Miasta komunalne
Dom
Problem pojęcia domu
Dom to budynek lub jego część zamierzona i wykorzystywana do stałego zamieszkiwania
Realizuje potrzeby biologiczne człowieka - jest bezpiecznym schronieniem- ale także potrzeby emocjonalne i estetyczne. Jest „prywatną częścią świata”, chronioną prawem zwyczajowym
Jego forma wynika z naturalnej cechy człowieka, jaką jest dążenie do stałego polepszania komfortu zamieszkiwania
W każdej z formacji kulturowych realizowano potrzebę zamieszkiwania na swój sposób
Kultura zamieszkiwania - system zachowań w rodzinie i związana z nim, odpowiednio zorganizowana baza materialna. Organizacja domu jest odwzorowaniem sposobu myślenia
Dom mieszczański. Uwarunkowania genezy
Wzrost ekonomicznych możliwości kupców i rzemieślników i uzyskanie wolności osobistej oraz względnej swobody gospodarczej
Prawne regulacja powinności wobec pana miasta - czynsz za bezpieczeństwo
Dopasowanie konstrukcji budowlanych do funkcjonalnych potrzeb mieszczanina. Tendencja do łączenia zamieszkiwania i pracy w obrębie jednego założenia budowlanego - podział budynku na części mieszkalną i gospodarczą.
Potrzeba uzyskania komfortu zamieszkiwania odpowiedniego dla wzrastających możliwości ekonomicznych. Tendencja do wewnętrznego podziału strefy mieszkalnej - rozdzielenie miejsc do snu, przygotowania posiłków, spędzania czasu w dzień (część reprezentacyjna)
Kształtowanie mieszczańskiego stylu życia i doskonalenie domu
Własne wynalazki
Zapożyczenia z kultury dworskiej i kościelnej
Ponadregionalna wymiana informacji
Kolonizacja Europy Środkowowschodniej i przenoszenie idei domu mieszczańskiego do nowych miast
Czynniki różnicujące domy w mieście
pozycja socjalna, stan majątkowy i zawód mieszkańców
hierarchia w rodzinie i mentalność mieszkańców
sposoby spędzania wolnego czasu
klimat
dostępność surowców budowlanych
tradycja budowlana
sposób realizacji wzorów obcych
-Obraz domu jest wypadkową tych czynników.
-Różne konstelacje czynników powodują zróżnicowanie domów w obrębie miasta, a także zróżnicowanie regionalne
Domy w miastach południowej strefy Europy Środkowej
Rozwój przestrzenny domu
Podział na dwie kondygnacje - gospodarczy parter i mieszkalne piętro
Wykorzystanie konstrukcji murowanych i szkieletowych
Podział strefy mieszkalnej
izba (stube)- wynalazek przejęty z budownictwa dworskiego i kościelnego - ograniczenie przestrzeni ogrzewanej, wprowadzenie urządzeń odprowadzających dym na zewnątrz
„gute Stube”, biała izba
doskonalenie ogrzewania. Piece kaflowe i kominki
kuchnia
komora
spichlerz
Zurych - Muensterhof -
dom I w fazie I/II
Zurych, Muensterhof - Dom III, izba z piecem kaflowym
Rozwój przestrzenny domu przez dostawianie segmentów
Budowa domów techniką „domino”
Bazylea, Stadthausgasse/Schneidergasse Wg. Matta 1997 i Schneidera 1986
Dom mieszczański we Fryburgu Bryzgowijskim
Trójdzielny parter
-duża wielofunkcyjna sala przyfrontowa, wraz z kuchnią
-dwudzielny trakt tylny z izbą, dym odprowadzany wspólnie z kuchennym
-piwnica dwupoziomowa przy froncie
-dwie lub trzy kondygnacje
- podwórze z kloaką
Górnoniemieckie domy mieszczańskie w konstrukcji ryglowej lub mieszanej - murowanej i ryglowej
Bad Wimpfen, Marktplatz 6,
Esslingen, Webergasse 8 after Lohrum 1993
Domy w miastach strefy północnej (północne Niemcy, Niderlandy, Anglia, południowa Skandynawia, wschodnie wybrzeże Bałtyku, Pomorze)
sień (Diele, Halle, Saal, Binnenhaus) - duża, wielofunkcyjna przestrzeń na parterze - dom sieniowy, Dielenhaus, dom-skład
rozwój wczesnośredniowiecznego wzoru halowego domu
wewnętrzny podział sieni na strefy - umowny, a z czasem podkreślony lekkimi ścianami działowymi
palenisko w głębi sieni, na jej dłuższej osi - funkcjonalne centrum domu
strefa mieszkalna rozciągała się od paleniska do tylnej ściany domu. Jej podział odpowiadał hierarchii w rodzinie
przednia część domu - strefa do pracy - warsztat, sklep, magazyn, możliwy wydzielony i ogrzewany kantor
Wyższe kondygnacje mogły pełnić funkcję magazynu kupieckiego
Emocjonalny stosunek do domu sieniowego jako elementu normującego życie kupca i rzemieślnika w mieście hanzeatyckim - wizja domu idealnego. Karl Gruber
Rozwój domu sieniowego
Drewniany dom sieniowy jedno- lub dwukondygnacyjny
Antwerpia/Antwerpen, Mattestraat, ok 1050-1225, Veeckman 2001
Lubeka, Szpital Ducha Świętego, po 1232,
Krause 1994
Drewniane domy sieniowe z tylnym aneksem
-aneks podpiwniczony, drewniany lub murowany
-pełnił funkcję mieszkalnego spichlerza
-dostępny z sieni korytarzem z rampą
-spichlerz z odrębnym wejściem
Zróżnicowanie form aneksu
-Ghadem (gaden) - budowla jednoprzestrzenna zagłębiona w podłoże
-Kemenate - dwukondygnacyjny aneks murowany (w starszej literaturze uważany za wieżę mieszkalna.)
-Dom podwójny (Doppelhaus) - aneks o postaci równorzędnej z domem głównym.
Murowany dom sieniowy
-wprowadzenie murowanych ścian „ogniowych”
-reprezentacyjny murowany szczyt
-rozwój domu-składu w głąb działki
Domy mieszczańskie w Europie Środkowowschodniej
recepcja idei domu mieszczańskiego w nowych warunkach, dostosowanie warsztatu budowlanego do możliwości regionalnych
dynamiczny rozwój własny
zróżnicowanie regionalne przy względnej kontynuacji tradycji domów górnoniemieckiego i dolnoniemieckiego
Romańskie domy praskie
Koniec XII- poł. XIII w. na podstawie cech stylistycznych. Brak źródeł pisanych
Należały do zamożnych kupców obcych, wg. koncepcji Radovej-Stikovej żydowskich (wg. starszej koncepcji do możnowładców)
Budowane z wapienia w zaawansowanej technice kamieniarskiej i murarskiej - opus emplectum z ciosowymi licami, z zastosowaniem sklepień kolebkowych lub krzyżowych
Zróżnicowanie formalne domów oddaje zróżnicowanie majątkowe właścicieli (użytkowników)
1.Budowle pałacowe, nie przestrzegają linii ulicy
- nieliczne
- na planie palatium, trójdzielne, dwukondygnacyjne - centralna sień i dwie izby ogrzewane kominkami z okapem w każdym poziomie
- sklepienia krzyżowe
2. Domy przy ulicach
-
dominujące ilościowo
- najczęściej dwie, rzadziej trzy kondygnacje o tym samym planie
- w planie jedno duże pomieszczenie i jedno lub dwa mniejsze (izby lub komory)
- poziom niższy gospodarczy, piętro mieszkalne
- zewnętrzne schody od strony dziedzińca, wejście do zagłębionego parteru
zewnętrznym korytarzem
3. Kamienne aneksy do domów przyfrontowych (kemenate?)
położone w głębi działki
-dwukondygnacyjne, jednoprzestrzenne w każdym poziomie, niekiedy z wydzieloną lub wtórnie dobudowaną wąską drugą częścią
-w parterze sklepione
Wczesne domy mieszczan we Wrocławiu
- domy ryglowe o dwóch kondygnacjach, gospodarczej i mieszkalnej ogrzewanej piecem
- komunikacja od strony dziedzińca
Wrocławskie domy ceglane z XIII w.
Wg M. Chorowskiej i C. Lasoty
- budowane przy froncie działki
- dwu- rzadko trzykondygnacyjne
- pierwotnie jednodzielne, rozwijane przez dobudowę segmentów lub podział
- kryte stropami, rzadziej sklepione
Próba rekonstrukcji wrocławskich domów z XIII w.
Pierwsze domy mieszczan w Krakowie
-słaby stan zachowania i rozpoznania reliktów z XIIIw.
-adaptacja wzorców wrocławskich do miejscowych warunków
-własny rozwój
Strefa północna
-adaptacja i rozwój domu sieniowego
Kołobrzeg
Rekonstrukcja domu-składu wg Z. Polaka 1997