Żaneta Zagórowska
Mateusz Janczak
Dawid Kiełpiński
Terenowa administracja rządowa
Art. 3. Konstytucji RP mówi o tym, że Polska jest państwem jednolitym, czego konsekwencją jest fakt posiadania jednego systemu organów państwowych na całym terytorium kraju. Nie wyklucza to jednak podziału państwa na mniejsze jednostki. W myśl art. 15. Konstytucji władza centralna może być przekazywana innym szczeblom władzy. Aby tego dokonać należy wprowadzić podział terytorialny. W związku z tym Polska jest podzielona na województwa, powiaty i gminy. W ich ramach działa samorząd terytorialny (na szczeblu województwa, powiatu i gminy) oraz terenowe oddziały administracji rządowej (tylko na szczeblu województwa).
Terenowe organy administracji rządowej dzielą się na:
1) organy administracji ogólnej,
2) organy administracji specjalnej.
Terenowymi organami administracji ogólnej (zespolonej) są wojewodowie i podporządkowane im organy. Zarządzają oni na terenie województwa tymi sprawami, które należą do kompetencji samorządu terytorialnego działającego w gminach i - w postaci sejmików na szczeblu wojewódzkim, oraz które nie zostały przekazane organom administracji specjalnej. Wojewoda jest przedstawicielem rządu na obszarze województwa. Zastępcą wojewody jest wice wojewoda. Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Sejmik województwa będący organem samorządu województwa nie jest pytany o opinię na temat kandydata mającego objąć stanowisko wojewody. Premier jest też przełożonym wojewody, uprawnionym do kierowania do wojewody zarządzeń i poleceń. Nadzór nad działalnością wojewody sprawuje Prezes Rady Ministrów i minister właściwy do spraw administracji publicznej. Nadzór ten ma gwarantować przestrzeganie przez wojewodę nie tylko prawa, ale i polityki rządu, rzetelności i gospodarności, przestrzeganie przez niego poleceń i wytycznych otrzymanych od Premiera.
Wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności:
dostosowuje do miejscowych warunków cele polityki Rady Ministrów oraz, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach, koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań;
zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w odrębnych ustawach;
dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy;
wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego, wynikające z odrębnych ustaw;
przedstawia Radzie Ministrów, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa;
wykonuje inne zadania określone w odrębnych ustawach oraz ustalone przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów.
Na podstawie art. 25. ust. 1. ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie "Wojewoda może wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej działające w województwie, a w sytuacjach nadzwyczajnych, ... obowiązujące również organy samorządu terytorialnego."
Ust.2 zastrzega, że powyższe "polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej". (czyli wojewoda nie może w tym trybie przesądzić o treści zezwolenia czy innej decyzji przygotowywanej np. przez wójta gminy).
Ust.3. "Właściwy minister może wstrzymać wykonanie poleceń o których mowa w ust. 1, wydanych organom administracji niezespolonej i wystąpić z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o rozstrzygnięcie sporu, przedstawiając jednocześnie stanowisko w tej sprawie".
Zgodnie z art. 51 wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej kieruje nią i koordynuje jej działalność i ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania. To kierownictwo i odpowiedzialność jest ograniczone przez szczegółowe przepisy, będące przejawem tradycyjnych powiązań resortowych.
Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego, na zasadach określonych w ustawie o samorządzie gminnym, samorządzie powiatu i samorządzie województwa
Wojewoda wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu wojewódzkiego. Urząd wojewódzki to zespół pracowników administracji rządowej, który jest aparatem pomocniczym wojewody, realizuje zadania administracji rządowej na terenie województwa. Składa się z wydziałów i innych komórek organizacyjnych urzędu. Na czele urzędu stoi dyrektor generalny, natomiast wydziałami kierują dyrektorzy wydziałów. Organizację urzędów wojewódzkich reguluje statut nadany przez wojewodę. Pracownicy urzędu są powoływani i odwoływani przez wojewodę.
Przy wojewodzie działa kolegium jako organ opiniodawczy i doradczy. W skład kolegium wchodzą:
1) wicewojewodowie,
2) dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego,
3) komendant wojewódzki Policji,
4) komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,
5) inne osoby wymienione w statucie urzędu wojewódzkiego.
Do udziału w pracach i posiedzeniach kolegium wojewoda może zaprosić inne osoby, w szczególności kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz dyrektorów wydziałów. Wojewoda może tworzyć inne zespoły doradcze.
Do administracji ogólnej należą także:
Komendant Wojewódzki Policji,
Do zakresu działania Komendy Wojewódzkiej Policji należy w szczególności: 1.przywracanie stanu zgodnego z porządkiem prawnym lub podejmowanie działań zapobiegających naruszaniu prawa,
2. koordynowanie działalności komend powiatowych Policji w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym,
3. inspirowanie i koordynowanie programów prewencyjnych komend powiatowych Policji,
4. ochrona bezpieczeństwa ludzi
5.ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w komunikacji kolejowej, lotniczej oraz na obszarach wodnych,
6.prowadzenie spraw związanych z nadzorowaniem działalności straży miejskich i gminnych oraz przedsiębiorstw i instytucji zajmujących się ochroną osób i mienia, działających na terenie województwa,
7. kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych,
8. monitorowanie i analizowanie zjawisk kryminogennych.
9. prowadzenie spraw związanych z wydawaniem zezwoleń na posiadanie broni palnej, myśliwskiej i gazowej.
Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,
Do zadań Komendy Państwowej Straży Pożarnej należy
1) podejmowania działań związanych z wdrażaniem postępu w dziedzinie ochrony przeciwpożarowej,
2) organizowanie krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze województwa,
3) sporządzania planów pracy, analiz, prognoz, ocen oraz sprawozdań z zakresu realizowanych zadań,
4) kontrolowanie uzgadniania projektów budowlanych pod względem ochrony przeciwpożarowej,
5) współdziałania z ogniwami Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, stowarzyszeniami, związkami zawodowymi działającymi w Komendzie Wojewódzkiej oraz innymi organami i jednostkami organizacyjnymi, załatwiania skarg i wniosków oraz odwołań wnoszonych przez obywateli, instytucje i organy administracji,
6) wykonywanie zadań z zakresu postępowania administracyjnego jako organ wyższego stopnia w stosunku do komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej
7) realizowania zaleceń pokontrolnych,
8) współdziałania w realizowaniu zadań z zakresu spraw obronnych i przestrzegania zasad ochrony tajemnicy państwowej i służbowej oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
9) wspierania inicjatyw społecznych w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa,
10) prowadzenia doradztwa technicznego w zakresie ochrony przeciwpożarowej
11) współdziałania w realizacji zadań kontrolnych Komendanta Wojewódzkiego w stosunku do komend powiatowych i miejskich Państwowej Straży Pożarnej województwa śląskiego,
12) realizowania zadań związanych z pełnieniem przez Komendanta Wojewódzkiego funkcji zastępcy przewodniczącego Wojewódzkiego Zespołu Reagowania Kryzysowego.
13) współpracy z komendami powiatowymi (miejskimi) Państwowej Straży Pożarnej,
14) przygotowywania dokumentów w celu realizacji zadań wynikających z ustaw, nakładających obowiązki na Komendanta Wojewódzkiego.
Kurator Oświaty,
Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny,
Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej,
Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego,
Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska,
Wojewódzki Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,
Wojewódzki Inspektor Transportu Drogowego,
Wojewódzki Inspektor Nadzoru Geodezyjnego i Kartograficznego,
Wojewódzki Konserwator Zabytków,
Wojewódzki Lekarz Weterynarii.
Terenowymi organami administracji specjalnej są organy terenowe podporządkowane bezpośrednio ministrom. Organami administracji specjalnej są na przykład izby skarbowe i urzędy skarbowe, do których należy zarządzanie. Organami administracji specjalnej są podmioty podporządkowane właściwym ministrom oraz kierownikom państwowych osób prawnych i kierownikom innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa. Działalność organów administracji niezespolonej oparta jest z reguły na zasadzie centralizacji. Działają w ramach zasadniczego podziału terytorialnego kraju lub w ramach podziałów specjalnych. Organy administracji niezespolonej działające na obszarze województwa obowiązane są do:
a) Uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy, np.: przez dyrektorów urzędów morskich
b) Zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody, o których była mowa wyżej
c) Składania wojewodzie rocznych informacji, a na żądanie wojewody także bieżących wyjaśnień o swojej działalności na obszarze województwa.
Załącznik do ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (tj. Dz. U. z 2001 Nr 80, poz. 872 ze zm.) wymienia następujące organy administracji niezespolonej:
Dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień,
Dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów
Do zakresu działania urzędów i izb skarbowych oraz urzędów kontroli skarbowej należy w szczególności:
1. ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności budżetowych,
2. rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych,
3.wykonywanie kontroli podatkowej,
4. podział i przekazywanie dochodów budżetowych między budżetem państwa i budżetami gmin,
5.prowadzenie dochodzeń i rozstrzyganie w pierwszej instancji w sprawach karnych skarbowych,
6.wykonywanie egzekucji administracyjnej w granicach swoich kompetencji,
dodatkowo Izby skarbowe mają za zadanie:
7.nadzór nad urzędami skarbowymi,
8.rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach karnych skarbowych,
9.ustalanie i udzielanie oraz analizowanie prawidłowości wykorzystywania dotacji przedmiotowych dla przedsiębiorców,
natomiast Urzędy kontroli skarbowej:
10.kontrolują rzetelność deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowość obliczania
i wpłacania należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych,
11. ujawniają i kontrolują nie zgłoszone do opodatkowania działalności gospodarcze,
12. kontrolują celowość i zgodność z prawem gospodarowania środkami państwowymi,
13. badają celowość i zgodność z prawem wykorzystania i rozporządzania mieniem państwowym,
14. kontrolują źródła pochodzenia majątku i dochodów nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów,
15. wykonują szczegółowy nadzór podatkowy. kontroli skarbowej,
Dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych,
Dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar,
Dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych,
Dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej,
Dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych,
Dyrektorzy urzędów morskich,
Dyrektorzy urzędów statystycznych,
Dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej,
Komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej,
Okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego,
Państwowi inspektorzy sanitarni,
Powiatowi oraz graniczni lekarze weterynarii.
Literatura
Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie
http://www.dsc.kprm.gov.pl/strona.php?id=26 - serwis służby cywilnej Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Konstytucja RP
1