NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
Jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób o podstępnym i utajonym przebiegu, dotycząca obecnie (zgodnie ze statystyką z końca 2000 r.) przeszło 52% dorosłej populacji Polaków.
Niekorzystny wpływ nadciśnienia na organizm powoduje wtórne zmiany, głównie w obrębie serca (uszkodzenia zastawek, przerost lewej komory, chorobę wieńcową z zawałem serca), udar mózgu, zaburzenia filtracji nerek, przyspieszenie powstawania i nasilenia miażdżycy.
W 1999 r. WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), PTNT (Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego) przedstawiły nowe kryteria kategoryzacji ciśnienia tętniczego wynoszącą mniej niż 140/90 mm Hg u osób dorosłych, bez względu na wiek.
KLASYFIKACJA CIŚNIENIA TĘTNICZEGO (mm Hg) U DOROSŁYCH
KATEGORIA |
CIŚNIENIE |
|
|
SKURCZOWE |
ROZKURCZOWE |
Prawidłowe
w tym: optymalne |
< 130
<120 |
<85
<80 |
Wysokie prawidłowe |
130-139 |
85-89 |
Nadciśnienie tętnicze -stopień 1 (łagodne)
w tym: graniczne |
140-159
140-149 |
90-99
90-94 |
Nadciśnienie tętnicze-stopień 2 (umiarkowane) |
160-179 |
100-109 |
Nadciśnienie tętnicze-stopień 3 (ciężkie) |
≥ 180 |
≥ 110 |
Ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży, niezależnie od stopnia dojrzałości, lepiej koreluje z wysokością niż z masą ciała . Jest ono nieco wyższe u chłopców niż u dziewczynek poniżej 10-tego roku życia i różnica ta ulega znamiennemu zwiększeniu w okresie pokwitania .
Prawidłowe ciśnienie tętnicze u dziecka 1-no rocznego nie powinno przekraczać wartości
90 / 50 mm .
Do okresu młodzieńczego ( 17-tego roku włącznie ) wartość ciśnienia skurczowego wzrasta w sposób liniowy o ok. 2 mm Hg rocznie, a ciśnienia rozkurczowego ok. 1 mm Hg rocznie.
Ciężkie nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży rozpoznaje się przy wartościach przekraczających o ponad 30 mm Hg wartość określaną za prawidłową dla danego wieku !
U każdego dziecka powyżej 3-go roku życia ( zgodnie z zaleceniami WHO i PTNT ) ciśnienie tętnicze powinno być mierzone podczas każdej wizyty lekarskiej.
PODSTAWOWE PRZYCZYNY NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO
Antyzdrowotny styl życia
Dieta wysokoenergetyczna , bogata w tłuszcze nasycone , prowadząca do dodatniego bilansu energetycznego ( na skutek niedostatecznego wydatku energetycznego z powodu zbyt małej aktywności fizycznej )
Wysokie spożycie alkoholu
Wysokie spożycie soli
Zbyt małe spożycie warzyw ( głównie surowych ) i owoców
Palenie tytoniu lub długotrwałe przebywanie w jego aurze
Uwarunkowania genetyczne ( w 80% )
Długotrwały stres
Hałas powyżej 65 decybeli
Zmiany w tarczycy ( nadczynność , niedoczynność , guzkowatość )
Zmiany miąższowe i naczyniowe w nerkach , kamica nerkowa , stany zapalne
Choroby nadnerczy
Cukrzyca , zwłaszcza typu drugiego ( nieinsulinozależna )
Na stałe przyjmowane leki przeciwreumatyczne , przeciwzapalne , hormonalne ,
niektóre leki przeciwalergiczne
Samodzielne rozpoznanie nadciśnienia tętniczego jest trudne , bowiem mimo podwyższonych wartości ciśnienia pacjent czuje się z reguły dobrze! Organizm wysyła jednak pierwsze sygnały , których nie powinno się lekceważyć . Należą do nich przede wszystkim :
Ból głowy
Szumy , piski w uszach
Uczucie osłabienia , niepokoju
Ogólne „rozbicie”
Omdlenia
Kołatanie serca i bóle w okolicach serca
Zaburzenia widzenia , osłabienia wzroku
Duszność wysiłkowa
Krwawienie z nosa
Zawroty głowy
Zaburzenia snu ( budzenie się w środku nocy , senność poranna )
Tachykardia ( częstoskurcz napadowy )
Nadmierna potliwość ( zwłaszcza w nocy , bez zewnętrznej przyczyny )
Nadpobudliwość
Nudności , wymioty , biegunka
U niemowląt i dzieci - brak łaknienia , wymioty , brak przyrostu masy ciała , spadek elementów morfotycznych krwi , zahamowanie wzrostu
W terapii nadciśnienia tętniczego , jak wskazują na to eksperci WHO i PTNT , leczenie niefarmakologiczne stanowi pierwszy element leczenia hipotensyjnego . Należy je stosować stale u wszystkich chorych z nadciśnieniem tętniczym i niezależnie od jego ciężkości.
U pacjentów z łagodnym i w niektórych przypadkach nawet z umiarkowanym nadciśnieniem , może ono być jedynym sposobem prowadzenia terapii .
W przypadku nie uzyskania normalizacji ciśnienia tętniczego dołącza się farmakoterapię.
Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego obejmuje głównie normalizację masy ciała , zachowanie odpowiedniej diety , zaprzestanie palenia tytoniu i zwiększenie aktywności fizycznej.
Podstawą prawidłowej diety jest zbilansowanie wydatku energetycznego , a w przypadku nadwagi doprowadzenie do bilansu ujemnego.
Dieta powinna być bogata w potas , wapń , magnez , uboga zaś w sód i tłuszcze nasycone
( zwierzęce ).
Zalecenia dietetyczne zostały zebrane w tzw. „ Złotej karcie prawidłowego żywienia” opracowanej przez polskie towarzystwa naukowe , które postulują , aby codziennie spożywać:
Co najmniej 4-6 posiłków o umiarkowanej wielkości , w tym koniecznie śniadanie
W każdym posiłku produkty zbożowe pełnoziarniste , jak ciemne pieczywo , płatki , kasze , makaron , ziemniaki
Surowe warzywa lub soki warzywne do każdego posiłku
Warzywa i owoce ( mogą być mrożone ) między posiłkami
1 szklankę tłustego mleka ( 3,2 % ) lub kefiru lub jogurtu naturalnego
1-2 plasterki żółtego sera lub 100g sera białego
Jedną z porcji : ryby , drobiu , grochu , fasoli lub innych roślin strączkowych , lub mięsa ( mięso nie częściej niż 4x tygodniowo )
Jedną łyżkę stołową oleju z pierwszego tłoczenia lub oliwy
Naturalne masło lub masło orzechowe - do 10g
Wodę mineralną ( minimum 1 litr ) o zawartości kationów sodu ( Na + ) nie większej niż 20 mg / litr
Unikać należy nadmiaru soli ( dopuszczalna ilość 6g/ dziennie = ¼ łyżeczki od herbaty ) we wszystkich produktach , węglowodanów ( zwłaszcza cukrów prostych- glukozy i fruktozy ) oraz alkoholu.
MASŁO ORZECHOWE - przepis na najmniejszą porcję
( skutecznie reguluje frakcje cholesterolu - HDL i LDL )
- 1 szklanka orzeszków ziemnych prażonych , niesolonych
- 1,5 -2 łyżki stołowe oleju rzepakowego lub sojowego ( najlepiej )
- szczypta soli do smaku.
Wszystko zmiksować na masę maślaną w mikserze lub malakserze.
Warunkiem koniecznym do uzyskania pozytywnych efektów terapii hipotensyjnej jest odpowiedni stopień aktywności fizycznej!
Najbardziej optymalne efekty daje SZYBKI MARSZ lub UMIARKOWANY BIEG.
Zamiennie wskazane inne ćwiczenia
- pływanie ,
-wiosłowanie ,
-jazda na rowerze itp.
co najmniej 3 dni w tygodniu , każde ćwiczenie powinno trwać przynajmniej 30 min. , a jego intensywność powinna spowodować przyspieszenie tętna do 130-140 uderzeń / min.
Pacjenci z poważniejszymi chorobami towarzyszącymi przed zwiększeniem aktywności fizycznej wymagają konsultacji lekarza!
Przy nadciśnieniu nie wskazane są wszystkie ćwiczenia wymagające częstych i raptownych zmian pozycji np. aerobik oraz ćwiczenia izometryczne.
Ostrożności wymagają również działania związane z wysoką temperaturą jak np. sauna , solarium i gorące kąpiele oraz przebywanie na wysokościach (np. lot samolotem, czy wycieczki wysokogórskie ).
Znaczące efekty hipotensyjne osiąga się również przy regularnym stosowaniu zasobów „apteki natury” , czyli różnego rodzaju roślin . Do najcenniejszych z nich należą np. :
CZOSNEK - 3-4 ząbki surowego / dziennie lub 3xdziennie 2-3 ząbki czosnku przetworzonego ( marynowanego , kiszonego , pieczonego , gotowanego)
Przy nadciśnieniu łagodnym ( do 149 / 94 mm Hg ) można stosować mikstury na bazie czosnku :
1 / 30 ząbków czosnku + 1 litr wody + sok z 0,5 kg cytryn pozostawić na 7-10 dni w lodówce ; pić 3x dziennie po 2 łyżki stołowe przed posiłkiem
2 / 1 główka czosnku zmiażdżonego + sok z 2 cytryn + 2 łyżki stołowe miodu + 50ml spirytusu 96% + 50 ml wody ; pozostawić na 10-14 dni w ciemnym , szklanym naczyniu w temp. pokojowej ; pić 3x dziennie po łyżce stołowej
JEMIOŁA BIAŁA - wyciąg lub napar z suszu ( UWAGA ! SILNA TRUCIZNA ! Stosować ściśle zgodnie z zalecanym dawkowaniem! )
SOJA - ziarna ( najlepiej prażone ) w ilości ½ szklanki / dziennie lub 1 szklanka mleczka sojowego / dziennie
GRAPEFRUIT - ½ owocu / dziennie ( o białym miąższu łącznie z rozgryzionymi pestkami , o czerwonym miąższu bez pestek )
CZARNA JAGODA - owoce przetworzone lub napar z suszonych owoców ( 2 szklanki / dziennie )
CYTRYNA - najbardziej cenne jest białe podszycie od wewnętrznej strony skórki
zawierające olejek cytrynowy działający silnie hipotensyjnie i przeciwmiażdżycowo
GŁÓG DWUSZYJKOWY - pod postacią kapsułek , wyciągu lub naparu z suszu owoców i liści ( UWAGA ! Stosować zgodnie z zalecanym dawkowaniem , gdyż ma bardzo silne działanie obniżające ciśnienie i przy przedawkowaniu może doprowadzić do zapaści ! )
KARCZOCHY - mają silne działanie regulujące gospodarkę tłuszczową i przeciwmiażdżycowe
KORZEŃ RZEŃSZENIA - 2x dziennie 1 szklanka naparu ze sproszkowanego korzenia
OWOCE I WARZYWA ( lub soki z nich) o dużej zawartości potasu , magnezu i wapnia , jak np. aronia , czarna porzeczka , truskawki , pomidory , kapusta i warzywa kapustno pochodne
ZIEMNIAKI - sok z surowych , w ilości ½ szklanki 3x dziennie na pół godz. przed posiłkiem
CIEKAWOSTKA !
- sok z surowego ziemniaka leczy także zgagi , nadkwaśny nieżyt żołądka i chorobę wrzodową dwunastnicy
- napar z suszonych łupin ziemniaka ( 1 łyżka stołowa pokruszonych , suchych łupin zalana szklanką wrzątku i pozostawiona pod przykryciem na ok. 5 min. do zaparzenia ) w ilości 2x dziennie po szklance w przeciągu 3-6 m-cy stosowania zmniejsza lub rozpuszcza złogi w nerkach
ZIELONA I CZARNA HERBATA - w postaci kapsułek z wyciągiem lub naparu w ilości 3,5 szklanki herbaty zielonej oryginalnie liściastej i 3,5 szklanki herbaty czarnej oryginalnie liściastej dziennie
HIBISKUS - 2x dziennie po filiżance naparu
W celu wykrycia nadciśnienia tętniczego i określenia faktycznego jego poziomu wymagany jest systematyczny jego pomiar minimum przez 2 tygodnie , .3x dziennie , o tych samych porach , w tych samych warunkach .Pomiarów nie powinno się dokonywać wcześniej niż
0,5 godz. po posiłku i 0,5 godz. po czynnościach fizjologicznych.
Najważniejszym pomiarem jest pomiar poranny , po przebudzeniu , jeszcze z pełnym pęcherzem !
Aby pomiary ciśnienia tętniczego były miarodajne , należy prawidłowo dokonywać ich przy pomocy tradycyjnego aparatu do mierzenia ciśnienia na słuchawki , w tej samej pozycji , w tych samych warunkach .
NIEDOCIŚNIENIE TĘTNICZE / HIPOTONIA /
Niedociśnienie nie jest traktowane jako jednostka chorobowa , lecz niewygodna przypadłość. Hipotonia , to stan , w którym wartości ciśnienia spadają poniżej
105 / 60 mm Hg. Dzieli się na samoistną i objawową .
Niedociśnienie objawowe występuje w niewydolności serca , zaburzeniach rytmu serca jako efekt działania leków hipotensyjnych i hipowolemii.
Niedociśnienie samoistne , spotykane bardzo często , uznawane jest jako całkowicie nieszkodliwe .
Objawami niedociśnienia obu postaci mogą być :
- słaba wydolność fizyczna
- szybka męczliwość
- zawroty głowy
- „mroczki” przed oczami , zaburzenia widzenia
- skłonność do zapaści
- omdlenia
- wymioty
- bóle głowy w okolicach skroni , bóle oczu
- nastrój depresyjny
- bladość
- dreszcze
- kłocie w okolicach serca.
W hipotonii samoistnej nie należy zmieniać raptownie pozycji z leżącej , czy siedzącej do stojącej ( z pozycji leżącej zmiana przez półpozycję z nogami spuszczonymi w dół ). Przy konieczności długotrwałego stania w jednym miejscu stosować balansowanie na palcach
( pięta - palce ) lub rytmiczne napinanie tłoczni brzusznej . Najbardziej efektywna jest w takim stanie regularna , intensywna aktywność fizyczna , częste naprzemienne prysznice gorące i zimne ( należy zakończyć zimnym ) , masaże ostrą gąbką i szczotką w celu pobudzenia krążenia .
Bardzo dobre efekty podwyższenia ciśnienia osiąga się przy regularnym piciu :
- średnio mocnej herbaty oryginalnie liściastej ( zielonej lub czarnej ) w ilości 2 filiżanki dziennie
- niewielkiej ilości koniaku - 10-15 ml dziennie ( 1 łyżka stołowa )
- 150 ml wina czerwonego wytrawnego dziennie .
Niedociśnienie wymagające leczenia to ciśnienie spadające poniżej wartości
70 / 40 mm Hg
Indeks glikemiczny (IG) to lista produktów uszeregowanych ze względu na poziom glukozy we krwi po ich spożyciu. Oblicza się go dzieląc poziom glukozy we krwi po przeprowadzeniu testu żywnościowego z udziałem 50 gram węglowodanów, przez poziom glukozy uzyskany po spożyciu danego produktu Zjedzenie węglowodanu o wysokim IG doprowadza do gwałtownego skoku poziomu cukru wywołującego w odpowiedzi duży wyrzut insuliny. Poziom cukru szybko ulega obniżeniu i podobnie do wahadła, które znacznie wychyliło się w jedną stronę i musi to podobnie uczynić w przeciwną - poziom cukru nie spada do wartości wyjściowej lecz znacznie niższej, źle już tolerowanej przez organizm a nazywanej hipoglikemią. Poza różnymi niemiłymi doznaniami - objawem hipoglikemii jest głód. Chęć jego zaspokojenia jest powodem niekontrolowanego pojadania. Produkty o wysokim IG sprzyjają tyciu w dwojaki sposób: wywołują głód, co sprzyja częstszemu jedzeniu i działają anabolicznie dzięki powodowaniu dużych skoków poziomu insuliny. Insulina reguluje poziom cukru ale też powoduje aktywacje procesów przyswajania, składowania określanych mianem anabolizmu, co w praktyce przekłada się na tycie. Insulina aktywuje procesy neolipogenezy - tworzenia tłuszczy - głównie z dostarczanych węglowodanów. W tej też formie następuje składowanie. Ponadto insulina ułatwia deponowanie tłuszczy krążących w surowicy krwi do komórek tłuszczowych. Jest więc ona tzw. hormonem anabolicznym.
Wysoki poziom insuliny sprzyja tyciu. Ów wysoki poziom związany jest zaś z konsumpcją pewnej grupy węglowodanów, które w sposób gwałtowny i znaczny podnoszą chwilowy poziom glukozy w surowicy krwi, czyli innymi słowy, mają tzw. wysoki indeks glikemiczny (wyższy lub równy 70). Natomiast spożycie produktu o niskim indeksie glikemicznym powoduje powolny i relatywnie niewielki wzrost poziomu cukru i co za tym idzie - niewielki wyrzut insuliny. Produkty takie nie są więc sprzymierzeńcem tycia. Warto pamiętać, że przetwarzanie produktów żywnościowych (obróbka termiczna, czas obróbki termicznej) podwyższa ich indeks glikemiczny.
Tabela indeksów glikemicznych
Indeks Glikemiczny - zakresy wartości
Niski Indeks Glikemiczny = 55 lub mniej
Średni Indeks Glikemiczny = 56-69
Wysoki Indeks Glikemiczny = 70 lub więcej
Produkt Indeks Glikemiczny
Ananas 59
Arbuz 75
Banan 59
Banany dojrzałe 72
Baton Mars 65
Baton Twix 44
Biszkopt 46
Brzoskwinie 29
Brzoskwinie z puszki w syropie 52
Budyń 43
Buraki 65
Cebula 15
Chipsy 90
Chleb - Pieczywo francuskie 95
Chleb biały 95
Chleb pełnoziarnisty żytni 58
Chleb pszenny 85
Chleb pumpernikiel 40
Chleb żytni na zakwasie 55
Chrupki kukurydziane 63
Chrupki pszenne 70
Ciasto francuskie 59
Coca Cola 63
Cukier rafinowany 68
Czekolada biała 44
Czekolada gorzka 22
Czekolada mleczna 49
Czereśnie 22
Czosnek 15
Daktyle suszone 103
Dynia 75
Fanta 68
Fasola biała 40
Fasola biała, ugotowana 33
Fasola czarna 30
Fasola płaskostrąkoa 46
Fasola szparagowa 71
Figi suszone 35
Fruktoza 20
Frytki 95
Glukoza 100
Grejpfrut 25
Groch gotowany 22
Groszek zielony 45
Groszek zielony z puszki 61
Gruszki 42
Herbatniki 57
Jabłka 38
Jabłka suszone 29
Jogurt owocowy 36
Jogurt 0% tłuszczu 27
Jogurt czysty bez cukru 15
Jogurt naturalny 36
Kasza gryczana ugotowana 54
Kasza jaglana, ugotowana 71
Kasza manna 58
Kiełki fasoli Mung 25
Kiwi 52
Kleik ryżowy 90
Knedle ziemniaczane 52
Kukurydza słodka 53
Kukurydza z puszki 55
Kus kus gotowany 65
Laktoza 46
Lody z pełnego mlek 61
Maltoza 110
Makaron 65
Mango 55
Marchewka długo gotowana 85
Marchewka świeża 30
Mąka kukurydziana 70
Melon 65
Miód 87
Mleko odtłuszczone 32
Mleko pełne 3% tłuszczu 27
Mleko słodzone, zagęszczone 61
Mleko zsiadłe 32
Morele suszone 30
Morele świeże 15
Nutella 33
Orzechy 22
Orzeszki ziemne, solone, prażone 14
Otręby owsiane 55
Płatki kukurydziane 84
Płatki owsiane błyskawiczne 85
Płatki ryżowe 80
Pomarańcza 44
Pomidory 15
Popcorn 72
Proso 70
Rodzynki 64
Ryba 38
Ryż Basmati gotowany 60
Ryż biały gotowany 70
Ryż brązowy (naturalny) gotowany 55
Ryż długoziarnisty gotowa 56
Rzepa 72
Soczewica z puszki 44
Soczewica zielona gotowa 30
Soja 14
Soja z puszki 18
Sok ananasowy 46
Sok grejfrutowy 48
Sok jabłkowy 40
Sok pomarańczowy 52
Sok pomidorowy bez cukru 38
Sok z marchwi świeży 43
Śliwki 30
Truskawki 40
Winogrona 46
Wiśnie 25
Ziarna całe pszenicy 41
Ziarna całe żyta 34
Ziarno jęczmienia 25
Ziarno kukurydzy 69
Ziemniaki gotowane 95
Ziemniaki młode 57
Ziemniaki pieczone 85
Ziemniaki puree 90
CIEKAWOSTKI
Indeks glikemiczny produktów żywnościowych spożywanych w ich naturalnej postaci jest znacznie niższy niż gotowanych lub przetworzonych w inny sposób. Pełnoziarniste płatki zbożowe i pieczywo z pełnej mąki zawierają dużo błonnika, witamin i pierwiastków śladowych, które mają zdolność obniżania wysokiego poziomu glukozy we krwi.
Aby indeks glikemiczny spożywanych produktów nie był duży musimy wziąć pod uwagę następujące aspekty:
błonnik opóźnia przemianę węglowodanów poprzez częściowe blokowanie dostępu glukozy do krwi. Może również podwyższyć czułość receptorów podatnych na insulinę w mięśniu, tak że glukoza łatwiej przedostaje się do komórki. Jeśli receptory są mało czułe, wtedy trzustka zwiększa wydzielanie insuliny by zrównoważyć dopływ glukozy do komórek mięśni, formę produktu - czy jest zmielony lub w inny sposób przetworzony czy występują w nim pełne ziarna lub włókna, stopień przygotowania lub ugotowania - co pozwala na zbadanie zawartości skrobi, obecność fruktozy i laktozy (obie mają niski indeks glikemiczny),czas spożywania pokarmu, czas jedzenia ma wpływ na wydzielanie glukozy do krwi - im szybciej jesz, tym jest ono szybsze, produkty bogate w tłuszcze, o niskim indeksie glikemicznym mogą być błędnie zakwalifikowane, bo tłuszcze i białko spowalniają opróżnianie żołądka, a tym samym i szybkość trawienia w jelicie cienkim. A zatem ich indeks glikemiczny może być relatywnie niższy niż produktów zawierających mniej tłuszczów..
10/11