Psychologia humanistyczna: poszukiwanie nowej koncepcji człowieka
Psychologia humanistyczna jest również zwana psychologią „ja”. Powstała w latach sześćdziesiątych i jest krytyczna zarówno wobec behawioryzmu, jak i klasycznej psychoanalizy; protestuje przeciw mechanistycznej i klinicznej koncepcji jednostki.
Wybitni psychologowie humanistyczni: Maslow, Rogers.
Główne założenia psychologii humanistycznej:
Człowiek jest unikatową całością, której nie można sprowadzać do poszczególnych elementów takich, jak reakcje, myśli, emocje czy potrzeby.
Osoba składa się z dwóch podsystemów: „ja” (self) i „organizmu” (organism), które stanowią jedność.
Ludzie działają w świecie zewnętrznym mającym charakter całościowy i integralny. W warunkach naturalnych jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system.
Osoba nie może rozwijać się jako harmonijna całość i żyć zgodnie ze swoją naturą, gdy stosunki międzyludzkie są napięte i wrogie, gdy istnieją biurokratyczne naciski, a systemy wychowawcze są autokratyczne. Wówczas powstają konflikty między rolami pełnionymi przez człowieka, a jego autentycznym „ja”. Osoby, których jedność została zaburzona, które zatraciły swoją tożsamość, działają mało efektywnie, są pełne lęku i niepokoju, często wymagają psychoterapii.
Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój, uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne. Osoba to nie stała struktura, lecz ciągły proces, ciągłe stawanie się człowiekiem.
Rozwój „ja” i „organizmu” jest fascynujące, ale wymaga wysiłku i odwagi. Tworzenie nowych, bardziej dojrzałych sposobów zachowania i odrzucanie starych wiąże się z odpowiedzialnością i wytrwałością.
W organizmie istnieje jedno centralne źródło energii. Motywacja jest funkcją całego organizmu, a nie elementów (np. popędów, potrzeb).
Główną tendencją decydującą o działaniu człowieka jest dążenie do samorealizacji, aktualizacji własnych potencjalnych szans. Samorealizacja jest procesem niepowtarzalnym i idiosynkratycznym.
Człowieka, który dąży do samorealizacji, nie interesuje produkt pracy inwencyjnej, lecz same przeżycia twórcze. Twórczość jest ważna, gdyż kształtuje osobę.
Człowiek jest z natury dobry, jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. Jeśli dzieje się inaczej, oznacza to, że jednostka jest blokowana przez rzeczywistość, w której żyje.
Ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczenia. Jednostka, która żyje przeszłością lub spodziewa się żyć w przyszłości, nie osiągnęła pełnego rozwoju.
Wg Maslowa istnieją dwa rodzaje miłości:
deficiency love: potrzeba, poszukiwanie obiektu kochania; egoistyczna i mało autentyczna;
love for the being: autentyczny stosunek dwóch autonomicznych osób, które chcą nie tylko brać, lecz też dawać; nie podlega prawom zaspakajania; stanowi akt rozwoju jednostki.
Głównym celem psychologów humanistycznych jest badanie aktualnego doświadczenia i bezpośrednich przeżyć. Są oni przekonani, iż jednostka najlepiej zna własne doświadczenia, a jej wypowiedzi o sobie są w dużym stopniu trafne (sprzyja temu ciepła i przychylna atmosfera badań, eliminacja lęku i zagrożenia).
Jedną z technik badawczych jest Q-sort, który polega na uporządkowaniu przez badanego kart z różnymi stwierdzeniami o nim samym (np. „Odczuwam wrogość”, „Stawiam sobie duże wymagania”) pod kątem prawdziwości. Pozwala to określić autoportret porównywalny z innymi autoportretami, jak również skonfrontować „ja idealne” z „ja realnym”.
W centrum zainteresowań psychologów humanistycznych znajduje się pytanie, jak ułatwić i przyspieszyć harmonijny rozwój jednostki. Popularną terapią z tego kręgu jest client-centred therapy opierająca się na założeniu, że możliwości człowieka są ogromne i potrafi on sam rozwiązać konflikty i dysharmonie w rozwoju. Lekarz lub psycholog pozostawia pacjentowi samodzielność, nie poddaje go działaniom korekcyjnym i nie formułuje dyrektyw. Sukces w leczeniu zaburzeń zależy od postawy terapeuty opierającej się na trzech zasadach:
zachowanie terapeuty musi być zgodne z jego wewnętrznymi przekonaniami;
terapeuta musi bezwarunkowo akceptować pacjenta i szanować takim, jaki aktualnie jest, stwarzając ciepły klimat sprzyjający mówieniu o sobie;
ważne znaczenie posiada empatyczne zrozumienie „świata” pacjenta i wstrzymanie się od oceny czy krytyki.
Zadanie grup spotkaniowych (encounter groups) jest przyspieszenie osobistego rozwoju, poprawa stosunków interpersonalnych, odrzucenie masek i usprawnienie komunikacji międzyludzkiej. Grupy takie nie mają specjalnego programu, porozumiewanie członków jest spontaniczne i swobodne. Szczególne znaczenie przypisuje się przeżyciom emocjonalnym.
Pięć zadań wychowania humanistycznego wg Heatha:
dążenie do integracji osobowości (zgodności myśli i działań),
rozwój autonomii jednostki (uniezależnienie od przypadkowych bodźców, przeszłości i nacisków zewnętrznych),
kształtowanie postaw allocentrycznych (koncentrowanie uwagi na innych),
rozszerzanie świadomości i refleksji nad życiem,
formułowanie tożsamości, która pozwala odpowiedzieć na pytanie „kim jestem?” i jest względnie stabilnym układem w zmiennym świecie.
Zasługi psychologii humanistycznej:
Udowodnienie, iż badanie mechanizmów harmonijnego rozwoju jest ważniejsze od badania mechanizmów obronnych.
Poświęcenie uwagi emocjom pozytywnym- radości, nadziei czy „szczytowym doznaniom”. Sformułowanie pytań dotyczących silnych stron człowieka.
Przełom psychologii czy wiązka oryginalnych idei?- krytyka psychologii humanistycznej
Psychologowie humanistyczni przyjmują wiele całkowicie arbitralnych poglądów o naturze ludzkiej (np. że autentyczny człowiek jest dobry).
Samorealizacja nie jest stylem życia jedynie możliwym. Wielu ludzi jest szczęśliwych, zaspokajając potrzeby sukcesu czy władzy, zatem nie można stwierdzać, iż samorealizacja jest integralną cechą natury ludzkiej.
Niewiele można powiedzieć o człowieku, odrywając się od jego przeszłości (na co wskazuje psychoanaliza) i przyszłości (co udowadnia psychologia poznawcza).
Wiele założeń (np. o miłości typu B czy zachowaniach allocentrycznych) ma charakter postulatywny, a nie deskryptywny.
Psychologowie humanistyczni nie doceniają roli środowiska fizycznego i społecznego w ludzkim zachowaniu (pomijanie wielkich systemów instytucjonalnych czy technostruktur).
Pogląd o całkowitej niezależności od wpływów z zewnątrz jest nierealny nawet w przypadku osób bardzo niezależnych.
Psychologowie humanistyczni często traktują spontaniczne wypowiedzi, samoopisy i samooceny jako rzetelne dane o wartości naukowej.
Grupy spotkaniowe mogą prowadzić do skupieniu się na aspekcie emocjonalnym i prowadzić do zachowań infantylnych.
Religia według psychologii humanistycznej
Próba interpretacji religii w terminach samorealizacji: samorealizacja prowadzi do „szczytowego doświadczenia”, czyli stanu, w którym człowiek przeżywa ekstazę, czując się złączonym z uniwersum i wkracza na drogę prowadzącą do naczelnych wartości symbolicznych- twórczości, piękna, autonomii osobistej czy przeżyć metafizycznych.
Szczytowe doświadczenie jest kwintesencją religii. Źródłem każdej wiary jest niezwykłe, osobiste przeżycia iluminacji i ekstazy.
Instytucje kościelne hamują przeżycie zenitowego doświadczenia, tworząc człowieka zewnątrzsterownego.
Występuje również (wg Maslowa) doświadczenie plateau, które cechuje łagodny przebieg, spokój, trwałe zadowolenie i nadzieja. Wymaga ono dojrzałości wewnętrznej, jasności umysłu i pogody ducha. Występuje najczęściej u ludzi starszych, którzy ważne decyzje mają za sobą.
Szczytowe doświadczenie + doświadczenie plateau = serce każdej wiary.