Lekcja 12 - sztuka robienia notatek
a)
Po co notować ?
Robienie notatek jest nieodzownym elementem studiowania. Ze względu na korzyści, jakie przynosi zapisywanie informacji, warto to robić wszędzie: na wykładach, zajęciach, w bibliotece, na bieżąco z czytanych lektur. Należy także zapisywać wszelkie terminy i sprawy do załatwienia.
Pamięć ludzka jest zawodna, a zapominanie - naturalnym procesem. Dlatego jedynym wyjściem jest utrwalenie istotnych treści, po to, aby móc je późnie odtworzyć lub nauczyć się ich. Notowanie na też inne korzyści:
Są ludzie, którzy mają tzw. pamięć wzrokową - aby coś zapamiętać muszą to zobaczyć, a najpierw zapisać
Podczas notowania konieczna jest koncentracja na tym, co słyszymy i zapisujemy, dlatego siłą rzeczy, możemy więcej zapamiętać.
Żeby zrobić dobre notatki trzeba podczas słuchania lub czytania, na bieżąco analizować informacje, co sprzyja ich zrozumieniu.
Jednak, żeby notowanie rzeczywiście przyniosło zamierzony efekt - trzeba to robić dobrze! W następnych tematach zostaną przedstawione różne sposoby notowania. Warto wybrać ten, w którym czujesz się najlepiej i pracować nad doskonaleniem go.
Zapamiętać:
Jeśli chcesz mieć dobre notatki z zajęć i wykładów - siadaj blisko prowadzącego. Będziesz mógł się lepiej skoncentrować, ponieważ w pierwszych rzędach lepiej słychać oraz dobrze widać tablicę. Niewielka odległość sprawia także, iż nie wypada rozmawiać czy zajmować się czymś innym (np. czytaniem książki czy gazety). Zobaczysz, że przyniesie to efekty i wpłynie na jakość twoich notatek, a co się z tym wiąże - także uczenia się.
b)
Notatka streszczeniowa
Notowanie streszczeniowe jest dość popularną metodą robienia notatek. Jednak w praktyce przydatność takich notatek okazuje się niewielka. Z kilku powodów:
Trudno się z nich uczyć - są zwykle bardzo rozwlekłe; bez precyzyjnego zapisu po pewnym czasie nie wiadomo, co jest cytatem, dosłownym zapisem, a co naszym przetworzeniem.
Trudno z jakiejś perspektywy, np. gdy uczymy się do egzaminu, a notatki są sprzed kilku tygodni, wywnioskować z takich zapisów najważniejsze treści, zwłaszcza, jeśli nie stosowaliśmy żadnych podkreśleń, oznaczeń itp.
Jeśli ktoś nie potrafi pisać szybko i naprawdę starannie, to po kilku tygodniach czy miesiącach może się okazać, że są one nieprzydatne nawet dla samego autora.
Jeśli już ktoś decyduje się na taki sposób notowania, warto opracować sobie pewien stały zasób znaków, skrótów i symboli, np. w zapisywaniu często używanych słów:
Def. - definicja
T - termin
○- człowiek
Z - znak
Dyktafon
Pewnym rozwiązaniem dla tych, którzy chcą mieć dokładny zapis treści jest dyktafon. Może on okazać się przydatny zwłaszcza w takich sytuacjach, gdy ktoś z jakiś przyczyn nie może (czy nie chce) być na wykładzie. Wystarczy tylko powierzyć dyktafon lojalnemu koledze, by włączył odpowiedni przycisk.
Nagraną wypowiedź możemy odsłuchać w dowolnym czasie. Na dyktafon możemy także nagrywać swoje uwagi czy przemyślenia - wtedy staje się czymś w rodzaju szybkiego notesu.
Kiedy wskazany zapis słowo w słowo
Notowanie słowo w słowo jest jednak niezbędne w sytuacjach, gdy musimy zapisać:
Cytaty
Definicje
Wzory
Wszelkiego rodzaju reguły
Zawsze należy przy tym zanotować autora i ewentualne źródło, z którego zapisywane treści pochodzą.
Niemniej jednak, z uwagi na czas, jaki traci się na robienie notatek streszczeniowych, stosunkowo niewielką przydatność w stosunku do nakładu pracy włożonego w ich sporządzenie, polecamy inne metody notowania.
c)
Notatka konspektowa
Notatka konspektowa, w porównaniu z notatką streszczeniową, to bardziej praktyczny sposób notowania. Jest przejrzysta - przez co łatwiej się z niej uczyć. Poza tym sporządzanie jej nie jest tak męczące, a zmusza autora do przemyślenia i analizowania zapisywanych treści.
Podstawę zrobienia takiej notatki stanowią 2 etapy:
wybranie najważniejszych treści, tez, ale także istotnych szczegółów
zapisanie ich w odpowiednim kształcie i hierarchii, stosując punkty i podpunkty.
Przy sporządzaniu notatki konspektowej należy przemyśleć rozmieszczenie przestrzenne punktów (akapity, marginesy), a także porządek oznaczeń, których będziemy używać.
Repertuar oznaczeń, jakie można stosować jest szeroki: cyfry rzymskie i arabskie, litery, myślniki i inne oznaczenia graficzne, wszelkiego rodzaju wyróżnienia (podkreślenia, ramki, duże litery, wykrzykniki, różne kolory). Przyswajanie wiadomości z notatek sporządzonych w formie konspektu wymaga od osoby uczącej się aktywności i skupienia. Łatwo w notatkach sporządzonych w formie konspektu odnaleźć odpowiednie treści, gdyż są one przejrzyste.
W razie potrzeby - można je szybko przejrzeć, by przypomnieć sobie najważniejsze zagadnienia.
d)
Notatka graficzna - Mapa myśli
Alternatywą dla notowania linearnego (streszczeniowego lub konspektowego) jest notatka graficzna. Najpopularniejsza jej forma to Mapa Myśli (ang. Mind Map). Nazwa pochodzi od tego, że zapisane tą techniką informacje przypominają mapę. Najkrócej można powiedzieć, że mapa myśli to zapis powiązań między kluczowymi słowami w utrwalanych informacjach. Dzięki takiemu przedstawieniu bardzo szybko można dostrzec najważniejsze zależności występujące w obrębie jakiejś problematyki.
Metodę tę opracowali dwaj brytyjscy naukowcy: Tony i Barry Buzan. Udowodnili oni, że przy tworzeniu map myśli wykorzystywane są obie półkule ludzkiego mózgu, a nie tylko prawa, jak to ma miejsce wtedy, gdy notujemy w sposób linearny. Lewa półkula mózgowa, odpowiadająca min. za wyobraźnię, rozpoznawanie kolorów, postrzeganie przestrzeni, marzenia jest zwykle mniej aktywna. Gdy pracujemy nad mapą myśli,
w równym stopniu pobudzane są obydwie półkule, co wpływa na podniesienie sprawności pracy naszego mózgu. Przez to tworzenie map myśli staje się treningiem polepszającym naszą sprawność intelektualną, a w rezultacie cały proces nauki i zapamiętywania czyni szybszym
i prostszym oraz przyjemniejszym.
Notowania za pomocą mapy myśli można się łatwo nauczyć, należy tylko kierować się podanymi przez badaczy wskazówkami.
Oto zasady wykonywania mapy myśli:
Na środku czystej kartki dużego formatu (co najmniej A4) ułożonej w pozycji poziomej umieść, w formie kolorowego obrazka, znaku lub symbolu, główny temat swojej notatki.
Następnie narysuj grube linie, wychodzące promieniście od tego centralnego punktu.
Na liniach tematu zapisuj najistotniejsze treści, pamiętając, że przy jednej linii umieszczać tylko jedno, dwa słowa lub rysunki, nie więcej, gdyż mapa musi być przejrzysta.
Od końca tych grubych linii mogą wychodzić następne, tak że cały układ połączonych ze sobą linii kojarzy się z drzewem (konary i gałęzie).
Informacje zapisuj od ogólnych, ale ważnych do szczegółowych.
Staraj się nie rysować linii dłuższych, niż samo słowo lub rysunek, a napisy umieszczaj wzdłuż linii.
Używaj liter różnej wielkości i stylów, ale pamiętaj żeby były to litery drukowane - napisy będą wyraźne.
Wykorzystuj miejsce na całej kartce.
Słowa kluczowe należy najsilniej oznaczać.
Stosuj różne kolory.
Dokładnie zaznaczaj relacje pomiędzy pojęciami, stosując odpowiednie strzałki.
Wypracuj swój indywidualny styl tworzenia map myśli
Rysuj mapę tak jak potrafisz, nie sil się na perfekcjonizm, bo możesz się zniechęcić. Oczywiście cały rysunek musi być na tyle staranny, żebyś mógł go potem odczytać, a notatkę możesz dopracować np. wtedy, gdy będziesz się z niej uczyć.
Umieszczaj na rysunku nie tylko same fakty, ale także problemy, skojarzenia, pytania itp.
Na końcu ustal i oznacz cyframi kolejność zapisanego materiału, w jakiej należy go potem odczytać.
Aby wzbogacić mapę myśli możesz wykorzystywać:
Strzałki - dla oznaczenia relacji
Linie - dla oznaczenia powiązań, hierarchii
Znaki - np. wykrzykniki, gwiazdki (!, *) mogą uwydatniać pewne treści, z kolei opracowany indywidualnie zestaw znaków, oznaczający stałe pojęcia, np. (♀- kobieta), (♂- mężczyzna), (†- chrześcijański), (♪ - muzyczny), pozwala zaoszczędzić miejsce.
Rysunki - mogą zawierać w sobie dużo treści, ponadto dzięki nim mapa myśli jest ciekawsza
Figury - takie jak: koła, kwadraty, chmurki, dymki itp. Umieszcza się je na mapach myśli w celu oznaczenia tego samego wątku czy myśli, można w nich także zapisywać cytaty, wzory, regułki.
Kolory - wspomagają kojarzenie i zapamiętywanie (np. gdy dany obszar tematyczny będą łączyły linie w tym samym kolorze), dlatego jak najbardziej wskazane jest używanie kolorowych długopisów, flamastrów, kredek.
Zastosowania map myśli:
Tworzenie notatek (z wykładu, ćwiczeń, lektur, artykułów).
Odtwarzanie wiadomości - rysując mapę myśli (tworząc powiązania, wymyślając skojarzenia) można łatwiej przypomnieć sobie pewne informacje (gdyż jak zostało wspomniane wyżej, mapy przechowują dane podobnie jak pamięć człowieka).
Planowanie, rozwiązywanie problemów - dzięki swojej strukturze pozwalają na hierarchizację problemów, są przejrzyste, więc szybko można znaleźć i odczytać potrzebne informacje.
Prowadzenie prezentacji - z uwagi na swą oryginalną i dość atrakcyjną formę, wzbudzają zainteresowanie odbiorców (w takich wypadkach muszą być jednak czytelne i zrozumiałe dla wszystkich)
Zalety korzystania z map myśli:
Oszczędzasz czas, gdyż musisz zapisać tylko najważniejsze informacje, a nie wszystko
Eliminuje wiele zbytecznych słów
Dużo informacji zapamiętujesz podczas zapisywania, gdyż słuchając musisz być na tyle skupiony, aby dobrze dokonać selekcji materiału
Notatka jest czytelna i przejrzysta
Taki sposób notowania uaktywnia obie półkule mózgu
Możesz łatwo uzupełniać notatkę o nowe informacje
Masz natychmiastowy wgląd w całość materiału
Tworząc mapę myśli, wspomagasz swoją kreatywność - ich otwarta i stymulująca myślenie forma pozwala dostrzegać niedostatecznie zgłębione obszary, nowe pomysły same pojawiają się w trakcie pracy.
Mapy myśli można także tworzyć przy użyciu komputera. W tym celu zostały opracowane specjalne oprogramowania, takie jak: MindManager, Mind Mapper Professional, Nova Mind, Intellect Map. Jest to sposób szybki i pozwalający bez problemu poszerzać pojemność notatki. Jednak, jak podkreślają przeciwnicy stosowania tej metody, korzystanie z komputera przy konstruowaniu map myśli nie stymuluje ludzkiego mózgu i nie pobudza kreatywności w takim stopniu, jak notowanie na kartce papieru. Poza tym, w wielu przypadkach trzeba posiadać komputer osobisty, który i tak nie zawsze wszędzie można zabrać ze sobą.
Kilka praktycznych wskazówek odnośnie sporządzania notatek:
Używaj luźnych kartek, które potem będziesz mógł wpiąć w segregator w dowolnej kolejności.
Stosuj format A4 - jest dostatecznie duży, by notatki były przejrzyste, a na tyle mały, aby bez problemu móc je zabierać ze sobą.
Pisz na kartkach tylko z jednej strony - w razie potrzeby dysponujesz miejscem, by coś dopisać.
Na każdej kartce pisz koniecznie: przedmiot, temat wykładu i datę - będziesz mógł je łatwo zidentyfikować i posegregować.
Nie zapominaj też o numeracji stron - koniecznie numeruj kolejność stron jednego wykładu.
Zaznaczaj wszystko to, co jest ważne (np. jeśli prowadzący każe coś podkreślić - zrób to, może tobie nie wydaje się to istotne, ale istnieje prawdopodobieństwo, że zostaniesz zapytany o to na egzaminie). Dlatego stosuj wykrzykniki, strzałki, podkreślenia.
Pisz raz, ale staraj się to robić starannie, nie rób notatek z tą myślą, że to brudnopis, który potem przepiszesz to na czysto - szkoda czasu! Poprzez taką dyscyplinę rozwijasz sztukę przejrzystego formułowania myśli.
Prowadź oddzielny katalog cytatów.