ETYMOLOGIA
Jeśli chodzi o etymologie tylko dwa słowniki zawierają hasło chłop.
W ESJP Andrzej Bańkowski słowo chłop tłumaczy jako rolnik bądź jako mężczyzna. W wieku XVI chłop był tylko poddanym, jednostką pozbawiona praw politycznych oraz cywilnych.
Natomiast Bruckner w BrSEJP uważa, iż chłop to nazwa pierwotna niewolnika, zakupionego lub po prostu jeńca.
ZNACZENIE PODSTAWOWE
W SW słowo chłop ma znaczenie podstawowe: chłop jako rolnik, wieśniak, kmieć, poddany. A także znaczenie dodatkowe: prostak, cham, gbur, ordynus.
Zgółkowa w PSWP również podaje trzy podstawowe znaczenia słowa chłop.
Pierwsze z nich odnosi się oczywiście do znaczenia pierwotnego, czyli chłop jako „rolnik prowadzący samodzielne gospodarstwo najczęściej typu rodzinnego”. Podaje także wyrazy bliskoznaczne takie jak: rolnik, gospodarz, plantator, tamer, wieśniak, kmieć, kmiot, kmiotek, bamber.
W SJP Szymczaka również odnajdziemy trzy główne znaczenia słowa chłop.
Pierwsze z nich to chłop jako „drobny rolnik, najczęściej prowadzący samodzielną gospodarkę”.
Bańko w ISJP hasło chłop także tłumaczy w trzech znaczeniach:
„Chłop to rolnik, zwłaszcza mający niewiele ziemi”. W liczbie mnogiej chłopi jako ogół.
W słownikach: SW, PSWP, SJPD, SJPSz, ISJP podstawowe znaczenie hasła chłop to oczywiście rolnik, prowadzący gospodarstwo.
POLISEMIA
Słowo chłop w każdym słowniku posiada, co najmniej dwa znaczenia. Wiąże się to oczywiście z funkcją, oraz znaczeniem, jakie słowo to pełniło w polszczyźnie w różnych latach. Słowo chłop według SJPD zawiera trzy znaczenia, które zmieniały się przez lata.
W SW hasło chłop ma znaczenie dodatkowe tj. prostak, cham, gbur, ordynus. Znaczenie to odnosi się zapewne do cech charakteru przypisywanych przez szlachtę oraz mieszczaństwo chłopom.
W tym słowniku znajdziemy także tłumaczenie słowa chłop bardziej potoczne: chłop jako mężczyzna, mąż, kochanek, kawaler. Pojawia się także tłumaczenie gminne: zbój, chwat, czart.
W PSWP drugim znaczeniem słowa chłop jest: „partner erotyczny; mąż, narzeczony, kochanek”.
W SW dość ciekawym dodatkowym tłumaczeniem są hasła chwat, zuch, junak, zbój.
W pozostałych słownikach znaczenia potoczne są takie same; chłop jako mężczyzna, małżonek, mąż, partner erotyczny.
W ISJP drugie tłumaczenie słowa chłop odnosi się oczywiście do płci: „chłopem nazywamy dorosłego mężczyznę, zwłaszcza silnego i zdrowego”. Trzecie tłumaczenie jest potoczne i odnosi się do funkcji mężczyzny w rodzinie: „chłopem jakiejś kobiety nazywamy potocznie jej męża lub narzeczonego”.
HOMONIMIA
W SPHC brak jest słowa chłop.
HIPONIMIA
Brak słowników.
SYNONIMIA
W SS Dąbrówki, Ewy Geller i Reginy Turczyn słowo chłop podzielone jest na dwa podstawowe znaczenia: chłop jako rolnik oraz chłop jako mężczyzna.
Synonimy do pierwszego z nich dodatkowo podzielone są na dwie grupy. Związane jest to z pozytywnym bądź negatywnym charakterem użycia słowa. Grupa A: gospodarz, plantator, farmer, ranczer, kułak, agronom, hodowca, pszczelarz, bartnik. Grupa B: wieśniak, kmieć, kmiotek, włościanin, parobek, kosiarz, żniwiarz.
Drugie znaczenie posiada następujące synonimy: jegomość (pan, dżentelmen, gość, facet, typ, koleś, osobnik), starzec (nestor, emeryt, rencista, dziadek, staruszek, dziad, staruch, piernik, próchno, grzyb, sklerotyk, zgred), mąż (małżonek, głowa rodziny, mężulek, mężuś, wolny, wdowiec, rozwodnik, stary kawaler, singiel), ojciec (rodzic, patriarcha, ojczulek, tata, tatuś, zgred), chłopak (chłopiec, młodzieniaszek, młokos, małolat, wyrostek, chłopaczysko, niedorostek), narzeczony ( kawaler, konkurent, amant, starający, wielbiciel, adorator, zalotnik, absztyfikant, zakochany, zadurzony), elegant ( przystojniak, men, piękniś, picuś, picuś-glancuś, modniś, strojniś, laluś), kobieciarz (babiarz, dziwkarz, flirciarz, podrywacz, uwodziciel, playboy, lowelas, donżuan, bigamista, gigolo, kochanek), cudzołożnik (gorszyciel, świntuch, grzesznik, bezwstydnik, zbereźnik, rozpustnik, erotoman, cap, wieprz, stary satyr).
Natomiast w DSS słowo chłop tłumaczone jest jako określenie neutralne, dziś najczęściej występujące w l. mn. jako nazwa kolektywna: chłopi.
Kolejne tłumaczenie to: „ Chłop(i) z Marszałkowskiej” ironicznie o działaczach partii chłopskiej w Polsce, mieszkających nie na wsi, lecz w stolicy.
Znany cytat z „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego „Chłop potęgą jest i basta!” to przykład ignorancji polskiego inteligenta-chłopomana, którego wiedza na temat wsi ogranicza się do paru ogólników.
W słowniku tym chłop tłumaczony jest potocznie jako mężczyzna, mąż.
W SSA synonimy oraz antonimy podzielone są na trzy grupy.
Pierwszą grupę synonimów stanowią hasła: mężczyzna, chłop, potocznie facet, typ, typek, gość osobnik, żartobliwie dżentelmen, jegomość.
Kurzowa w SSP również zastosowała podział synonimów słowa chłop.
Pierwsza grupę stanowią synonimy pierwotnego znaczenia chłopa jako „mieszkańca wsi”: rolnik, gospodarz, wieśniak, kmieć, włościanin.
Drugą grupę stanowią synonimy „ dorosłego mężczyzny” : stary koń.
Trzecia grupa to synonimy chłopa jako „mężczyzny pozostającego w jakimś związku uczuciowym z kobietą” : stary, mąż, narzeczony, kochanek.
W SWB Skorupki synonimami słowa chłop są: rolnik (pracowity, drobny rolnik, chłop małorolny, prosty chłop), wieśniak, włościanin, kmieć.
ANTONIMIA
W SA64 podanych mamy aż sześć różnych głównych antonimów słowa chłop.
Pierwszym z nich jest oczywiście baba (gościówa, klientka, babsko, babsztyl, ropucha, pipa, diablica, jędza, larwa, małpa, zołza, wydra, wiedźma).
Drugi antonim odnosi się do chłopa jako poddanego: dziedzic (pan, ziemianin, właściciel ziemski, plantator).
Antonimem znaczenia wieśniak jest hasło mieszczuch (miastowy, mieszczanin)
Kolejnym antonimem jest słowo dziewczyna (panienka, pannica, małolata, panieneczka, młódka, turkaweczka, koza, gęś, towar, sympatia, ukochana, luba, wybranka).
Piątym antonimem jest słowo kobieta (pani, niewiasta, dama, osobniczka, babka, facetka, płeć piękna, płeć słaba, płeć niewieścia, kobita, babeczka, piękność).
Ostatnim antonimem jest słowo kochanka (przyjaciółka, kobieta, baba, konkubina, faworyta, nałożnica, utrzymanka).
W SWR brak słowa chłop.
W SSA jak już wcześniej wspominałam synonimy oraz antonimy podzielone są na grupy, poszczególne grupy synonimów i antonimów odpowiadają sobie.
Pierwszą grupę stanowią antonimy: pani, kobieta, dama, niewiasta, osobniczka, babka, władczyni.
Druga grupa to słowa: gospodyni, chlebodawczyni, szefowa.
Trzecia grupa to: chłop (pańszczyźniany), włościanin, kmiotek, wieśniak, kmieć, żniwiarz, kosiarz, niewolnik, pracownik sezonowy.
W MSA Żmigrodzki słowo chłop ma trzy znaczenia:
Rolnik, parobek, gospodarz, pan domu, mieszkaniec.
Mąż, małżonek, głowa rodziny, ślubny, mężuś, mężulek.
Mężczyzna, pan, człowiek, młodzieniec, starzec, staruszek, typ, facet, gości, samiec.
W SSA występują antonimy słowa chłop tj. gospodarz, zwierzchnik, pryncypał, chlebodawca, arystokrata, możnowładca, magnat, kasztelan, dziedzic, ziemianin, właściciel ziemski, pan (na włościach), plantator.
FRAZEOLOGIA
W PSFJP występuje frazeologia związana ze słowem chłop: „swój chłop”, co oznacza mężczyznę godnego zaufania, sympatycznego, kogoś szczerego, otwartego, porządnego. „Ten sekretarz partii to swój chłop. Dobrze mówi.” Miłosz, Władza 100.
Związki frazeologiczne zawarte w NK dotyczą głównie staropolskiego, negatywnego i obraźliwego pojmowania słowa chłop. Na przykład: „Chłop stworzony do pracy, pan do odpoczynku” 1894 AD. 50.
„ Chłop umiera z głodu, a pan z obżarstwa” 1875 Kolberg, VIII, 250. „ Jak się chłop ma dorobić czego, kiedy go pan drze ze wszystkiego.” 1858 Jachowicz, PZJ, 48. „ Z chłopem nigdy nie chodź się kąpać, bo jeszcze ty twarzy nie zamoczysz, już on dupę wsadzi.” 1897 AD, 116. „Smaruj chłopa miodem, zawsze czuć go smrodem.” Pracki, PT, Wisła, XII, 307.
W NK możemy także znaleźć wiele porównań, głównie dotyczących wyglądu chłopa, Np. „chłop jak dąb” Udziela, LPR, 36. „Chłop jak drąg” 1779 Trotz.
„Chłop jak góra” 1954 Ondrusz. „Chłop jak ruski baby cycek” 1919 Cercha, Klep. 73. „Z niego chłop jak z raka ogier” 1956 Urzędowska.
W SFJP Skorupki najwięcej związków frazeologicznych dotyczy także wyglądu chłopa, Np. „ ciężki, nie sprawny, wielki chłop”. „Chłop pod wąsem”. „Chłop ćwikowaty, mocny, potężny, rosły, tęgi”. „Kawał chłopa”.
Występują także związki frazeologiczne, które odnoszą się do pierwotnego znaczenie słowa chłop, Np. „prosty chłop” „chłop od cepa”.
Znajdziemy tutaj także związek frazeologiczny „na chłopa”, który odnosi się do wysokości dorosłego mężczyzny.
PRZYSŁOWIA
W NK znajduje się aż 221 przysłów związanych ze słowem chłop, Np. „czart swoje, chłop swoje” „chłop strzela, Pan Bóg kule nosi” „kot łowny a chłop mowny”.
SOCJOLEKTY
Wyp SNP, Wycz SNP, TSNP brak słowa chłop.
W SSM występuje zwrot: Chłopie! Jako poufały sposób zwracania się do kolegi.
W SGS słowo chłop występuje w dwóch znaczeniach.
Pierwsze z nich oznacza podkreślenie płci męskiej.
Drugie natomiast używane jest, kiedy mówimy o sympatii, z celowym przeciwstawieniem się znaczeniom potocznym, nie o mężu, Np. „mój chłop dziś do mnie przyjdzie”.
W SA znajdziemy tylko hasło chłop jako mężczyzna, mąż, kochanek.
Słowo chłop nie występuje w SGU, natomiast możemy tam znaleźć jedynie zdrobniałą odmianę, czyli słowo chłopaczek, które oznacza miłego chłopaka.
STYLE
Występuje podział na dwa znaczenia słowa chłop w SPP.
Pierwsze z nich tłumaczy hasło chłop potocznie jako mężczyznę. Zawiera także związki frazeologiczne, takie jak: „byczy/ fajny/ morowy chłop” , z aprobatą o mężczyźnie: „chłop z ikrą/jajami”.
Drugie znaczenie tłumaczy słowo chłop jako męża, rzadziej narzeczonego, chłopca.
W SEP znajdziemy tylko jeden eufemizm: „za mały jak na chłopa”.
SPPW brak słowa chłop.
Trzy znaczenia możemy odnaleźć w LUB.
Pierwsze z nich tłumaczy słowo chłop jako mężczyznę. Drugie jako męża, narzeczonego, partnera. Trzecie natomiast jako rolnika.
W stylu potocznym chłop oznacza „dorosłego mężczyznę” oraz „męża, narzeczonego, kochanka”.
W SWJP Dunaja odnajdziemy dwa potoczne znaczenia. Chłop jako mężczyzna oraz chłop jako „mężczyzna będący dla kobiety mężem, rzadziej partnerem seksualnym”.
Potocznie hasło chłop według PSWP ma dwa znaczenia. Pierwsze z nich to chłop jako „ mężczyzna, najczęściej dorosły, silny, sprawny”. Drugie potocznie odnosi się do chłopa jako kochanka, partnera erotycznego.
IDIOLEKTY
SPSŻ brak słowa chłop.
W SPJK chłop tłumaczony jako: wieśniak, przedstawiciel stanu społecznego (1-5, 7, 11), poddany (8, 9), mężczyzna (6, 10).
ANTROPONIMY
W Rym Naz występuje 1577 osób o nazwisku Chłop, jak podaje autor pochodzących od tłumaczenia rolnik, kmieć.
SN brak słowa chłop.
TOPONIMY
Ros Et brak słowa chłop.
W NM Pol występuje nazwa Chłopy, jest to wieś położona w gminie Mielno, 15 km na płn-zach. od Koszalina.
Spis treści
ETYMOLOGIA
ZNACZENIE PODSTAWOWE
POLISEMIA
HOMONIMIA
HIPONIMIA
SYNONIMIA
ANYONIMIA
FRAZEOLOGIA
PRZYSŁOWIA
SOCJOLEKTY
STYLE
IDIOLEKTY
ANTROPONIMY
TOPONIMY
8