalnej). W różnych krajach spełnia różne role. Ingeruje w sprawy gospodarcze - interwencjonizm państwowy (np. rolnictwo, zatrudnienie, budownictwo). Protekcjonizm - ochrona produkcji krajowej (cła, subsydia - dotacje)

FUNKCJE EKONOMICZNE WSPÓŁCZESNEGO PAŃSTWA:

1. Alokacyjna - tworzenie przesłanek rozwoju gospodarczego.

2. Dystrybucyjna - obejmuje działania w sferze zabezpieczenia społecznego (zmniejszenie nierówności dochodowych).

3. Stabilizacyjna - eliminowanie niesprawności działania mechanizmu rynkowego.

RYNEK, RODZAJE KONKURENCJI, CENA

Rynek:

• Miejsce dokonywania transakcji.

• Ogół stosunków wymiennych towarowo-pieniężnych, zachodzących między podmiotami reprezentującymi podaż i popyt

• Każdy rynek składa się z trzech elementów: popytu, podaży i ceny.

KRYTERIA PODZIAŁU RYNKU:

1. ZASIĘG GEOGRAFICZNY:

1. Lokalny

2. Regionalny

3. Krajowy

4. Zagraniczny

5. Międzynarodowy

6. Światowy

2. PRZEDMIOT WYMIANY:

1. Dóbr i usług

2. Pracy

3. Kapitałowy

3. UJĘCIE BRANŻOWE:

Np. owoców i warzyw, mięsny, obuwniczy, turystyczny, itp.

4. RELACJE MIĘDZY PODAŻĄ A POPYTEM:

1. Popyt = podaż - równowaga rynkowa

2. Popyt większy od podaży podaż - producenci w uprzywilejowanej sytuacji - rynek producenta/sprzedawcy

3. Popyt mniejszy od podaż - klient w uprzywilejowanej postaci - rynek nabywcy/konsumenta

5. ZAKRES KONTROLI CEN:

1. Wolny - władze nie sprawują bezpośredniej kontroli

2. Regulowany - bezpośrednia kontrola państwa (licencje, ustalanie cen minimalnych i maksymalnych)

INSTYTUCJONALNE FORMY RYNKU:

1. Targi - okresowo odbywające się imprezy handlowe, prezentujące zazwyczaj nowości.

2. Aukcje - miejsca spotkań handlowych w regularnych odstępach czasu, sprzedaż w formie publicznego przetargu.

3. Wolne obszary celne - strefy spełniające funkcje handlowo-dystrybucyjne w odniesieniu do określonych towarów nieobciążonych opłatami celnymi.

4. Giełdy - regularne spotkania osób pragnących zawrzeć umowę kupna/sprzedaży.

MECHANIZMY RYNKOWE - zależności między elementami rynku. Powstają między podmiotami za pośrednictwem cen.

FUNKCJE MECHANIZMU RYNKOWEGO:

1. Weryfikacja podaży przez rozmiary i strukturę popytu.

2. Wykrywanie luk rynkowych.

3. Weryfikowanie decyzji ekonomicznych.

Te funkcje mają doprowadzić do równoważenia rynku.

DZIAŁANIA MECHANIZMU RYNKOWEGO:

SYTUACJA I: popyt większy od podaży:

• Wzrost cen powoduje obniżenie siły nabywczej pieniądza, spadek popytu.

• Wzrost rentowności produkcji i wzrost podaży.

SYTUACJA II: popyt mniejszy od podaży:

• Wzrost siły nabywczej pieniądza i wzrost popytu.

• Spadek rentowności produkcji i spadek podaży.

W gospodarce rynkowej pojawia się element konkurencji. Jest to proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swoich interesów, próbują przedstawić oferty korzystniejsze od innych.

FORMY KONKURENCJI:

1. Cenowa

2. Poza cenowa - dobra reklama, gratis, degustacje, raty, karta, opakowania, okres gwarancji, jakość, wyeksponowanie, lokalizacja, godziny otwarcia, usługi dodatkowe, asortyment, dowóz gratis, marka, itp.

WYKŁAD 3 - 18.03.2010 r.

W zależności od intensywności konkurencji wyróżnia się 4 podstawowe modele rynku:

1. konkurencja doskonała

2. 
   
   czysty monopol

3. konkurencja monopolistyczna

4. oligopol

Rodzaj rynku	Liczba firm	Stopień zróżnicowania produktu	Stopień kontroli cen	Wejście na rynek	Metody konkurencji handlowej	Informacje o rynku	Przykład rynku
Konkurencja doskonała	Bardzo dużo	Żaden, towary identyczne	Żaden, cenobiorcy	Bardzo łatwe	Skup, giełda (to, co wyprodukowane zostaje sprzedane)	Pełna	Rynek warzyw, owoców
Czysty monopol	Mało, 1 producent, jedyny sprzedawca	Jedyny produkt bez substytutów	Ogromny	Niemożliwe	Nie ma, konkurencja handlowa, marketing, public relations	Pełna	Poczta Polska, niektóre usługi publiczne
Konkurencja monopolistyczna	Liczni producenci i sprzedawcy	Produkty zróżnicowane i ich substytuty	Znaczący	Łatwe	Konkurencja pozacenowa	Pełna	Rynek odzieżowy, drogeryjny, handel detaliczny
Oligopol	2-9 firm, nieliczni producenci	Niewielkie zróżnicowanie	Znaczący	Bardzo trudne	Nie ma typowej konkurencji, raczej współpraca	Pełna	XIX w. Niemcy - kartele; wspólna polityka kartelowa dot. Podziału rynków zbytu, wspólnie ustalanych cen, planów na przyszłość, nietrwała forma współpracy, może mieć zasięg światowy, np. kartele ropy naftowej

Kartele powstały w Niemczech XIX/XX w, Umowy kartelowe dotyczą wspólnej polityki ustalania cen, podziału rynków i koordynacji planów inwestycyjnych przedsiębiorstw. Najbardziej znanym kartelem jest POFC -Organ Pastw Eksporterów Ropy Naftowej. Są nietrwałym tworem, bo każdy producent chce mieć więcej rynku zbytu.

CENA A WARTOŚĆ

Cena - wartość towaru wyrażona w pieniądzach.

Wg Kamerschena ceną nazywamy cokolwiek, z czego dany podmiot musi zrezygnować w zamian za jednostkę zakupionego, otrzymanego lub spożytego dobra lub usługi. Cena reguluje popyt i podaż.

Teoria wartości próbuje wyjaśnić przyczyny zróżnicowania cen:

1. Obiektywna teoria wartości:

XVIII/XIX w. - Anglia; A. Smith, D. Ricardo

Jedyny czynnik, który tworzy wartość to praca. Produkcja, kapitał i ziemia stwarzają tylko warunki umożliwiające pracy tworzenie wartości.

Teorię tę rozwinął Marks: wartość towaru określają społecznie niezbędne nakłady pracy mierzone czasem pracy. Społecznie niezbędny czas pracy to czas pracy przeważającej części producentów potrzebny im na wytworzenie danego towaru w przeciętnych warunkach technicznych i społecznych. Wszystkie towary określonego gatunku mają jednakową wartość niezależnie od indywidualnych nakładów pracy. Społecznie niezbędne nakłady pracy wyrażone są za pośrednictwem pieniądza. Zatem cena wyraża wartość towaru. Ceny na rynku często odchylają się od wartości, ale mechanizm rynkowy zbliża ceny do wartości.

2. Subiektywna teoria wartości stworzona przez szkołę psychologiczną:

Celem gospodarowania jest zaspokojenie potrzeb. Zdolność dóbr do zaspokajania potrzeb to ich użyteczność. Dobra gospodarcze są ograniczone w stosunku do potrzeb (niegospodarcze - nieograniczone). Zjawisko wartości występuje tylko przy dobrach gospodarczych. Wartość wynika z użyteczności dóbr i ich ograniczoności w stosunku do potrzeb. Wartość - zjawisko subiektywne, nie tkwi w dobrach, jest wyrazem stosunku dóbr do potrzeb i jest różna dla tego samego dobra u różnych osób. Różnica w wartościowaniu dóbr jest podstawą wymiany, a cena jest stosunkiem w jakim wymieniają się dobra, czyli pieniężnym wyrażeniem jego wartości.

3. Neoklasyczna teoria wartości Marshalla:

Cena towaru określana jest przez jego użyteczność krańcową i krańcowy koszt wytwarzania. Cenę ustala się na poziomie zrównania się krańcowej użyteczności z krańcowym kosztem wytwarzania. Za podstawę wartości przyjmuje się koszty krańcowe a nie przeciętne. Wszystkie czynniki produkcji są wartościotwórcze.

FUNKCJE CEN:

1. Informacyjna - dla konsumenta: wpływają na realne dochody, decyzję o zakupie, strukturę spożycia, kształtują model konsumpcji. Dla producenta: ceny dostarczają informacji o wielkości produkcji i jej strukturze, umożliwiają prowadzenie rachunku ekonomicznego, wpływają na wybór optymalnej metody gospodarowania.

2. Redystrybucyjna - ponowny podział dochodów - za pośrednictwem cen ma miejsce redystrybucja dochodów, bo marża, zysk i podatki wchodzą w ceny, następuje podział dochodów pomiędzy poszczególne grupy społeczne

3. Stymulacyjna (bodźcowa) - spełniana głównie dla producentów, większy zysk jest bodźcem do zwiększenia produkcji i polepszenia jakości.

4. Równoważenia rynku

Cena absolutna - podana na metce.

Cena relatywna - informuje nabywców o ilości innych dóbr lub usług, które poświęcają w momencie dokonania zakupu.

CENA RÓWNOWAGI RYNKOWEJ:

P - cena, D/S - krzywe popytu i podaży, Q₁ - punkt równowagi, tyle samo dóbr wyprodukowanych co sprzedanych

Przy cenie P₁ zrównuje się popyt z podażą. Mechanizm rynkowy kształtuje cenę równowagi.

CENY ADMINISTROWANE również funkcjonują w gospodarce rynkowej:

1. Ceny kartelowe - ustalane przez kilka przedsiębiorstw lub jedno z przywództwem cenowym.

2. Ceny urzędowe - ustalane przez odpowiednie organy państwowe lub publiczne. Bardzo różny zakres cen, dotyczą surowców, produktów rolnych, łączności, energii elektrycznej.

3. Ceny maksymalne - sprzedawcom nie wolno stosować cen wyższych. Głównie w sytuacji braku dóbr na rynku; mają chronić konsumenta. Ustalane są poniżej ceny równowagi rynkowej P₂.

4. Ceny minimalne - ochrona producenta; dobra nie mogą być sprzedawane poniżej tej ceny. Cena minimalna ustalana jest powyżej ceny równowagi rynkowej P₀. Np. minimalne wynagrodzenia.

5. Ceny orientacyjne - dotyczą głównie towarów o rozproszonej produkcji, np. produkcja rzemieślnicza.

Państwo ma wpływ na ceny (podatki, subwencja, cła).

System cen, który funkcjonuje w Polsce zawiera ceny:

• Produkcji

• Zbytu

• Hurtowe

• Detaliczne

Najwyższą ceną jest cena detaliczna, bo zawiera w sobie całą marżę handlową, na którą składa się marża hurtowa i detaliczna. Cena detaliczna jest większa od hurtowej o marżę detaliczne. Cena hurtowa od ceny zbytu większa jest o marże handlowe. Cena winna pokryć koszty i zabezpieczyć zysk.

WYKŁAD 4 - 25.03.2010 r.

KONIUNKTURA GOSPODARCZA, CYKL KONIUNKTURALNY

Równowaga ekonomiczna - przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych zachodzi równość między podażą dóbr i usług i popytem na nie oraz równość między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego a popytem na te pieniądze.

Koniunktura gospodarcza - wszelkie zmiany aktywności ekonomicznej w gospodarce, dające się zaobserwować za pomocą odpowiednio skonstruowanych miar.

W gospodarce rynkowej występuje ciągły i stały proces zmian w popycie podaży. Równowaga jest ciągle naruszana.

Zmiany, które występują dzielimy na:

1. Wahania sezonowe, które nie są elementem cyklu koniunkturalnego,

2. Wahania przypadkowe, np. wojny, klęski żywiołowe,

3. Trendy - tendencje długookresowe,

4. Polityczne cykle koniunkturalne - cykle wyborcze, prezydenckie,

5. Cykle regionalne - dotyczą rozwoju poszczególnych części kraju,

6. Cykle specjalne - np. cykle świńskie (wahania żywca świńskiego, odbywające się z określoną regularnością),

7. Koniunkturalne - dość regularnie powtarzające się zmiany aktywności ekonomicznej w całej gospodarce. Ich sekwencje, następujące kolejno po sobie, układają się w określoną serię związaną (zwaną?) z cyklem koniunkturalnym lub gospodarczym. (1815 r. po raz pierwszy - wtedy Anglia była najbardziej uprzemysłowiona)
   Dzielimy je na:

1. Cykle krótkie (ok. 3,5 roku) - Kitchin, na podstawie zmian gospodarki w USA i Anglii. Związane ze zmianami zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych.

2. Cykle średnie (7-11 lat) - Juglar, jest to cykl klasyczny. Związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, PNB, inflacją i bezrobociem.

3. Cykle długie (45-60 lat) - Kondratiew, przyczyn szukał w cyklach inwestycyjnych infrastruktury ekonomicznej. Związane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się. Wyróżnił 5 faz:

• Ożywienie

• Szybki wzrost

• Dojrzałość

• Nasycenie

• Recesja

4. Cykle super długie (160 lat)

W 1939 roku Schumpeter podjął próbę teoretycznego wyjaśnienia cykli o różnej długości i próbę wyjaśnienia nakładania się tych cykli na siebie.

Elementy cyklu:

• Czas trwania,

• Fazy i ich proporcje,

• Punkty zwrotne koniunktury,

• Amplitudy wahań wokół linii trendu.

Zewnętrzny obraz cykli jest mocno zróżnicowany. Deformacji ulegały stale wahania faz. Różnice między cyklami powodują, że trafne przewidywanie wszystkich warunków gospodarowania jest bardzo rzadkie.

Naturalną cechą gospodarki rynkowej jest rozwój cykliczny. Wahania się powtarzają.

Klasyczny cykl koniunkturalny obejmuje 4 fazy, między którymi zachodzi związek przyczynowo-skutkowy:

1. Kryzys - załamanie gospodarcze, popyt nie nadążył za podażą (nadpodaż). Spadek ogólnej aktywności gospodarczej, zmniejszenie produkcji i zatrudnienia, spadek giełdowych cen papierów wartościowych, wzrost stopy procentowej. Spadają ceny i stopy zysku, zmniejszają się rozmiary inwestycji, bankrutują słabsze firmy.

2. Depresja - dno kryzysu, zahamowanie spadku produkcji, stabilizacja działalności gospodarczej na bardzo niskim poziomie, stabilizacja zatrudnienia i zysku, rentowne są tylko przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji, zaczynają działać bodźce do odnowy majątku trwałego i wykorzystania nowych technologii.

3. Ożywienie - wyjście z depresji, wzrasta popyt na środki inwestycyjne, wzrasta ich cena i rentowność wśród producentów; wzrasta zatrudnienie wzrost popytu na środki spożycia, poprawia się zysk, a na rynku kapitałowym rośnie popyt na papiery wartościowe.

4. Rozkwit - szczyt koniunktury (boom), wszystkie wielkości (produkcja, zatrudnienie, płace itp.) osiągają poziom wyższy niż przed kryzysem, bezrobocie na poziomie naturalnym, bardzo wysoki poziom inwestycji, popyt przestaje nadążać za podażą, kolejny kryzys.

CYKL KONIUNKTURALNY

Rozwój gospodarki rynkowej i zmiana struktury gospodarki zdeformowały klasyczny cykl koniunkturalny.

We współczesnym cyklu mamy 2 fazy:

• Ekspansji - wydłużona, składa się z ożywienia i rozkwitu

• Recesji - krótszy okres, składa się z kryzysu i depresji

Nadal podstawowym wskaźnikiem cyklu jest realny produkt narodowy brutto.

Recesję notuje się wtedy, gdy absolutny spadek PNB trwa co najmniej pół roku. Moment, w którym realny PNB przestaje spadać obrazuje koniec recesji (dno cyklu klasycznego).

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi co jest przyczyną cyklu. Najczęściej wymieniane to:

• Okresowe zmiany w handlu zagranicznym

• Zmiany w wielkości wydatków na inwestycje

• Teoria cyklu politycznego wyjaśnia przyczynę cyklu

TEORIE CYKLU KONIUNKTURALNEGO - cykl koniunkturalny jest zjawiskiem bardzo złożonym i wielostronnie się go interpetuje:

1. Teoria cykli Marksa - w gospodarce kapitalistycznej do okresowych załamań produkcji doprowadza konkurencja. Przy wysokiej koniunkturze kapitaliści nadmiernie inwestują i rozszerzają produkcję, natomiast konsumpcja pracobiorców utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Mechanizm gospodarczy przeciwstawia interes prywatny kapitalisty interesom całej gospodarki narodowej. Zachowanie kapitalisty, racjonalne z punktu widzenia maksymalizacji racjonalnego zysku, rodzi nadprodukcję i staje się nieracjonalne z punktu widzenia całej gospodarki narodowej.

2. Teoria inwestycyjna Keynesa - cykliczny rozwój jest prawidłowością, a przyczyny wahań tkwią w wahaniach rozmiarów inwestycji. Na początku fazy rozkwitu stopa procentowa jest niska, a wydajność kapitału wysoka. Przedsiębiorcy zwiększają rozmiary inwestycji, co uruchamia efekty mnożnikowe i daje kumulatywny wzrost dochodu i zatrudnienia.

Mnożnik inwestycyjny - mówi o tym, ile razy większy jest ogólny przyrost dochodu od powodującego go przyrostu wydatków na inwestycje.

K =

Y = C + I
∆Y = ∆C + ∆I

K =

K = wzór na efekt mnożnikowy

Wartość mnożnika zależy od krańcowej psychologicznej skłonności do konsumpcji (∆C/∆Y), a więc od tego jaka część przyrostu dochodu ludności zechce wydać na powiększenie konsumpcji.

K - mnożnik inwestycyjny, ∆ - przyrost, Y - dochód, I - inwestycje, C - konsumpcja

3. Teoria determinizmu technologicznego - Schumpeter. Motorem powodującym zmiany gospodarcze jest regulacja przemysłowa (np. rewolucje przemysłowe, postęp techniczny).

4. Teoria sekularnej stagnacji - ekonomiści amerykańscy. Głosi tezę, że kraje kapitalistyczne rozwinięte doszły do stanu dojrzałości gospodarczej, w którym wzrost ekonomiczny jest wolniejszy niż w przeszłości. Sekularna stagnacja przejawia się poprzez zmianę charakteru cyklu koniunkturalnego. Depresje są głębsze i dłuższe, a okresy ożywienia - słabsze i krótsze.

Przyczyny:

• Spadek stopy przyrostu ludności

• Ograniczenie ekspansji geograficznej

• Zmniejszenie rozmiarów akumulacji kapitału

WYKŁAD 5 - 08.04.2010 r.

SYSTEM PIENIĘŻNO-KREDYTOWY

System pieniężny - ogół norm prawnych określających podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartość, zakres cyrkulacji, wymienialność na pieniądz innych państw. Istnieje także pieniądz bankowy i elektroniczny.

FUNKCJE PIENIĄDZA:

1. Miernik wartości - mierzy wartość towaru; nie musimy mieć pieniędzy realnych.

2. Środek wymiany - cyrkuluje (pieniądz - towar - pieniądz…); musimy mieć pieniądz realny.

3. Środek płatniczy - spłacenie kredytu, podatków.

4. Środek tezauryzacji - bogacenie się, (nie wystarczy pieniądz papierowy), zamiana pieniądza na ziemię, nieruchomości, dzieła sztuki, akcje, itp.

5. Pieniądz światowy - gdy państwo gwarantuje jego pełną wymienialność zewnętrzną i swobodę posługiwania się nim w obrotach płatniczych i kapitałowych.

WARUNKI, ABY PRZEDMIOT NAZWANO PIENIĄDZEM:

1. Musi być powszechnie akceptowany jako środek regulowania wszelkich zobowiązań.

2. Musi występować w określonej proporcji ilościowej w stosunku do ogółu produktów przeznaczonych do wymiany handlowej w całej gospodarce.

CECHY PIENIĄDZA:

1. Trwałość - dany towar nie będzie się psuł,

2. Przenośność - nie może być ani za ciężki, ani za duży,

3. Podzielność - dzieli się na małe jednostki bez straty na wartości.

4. Ograniczona podaż

ISTOTA PIENIĄDZA:

1. Wartość wymienna - daje się wymienić.

2. Wartość użytkowa - jest ucieleśnieniem wartości użytkowej wszystkich innych towarów.

POPYT NA PIENIĄDZ - rodzaj popytu wynika z funkcji pieniądza:

1. Transakcyjny - pieniądz jest środkiem wymiany, dotyczy zakupów.

2. Przezornościowy - wynika z funkcji środka wymiany, ale dotyczy zakupów w przyszłości.

3. Spekulacyjny - wynika z funkcji pieniądza jako środka gromadzenia wartości.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POPYT NA PIENIĄDZ:

1. Dochody osobiste - wzrost dochodów powoduje wzrost popytu.

2. Wzrost cen - wzrost cen zwiększa popyt na pieniądz.

3. Wysokość stopy procentowej - spadek stopy procentowej zwiększa popyt na pieniądz.

4. Spodziewany wzrost cen.

Podaż pieniądza jest regulowana przez Bank Centralny na podstawie:

• Wzrostu dochodu narodowego.

• Przewidywanego wzrostu cen.

• Możliwości zwiększenia szybkości obiegu pieniądza.

• Wpływu oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych (np. na papiery wartościowe, pożyczki, wkłady terminowe)

Zasoby pieniężne - suma wszystkich form pieniądza posiadanych przez obywateli w danym momencie.

MIARY ZASOBÓW PIENIĘŻNYCH:

1. M1 - zasoby o najwyższej płynności - całość zasobów pieniężnych ludności (banknoty, monety) i depozyty na rachunkach płatnych na żądanie.

2. M2 - obejmuje M1 i rachunki oszczędnościowe terminowe do określonej wysokości.

Relacja M2:M1 w USA - 4:1, PL w grudniu 2009 r. M2:M1 prawie 2:1

Bank - instytucja ściśle związana z pieniądzem. Nazwa pochodzi od włoskiego „banco” - ławka. I instytucje bankowe powstały w XVI w. w północnych Włoszech. I publiczny bank - Barcelona XIV w.

FUNKCJE BANKÓW:

1. Ekonomiczna - polegana zmianie pieniądza oszczędnościowego w pieniądz inwestycyjny, przynosi korzyści bankom.

2. Rachunkowo-operacyjna - prowadzenie rachunków wszystkich podmiotów.

3. Usługowa - np. oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie.

System bankowy tworzą wszystkie rodzaje banków działające w gospodarce.

We współczesnej gospodarce funkcjonuje dwustopniowy system bankowy:

• Bank Centralny (nieprywatny)

• Podlegające mu inne banki (spółdzielcze, komercyjne i specjalistyczne)

Prócz banków funkcjonują też wąsko wyspecjalizowane instytucje bankowe i parabankowe, np. domy bankierskie, domy dyskontowe, instytucje kredytów ratalnych.

Odrębną grupę stanowią niebankowe instytucje pośrednictwa finansowego, np. towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze powiernicze.

Operacje, które wykonują banki dzielimy na:

1. Pasywne

1. Przyjmowanie wkładów (terminowe i a vista - na żądanie).

2. Emitowanie własnych papierów wartościowych.

3. Prowadzenie rachunków operacyjnych dla podmiotów.

2. Aktywne

1. Dokonywanie przelewów.

2. Dokonywanie wpłat gotówkowych.

3. Udzielanie kredytów.

RODZAJE KREDYTÓW:

1. Krótkoterminowe - 1 rok, finansowanie bieżących operacji.

2. Średnioterminowe - 2-5 lat, zakup maszyn.

3. Długoterminowe - ponad 5 lat, finansowanie przedsięwzięć, inwestycji.

W kredycie konieczne jest określenie celu, a w pożyczce nie trzeba tego robić.

W gospodarce rynkowej wiele transakcji zawiera się na zasadzie wzajemnego pożyczania kapitału obrotowego. Polega to na czasowym odroczeniu zapłaty za nabywane towary. Nabywca wystawia wtedy weksel handlowy.

Weksle - dokumenty kredytu krótkoterminowego, zawierające bezwzględne zobowiązanie wystawców do zapłacenia określonych kwot pieniężnych. Dla zachowania ważności dokument musi spełniać warunki formalne:

• Musi zawierać nazwę „weksel”

• Polecenie zapłaty przez wymienioną osobę oraz nazwisko osoby, której ma zapłacić

• Zapłata winna być określona sumą pieniężną

• Musi być oznaczony termin i miejsce płatności

• Podpis odręczny wystawcy weksla

Z obrotem weksla związane są takie pojęcia:

Dyskonto weksli - skupywanie weksli przez banki.

Remitent - osoba wskazana na wekslu, której ma być wypłacona suma wekslowa; pierwszy posiadacz weksla.

Indos - przeniesienie prawa z weksla na inną osobę.

Indosant - osoba, która przenosi weksel przez indos.

Indosatariusz - osoba, na rzecz której następuje przeniesienie weksla.

Awal - poręczenie zapłaty sumy pieniężnej.

Domicyl - wyznaczenie miejsca płatności weksla u osoby trzeciej.

FUNKCJE WEKSLI:

1. Kredytowa - kredyt krótkoterminowy.

2. Obiegowa - można przenieść prawa wekslowe.

3. Płatnicza - można zapłacić wekslem.

4. Gwarancyjna.

5. Refinansowa - przed terminem płatności można weksel złożyć w banku do dyskonta.

TYPY WEKSLI W OBROCIE WEKSLOWYM:

1. Weksel własny (suchy, prosty) - na rynku są dwa podmioty (A i B)

TOWAR

WEKSEL

Dłużnik (wystawca) Wierzyciel (remitent)

2. Weksel trasowany (ciągniony) - na rynku są trzy podmioty (A, B i C) - papier wartościowy, który zawiera bezwarunkowe polecenie osoby wystawiającej weksel skierowany do innej osoby o zapłacenie przez nią osobie wskazanej lub na jej zlecenie określonej sumy pieniędzy w oznaczonym miejscu i czasie.

TOWAR

dłużnik, trasat

AKCEPT

c b

d a

Jeżeli podmiot B jest dłużnikiem podmiotu A (TOWAR), a podmiot A - dłużnikiem podmiotu C (a - TOWAR), A wystawia polecenie zapłaty B do C. Jeżeli B to zaakceptuje (AKCEPT), podmiot A przekazuje weksel do C (b). C przedkłada weksel podmiotowi B (c) i B spłaca dług (d).

Jeśli posiadacz weksla decyduje się na dyskonto, otrzymuje z banku kredyt. Banki pobierają przy dyskoncie stopę procentową, zwaną stopą dyskontową. Obliczenia dyskonta dokonuje się za pomocą wzrou:

w * d * t

O = 360 * 100

O - kwota odsetek, w - suma weksla, d - stopa dyskontowa, t - ilość dni pozostających do daty płatności weksla (rok=360, miesiąc=30, kwartał=120, półrocze=180 dni)

Zadanie

Bank przyjął do dyskonta weksel na sumę 100 000 zł przy stopie dyskontowej 30%, a do dnia płatności pozostało 60 dni. Ile posiadacz weksla otrzyma za niego w banku??

O = (100 000 * 30 * 60) / (360*100) = 5 000

100 000 - 5 000 = 95 000

Wszystkie rozliczenia pieniężne dzielimy na:

1. Bezpośrednie:

1. Gotówkowe (kasowe)

2. Bezgotówkowe (zapłata wekslem, kompensata)

2. Pośrednie (za pośrednictwem banków):

1. Gotówkowe (wpłata gotówki na rachunek bankowy, czek gotówkowy zwykły)

2. Bezgotówkowe (przelew bankowy, czek rozrachunkowy, akredytywa)

Akredytywa - wyodrębnienie środków pieniężnych dłużnika na specjalnym rachunku w banku wierzyciela.

WYKŁAD 6 - 15.04.2010 r.

ROLA BANKU CENTRALNEGO W REGULACJI PIENIĄDZA NA RYNKU

Globalna podaż pieniądza to ilość zasobów pieniężnych przedstawionych przez instytucje finansowe (przeważnie banki) do dyspozycji wszystkich podmiotów działających w gospodarce.

Bank Centralny reguluje podaż pieniądza na rynku, wykorzystując następujące narzędzia:

1. Stopy procentowe

2. Rezerwy obowiązkowe

3. Operacje otwartego rynku

4. Operacje kursowe

Stopa procentowa - cena, jaką musi zapłacić kapitało biorca za użytkowanie pożyczonego kapitału. Wzrost stopy procentowej zwiększa skłonność do oszczędzania, powoduje to, że wzrastają wkłady depozytowe, które umożliwiają wzrost podaży pieniądza. W okresie recesji gospodarczej, bank centralny obniża stopę procentową, przez co zwiększa ekspansję kredytową - nazywamy to polityką taniego pieniądza. W okresie ekspansji gospodarczej następuje podniesienie stóp procentowych i to działanie zwane jest polityką trudnego pieniądza.

Kiedy banki wykorzystają swoje rezerwy mogą zaciągnąć w Banku Centralnym kredyt lombardowy pod zastaw papierów emitowanych przez skarb państwa, weksle, płacąc stopę lombardową. Bank centralny ustala stopę lombardową w zależności od koniunktury gospodarczej. Bank centralny może udzielić bankom handlowym kredytu redyskontowego. Kredyt ten udzielany jest pod zastaw weksli. Jeśli bank centralny podniesie stopę redyskonta, to spowoduje wzrost stóp dyskontowych wg których banki handlowe przyjmują weksel od swoich klientów. Spowoduje to podrożenie kredytu i spadek popytu na kredyt.

Rezerwy obowiązkowe tworzą banki komercyjne, rezerwa jest przechowywana w banku centralnym na nieoprocentowanych rachunkach. Obniżenie stopy rezerwy zwiększa podaż pieniądza, zwiększa możliwość udzielania kredytów przez banki. Jeśli stopa rezerwy jest podwyższona, rezerwa jest większa, zmniejsza się popyt na kredyt i to ogranicza aktywność gospodarczą.

Operacje otwartego rynku w Polsce wykorzystanie poraz w pierwszy w połowie 1992 r. Operacje otwartego rynku to kupno i sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych będących w obrocie rynkowym. Jeśli bank centralny skupuje papiery to wpływa na płynność systemu bankowego.

Operacje kursowe - poprzez obniżenie kursu waluty obcej, bank centralny skłania banki komercyjne do zamiany waluty krajowej na obcą. Banki biorą walutę obcą z rezerw. Banki centralny jeśli skupuje walutę obcą (skupuje jeśli podniesie jej kurs), odsprzedaje ją i zwiększa wartość waluty krajowej.

Zmiany w systemie bankowym w Polsce po roku 1982:

1. Wyodrębnienie ze struktur rządowych instytucji banku i nadanie jej niezależności w kreowaniu polityki pieniężno-kredytowej.

2. Wydzielenie z NBP działalności kredytowej gospodarki i przekazanie jej do banków komercyjnych.

3. Wyodrębnienie ze struktury NBP kas oszczędnościowych i powołanie banku państwowego PKO.

4. Wprowadzenie konkurencyjności między bankami, oparcie ich działalności na rachunku ekonomicznym.

5. Wprowadzenie nadzoru bankowego przez Bank Centralny w stosunku do pozostałych.

6. Zmiana struktury własności niektórych banków państwowych.

7. Pełna autonomia NBP i całkowita odpowiedzialność za wartość pieniądza krajowego.

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA

Jest to zbiór instytucji, norm regulacyjnych i ochronnych państwa oraz reguł rynkowych podejmowania i realizacji decyzji finansowych.

PODMIOTY SYSTEMU FINANSOWEGO:

1. Bank Centralny

2. Banki komercyjne

3. Dysponenci funduszy publicznych:

1. Budżet centralny

2. Budżety regionalne i lokalne

3. Fundusze ubezpieczeń społecznych

4. Pozabudżetowe fundusze publiczne

5. Giełdy, biura maklerskie

System finansowy państwa obsługuje wszystkie podmioty gospodarki i kształtuje stosunki finansowe w gospodarce poprzez oddziaływanie na wzajemne relacje między wszystkimi podmiotami.

System budżetowy państwa - jeden z ważniejszych elementów systemu finansowego.

Budżet państwa to roczne zestawienie (w założeniach i według wykonania) dochodów i wydatków państwa. (!!)

W Polsce od 1991 roku rozdzielono budżety państwa i gmin (budżety lokalne - gminne - wyłączono z budżetu państwa, a regionalne - wojewódzkie - połączono z budżetem państwa).

Budżet państwa spełnia trzy rodzaje funkcji:

1. Ekonomiczna; np.:

1. Fiskalna - ściąganie podatków.

2. Redystrybucyjna - najważniejsza; udział budżetu we wtórnym podziale dochodu narodowego.

3. Alokacyjna - zapewnienie dopływu środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych

4. Równowagi gospodarczej

5. Wzrostu gospodarczego

2. Zarządzania - planowanie i administrowanie wydatkami, kontrola dochodów i wydatków.

3. Społeczna - dzięki budżetowi następuje uspołecznienie procesu podejmowania decyzji (demokracja); działania negocjacyjno-polityczne; wychowywanie społeczeństwa.

Za najważniejszą i najbardziej podstawową uważa się funkcję redystrybucyjną. Najbardziej miarodajną podstawę oceny redystrybucji dochodu uważa się stopę redystrybucji, która wyraża relację wydatków lub dochodów budżetu państwa do Produktu Krajowego Brutto lub Dochodu Narodowego. Informuje ona jaka część PKB lub DN transferowana jest przez budżet państwa. Nie ma jednej optymalnej stopy redystrybucji budżetowej. Przyjmuje się, że dolną granicę wyznacza taka skala wydatków, która nie pogorszy pozycji materialnej pracowników sektora publicznego. Górna granica - poziom wydatków, który zaczyna hamować rozwój podmiotów gospodarczych z powodu nadmiernych podatków.

Budżet państwa w Polsce nie obejmuje wszystkich dochodów i wydatków sektora publicznego. Po stronie dochodów skupia się ok. 50%, a wydatków 54%. Resztę środków transferują budżety gmin oraz fundusze celowe.

W strukturze budżetu państwa wyróżnia się:

1. Zestawienie bezzwrotnych dochodów i wydatków, których saldo stanowi wynik (deficyt lub nadwyżkę).

2. Zestawienie przychodów i rozchodów związanych z zaciąganiem, udzielaniem i spłatą kredytów zagranicznych. Saldo jest saldem kredytów zagranicznych.

3. Sumy sald budżetu i sald kredytów zagranicznych. W Polsce jest to saldo ujemne.

Jeśli system budżetowy ma zdolność finansowania wydatków otrzymanymi dochodami, to mamy równowagę budżetową.

Przeważnie wydatki są większe od dochodów - deficyt budżetowy.

Suma deficytów budżetowych okresów poprzednich stanowi dług publiczny państwa. Suma nadwyżek stanowi majątek publiczny. Jest on finansowany zobowiązaniem władz państwowych z tytułu zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytu. Wyróżnia się krajowy i zagraniczny dług publiczny. Koszty obsługi długu publicznego (spłąty odsetek i spłaty rat) są często powodem zaciągania kolejnych pożyczek.

We współczesnej teorii finansów publicznych za niebezpieczny uznaje się taki deficyt, który powoduje pogorszenie pozycji budżetu w roku następnym.

Deficyt budżetowy w miliardach złotych w Polsce:

1999 - 12,5

2000 - 15,4

2001 - 32,4

2002 - 39

2003 - 38,4

2004 - 45

2005 - 38,8

2006 - 30

2007 - 30

2008 - 50

2010 - 52 , pierwszy kwartał 25,5 mld

SPOSOBY ZMNIEJSZANIA DEFIZYTU BUDŻETOWEGO:

1. Zwiększenie dochodu.

2. Zmniejszenie wydatków i zmiana ich struktury.

3. Kolejna pożyczka.

4. Darowizny.

5. Zwiększenie emisji pieniądza przez bank.

6. Operacje otwartego rynku (sprzedaż obligacji), inflacyjna i nieinflacyjna ścieżka likwidacji deficytu budżetowego.

Polska jest mocno zadłużona wobec innych krajów (Francja, Austria, Niemcy, Wielka Brytania, Kanada, Japonia).

Istnieją też kraje zadłużone wobec Polski (Irak, Syria, Kuba, Algieria); ok. 1,2 mld.

Uzyskiwane za pośrednictwem podatków dochody przyjmują postać wydatków i wracają do gospodarki w formie świadczeń publicznych, koniecznych i pożytecznych.

Świadczenia konieczne dotyczą obrony narodowej, bezpieczeństwa publicznego - takich dóbr, których nie wytworzy sektor prywatny.

Świadczenia publiczne i pożyteczne dotyczą wypłat transferowych na oświatę, służbę zdrowia, a więc takich, które mogą być i w części są realizowane przez sektor prywatny.

WYKŁAD 7 - 22.03.2009 r.

Dochody, które wpływają do budżetu państwa są formą wydatków. Wracają do gospodarki w formie świadczeń publicznych koniecznych (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne; dobra nie wytwarzane przez sektor prywatny) i pożytecznych (dotyczą wypłat transferowych na oświatę, służbę zdrowia; częściowo realizowane przez sektor prywatny).

WYDATKI:

1. Nabywcze (realne) - wynikają ze zgłaszanego popytu.

2. Redystrybucyjne (przelewowe) - stanowią przeniesienie środków pieniężnych pomiędzy podmioty uprawnione przez prawo do tych operacji. Podstawową formą tych wydatków są subwencje.

Subwencja - bezzwrotna pomoc finansowa udzielana podmiotom, obowiązująca.

SUBWENCJA:

1. Ogólna - przydzielana na podstawie kryteriów obiektywnych (np. liczba szkół, szpitali, mieszkańców, itp. w danym miejscu); nie jest podane na co ma być przeznaczona. Ok. 95% subwencji.

2. Przedmiotowa - przekazana na realizację konkretnych zadań, np. dopłata do centralnego ogrzewania, do kredytów udzielonych rolnikom, itp. Ok. 5% subwencji.

Budżet - narzędzie polityki rządu. Jeżeli np. rząd pragnie zmniejszyć bezrobocie przez zwiększenie popytu, to rozmyślnie zwiększy swoje wydatki ponad dochody i będzie wtedy prowadził politykę deficytu budżetowego. Jeżeli rząd będzie chciał ograniczyć popyt na dobra i usługi (groźba inflacji), to wprowadzi politykę nadwyżki budżetowej.

BUDŻET PAŃSTWA:

1. prawie 90% budżetu państwa stanowią dochody podatkowe, a reszta to dochody nie podatkowe. W 90% większość tworzy podatki pośrednie (prawie 60%) a około 25% to podatki dochodowe.

2. dochody nie podatkowe prawie 10%.

Jednostka budżetowa - wydatki pokrywane z budżetu państwa, a wszystkie dochody wpływają do budżetu - metoda budżetowania brutto; np. szkoły, szpitale, itp.

Zakład budżetowy - całkowita lub częściowa odpłatność za usługi. Różnice między dochodami a kosztami pokrywa budżet - metoda budżetowania netto.

Wydatki budżetu państwa - jeśli wszystkie wydatki weźmiemy za 100% to:

• ponad 20% obowiązkowe ubezpieczenia społeczne,

• obsługa długu publicznego 11% ,

• 8% pomoc społeczna,

• obrona narodowa 6%,

• szkolnictwo wyższe 4,2 %,

• ochrona zdrowia 2,2% ,

• 0.1% kultura fizyczna i sport,

• turystyka 0%.

Wynik budżetu państwa i państwowy dług publiczny w relacji do PKB:

Dochody budżetu państwa stanowiły 20.1% PKB - Wydatki 21.4 % - Wynik - 1.4%Państwowy dług publiczny 45% .

Dotacje podmiotowe stanowią 97% wszystkich dotacji.

System podatkowy państwa - zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarki.

Podatki to pieniężne świadczenia na rzecz państwa.

CECHY PODATKÓW:

1. Powszechność - każdy płaci (wszystkie podmioty).

2. Przymusowość - jeśli nie płacimy - sankcje, kary.

3. Bezzwrotność.

4. Nieodpłatny charakter - nic nie dostaniemy jak zapłacimy.

FUNKCJE PODATKÓW W GOSPODARCE:

1. Fiskalna - ściągnięcie należności.

2. Redystrybucyjna - wtórny podział DN przez podatki i budżet.

3. Kontrolna - państwo kontroluje działalność gospodarczą.

4. Wyrównawcza.

PODZIAŁ PODATKÓW ZE WZGLĘDU NA:

1. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA:

1. Majątkowe - np. otrzymany spadek, przyrost majątku.

2. Przychodowe - ziemia, kapitał, praca (czynniki produkcji).

3. Dochodowe - podstawą opodatkowania jest czysty dochód.

4. Konsumpcyjne - wszystkie nabywane towary.

2. ŹRÓDŁA POKRYCIA PODATKÓW:

1. Bezpośrednie - podstawą opodatkowania jest dochód lub majątek. Jest to podatek dochodowy od osób:

• fizycznych (PIT) - 19%, 30% i 40% do roku 2008, od roku 2009 obowiązują dwie stawki 18% i 32%

• prawnych (CIT) - 19%

Funkcjonuje w Polsce od 1992 roku.

1. Pośrednie - podatki od przejawu istnienia dochodu (7% i 22%).

• Akcyza - w Polsce o 1993 r., pobierany od niektórych produktów krajowych i importowanych (alkohol, paliwo, papierosy, itp.). Jest przekazywana do budżetu państwa i wliczona w cenę towaru - płaci ją nabywca. Stanowi 1/5 wpływów z podatków.

• VAT - funkcjonuje w Polsce od listopada 1992 r. Jest to inna forma podatku obrotowego, wprowadzona po raz pierwszy we Francji.

Przykład - PRODUKCJA KOSZULEK

1. MATERIAŁ - 2 000 zł 7% VAT 140 zł

2. FABRYKA KUPIŁA ZA 2 140 zł, WYCENIŁA KOSZULKI NA 3 000 zł

VAT = 7% * 3 000 zł - 140 zł = 70 zł

3. SKLEP KUPIŁ ZA 3 070 zł, WYCENIŁ KOSZULKI NA 4 000 zł

VAT = 7% * 4 000 zł - 70 zł - 140 zł = 70 zł

4. CAŁY PODATEK MUSZĄ ZAPŁACIĆ KONSUMENCI W SKLEPIE!

3. PODMIOT POBIERAJĄCY PODATEK:

1. Centralne (majątkowe, dochodowe).

2. Lokalne (do budżetu gminy - od nieruchomości, gruntowy, od psa, środków transportu, opłata klimatyczna, itp.)

4. ZWIĄZEK MIĘDZY STOPĄ PODATKOWĄ A PRZEDMIOTEM OPODATKOWANIA, DZIELI PODATKI NA TAKIE:

1. Proporcjonalny (liniowy) - taka sama stopa podatkowa dla wszystkich.

2. Progresywny - stopa podatkowa rośnie wraz ze wzrostem wartości przedmiotu opodatkowania.

3. Regresywny - stopa opodatkowania maleje w miarę wzrostu wartości podstawy opodatkowania.

Narzędzie analizy między wpływami do budżetu a poziomem stopy podatkowej to krzywa Laffera.

WYKŁAD 8 - 29.04.2010 r.

RYNEK FINANSOWY, GIEŁDA

Rynek finansowy - dotyczący operacji związanych ze środkami pieniężnymi.

PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO (ze względu na czas dysponowania środkami i cel):

1. Rynek pieniężny - rynek operacji i kredytów krótkoterminowych, czas realizacji do 1. roku;

2. Rynek kapitałowy - rynek kredytów średnio- i długookresowych, głównie przeznaczony na realizację inwestycji:

1. Pierwotny - obejmuje sprzedaż nowych papierów wartościowych. Występują dwa rodzaje emisji: publiczna (kierowana do wszystkich odbiorców) i niepubliczna (kierowana do określonej grupy nabywców, np. pracowników).

2. Wtórny - dotyczy obrotu wyemitowanymi papierami między inwestorami; obrót wtórny dokonuje się głównie na tzw. Rynku podstawowym czyli na giełdzie papierów wartościowych. Obrót wtórny papierami wartościowymi nie dopuszczonymi na giełdę dokonuje się na tzw. rynku równoległym, który dzielimy na:

• Rynek pozagiełdowy - papiery nie notowane na giełdzie.

• Giełda

Na rynku kapitałowym stopy dochodowości walorów są dość wysokie, ale podlegają znacznym wahaniom i ryzyko zawieranych transakcji jest duże.

WAŻNI UCZESTNICY RYNKU KAPITAŁOWEGO:

1. Przedsiębiorstwa - emitują akcje i obligacje, by pozyskać fundusz na rozwój; ale też chętnie skupują takie walory.

2. Osoby fizyczne - nabywają walory, dostarczając funduszy na rynek kapitałowy.

3. Rządy centralne, władze lokalne - zaciągają kredyty długoterminowe na finansowanie inwestycji w sferze nieprodukcyjnej.

Papiery wartościowe to dokumenty potwierdzające prawa majątkowe ich właścicieli lub wierzytelności będące w części przedmiotem obrotów na rynku kapitałowym.

Rynek papierów wartościowych jest znaczącym elementem każdej gospodarki. Obejmuje transakcje kupna i sprzedaży akcji i obligacji.

W Polsce najlepiej jest rozwinięty rynek wtórny, gdyż dotychczasowe uregulowania prawne dotyczą niemal wyłącznie giełdy papierów wartościowych.

PODSTAWOWY PODZIAŁ PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH:

1. Papiery dywidendowe - należą wyłącznie akcje; stanowią one dowód uczestnictwa we własności kapitału spółki akcyjnej. Właściciele akcji mają prawo do udziału w zysku spółki (otrzymują tak zwaną dywidendę),

2. Papiery procentowe,

3. Papiery dowodowe.

PODZIAŁ AKCJI:

• Imienne i na okaziciela,

• Pojedyncze i zbiorowe,

• Zwykłe i uprzywilejowane (właściciele akcji uprzywilejowanych otrzymują stałą dywidendę, zyski otrzymują przed właścicielami akcji zwykłych, swoje akcje mogą zamienić na zwykłe).

AKCJE MAJĄ 3 CENY:

• Nominalna - podawana jest na akcji, jest jednostka kapitału akcyjnego.

• Emisyjna - cena, po której akcje są sprzedawane.

• Bieżąca rynkowa - jeśli jest większa od emisyjnej to nadwyżka stanowi dodatkowy dochód akcjonariusza; różnica między ceną emisyjną a bieżącą stanowi kapitał zapasowy.

Zadanie:

Obliczyć wartość kapitału akcyjnego i zapasowego, jeżeli emituje się 5 000 akcji po cenie nominalnej 50 zł i cenie emisyjnej 60 zł.

Kapitał akcyjny: 5 000 * 50 = 250 000 zł

Kapitał zapasowy: 5 000 * (60 - 50) = 50 000 zł

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA KURSY AKCJI:

• Warunki działalności gospodarczej przedsiębiorstw.

• Wyniki finansowe działalności.

Giełda jest bardziej wrażliwa na pierwszy czynnik.

Inne czynniki wpływające na kursy akcji:

• Stopa procentowa od oszczędności (wzrost ceny powoduje spadek popytu na akcje),

• Dochody ludności (spadek dochodów powoduje spadek popytu na akcje),

• Aktywność inwestorów zagranicznych,

• Wysoka inflacja (powoduje tendencje spadkowe),

• Zmiany polityczne,

• Niepewność.

4. Obligacje (papiery procentowe) też są przeznaczone do obrotu giełdowego, ale ich charakter jest zupełnie inny. Poświadczają one wierzytelność na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania. Obligacje są dowodem zaciągnięcia długu. Ich zaletą jest wyższe oprocentowanie niż oszczędności trzymanych w banku.

OBLIGACJE SĄ EMITOWANE PRZEZ:

• Rząd

• Władze lokalne

• Firmy

• Organizacje społeczne, posiadające osobowość prawną i fundacje prowadzące działalność gospodarczą.

Za najbardziej bezpieczne obligacje uważa się emitowane przez instytucje publiczne, np.

• Obligacje Skarbowe - emitowane przez Skarb Państwa - celem takich obligacji jest dostarczenie dodatkowych dochodów do budżetu państwa;

• Obligacje Komunalne - emitowane przez samorządy terytorialne.

Dochód z tytułu posiadania obligacji jest stały, ich wartość waha się jednak wraz ze zmianami stopy procentowej. Gdy stopa procentowa spada, powoduje wzrost wartości obligacji i odwrotnie.

Zasadnicze różnice między akcją a obligacją są dwie:

• Pierwsza różnica polega na tym, że kapitał obligacyjny może ulec deprecjacji (spadek wartości) w procesie inflacyjnym, natomiast wartość akcji uzależniona jest od aktywów rzeczowych i przyrostu ich wartości. Tak więc akcja zabezpiecza właściciela przed skutkami inflacji.

• Druga różnica występuje w dziedzinie ryzyka gospodarczego. Kapitał obligacyjny jest uniezależniony od ryzyka decyzji gospodarczych podejmowanych przez emitenta, natomiast kapitał akcyjny jest uzależniony od niego (kapitał ryzyka).

INNE PAPIERY PROCENTOWE:

• Weksle

• Listy zastawne (głównie w kolejnictwie)

• Skrypty dłużne (pożyczki na rozwój majątków ziemskich)

• Czeki

• Bony skarbowe emitowane przez Ministra Finansów na krótkie okresy (do 52 tygodni; służą do zaciągania pożyczek wykorzystywanych dla zachowania płynności finansowania bieżących wydatków budżetu państwa. W praktyce są nabywane głównie przez banki i podmioty gospodarcze).

5. Papiery dowodowe - stanowią dowód uczestnictwa w transakcjach handlowych (bony i cegiełki).

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Jest to szczególny rodzaj rynku, którego pierwowzorem były jarmarki (początkowo z obecnością towaru, a później bez niej).

Giełda jest często podawana jako przykład rynku doskonałego, bo wysoka przejrzystość rynkowa, powszechny dostęp do informacji, płynność rynkowa, unifikacja i standaryzacja przedmiotów obrotu.

Pierwsze właściwe giełda powstały: w XVI w. w Amsterdamie, W XVII w. powstały giełdy w Paryżu i Londynie. 1771 r. - Wall Street; XIX w. - Tokio.

Historia Polskiej Giełdy sięga roku 1817. Funkcjonowała ona do 1839 r. w Warszawie, Łodzi, Krakowie i Lwowie. Zaprzestano jej działalności na okres wojen i dopiero w 1991 roku powstała Warszawska Giełda (początkowo z 5 spółkami, a po 6 latach spółek było już 200).

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest spółką akcyjną, a jej głównym akcjonariuszem jest Skarb Państwa.

ORGANY GIEŁDY:

1. Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy

2. Rada Giełdy

3. Zarząd Giełdy

NA POLSKIM RYNKU GIEŁDOWYM DZIAŁAJĄ INSTYTUCJE:

1. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd - nadzór,

2. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych - rejestracja i przechowywanie,

3. Fundusze powiernicze,

4. Biura maklerskie,

5. Towarzystwa ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne,

6. Narodowe Fundusze Inwestycyjne.

Giełdy różnią się formą prawną, zasadami uczestnictwa, zakresem działania i funkcjami.

PODZIAŁ MODELI GIEŁD W PRAKTYCE MIĘDZYNARODOWEJ ZE WZGLĘDU NA FORMĘ PRAWNĄ:

1. Model amerykański - (Ameryka, Północna, Holandia, Australia, Szwajcaria..) wg tego modelu giełda to instytucja prywatno-prawna, najczęściej spółka akcyjna (korporacja). Zrzesza ona handlowców, kupców, bankierów, którzy za pomocą giełdy realizują swoje interesy. Tylko uczestnicy są uprawnieni do zawierania transakcji na giełdzie. Osiągane zyski nie dzielą się między uczestników, służą finansowaniu rozwoju giełdy. Giełda rządzi się sama; państwo czuwa, by działała zgodnie z prawem.

2. Model niemiecki - giełda to instytucja publiczno-prawna. Państwo za pośrednictwem ministrów wydaje zezwolenia, określa zasady ustalania cen, organizację giełdy, kontroluje jej działalność.

Największe giełdy: USA, Tokio, Londyn, Paryż, Frankfurt nad Menem. Największy stopień koncentracji obrotów: Londyn.

Na większości giełd stosowane są dwa systemy notowań:

1. Notowania punktowe - wszystkie transakcje są dokonywane po tej samej cenie, według tak zwanego kursu jednolitego. O cenie tej decydują złożone przez inwestorów zlecenia zakupu i sprzedaży papierów wartościowych.

2. Notowania ciągłe - transakcje mogą być zawierane przy różnych poziomach cen. Na początku jest ustalany kurs otwarcia na podstawie złożonych zleceń, a cena, po której jest dokonywana ostatnia transakcja to kurs zamknięcia.

FUNKCJE GIEŁDY:

1. Mobilizacja kapitału - transfer od pierwotnych dysponentów do bezpośrednich użytkowników.

2. Transformacja kapitału - można go przesunąć do bardziej rentownych branż.

3. Wycena kapitału - kształtowanie cen kapitału.

WYKŁAD 9 - 17.04.2008

PODSTAWY TEORII ZACHOWAŃ KONSUMENTA

Maksymalne zaspokojenie potrzeb - następuje poprzez konsumpcję dóbr i usług

Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest użyteczność dóbr i usług, użyteczność czyli subiektywna przyjemność wynikająca z ich konsumpcji. Dobro jest użyteczne jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb.

Konsument - jego podstawowy cel to maksymalne zaspokojenie potrzeb przez konsumpcję dóbr i usług. Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest użyteczność dóbr i usług.

Użyteczność - subiektywna przyjemność wynikająca z konsumpcji dóbr. Dobro jest użyteczne jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb. Użyteczność jest to suma zadowolenia jaką osiąga się z posiadania lub konsumowania dobra.

W teorii konsumenta zakłada się, że konsument jest podmiotem racjonalnym, dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści, jest też podmiotem suwerennym w zakresie tworzenia preferencji.

PODSTAWĄ TEORII WYBORU KONSUMENTA SĄ NASTĘPUJĄCE ZAŁOŻENIA:

1. Wybory konsumenta są zgodne z jego własnym interesem.

2. Konsument dokonuje wyboru między alternatywnymi dobrami na podstawie dostępnych informacji.

3. Istnieje możliwość substytucji dóbr w wyborach dokonywanych przez konsumenta.

Podstawową kategorią, która wyjaśnia prawidłowości zachowania konsumenta jest użyteczność dobra.

Konsument dąży do wybrania takiej kombinacji konsumowanych dóbr, która daje mu największe zadowolenie.

W ANALIZIE ZACHOWAŃ KONSUMENTA ROZRÓŻNIA SIĘ:

1. Użyteczność całkowitą - suma użyteczności konsumowanej ilości dóbr i usług.

Krzywa użyteczności całkowitej rośnie wraz ze wzrostem ilości konsumowanych dóbr, ale rośnie coraz wolniej. Wynika to z faktu, że użyteczność krańcowa maleje.

2. Użyteczność krańcową - wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia konsumpcji dobra o jedną jednostkę. Użyteczność krańcowa (marginalna) zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (Gossena) - mówi o tym, że zadowolenie z jednej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe niż z dwóch (z dwóch większe niż z 3, itd.).

Podstawą wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr. Pozwala on na skonstruowanie tak zwanych krzywych obojętności. Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Składa się ona z punktów odpowiadających koszykom dóbr o tej samej użyteczności całkowitej, czyli przynoszących to samo zadowolenie.

Analiza krzywej obojętności konsumenta pozwala określić rozmiary substytucji jednego dobra przez drugie. Miernikiem efektu substytucji jest marginalna stopa substytucji, która określa jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę, w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji. Miara efektu substytucji jest więc relacja między przyrostem spożycia jednego dobra, a spadkiem konsumpcji dobra drugiego.

OGRANICZENIA WYBORU KONSUMENTA:

1. Zasoby pieniężne, którymi dysponuje.

2. Ceny dóbr i usług.

WYDATKI = SUMA DÓBR * ICH ILOŚĆ

Y - cena zupy ogórkowej - 2 zł

X - cena zupy pomidorowej - 4zł

Mamy do dyspozycji 28 zł

Powstały wykres to linia budżetowa konsumenta. W zakreskowanym trójkącie wszystkie kombinacje konsumpcji 2 dóbr są osiągalne. Konsument szuka sytuacji optymalnej, która da mu najwięcej korzyści - równowaga konsumenta. Na wykresie jest to punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.

Przy zmianie dochodów przesuwa się krzywa obojętności.

Przy zmianie cen dóbr:

1. Cena Y bez zmian, X rośnie (Y=2, X=7)

2. Cena Y bez zmian, X maleje (Y=2, X=1)

3. Cena Y rośnie, X bez zmian (Y=4, X=4)

4. Cena Y maleje, X bez zmian (Y=1, X=4)

Zachowanie konsumenta na rynku wyjaśnia również koncepcja nadwyżki (renty) konsumenta. Wyraża ona różnicę, jaka powstaje między najwyższą ceną, która konsument jest skłonny zapłacić za pewną ilość danego dobra w przypadku pilnej potrzeby, a ceną rzeczywiście zapłaconą (za pierwszą jednostkę dobra konsument skłonny jest zapłacić najwięcej, za każdą następną nieco mniej, za ostatnią - krańcową - tylko tyle, ile wynosi cena rynkowa. Ponieważ konsument płaci za każdą jednostkę cenę równą cenie ostatniej jednostki, to przy zakupie każdej jednostki prócz ostatniej uzyskuje nadwyżkę - rentę).

PODSTAWY DECYZJI EKONOMICZNYCH PRODUCENTA

Krótki czas w ekonomii to taki okres, w którym nie zmienia się technologia produkcji.

Czas długi to okres, w którym zaszły zmiany w technologii na skutek postępu technicznego.

CZYNNIKI PRODUKCJI DZIELĄ SIĘ NA:

1. Stałe - nakład ich nie ulega zmianie wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.

2. Zmienne - zmieniają się.

W długim czasie czynniki produkcji są czynnikami zmiennymi.

Produkt całkowity (Pc) - całkowita ilość dóbr i usług, wytworzona w krótkim czasie z poniesionych nakładów na zmienne czynniki produkcji.

Produkt przeciętny (Pp) - wielkość produkcji przypadająca na jednego pracownika.

Pp = Pc/L

L - liczba zatrudnionych pracowników

Marginalny (krańcowy) produkt pracy (Pm) - wzrost produkcji osiągany z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego.

Zmiany Pc, Pp i Pm opierają się na prawidłowości zwanej prawem malejących przychodów lub prawem malejącego produktu marginalnego. Prawo to mów nam, że nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych do czynników stałych i osiąganie coraz większej produkcyjności. Zwiększając nakład czynnika zmiennego, osiągamy taki punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji.

Prawo malejących przychodów odnosi się do okresu krótkiego. Do okresu długiego odnoszą się efekty skali produkcji.

Wyróżniamy:

1. Stałe efekty skali produkcji - czynniki i produkcja zmieniają się proporcjonalnie.

2. Malejące efekty skali produkcji - produkcja zmienia się mniej proporcjonalnie, rośnie wolniej niż czynniki.

3. Rosnące efekty skali produkcji - produkcja zmienia się bardziej niż czynniki.

Zależność między wielkością, a czynnikiem produkcji prezentuje funkcja produkcji. Jest to zależność między ilością różnych nakładów na wytworzenie produktu, a maksymalną jego ilością wytworzoną w danym czasie.

Ten sam efekt wytwórczy można osiągnąć stosując różne kombinacje łączenia czynników produkcji. Krzywa obrazująca jednakowy poziom produkcji przy różnych kombinacjach wykorzystywanych zasobów nazywa się izokwantą.

W ramach danej izokwanty występuje zjawisko substytucji czynników produkcji.

Podobnie jak konsument, producent ma ograniczone środki finansowe.

Krzywa obrazująca różne kombinacje czynników wytwórczych, które mogą być zaangażowane do produkcji przy danym poziomie cen i danej wielkości budżetu producenta to izokoszta.

Każdemu poziomowi produkcji odpowiada inna izokoszta.

Wykorzystując izokwanty i izokoszty możemy wyznaczyć optimum producenta. Jest to punkt zetknięcia się izokwanty z izokosztą.

Wyznacza on najbardziej efektywną dla producenta kombinację czynników wytwórczych przy danych cenach, wielkości produkcji i budżecie producenta.

Przedsiębiorstwo osiąga maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym (punkt równowagi przedsiębiorstwa).

WYKŁAD 10 - 24.04.2008

RACHUNEK KOSZTÓW I KORZYŚCI

Zużycie czynników produkcji w procesie produkcji i sprzedaży wyrażone w pieniądzu nazywamy kosztami.

Czynniki produkcji - ziemia, kapitał, praca.

Nakłady - postać rzeczowa, finansowa. Pojęcie często używane zamiennie z kosztami. Różnice: nakłady najczęściej wyrażone są w jednostkach naturalnych; mogą dotyczyć okresów przyszłych (koszty - dany bieżący okres). Nakłady mogą być związane z działalnością dodatkową (kulturalną, socjalną), a koszty są zawsze związane z działalnością gospodarczą (nastawioną na zysk).

Strata - uszczerbek w majątku przedsiębiorstwa, niecelowy nakład; ujemny wynik działalności gospodarczej (koszty przewyższają przychody).

Wydatek - rozchód środków pieniężnych przedsiębiorstwa.

Każdy koszt jest wydatkiem, ale nie każdy wydatek jest kosztem.

RODZAJE KOSZTÓW:

1. Prywatne producenta - związane z jego działalnością gospodarczą (zakup maszyn, surowców, siły roboczej).

2. Społeczne produkcji - np. przy cementowni pojawiają się koszty zniszczonego środowiska, wizyt ludzi u lekarza, itp.

3. Alternatywne - związane z utratą korzyści zastosowania zasobów w innej działalności gospodarczej.

4. Faktyczne - wydatki na surowce, energię, urządzenia, prace.

W teorii ekonomii całkowite koszty przedsięwzięcia traktuje się jako sumę kosztów faktycznych i alternatywnych.

5. Wyraźne - można je ująć w księgowości.

6. Ukryte - nie przechodzą przez rynek, ich wartość jest szacowana. Są często większe od kosztów jawnych (w małych przedsiębiorstwach).

7. Ekonomiczny = całkowite + ukryte - jest to koszt najlepszego zastosowania.

W przedsiębiorstwie stosuje się TRZY UKŁADY KOSZTÓW:

1. Układ rodzajowy - klasyfikacja kosztów według rodzaju (np. transport, energia, higiena, surowce, koszty osobowe, czynsze, amortyzacja, itp.).

2. Układ funkcjonalny - związany z miejscem ich powstania (np. koszty produkcji podstawowej, koszty produkcji pomocniczej, koszty działalności marketingowej).

3. Układ kalkulacyjny:

1. Koszty bezpośrednie - można naliczyć, dotyczą bezpośrednio prowadzonej działalności.

2. Koszty pośrednie - dolicza się je według określonego klucza.

Podział z punktu widzenia reakcji kosztów na zmianę rozmiarów produkcji (działalności):

1. Stałe - koszty nie reagują przy zmianie rozmiarów działalności.

2. Zmienne - mogą się zmieniać w różny sposób:

1. Proporcjonalne - koszty zmieniają się tak samo jak produkcja.

2. Progresywne - bardzo niekorzystne, koszty rosną szybciej niż produkcja.

3. Degresywne - koszty rosną wolniej niż produkcja

3. Względnie stałe - charakterystyczne dla długich okresów

W KRÓTKIM CZASIE ANALIZIE KOSZTÓW PODLEGAJĄ:

1. Koszt stały całkowity - (ksc)

2. Koszt zmienny całkowity -( kzc) rośnie on nierównomiernie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Na początku rośnie wolniej, a potem rośnie szybciej

3. Koszt całkowity - kc = ksc + kzc

Jest to suma kosztów stałych całkowitych i zmiennych całkowitych. Krzywa kosztu całkowitego rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu stałego całkowitego; następnie rośnie tak jak krzywa kosztu zmiennego całkowitego.

4. Koszt stały przeciętny (jednostkowy) - ksp = ksc/Q

Jest on inaczej zwany kosztem jednostronnym Powstaje on z podzielenia kosztu stałego całkowitego przez wielkość produkcji. Koszt stały przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych.

5. Koszt zmienny przeciętny -kzp = kzc/Q

Koszt zmienny przeciętny otrzymujemy dzieląc koszt zmienny całkowity przez wielkość produkcji. Ten koszt zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji do pewnego momentu, po przekroczeniu pewnej wielkości, zaczyna rosnąć.

6. Koszt całkowity przeciętny - kcp = kc/Q

Otrzymujemy z podzielenia całkowitego przez wielkość produktu. Koszt całkowity przeciętny to koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu. Krzywa tego kosztu kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, ale jest przesunięta względem niej w górę.

7. Koszt marginalny (krańcowy) - KM = ∆kc/∆Q lub KM = ∆kzc/∆Q (bo koszty stałe się nie zmieniają).

Jest to ważny koszt dla oceny rentowności podejmowanych decyzji. Koszt marginalny jest to zmiana kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę.

Koszt stały całkowity nie się, zatem zmiana kosztu całkowitego jest spowodowana zmianami kosztu zmiennego całkowitego. Zatem koszt marginalny można traktować jako zmianę kosztu zmiennego, wynikającą z jednostkowej zmiany produkcji.

Korzyści skali należy obserwować w czasie dłuższym, z początku są one większe, potem ustabilizowane, a potem się zmniejszają. Długookresowa krzywa kosztów jednostronnych:

I II III

Drugi ważny parametr, który przesądza o efektywności działalności przedsiębiorstw to cena. Bardzo ważny jest sposób ustalania cen. Wyróżnia się 3 modele ustalania cen:

1. Model popytowa - cena jest wypadkową kształtowania się popytu (jeżeli popyt wzrasta to cena też wzrasta). Duże znaczenie ma określenie czy popyt jest elastyczny, czy nie.

2. Formuła cenowa - koszty wpływają na cenę (wzrost kosztów powoduje wzrost ceny).

1. Formuła cenowa „koszt plus” - oparta na kosztach całkowitych, ceny ustala się kalkulując jednostkowy koszt wyrobu i dodając pewną kwotę lub procent od jednostkowych kosztów wytwarzania (dla okresu krótkiego),

2. Formuła cenowa oparta na kosztach zmiennych - czyli koszty zmienne narzucą cenę, a marża musi być tak ustalana, by pokryła koszty stałe oraz zaplanowany zysk.

CENA = KOSZT + ZYSK (obecnie ZYSK = CENA - KOSZT)

Należy tak zmniejszać koszty, żeby mieć jak największy zysk.

3. Ustala się ceny wzorując się konkurencji (jest bardzo często wprowadzana w życie).

WYKŁAD 11 - 20.05.2010 r.

KORZYŚCI Z DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

• Prestiżowe - poprawa jakość, wzrost płac dla pracowników, korzyści te odczuwa wiele osób zarówno konsumenci jak i pracownicy,

• Finansowe.

Główny cel działalności gospodarczej to maksymalny zysk w długim czasie.

Korzyści przedsiębiorstwa to zrealizowane cele finansowe i prestiżowe (lepsza opinia, pozycja na rynku, itp.).

Dodatnia różnica między przychodami przedsiębiorstwa, a kosztami przedsiębiorstwa oznacza zysk przedsiębiorstwa, a ujemna różnica to strata. Mówi się, że głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest zysk w długim czasie.

CZYNNIKI, KTÓRE WPŁYWAJĄ NA ZYSK PRZEDSIĘBIORSTWA MOŻEMY PODZIELIĆ NA:

1. Obiektywne - takie, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu, np. moda, klęski żywiołowe, wojny, strajki, przepisy prawne, wzrost dochodów społeczeństwa, otwarcie nowych rynków zbytu - konkurencja (zmiana polityki handlowej kraju), zniesienie ceł, inflacja.

2. Subiektywne - zależne od przedsiębiorstwa, np. obniżenie kosztów produkcji, zwiększenie przychodów przez działalność marketingową (reklama), podwyższenie ceny, zmiana struktury / asortymentu produkcji, wprowadzenie zmian organizacyjnych procesu produkcji.

Rentowność przedsiębiorstwa oznacza, że przedsiębiorstwo pokrywa koszty osiągniętymi przychodami. Każde przedsiębiorstwo rentowne jest przedsiębiorstwem zyskownym, ale nie koniecznie na odwrót.

W PRZEDSIĘBIORSTWIE REALIZUJE SIĘ 3 KATEGORIE ZYSKU:

• Przychody - koszty = zysk operacyjny (z działalności gospodarczej)

P - K = Zo

• Zysk brutto = zysk operacyjny - straty nadzwyczajne + zyski nadzwyczajne

Zo - Sn + Zn = Zb

• Od zysku brutto przedsiębiorstwo musi opłacić podatek dochodowy. Pozostaje zysk netto.

Zb - Pd = Znt

Straty nadzwyczajne - kara za coś, gradobicie

Zyski nadzwyczajne - ściągnięto pieniądze, które byłą uważana za straconą, darowizna

W praktyce ustala się tak zwany próg rentowności, tzn. granicę od której produkcja nie przynosi strat. Graficzne przedstawienie progu rentowności jest następujące:

Miejsce przecięcia jest progiem. Zakreskowane jest czasem, kiedy brak zysku.

PR= koszty stałe / cena - jednostkowy koszt zmienny

Ocena finansowa przedsiębiorstwa pozwala na syntetyczną ocenę wymiernych korzyści i strat.

ŹRÓDŁA OCENY FINANSOWEJ:

1. Bilans przedsiębiorstwa - zestawienie aktywów (majątek przedsiębiorstwa) i pasywów (źródła jego finansowania),

2. Rachunek wyników - pokazuje proces tworzenia się wyniku finansowego,

3. Rachunek przepływów pieniężnych - informuje o zmianach w pozycji finansowej firmy. Celem jest ustalenie nadwyżki finansowej, jaką przedsiębiorstwo wygospodarowało. Na tę nadwyżkę składa się zysk netto i amortyzacja. Nadwyżka zwana jest płynną gotówką czyli cash flow.

WSKAŹNIKI KONDYCJI / RENTOWNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA, np.:

1. Wskaźnik rentowności obrotu = zysk netto / przychody, wynik np. 0,3 tzn. z każdej złotówki obrotu mamy 30 gr zysku;

2. Wskaźnik ogólnego zadłużenia = zobowiązania / aktywa.

Oprócz oceny finansowej, dokonuje się też oceny rzeczowej, np. analiza wydajności pracy, zatrudnienia, kierunków sprzedaży, zrealizowanej produkcji itd.

ZADANIE do wykonania dla osób na liście obecności:

Wielkość produkcji (Q) 1. 2. 3. 10.

Koszt stały całkowity =100

Koszt zmienny całkowity 30 50 60 65 75 90 110 140 180 230

Koszt całkowity (do obliczenia)

Koszt stały przeciętny (do obliczenia)

Koszt zmienny przeciętny (do obliczenia)

Koszt całkowity przeciętny (do obliczenia)

Koszt marginalny (do obliczenia)

Na jednym wykresie przedstawić krzywe, każdą innym kolorem.

RACHUNEK EKONOMICZNEJ EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI

NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE RACHUNKI TO:

1. Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych, czyli czas w którym uzyskana nadwyżka finansowa zrównoważy się z pierwotnym nakładem inwestycyjnym

OZN = nakłady inwestycyjne / roczna nadwyżka finansowa

2. Stopa zysku z inwestycji, która informuje o stosunku zysku netto z inwestycji do nakładów inwestycyjnych

Roczny zysk netto z inwestycji / nakłady inwestycyjne x 100% .

ZADANIE:

Nabywamy środek trwały - komputer. Wartość początkowa (inwestycja) 5000 zł. Komputer ma służyć 4 lata. Amortyzacja czyli wartość zużycia środka trwałego tj. 5000 / 4 = 1250 . Roczny zysk z tytułu używania komputera: 250 zł. Obliczyć roczny zysk nakładów inwestycyjnych i stopę zysku.

Odpowiedź:

Okres zwrotu nakładów (=nakłady inwestycyjne/ roczna nadwyżka finansowa): 5000/1500=3 lata i 3 miesiące

Stopa zysku z inwestycji (=roczny zysk netto z inwestycji/ nakłady inwestycyjne x 100): 5%

Inwestowanie polega na angażowaniu zasobów pieniężnych przedsięwzięcia (czyli inwestycje) w celu uzyskania przyszłych korzyści.

Przedsięwzięcia mogą dotyczyć:

1. Inwestycji finansowych (czyli kapitałowych) ,

2. Inwestycji rzeczowych (czyli realnych) - ze względu na cele inwestycyjne dzielą się na:

1. Inwestycje odtworzeniowe (czyli restytucyjne),

2. Inwestycje rozwojowe,

3. Inwestycje strategiczne (wprowadzenie nowej produkcji),

4. Inwestycje ochronne (ochrona środowiska, np. filtry).

Źródła finansowania inwestycji:

1. Wewnętrzne/własne, np. zysk i amortyzacja,

2. Zewnętrzne/obce, tj. kredyty, pożyczki, kapitał zagraniczny,

WYKŁAD 12 - 27.05.2010 r.

ROLNICTWO I RENTA GRUNTOWA

Renta gruntowa nie występuje tylko w kapitalizmu, występuje we wcześniejszych formacjach społecznych. Stanowi ona formę przywłaszczania przez właścicieli ziemi produktu dodatkowego powstającego w rolnictwie. W rolnictwie pojawił się kapitał, którego zastosowanie stanowi podstawę wytwarzania wartości dodatkowej przez najemnych robotników rolnych. Jeżeli istnieje prywatna własność ziemi, to musi też istnieć ekonomiczna forma jej realizacji. Tę formę stanowi renta gruntowa, która przybiera postać opłaty za uzyskanie prawa na zastosowanie kapitału w rolnictwie. Opłatę tę muszą świadczyć, na rzecz właścicieli ziemi, kapitaliści dzierżawcy (którzy zdecydowali ulokować swój kapitał w rolnictwie). Żaden kapitalista nie zechce zaangażować swojego kapitału, jeżeli nie przyniesie on przynajmniej zysku przeciętnego. Zatem renta gruntowa jest nadwyżką wytworzonej w rolnictwie wartości dodatkowej ponad zysk przeciętny. Tę rentę przyswajają sobie właściciele ziemscy. W kapitalizmie renta gruntowa nie jest jedyną formą, w jakiej występuje produkt dodatkowy, bo obejmuje ona tylko część wartości dodatkowej, która pozostaje po odliczeniu zysku przeciętnego. W ten sposób wyraża na stosunek 3 klas występujących w rolnictwie:

1. Właścicieli ziemskich,

2. kapitalistów dzierżawców,

3. Robotników najemnych.

RENTA RÓŻNICZKOWA I

W rolnictwie efektywność zastosowania kapitału w poszczególnych gospodarstwach jest różna, ale w rolnictwie nie zależy to wyłącznie od stosowanych technik. Głównie zależy od różnic w naturalnej urodzajności ziemi oraz od różnic w położeniu gospodarstw w stosunku do rynku zbytu. Jednak ograniczoność areału ziemi powoduje, że społeczeństwo akceptuje również te nakłady pracy, które wydatkowane są na gruntach gorszych. Ten fakt, że wartość produktów rolnych określają nie przeciętne warunki produkcji, ale najgorsze, stanowi podstawę powstawania swoistego rodzaju zysku nadzwyczajnego u wszystkich producentów produkujących w warunkach lepszych. Ten zysk określa się mianem renty różniczkowej - twórca Karol Marks.

RZYKŁAD:

Działki	Nakłady kapitału	Zysk przeciętny	Produkcja w kwintalach	Indywidualna cena całej produkcji	Indywidualna cena 1 kwintala	Społeczna cena produkcji 1 kwintala	Społeczna cena całej produkcji	Renta różniczkowa I
A	100	20%	10	120	120/10= 12	12	10x12= 120	brak
B	100	20%	12	120	10	12	12x12= 144	144-120= 24
C	100	20%	20	120	6	12	20x12= 240	120

Taki sam nakład kapitału na wszystkich działkach. Stopa zysku wynosi 20%. Działka A najgorsza, działka C najlepsza. Społeczną wartość produktów określają nakłady ponoszone w warunkach najgorszych. Całą produkcja zostanie zrealizowana według jednolitych cen.

Na działkach B i C osiągnięty zostanie zysk nadzwyczajny, czyli renta różniczkowa, którą kapitaliści zmuszeni są oddać właścicielom ziemi. Zatem renta różniczkowa stanowi różnicę między indywidualną ceną produkcji na działkach lepszych i średnich, a społeczną ceną produkcji, którą określają warunki produkcji wyznaczoną przez działki najgorsze.

Renta różniczkowa powstaje niezależnie od istnienia prywatnej własności ziemi.

RENTA RÓŻNICZKOWA II

Czynimy założenie, że na danej działce pojawiają się kolejne nakłady kapitału. Wzrost produkcji odbywa się poprzez intensyfikację uprawy ziemi, a nie poprzez rozszerzenie areału ziemi. Powstaje zatem możliwość osiągnięcia zysku nadzwyczajnego, który jest realizowany w postaci tzw. renty różniczkowej II.

Kapitalista dzierżawca do czasu wygaśnięcia umowy, przekazuje właścicielowi ziemi tylko rentę różniczkową I, II zatrzymuje sobie. Produkcyjność każdego kolejnego wkładu kapitału jest coraz mniejsza. Dzierżawca gruntów lepszych może zwiększać wkłady kapitału nawet w warunkach malejącej jego produkcyjności aż do chwili, kiedy indywidualna cena krańcowego przyrostu produkcji nie zrówna się ze społeczna ceną produkcji regulowaną przez najgorsze działki. Zatem renta różniczkowa II jest swoistą odmianą renty różniczkowej I, bo w obu przypadkach wysokość renty zależy od wielkości różnicy między indywidualną a społeczną ceną produkcji.

RENTA ABSOLUTNA

Dzierżawcy działek najmniej urodzajnych (najgorszych) mogą osiągnąć z realizacji wytworzonych produktów coś więcej niż zysk przeciętny. Ten nadwyżkę, którą muszą wypłacić właścicielowi, stanowi renta absolutna. W przeciwieństwie do renty różniczkowej, renta absolutna powstaje niezależnie od różnic urodzajności i położenia poszczególnych działek. Warunkiem jej istnienia jest monopol prywatnej własności ziemi.

Renta absolutna ulega likwidacji, gdy przestaje istnieć prywatna własność ziemi, bądź gdy zanika możliwość wytwarzania w rolnictwie wartości dodatkowej ponad zysk przeciętny. W rolnictwie prywatna własność ziemi stanowi barierę dla swobodnego przepływu kapitału. Bariera oznacza, że za prawa użytkowania ziemi trzeba płacić. Kapitaliści lokujący swe środki w rolnictwie muszą ponosić dodatkowe nakłady związane z uzyskaniem pozwolenia na użytkowanie ziemi. Zatem cena zbytu produktów rolnych musi zabezpieczyć realizacje zysku przeciętnego na działkach najgorszych oraz nadwyżkę niezbędną do pokrycia opłaty za prawo użytkowania tych działek. Fakt występowania prywatnej własności ziemi decyduje o tym, że różnica między sumą wartości dodatkowej wytwarzanej przez robotników rolnych, a zrealizowanym zyskiem przeciętnym, osadza się w rolnictwie, stanowiąc źródło absolutnej renty gruntowej. Absolutna renta gruntowa jest więc nadwyżką wartości produktów rolnych ponad społeczną cenę ich produkcji.

Konkurencja niedoskonała

P₀

P₁

P₂

E

Q₁

S

D

P

D/S

Czas

PNB

kryzys

depresja

ożywienie

rozkwit

Recesja

Ekspansja

∆Y

∆ I

∆Y

∆ Y - ∆C

1

1 - ∆C/∆Y

B

A

B

A

wierzyciel, wystawca, trasant

C

wierzyciel wystawcy przyjmujący weksel, remitent

Uc - użyteczność całkowita

Q - ilość konsumowanych dóbr i usług

Uk - użyteczność krańcowa

Q

Y

X

X

Y

14

7

Równowaga konsumenta

7

14

Y

Liczba maszyn

X

28

28

14

7

21

21

Liczba pracowników

50

150

100

K

Q

Optimum producenta

Q - rozmiary działalności

K - koszty

b

a

c

kc

K

K

kzc

Q

Q

ksc

K

Q

K

Q

ksp

kzp

K

kzp

Q

kcp

K

KM

Q

j. p.

Q / t

---