ARCHEOLOGIA ŚREDNIOWIECZA

4. ZAMKI TYPU PRZEJŚCIOWEGO

Termin „zamki przejściowe” został wprowadzony do literatury przez czeskiego kastellologa Tomasza Durdika.

Są to obiekty o zróżnicowanej wielkości, z tradycyjnymi drewniano-ziemnymi obwodami obronnymi (system wałów i fos) oraz tanią zabudową wewnętrzną - w konstrukcji szachulcowej

Zamki typu przejściowego były powszechnym modelem warowni na obszarze XIII-wiecznej Europy Środkowej.

- Czechy (Angerbach, Tynec nad Sazavou, Hlavacov),

- Śląsk (Gradówek, Marczów, Pieszyce, Płoszczyna),

- Małopolska (castrum Scala w Sułoszowej),

- Mazowsze (Błonie, Raciąż),

- ziemia chełmińska (Wieldządz, Pień)

Przyczyny wznoszenia zamków typu przejściowego:

- rozpad systemu prawa książęcego,

- postępująca feudalizacja stosunków społecznych,

- konieczność budowania tanich warowni na obszarach kolonizowanych (południowy Dolny Śląsk, ziemia chełmińska)

Czynniki wpływające na powstawanie zamków typu przejściowego:

- lokalizacja w centrum klucza majątkowego,

- lokalizacja w miejscu intensywnego wydobycia kruszców,

- umiejscowienie przy szlakach handlowych (egzekucja opłat celnych i miru drogowego).

- budowa zamków typu przejściowego przez ludność zobowiązana do budowy grodów w ramach powinności prawa książęcego.

Hlavačov, hrad přechodného typu, XII/XIII w.

Gradówek, zamek typu przejściowego, XIII w.

Marczów, zamek typu przejściowego, XIII w.

Płoszczyna, zamek typu przejściowego, XIII w.

Pieszyce, zamek typu przejściowego, XIII w.

Błonie, zamek typu przejściowego (?), XIII w.

Sułoszowa, zamek typu przejściowego (?), ok. 1228 r.

Zamki typu przejściowego w wielu przypadkach znajdują się u genezy późniejszych warowni murowanych. Najistotniejsze cechy widoczne w późniejszych rezydencjach:

- wieloczłonowość,

- owalny zarys poszczególnych części warowni,

- systemy międzymurzy (powielają system zwielokrotnionych wałów).

---