ARCHEOLOGIA ŚREDNIOWIECZA I CZASÓW NOWOŻYTNYCH
Wprowadzenie
1. Pojęcie archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych
nauka wyodrębniona kilkadziesiąt lat temu jako jedna z dyscyplin badających kulturę średniowiecza. Inne to: historia, historia sztuki, historia architektury, paleozoologia, paleobotanika, antropologia, językoznawstwo, geografia osadnictwa
histoire total - koncepcja Jaquesa Le Goffa. Jedna kultura średniowiecza badana różnymi metodami i przy wykorzystaniu różnych źródeł
badania interdyscyplinarne i zintegrowane
świadomość rozdziału kompetencji
2. Przedmiot badań - szeroko pojęta kultura średniowiecza i czasów nowożytnych
2.1. Archeologia osadnictwa - badania struktur osadniczych: miast, grodów, zamków, wsi, klasztorów. Badania pojedynczych elementów struktur osadniczych - budownictwo, zaopatrzenie w wodę. Badania cmentarzy i ich miejsca w strukturze osadniczej
2.2. Archeologia gospodarcza - badania rozwoju gospodarczego społeczeństw średniowiecznych - badania śladów produkcji i gotowych wyrobów, badania transportu, komunikacji, górnictwa
2.3. Badania kultury duchowej - możliwości i ograniczenia archeologii
2.4. Archeologia prawna - materialne relikty i konsekwencje uwarunkowań i egzekucji prawa
2.5. Badania życia codziennego na podstawie śladów materialnych
3. Źródła
Materialne ślady działalności człowieka. Ich cechą jest obiektywizm, nie powstały jako subiektywna ocena rzeczywistości. Inna jest w związku z tym krytyka źródeł archeologicznych - bierze się tu pod uwagę stan ich zachowania, sposób pozyskania, pozycję stratygraficzną, techniki zadokumentowania
3.1 zabytki nieruchome - warstwy , budynki drewniane, murowane, urządzenia gospodarcze, produkcyjne, techniczne, groby
3.2. zabytki ruchome
3.3. relacja do źródeł pisanych - różnice zakresu informacyjnego, problem korelacji
4. Metoda archeologii średniowiecza
metody właściwe dla archeologii jako nauki historycznej. Pokrewieństwo z archeologią pradziejową
stratygrafia
analiza formalna
analiza przestrzenna
typologia
analiza kulturowa
metody statystyczne
badania ikonografii
problem analizy źródeł pisanych - samodzielnie czy z historykiem?
analizy specjalistyczne (fizyko-chemiczne, geomorfologiczne, petrograficzne, antropologiczne, archeozoologiczne, dendrologiczne, genetyczne i in.) - archeometria
Korelacja z ustaleniami poczynionymi na gruncie innych nauk i ocena przydatności wyników
Ocena możliwości poznawczych archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych
Wartość dorobku archeologii średniowiecza dla
przedstawicieli nauk pokrewnych
odbiorców spoza świata nauki
5. Zakres chronologiczny. Synchroniczne i diachroniczne pojmowanie dziejów
Potrzeba badania zjawisk w ich pełnym przebiegu czasowym
Systemy chronologiczne dla średniowiecza
w archeologii brytyjskiej wczesne- i późne średniowiecze z przełomem w 1066 (bitwa pod Hastings)
w archeologii francuskiej wczesne- i późne średniowiecze z przełomem w 1. poł. XI w.
w Niemczech - wczesne średniowiecze - czasy karolińskie i ottońskie; pełne średniowiecze poł. XI-XIII w.; późne średniowiecze XIV-XV w.
w Polsce - wczesne średniowiecze - VI-poł. XIII w.
późne średniowiecze - poł. XIII- XV w.
Chronologia czasów nowożytnych
Odniesienie do stylów w sztuce
Renesans z manieryzmem
we Włoszech - XIV-XIV w.
w Niemczech i Niderlandach- pocz. XVI - poł. XVII w.
w Rzeczpospolitej od 1506 r. do poł. XVII w.
Barok
we Włoszech - poł. XVI w. -poł. XVIII w.
w Niemczech - poł. XVII w. - 3. cwierć XVIII w.
w Rzeczpospolitej - poł. XVII - 3. ćwierć XVIII w.
6. Zakres terytorialny
Średniowiecze jako pojęcie z zakresu historii Europy
Renesans w świecie śródziemnomorskim i na północ od Alp
Potrzeba badania zjawisk w ich pełnym zakresie terytorialnym
7. Historia badań
7.1. Badania przed II wojną
Paul Grimm - badania opuszczonej osady Hohenrode w Harzu. Próby uporządkowania chronologicznego czyniono za pomocą ceramiki: K. Strauss [1932, 1939], E. Schirmer [1939], P. Grimm [1932, 1939]
wykopaliska w miastach rzymskich w Europie na północ od Alp. Warstwy i obiekty średniowieczne jako uboczny cel badań
Gabriel Leńczyk - badania zamków w Małopolsce
Badania po II wojnie - intensywne badania miast, badania zamków niemieckich, szwajcarskich, czeskich.
8. Organizacja archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych
naukowe instytucje archeologiczne
ośrodki konserwatorskie
muzea
inne instytucje i firmy prywatne
Serie wydawnicze i czasopisma naukowe poświęcone archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych
8.1. Czasopisma i serie wydawnicze archeologii średniowiecza:
w Wielkiej Brytanii od 1955 r. "Medieval Archaeology"
w Holandii od 1968 r. "Rotterdam Papers. A contribution to medieval archaeology"
we Francji od 1971 r."Archeologie Medievale"
w Niemczech od 1972 Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters
w Szwajcarii od 1974 "Schweizer Beiträge zur Kulturgeschichte und Archäologie des Mittelalters
w Czechach i na Słowacji od 1974 "Archaeologia Historica"
w Italii od 1974 "Archaeologia Medievale"
w Austrii od 1985 "Beiträge zur Mittelalterarchäologie in Osterreich"
w Polsce od 1955 "KHKM",
Archaeologia Historica Polona od 1995
od 1964 "Chateau Gaillard"
od 1972 "Forschungen und Berichte der Archäologie des Mittelalters in Baden-Württemberg"
od 1978 „Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte"
od 1983 "Ausgrabungen in Schleswig. Berichte und Studien"
od 1999 „Wratislavia Antiqua“
i in. ...........
Literatura
Fehring S. 2000, Die Archaeologie des Mittelalters. Eine Einfuehrung, wyd. 3, Darmstadt, Theis
Le Goff J. 1994, Kultura średniowiecznej Europy, wyd. 2., Warszawa.
Kajzer L. 1996, Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Łódź.
Scholkmann B.1997/98, Archaeologie des Mittelalters und der Neuzeit heute:eine Standortbestimmung im interdisziplinaeren Kontext, „Zeitschrift fuer Archaeologie des Mittelalters”, Jg. 25/26, s. 7-18.
Steuer H. 1997/98, Entstehung und Entwicklung der Archaeologie des Mittelalters und der Neuzeit in Mitteleuropa, „Zeitschrift fuer Archaeologie des Mittelalters”, Jg. 25/26, s. 19-38.
Tabaczyński S. 1987, Archeologia średniowieczna. Problemy. Źródła. Metody. Cele badawcze, Wrocław.