Średniowieczne miasta
Problem definicji
Miasto jako fenomen zmieniający się w czasie i przestrzeni. Brak uniwersalnej definicji miasta
Miasta zmieniają swoją formę i charakter w zależności od zmieniających się warunków
Czynniki kształtujące miasto
uwarunkowania demograficzne i socjalne
charakter i skuteczność działalności gospodarczej
warunki prawne i polityczne
Kryteria definiujące miasto
mur jako granica przestrzeni miejskiej, kryterium podkreślane od średniowiecza
obok funkcji obronnej miał także znaczenie prawne, ideologiczne i symboliczne. Oddzielał uprzywilejowaną przestrzeń miejską od okolicy. „Powietrze miejskie czyni wolnym” (Stadtluft macht frei”)
w Europie Środkowowschodniej, zwłaszcza w Polsce, występują także miasta bez murów
rzemieślniczo-handlowy charakter gospodarki
bez nieagrarnej gospodarki miasto nie funkcjonuje
rozdzielenie gospodarki rolniczej i nieagrarnej. Społeczny podział pracy jako przyczyna wyodrębnienia miast
problem udziału gospodarki rolniczej w ekonomii miasta
mieszczanie jako posiadacze ziemscy
Ackerbuerger
zróżnicowana struktura społeczna i zawodowa, zróżnicowanie majątkowe
patrycjat, pospólstwo i plebs
prawo miejskie - regulacja stosunków między panem miasta a mieszczanami
funkcje religijne
miasta „biskupie”
parafia jednocząca gminę miejską
specyficzny styl życia
relatywnie wysoki poziom życia dostępny po raz pierwszy dużej grupie społecznej
jakość zamieszkiwania. Poglądy Edith Ennen - domy drogie lecz wygodne
zagęszczenie zabudowy i jej specyficzny podział, miejski typ zabudowy
Dwie grupy definicji miasta średniowiecznego. Wykorzystanie różnych zestawień kryteriów
1. Definicje prawno-topograficzne, podkreślające:
odrębność prawną, prawo miejskie
obecność gminy miejskiej zarządzanej przez własną radę dysponującą finansami miejskimi
handel i rzemiosło jako podstawy gospodarki
duże rozwarstwienie społeczne i zawodowe
granice wyodrębnione murem miejskim
uregulowaną zabudowę z wyodrębnionym placem targowym
rozwinięte funkcje ideologiczne i sztuka
Tak zbudowana definicja określa miasta komunalne (miasta w sensie prawnym, Bürgerstädte, abendländische Städte, miasta lokacyjne, miasta w pełni rozwinięte, miasta europejskie wg pojęcia Maxa Webera)
2. Definicje podkreślające kryteria gospodarcze
gospodarka produkcyjno-handlowa
funkcje centralnego ośrodka administracyjno-politycznego
funkcje militarne
realizacja celów religijnych
Brak kryteriów prawno-topograficznych poszerza zakres badań miast. Pojęcie miasta rozciąga się nie tylko na „miasta komunalne”, ale na inne struktury osadnicze w Europie, Azji i Ameryce: miasta antyczne, ośrodki wczesnomiejskie w Europie Środkowej (istniejące do XII-XIII w. miasta przedlokacyjne, przedkomunalne, protomiasta, nadmorskie emporia handlowe, miasta typu azjatyckiego wg Maxa Webera)
Definicja taka pozwala prowadzić porównawcze badania miast różnych stref kulturowych.
Jej wadą jest zagrożenie objęcia pojęciem miasta także innych struktur osadniczych - grodów, osad przyklasztornych.
Wnioski
Nie dysponujemy ogólną definicją miasta, obejmującą wszystkie zurbanizowane formy osadnicze
Poszczególne definicje zbudowane są na wybranych kryteriach i zmierzają do scharakteryzowania kolejnych typów miast
Brak ostrej definicji wynika z natury badanego przedmiotu. W różnych formacjach kulturowych miasta kształtowały się odmiennie, dostosowując się do aktualnych potrzeb i uwarunkowań. Pojęciowa granica między miastem a innymi formami osadniczymi bywała wielokrotnie płynna
Literatura
Engel, E. 1993, Die deutsche Stadt des Mittelalters, München.
Piekalski J. 1999, Od Kolonii do Krakowa. Przemiana topografii wczesnych miast, Wrocław.
Samsonowicz, H. 1986, Dzieje miast i mieszczaństwa do schyłku XV wieku, w: M. Bogucka, H. Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław, s. 5-317.
Weber, M. 1920/21, Die Stadt, „Archiv für Sozialwissenschaft und Soziallpolitik”, Bd. 47, S. 621-772.
Steuer H. 2004, Überlegungen zum Stadtbegriff aus der Sicht der Archäologie des Mittelalters, w: P. Johanek, F.-J. Post (red.), Vielerlei Städte. Der Stadtbegriff, Köln. Weimar. Bonn 2004, s. 32-51.