Politechnika Opolska

Wydział Zarządzania

Zarządzanie

Polityka handlowa

Katarzyna Malke

Kamila Mrozińska

Opole 2011

Spis treści

1. Wstęp 2

2. Definicja polityki handlowej 2

3. Narzędzia polityki handlowej 3

4. Argumenty na rzecz polityki handlowej 8

5. Polityka handlowa po II wojnie światowej 10

5.1 Polityka protekcjonizmu 11

5.2 Polityka liberalizacji 12

6. Międzynarodowa polityka handlowa 13

6.1 Kartele międzynarodowe 13

6.2 Ugrupowania integracyjne 14

6.3 Ogólna współpraca w dziedzinie liberalizacji obrotów handlowych 16

7. Zakończenie 17

8. Bibliografia 18

1.Wstęp

Tematem naszej pracy jest polityka handlowa. Celem prezentacji jest przybliżenie pojęcia polityki handlowej, jej narzędzi oraz przedstawienie jej ewolucji po II wojnie światowej. Omówimy także politykę protekcjonizmu i liberalizmu, oraz międzynarodową politykę handlową, skupiając się głównie na ugrupowaniach integracyjnych oraz kartelach międzynarodowych.

W celu zrozumienia międzynarodowych stosunków gospodarczych i jego pochodnych tematów, ważne jest zapoznanie się z wątkiem polityki handlowej. Postaramy się, więc w sposób klarowny i zrozumiały go zaprezentować.

2.Definicja polityki handlowej

Polityka handlowa stanowi część państwowej polityki ekonomicznej. W praktyce pojęcia te są używane zamiennie. Polityka handlowa jest zbiorem celów działania i środków służących do ich realizacji. Tradycyjnie dzieli się ją na dwa typy: politykę liberalną (wolnego handlu) i politykę protekcjonistyczną. Pierwsza z nich oznacza, że państwo nie ingeruje w sferę stosunków gospodarczych z zagranicą. Z kolei polityka protekcjonistyczna mówi, że państwo aktywnie wpływa na współpracę z zagranicą, posługując się w tym celu gamą instrumentów ekonomicznych i decyzji administracyjnych.

Pojęcie polityki handlowej wykształciło się w okresie, w którym międzynarodowe stosunki gospodarcze sprowadzały się przede wszystkim do wymiany towarowej,
czyli handlu.

Polityka handlowa to interwencja rządu w sferze handlu zagranicznego. Jest
to regulowanie wymiany, który obejmuje poczynania władzy centralnej w gospodarce wpływające na poziom cen lub ilości dóbr będących przedmiotem produkcji, konsumpcji
i wymiany. Polityka ma na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji i zatrudnienia oraz bilansu płatniczego.

Podmiotami międzynarodowej polityki handlowej są:

• Państwa;

• Międzynarodowe organizacje gospodarcze;

• Korporacje transnarodowe.

3. Narzędzia (instrumenty) polityki handlowej

Do realizowania polityki handlowej używa się wielu różnych narzędzi, nazywanych też środkami. Ważną rolę odgrywają cła, czyli narzędzia taryfowe. Drugą grupę stanowią narzędzia nietaryfowe, zwane czasami pozataryfowymi. Niektórzy ekonomiści wyróżniają także środki parataryfowe.

Klasyfikacja narzędzi dotyczy ich podziału na taryfowe i nietaryfowe bądź taryfowe i pozataryfowe, jak również szczegółowego podziału samych środków nie taryfowych. Poniżej przytoczymy kilka klasyfikacji narzędzi polityki handlowej w zależności od ich twórców.

Tab. 1.1 Klasyfikacja według Jana Rymarczyka

Typ środków	Nazwa środka
Środki taryfowe Środki nietaryfowe Parataryfowe Pozataryfowe	cła podatki importowe (graniczne), opłaty wyrównawcze, subwencje, depozyty importowe; ograniczenia ilościowe, kontyngenty, embargo, koncesje i licencje importowe lub eksportowe, ograniczenia dewizowe, bariery techniczne.

Źródło: Opracowanie na podstawie Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 83.

Tab. 1.2 Klasyfikacja według P. Bożyk, J. Misali, M. Puławski

Typ narzędzi

Nazwa narzędzia

Taryfowe Parataryfowe Pozataryfowe

Cła opłaty wyrównawcze, opłaty fiskalne, opłaty specjalne, podatki subsydia eksportowe, dumping, depozyty importowe, podwyższenie podstawy wymiaru cła, kontyngenty taryfowe, certyfikacja, normy techniczne, zdrowotne; ograniczenia ilościowe (kontyngenty), licencje importowe, „dobrowolne” ograniczenia eksportu (VER), porozumienia o „dobrowolnym” ograniczeniu eksportu (VRA), ograniczenia dewizowe, zakupy rządowe.

Źródło: Opracowanie na podstawie Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, s. 319 - 321.

Tab. 1.3 Podział narzędzi według innych autorów

Typ narzędzi	Nazwa narzędzia
Cła Parataryfowe Bariery parataryfowe Bariery pozataryfowe	zmienne opłaty wyrównawcze, depozyty importowe, dodatkowe podatki od importu, cła antydumpingowe i antysubwencyjne, subsydia eksportowe; zakazy importu lub eksportu, kwoty wartościowe lub ilościowe (kontyngenty), licencje, „dobrowolne” ograniczenia eksportu, przepisy domieszkowe, normy techniczne.

Źródło: Opracowanie na podstawie Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 80.

Głównym a zarazem jedynym środkiem należącym do grupy taryfowej jest cło. Jest to opłata, którą pobiera państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekroczenia granicy celnej. Cło jest rodzajem podatku, który zwiększa cenę towaru i obniża jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym. Spełnia ono następujące funkcje ekonomiczne:

• Fiskalną;

• Ochronną;

• Ochrony bilansu płatniczego.

Cła można podzielić według różnych kategorii. Ze względu na charakter operacji handlowych wyróżnia się:

• Cła importowe - opłaty pobierane przy imporcie danego towaru w celu ochrony produkcji krajowej, ochrony poziomu cen wewnętrznych i dla zwiększenia dochodów państwa;

• Cła eksportowe - pobierane od towarów sprzedawanych za granicę. Zazwyczaj mają charakter fiskalny, stosowane są także w celu ograniczenia wywozu towarów;

• Cła tranzytowe - nie są to obciążenia dotyczące towarów, lecz pojazdów, głównie samochodowych. Celem jest uzyskanie zwrotu części nakładów poniesionych
  na infrastrukturę transportową oraz środków na ochronę środowiska naturalnego.

Ze względu na cel stosowania cła dzielą się na:

• Cła ochronne - ograniczają konkurencję zagraniczną, obejmują cła „wychowawcze”, cła prohibicyjne, całkowicie blokujące import oraz cła retorsyjne, czyli odwetowe. Wśród tych ostatnich wyróżnia się trzy kategorie: antydyskryminacyjne, antydumpingowe, wyrównawcze;

• Cła fiskalne - mają wpływ na powstanie dochodów zasilających skarb państwa. Typowe cło fiskalne występują w postaci wysokich stawek, mogących się różnić poziomem w odniesieniu do różnych towarów.

Ze względu na kryterium statusu partnerów wyodrębnia się:

• Cła podstawowe (konwencyjne, umowne) - dotyczą krajów eksporterów korzystających w państwie importującym z Klauzuli Największego Uprzywilejowania. Stawki podstawowe są z reguły znacznie niższe od stawek autonomicznych;

• Cła autonomiczne - dotyczą tylko krajów eksporterów, nie korzystających w kraju importującym z KNU;

• Cła preferencyjne - dotyczą państw, które mają z krajem importującym porozumienie o wolnym handlu lub unii celnej, a także krajów rozwijających się, w związku z ich uprawnieniami do korzystania z GSP (Powszechnego Systemu Preferencji).

Do środków nietaryfowych, zaliczamy środki para- i pozataryfowe. Do pierwszej grupy zaliczamy:

• Opłaty wyrównawcze (zmienne) - rodzaj obciążenia importu, który stosowany jest zamiast lub jako dodatek do ceł normalnych. Zmieniają się one bardzo często, nieraz nawet codziennie. Stosuje się je w celu podniesienia kosztów importu do pewnej ceny minimalnej;

• Opłaty fiskalne i specjalne - to różne formy obciążeń, które mogą być rozumiane, jako zapłata za usługi świadczone przez aparat administracji państwowej na rzecz podmiotów zajmujących się handlem zagranicznym (np. opłaty stemplowe, statystyczne). Mają służyć zwiększeniu dochodów budżetowych. Dotyczą przede wszystkim towarów luksusowych o niskiej elastyczności popytu;

• Podatki wewnętrzne - dodatkowe opłaty nakładane na towary importowane po ich ocleniu. Mogą mieć charakter bezpośrednio obciążający zysk importera i charakter pośredni, wpływający na zmniejszenie zysku importera przez podniesienie ceny wewnętrznej przywożonego towaru;

• Podatek graniczny - pełni on funkcję zastępczą wobec cła fiskalnego. Ma szerszy zasięg niż cło, a jego stawka może mieć stały poziom w odniesieniu do każdego towaru. Podatek ten został zniesiony na początku roku 1997;

• Podatki konsumpcyjne (akcyzy) - podatki pośrednie, które obejmują towary przy sprzedaży. Akcyzy pobiera się zarówno od towarów importowanych, jak i krajowych. Podwyższają one cenę towaru importowanego i tym samym obniżają jego konkurencyjność lub wpływają na zmniejszenie importu, ograniczając konsumpcję;

• Subsydia (subwencje, dotacje) - wszelkiego rodzaju wsparcie i świadczenia udzielane przez rząd krajowym podmiotom gospodarczym sprzedającym swoje towary za granicą. Subsydiowanie umożliwia eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszania zysków;

• Procedury antydumpingowe - stosowane przez państwo wobec zjawiska dumpingu, czyli gdy zagraniczni producenci sprzedają swoje towary poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera lub poniżej kosztów produkcji tego towaru w kraju eksportującym;

• Depozyty importowe - obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nieoprocentowany rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu. Pozostaje ona na tym rachunku z góry określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócona, jeśli nie zaistnieją w tym czasie okoliczności, które go obciążają;

• Kontyngenty taryfowe (celne) - określają maksymalna wielkość importu bezcłowego lub objętego obniżonymi stawkami celnymi. Jest to przywilej, który określa rozmiary importu na warunkach preferencyjnych. Ich skutkiem jest obniżenie ceny towaru importowanego o wysokość stawki celnej.

Do środków pozataryfowych można zaliczyć:

• Ograniczenia ilościowe (kwota ilościowa) - bezpośrednie wyznaczanie przez państwo ilości lub wartości określonych dóbr, które mogą być wwiezione do kraju
  w określonym czasie;

• Koncesje i licencje importowe lub eksportowe (pozwolenia przywozu lub wywozu) - dokumenty zezwalające na przywóz z zagranicy lub wywóz z kraju określonej ilości towarów. Licencjonowanie obrotów zmierza do zmniejszenia kręgu podmiotów handlujących danym towarem, co ułatwia kontrolę obrotów. Wprowadza się je zazwyczaj na towary o znaczeniu strategicznym dla kraju (np. paliwa), na towary niebezpieczne, oraz na towary akcyzowe;

• „dobrowolne” ograniczenia eksportu (VER) - to zobowiązanie kraju eksportującego do nie przekroczenia określonej wielkości eksportu w pewnym okresie. Wyróżnia się trzy typy „dobrowolnych” ograniczeń eksportu: ograniczenie jednostronne (wprowadzane z własnej inicjatywy przez kraj eksportera po dokonaniu analiz na rynku odbiorcy), ograniczenia jednostronne, wynikające z dwustronnych negocjacji (wiążą się z pewnego rodzaju szantażem ze strony kraju importera) oraz ograniczenia dwustronne (zawierane w ramach układu wielostronnego);

• Ograniczenia dewizowe - należą do grupy środków wewnętrznej polityki monetarnej
  i fiskalnej. Jest to całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotu dewizowego
  z zagranicą oraz kontrolę obrotu dewizami w danym kraju;

• Normy techniczne i sanitarne - przepisy, które poszczególne państwa wprowadzają
  w celu ochrony zdrowia i życia ludzi, ochrony środowiska naturalnego oraz spełnienia wymagań technicznych dotyczących towarów. Normy techniczne są bardzo skuteczne w stosunku do słabszych technologicznie konkurentów, co powoduje, iż są środkiem często wykorzystywanym przez kraje wysoko rozwinięte do dyskryminacji krajów rozwijających się;

• Zakupy rządowe - dotyczą produktów wytwarzanych w kraju nawet wówczas,
  gdy są one droższe lub gorszej jakości od importowanych. Dokonywane są przez rząd, agencje rządowe, instytucje publiczne danego państwa oraz firmy podlegające silnej regulacji rządowej;

• Wymóg składnika krajowego - może on przyjmować dwie formy: zobowiązania krajowego podmiotu kupującego importowane wyroby finalne do pokrycia określonej części popytu zakupami na rynku wewnętrznym; żądania, aby wszyscy producenci określonych wyrobów finalnych działający na danym rynku pokrywali pewną część popytu na podzespoły i części potrzebne do ich wykonania dostawami z rynku krajowego. Jego wprowadzenie może przynieść krótkookresowe korzyści. Jednak utrzymywany długookresowo wywołuje zmniejszenie racjonalności gospodarowania, ponieważ przesuwa część produkcji podzespołów i części od producentów tańszych do droższych;

• Reguły pochodzenia - zasady określające, jak część wartości produktu sprzedawanego na warunkach preferencyjnych musi być dodana na obszarze danego ugrupowania integracyjnego. Są one podobne do wymogu składnika krajowego, różnica jednak polega na tym, że wymóg chroni rynek jednego kraju, a reguły pochodzenia rynek ugrupowania integracyjnego. Wprowadzenie reguł pochodzenia wpływa na wzrost kosztów oraz pogorszenie jakości usług.

4. Argumenty na rzecz polityki handlowej

Argumenty na rzecz stosowania polityki handlowej są zbieżne z argumentami na rzecz protekcjonizmu. Przede wszystkim związane są one z sytuacją makroekonomiczną
i z sytuacją określonych sektorów.

Pierwszym argumentem jest ochrona procesu industrializacji. Wraz z nim zanika potrzeba protekcji handlowej. Celem ochrony jest wychowanie przemysłowe narodu. Przejawia się to najczęściej w stosowaniu strategii antyimportowej. Rzadziej przybiera charakter strategii proeksportowej. Jeżeli kraj osiągnie planowany wyższy etap industrializacji to należy zaprzestać stosowania protekcji.

Kolejnym argumentem jest koncepcja cła optymalnego. Jej podstawą jest przyjęcie założenia, że istnieje taki poziom restrykcji handlowych, który umożliwia poprawę
terms of trade kraju (warunków wymiany). Maksymalizację dobrobytu importera umożliwia stawka celna, która odpowiada cłu optymalnemu. Korzyści importera są jednocześnie stratą jego partnerów handlowych.

Groźba zniszczenia rynku handlowego to następny z argumentów. Staję się ona realna w kraju, w którym udział importu w konsumpcji krajowej jest na tyle duży, że grozi całkowitym wyeliminowaniem krajowych producentów z rynku wewnętrznego. Ryzyko
to występuje zwykle w krajach niżej rozwiniętych, choć może wystąpić także w krajach uprzemysłowionych. W celu uniknięcia takiej sytuacji kraje stosują klauzule ochronne,
które umożliwiają im ograniczenie nadmiernego importu.

Istotnym impulsem do stosowania przez rządy narzędzi polityki handlowej są także trudności z utrzymaniem równowagi bilansu płatniczego. Jeśli w kraju nie ma wysokiej inflacji i możliwe jest przeprowadzenie dewaluacji, to ochrona bilansu płatniczego jest narzędziem lepszym od dyskryminacji handlowych.

Argument ochrony gałęzi przechodzących restrukturyzację jest określany,
jako struktura restrukturyzacyjna. Ochronę tych restrukturyzowanych gałęzi należy rozpatrywać w kategoriach teorii rozwiązania optymalnego i suboptymalnego. W momencie, gdy interwencje wewnętrzne stają się niemożliwe lub nieskuteczne, zastosowanie narzędzi polityki handlowej może się okazać rozwiązaniem skuteczniejszym od postawy
nie dokonywania żadnych interwencji.

Ostatnim w przytoczonych argumentów będzie koncepcja strategicznej polityki handlowej. Oparta jest ona na założeniu, że istnieją strategiczne dziedziny działalności, których wspieranie przynosi korzyści społeczne. Powstające w wyniku zakłóceń rynkowych strategiczne sektory tworzą efekty w postaci dodatkowych przychodów (rent), oraz silnych korzyści wewnętrznych takich jak np. postęp wiedzy czy ochrona środowiska naturalnego.

5.Polityka handlowa po II wojnie światowej

W wyniku II wojny światowej i jej następstw politycznych nastąpiło uformowanie się dwóch przeciwstawnych, zwalczających się bloków polityczno - militarnych i gospodarczych. Blok zachodni, o kapitalistycznej gospodarce rynkowej, kierowany przez Stany Zjednoczone, i blok wschodni, zdominowany przez były Związek Radziecki, obejmujący Europę Środkowa i Południowo - Wschodnią, określany jako system gospodarki socjalistycznej.

Stany Zjednoczone stały się dominującą potęgą przemysłową, handlową i finansową świata. Niemcy i Japonia po przegranej wojnie „wypadły” na pewien czas z rynku światowego. Konsekwencją wszystkich zmian były głębokie zmiany w kierunkach i strukturze światowych obrotów handlowych i usługowych.

Podczas II wojny światowej ogromnie przyśpieszony został w przemyśle amerykańskim postęp techniczny. W wyniku tego postępu wprowadzono do produkcji nowe materiały i surowce syntetyczne. Po wojnie wprowadzono na rynek wiele nowych udoskonalonych wyrobów przemysłowych, w tym zwłaszcza dóbr trwałej konsumpcji.

Szybki postęp techniczny i automatyzacja wielu procesów wytwórczych w przemyśle amerykańskim, pogłębiły znacznie różnice między Stanami Zjednoczonymi a Europa Zachodnią i resztą krajów świata. Różnice te przejawiały się nie tylko w obfitości i różnorodności produkcji, ale także w jej nowoczesności, poziomie technicznym oraz w wydajności pracy. Stany Zjednoczone wyrosły w następstwie na największego eksportera świtowego.

Następstwem ogromnych wydatków wojennych przy braku możliwości ich finansowania z własnych środków Wielkiej Brytanii i Francji był wzrost zadłużenia Europy Zachodniej i reszty świata wobec Stanów Zjednoczonych.

W miarę odbudowy i normalizacji użycia gospodarczego w Europie zachodniej zaczął do niej napływać kapitał amerykańskich koncernów, które tworzyły swe filie, ale także wykupywały przedsiębiorstwa należące do kapitału europejskiego. Zasilało to Europę w środki kapitałowe, ale równocześnie zwiększało należności USA z tytułu procentów i zysków, przekazywanych bieżąco do Stanów Zjednoczonych.

Ogromna nadwyżka bilansu obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych, czyli „deficyt” reszty świata, stwarzała niezwykle skomplikowany problem długotrwałego braku dolarowych środków płatniczych w świecie. Wpływy z „eksportu dolarowego” nie wystarczały na zapłacenie za import. Europa Zachodnia nie była w stanie obsługiwać swoich zobowiązań finansowych. Deficyty te pokrywane były ze specjalnych kredytów rządowych USA.

Po zakończeniu odbudowy Europy Zachodniej nadwyżka płatnicza Stanów Zjednoczonych z Europą Zachodnią została znacznie zmniejszona. Kraje europejskie podjęły wysiłki dla zwiększenia swego eksportu do krajów „dolarowych” oraz zastąpienia części importu z tej strefy produkcją własną lub importem z „krajów niedolarowych”.

Długotrwały brak równowagi płatniczej spowodował, że rozwinięty został skomplikowany system ograniczeń ilościowych importu, a także kontroli eksportu o charakterze dyskryminacyjnym (ograniczenia stosowane były w zależności od sytuacji płatniczej danego kraju). Wzmocniono bariery celne, oraz wprowadzono ograniczenia dewizowe. W konsekwencji rynek światowy podzielony został na wiele rynków o charakterze regionalnym czy strefowym. Jedynym rynkiem wolnym był rybek strefy dolarowej (Stanów Zjednoczonych i związanej z nimi gospodarczo Kanady oraz krajów Ameryki Łacińskiej).

Po II wojnie świtowej dokonał się również rozpad systemu kolonialnego. Większość dawnych krajów kolonialnych odzyskała niezależność polityczną już w latach pięćdziesiątych. Kraje te podjęły następnie działania w celu uzyskania niezależności gospodarczej. Wynaleziony w czasie wojny materiały syntetyczne po wojnie zostały udoskonalone. Wysokie ceny surowców w pierwszych latach po zakończeniu wojny i na początku lat pięćdziesiątych wywołały w Europie Zachodniej i Japonii tendencje do maksymalnych oszczędności surowcowych. W związku z tym inwestowano w postęp techniczny i technologiczny.

Ze względu na trudności płatnicze, dążono w Europie Zachodniej do intensyfikowania produkcji rolnej i zwiększania samowystarczalności w zaspokajaniu potrzeb żywnościowych. W rezultacie pogłębiał się proces rozpadu tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy.

5.1 Polityka protekcjonizmu

Polityka protekcjonizmu polega na wykorzystywaniu przez państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągnięcia celów tej polityki.

Po II wojnie światowej polityka protekcjonizmu uległa radykalnej zmianie. Tradycyjny protekcjonizm łączył się z barierami celnymi, jednakże po kryzysie lat siedemdziesiątych zaczęto mówić o nowym etapie rozwoju polityki protekcji gospodarczej - neoprotekcjonizmie, ponieważ jest on realizowany za pośrednictwem środków pozataryfowych. Na spadek znaczenia ceł, jako środka ograniczającego wymianę istotny wpływ miały efekty wielostronnych negocjacji w ramach GATT.

Istnieje, także podział protekcjonizmu na defensywny i ofensywny. Do tego pierwszego zalicza się środki oceniane, jako wysoce szkodliwe dla handlu międzynarodowego. Interwencja następuje z powodu wyższej konkurencyjności, godząc tym samym zasadę specjalizacji. Protekcjonizm ofensywny jest to przede wszystkim współfinansowanie przez państwo badań naukowych, projektów inwestycyjnych, a także dotacje przedmiotowe i podmiotowe produkcji, bezpośrednie inwestycje państwa itp.

Do pozytywnych stron protekcjonizmu można zaliczyć: ochronę bilansu płatniczego przed nierównowagą, ochronę rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzimej działaniem konkurencji zagranicznej, ochronę nowych gałęzi przemysłu, przeciwdziałanie bezrobociu. 

Protekcjonizm rodzi również wiele skutków negatywnych zwłaszcza, gdy jest stosowany w długim okresie. Należą do nich: utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, osłabianie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym, tendencje do ograniczania zakresu otwartości gospodarki wobec zagranicy.

Przeciwieństwem polityki protekcjonizmu jest polityka liberalizacji.

5.2 Polityka liberalizacji

Polityka liberalizacji, inaczej polityka wolnego handlu oznacza brak jakichkolwiek środków bezpośredniego wpływu na stosunki handlowe z zagranicą, a instrumenty restrykcji zostają zastąpione przez politykę negocjacji, w rezultacie, której uzgadnia się sposób regulowania dostępu do narodowych rynków dóbr, usług i czynników produkcji.

Głównymi argumentami na rzecz wolnego handlu jest między innymi fakt, że  państwo nie ingeruje w sferę produkcji, handlu, inwestycji czy konsumpcji, natomiast kreuje prawo i pilnuje przestrzegania go. Dba o to, by przestrzegano również praw wolnej konkurencji i wolnego handlu, ponieważ są to, w liberalizmie, naturalne prawa człowieka (np. prawo do posiadania własności, czy dysponowania własną osobą). Państwo powinno zwalczać monopolizację na rynku. Handel międzynarodowy powinien być nieograniczany przez narzędzia polityki ekonomicznej tj. kształtowanie przez państwo kursu walutowego, stopy procentowej, polityki podatkowej, fiskalnej, budżetowej i cenowej.

6.Międzynarodowa polityka handlowa

Polityka handlowa nie jest tylko domeną pojedynczego kraju. Więcej krajów może zawierać porozumienia dotyczące współdziałania w jednej dziedzinie.

Międzynarodowa polityka handlowa może uwzględniać przede wszystkim interes określonej grupy krajów czy innych podmiotów gospodarki światowej lub też może kierować się głównie interesem całej społeczności międzynarodowej. Znajduje to odbicie w charakterze międzynarodowych porozumień w dziedzinie polityki handlowej. Do takich porozumień możemy zaliczyć: porozumienia kartelowe, regionalne ugrupowania integracyjne oraz ogólnoświatowe porozumienia w dziedzinie liberalizacji obrotów handlowych.

6.1 Kartele międzynarodowe

Kartele międzynarodowe są porozumieniem producentów dotyczących podziału rynku w celu uzyskania zysku monopolistycznego oraz równomiernego rozłożenia strat między producentami w okresie spadku popytu. Są one próbą przeniesienia polityki monopolistycznej, na rynek międzynarodowy. Okres ich rozkwitu przypada na lata międzywojenne, gdy porozumienia kartelowe działały na rynku towarów przemysłowych.

Zawieranie porozumień kartelowych jest zabronione w większości państw uprzemysłowionych, na ich rynkach porozumienia te mogą mieć jedynie charakter porozumień nieformalnych, których strony są narażone na skutki postępowania antymonopolowego, grożącego im ze strony państwa.

W określonych warunkach międzynarodowych kartel może przez jakiś czas odnosić sukcesy. Przykładem może tu być kartel OPEC (Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową). Jest organizacją międzyrządową grupującą kraje, których głównym towarem eksportującym jest ropa naftowa. W chwili obecnej do OPEC należy 12 krajów (Algeria (1969), Angola (2007), Arabia Saudyjska (1960), Ekwador (1973-1992 i ponownie od 24 października 2007), Irak (1960), Iran (1960), Katar (1961), Kuwejt (1960), Libia (1962), Nigeria (1971), Wenezuela (1960), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967). Organizacja ta została powołana do życia w 1960 roku w Bagdadzie z zamiarem ujednolicenia polityki w dziedzinie produkcji i zbytu ropy naftowej. Przez pierwsze kilkanaście lat swojej działalności organizacja ta nie miała jakiegokolwiek wpływu na sytuację na światowym rynku ropy naftowej. Największym efektem jej działalności było doprowadzenie do skokowego wzrostu cen w latach 1973 - 1980.

6.2 Ugrupowania integracyjne

Instytucjonalne formy integracji regionalnej

Praktyka integracji regionalnej w gospodarce światowej doprowadziła do wypracowania następujących form integracji instytucjonalnej:

• Strefa wolnego handlu -jest to najprostsze rozwiązanie instytucjonalne. Oznacza likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupą krajów;

• Unia celna - polega na wprowadzenia ceł zewnętrznych. Unia ta sprzyja rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi. W unii celnej cło działa w sposób preferencyjny, co przejawia się w preferowaniu importu z krajów unii (zniesienie ceł i ograniczeń w obrotach handlowych między krajami unii oraz ich niestosowaniu) oraz dyskryminacyjny, co polega na dyskryminowaniu importu z krajów trzecich (wprowadzenie i stosowanie wspólnej na krajów unii zewnętrznej taryfy celnej);

• Wspólny rynek - oznacza zniesienie ceł we wzajemnych obrotach, wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, oraz swobodę przepływu kapitału i zasobów pracy w obrębie ugrupowania integracyjnego. Utworzenie wspólnego rynku wymaga ujednolicenia polityki cenowej w obrębie ugrupowania;

• Unia walutowa - obejmuje ona strefę wolnego handlu, unię celną, wspólny rynek, a także koordynację (lub unifikację) polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego. W zakres tej koordynacji wchodzą między innymi: ograniczanie wahań kursów walutowych, wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej, czy bezwarunkowa pomoc kredytowa;

• Unia ekonomiczna - obejmuje wszystkie wymienione wcześniej formy integracji instytucjonalnej, a także koordynację poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej. Pełna unia ekonomiczna występuje wówczas, gdy na obszarze integrujących się państw, wszystkie ważniejsze z punktu widzenia funkcjonowania wspólnego rynku dziedziny polityki ekonomicznej zostaną objęte wspólną lub skoordynowaną polityką i gdy zostanie wprowadzona wspólna waluta;

• Unia polityczna - koordynacja polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego. Unia ta, traktowana jest jako ukoronowanie dążeń integracyjnych krajów członkowskich.

Ugrupowania integracyjne w krajach rozwiniętych gospodarczo

W krajach rozwiniętych gospodarczo istnieje kilki ugrupowań integracyjnych, a mianowicie:

• Unia Europejska (dawna Europejska Wspólnota Gospodarcza) - traktat ustanawiający EWG został podpisany równocześnie z traktatem powołującym do życia Euratom. Miało to miejsce 25 marca 1957 roku. W skład EWG pierwotnie weszły: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. W 1973 roku do EWG przystąpiły Wielka Brytania, Dania i Irlandia, w 1981 roku Grecja, Hiszpania i Portugalia w oku 1986, a 1995 Austria, Finlandia i Szwecja. Jest to najbardziej zaawansowana instytucjonalnie forma integracji gospodarczej;

• Unia Ekonomiczna Beneluksu - powstała 3 lutego 1958 roku. Unia ta zapewnia wolny przepływ towarów i usług oraz czynników produkcji w obrębie Belgii, Holandii i Luksemburga. Koordynowana jest także polityka społeczna i ekonomiczna. Zajmuje się tym między innymi Komitet Ministrów, komisje, bądź Rada Unii Ekonomicznej;

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali - układ ten został podpisany 19 kwietnia 1951 roku i miał obowiązywać przez 50 lat. Oznaczał on utworzenie wspólnego rynku węgla, rud żelaza i złomu przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy. Jego organami są: Rada Europejska, Komisja, Rada Ministrów, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości;

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) - utworzona została 25 marca 1957 roku na czas nieokreślony. Ugrupowanie to koordynuje badania naukowe, politykę inwestycyjną, zaopatrzenie surowców, a w jego skład wchodzą te same kraje, które utworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Głównym celem jest utworzenie wspólnego rynku atomowego. Organami są Rada Europejska, Rada Ministrów, Komisja, Parlament Europejski i Trybunał oraz Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Pełnią one fuknie zbliżone do organów Unii Europejskiej;

• Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) - EFTA powstała na podstawie Traktatu podpisanego 4 I 1960 roku w Sztokholmie. Traktat zawarły Austria, Dania, Wielka Brytania, Norwegia, Portugalia i Szwecja. Początkowo EFTA była organizacją konkurencyjna wobec Wspólnot Europejskich, ale wobec przystąpienia większości jej członków do Unii Europejskiej, staje się organizacją o marginalnym znaczeniu. Obecnie do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu należą Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein i Islandia. Celem EFTA jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego państw członkowskich poprzez znoszenie ograniczeń we wzajemnej wymianie handlowej. Organami EFTA są Rada komitety i grupy wyspecjalizowane;

• Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (NAFTA) - powstał 1 stycznia 1994 roku. Obejmuje on Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk. Celem NAFTA jest liberalizacja handlu wzajemnego towarami i przyspieszenie tempa jego rozwoju. Kraje należące do NAFTA zniosły stawki celne w handlu wzajemnym, zachowując jednak autonomiczne stawki celne w handlu z krajami trzecimi.

6.3 Ogólna współpraca w dziedzinie liberalizacji obrotów handlowych

Działalność karteli międzynarodowych, jak i ugrupowań integracyjnych, jest przede wszystkim przykładem współpracy w dziedzinie polityki handlowej w imię interesów ekonomicznych poszczególnych grup krajów. Obecnie w gospodarce światowej działają także organizacje, których działalność jest urzeczywistnieniem międzynarodowej polityki handlowej prowadzonej w imię interesu gospodarczego całej społeczności międzynarodowej. Do takich organizacji zaliczamy GATT/WTO.

GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu) został utworzony w 1948 roku. Zadaniem jego było działanie w kierunku liberalizacji handlu międzynarodowego. Dążył do tego celu na dwa sposoby: przez ustalenia reguł określających zasady postępowania w handlu międzynarodowym oraz przez zapewnienie forum do wielostronnych rokowań na temat liberalizacji obrotów handlowych. Kraje zrzeszone w tym układzie uważają, że handel międzynarodowy powinien przebiegać zgodnie z dwiema zasadami: wzajemności i niedyskryminacji. Zasada wzajemności polega na uznaniu konieczności obustronnego charakteru ustępstw w dziedzinie ułatwienia dostępu do swego rynku. Druga natomiast z wymienionych zasad polega na obowiązku jednakowego traktowania przez każdy kraj członkowski wszystkich swych partnerów należących do GATT. Dążenie układu do realizacji tej zasady wyraża tzw. klauzula narodowa. Według niej towary pochodzące z zagranicy nie mogą być na danym rynku traktowane gorzej od produktów krajowych.

Przepisy GATT dotyczą również wielu innych aspektów handlu międzynarodowego. Regulują między innymi: zasady postępowania antydumpingowych oraz zasady stosowania subwencji i ograniczeń ilościowych.

WTO - Światowa Organizacja Handlu, jest kontynuacją GATT. Została powołana 1 stycznia 1995 roku. Jest pełnoprawną organizacją międzynarodową mającą osobowość prawną. Głównym jej organem decyzyjnym jest Konferencja Ministrów, a do organów administracyjnych należą Rada, Dyrektor Generalny i Sekretariat. WTO przejęła cały dotychczasowy dorobek GATT. Prawa i obowiązki krajów członkowskich w poszczególnych dziedzinach są określane przez układ powołujący tę organizację, ale również i przez GATT, GATS (Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami), TRIPS (Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej) oraz uzgodnienia dotyczące zasad rozstrzygania sporów i przeglądów polityki handlowej, jaki i kilka porozumień o charakterze fakultatywnym.

7.Zakończenie

Podsumowując, możemy stwierdzić, że temat polityki handlowej jest bardzo obszerny i trudno jest go przedstawić szczegółowo. W pracy zawarłyśmy najważniejsze informacje w celu ukazania istoty polityki handlowej.

Polityka handlowa istnieje w codziennym życiu i jest jego nieodłącznym elementem. Świadczy to o tym, że pomimo jej zmian na przełomie lat, będzie ona istnieć zawsze i jest istotną częścią gospodarki światowej.

Bibliografia

1. Bożyk P., Kamecki Z., Sołdaczuk J., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Teoria i praktyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1987.

2. Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002.

3. Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006.

4. Guzek M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlowej. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej, Poznań 2001.

5. Miklaszewski S. (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze u progu XXI wieku, Difin, Warszawa 2006.

6. Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006.

7. Sołdaczuk J., Historia handlu międzynarodowego, Prywatna Wyższa Szkoła Handlowa, Warszawa 1995.

Strony internetowe

1. http://ekonomia.lazowski.us/pomoce/

2. http://www.handlowa.peac.pl/2.php

3. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/X/XU/efta.html

Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 57.

http://ekonomia.lazowski.us/pomoce/ (24.02.2011).

Rymarczyk J., Międzynarodowe…, s. 53.

Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 166.

Rymarczyk J., Międzynarodowe…, s. 84.

Guzek M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlowej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej, Poznań 2001, s. 217.

Guzek M., Międzynarodowe… s. 218 - 219.

Tamże, s. 220.

Rymarczyk J., Międzynarodowe…, s. 86 - 91.

Budnikowski A., Międzynarodowe…, s. 190 - 196.

Rymarczyk J., Międzynarodowe…, s. 97 - 98.

Tamże, s. 99 - 101.

Tamże, s. 102.

Sołdaczuk J., Historia handlu międzynarodowego, Prywatna Wyższa Szkoła Handlowa, Warszawa 1995, s. 86.

Tamże, s. 87.

Tamże, s. 88.

Sołdaczuk J., Historia handlu…, s. 89 - 90.

Tamże, s. 91.

Miklaszewski S. (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze u progu XXI wieku, Difin, Warszawa 2006, s. 51.

Tamże, s. 53.

http://www.handlowa.peac.pl/2.php (25.02.2011).

Bożyk P., Kamecki Z., Sołdaczuk J., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Teoria i praktyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1987, s. 181 - 182.

Budnikowski A., Międzynarodowe…, s. 245.

Tamże, s. 246.

Budnikowski A., Międzynarodowe…, s. 246.

Bożyk P, …, Międzynarodowe…, s. 378-380.

Bożyk P, …, Międzynarodowe…, s. 380-382.

http://www.opoka.org.pl/biblioteka/X/XU/efta.html (25.02.2011).

Budnikowski A., Międzynarodowe…, s. 264.

Budnikowski A., Międzynarodowe…, s. 265 - 266.

Tamże, s. 268.

---