Michalina Grzelka
TEMAT 5. : WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE
WPROWADZENIE.
System instytucjonalny Wspólnot Europejskich tworzą:
instytucje wspólnotowe
organy pomocnicze o charakterze doradczym
zasady rządzące tym systemem.
Na I filar UE składają się:
Wspólnota Europejska (fundamentalne znaczenie dla rozwoju tego filara)
Euratom (dopełnia integrację europejską jako wspólnota o charakterze sektorowym).
Znaczenie I filara:
realizacja integracji gospodarczej
rozbudowana systemowo, instytucjonalnie i prawnie struktura unijna, która oddziałuje na pozostałe filary.
Środki realizacji celów Euratomu- podział na dziedziny:
badawczo-techniczna → wspieranie badań naukowych, rozpowszechnianie wiedzy technicznej, tworzenie jednolitych norm bezpieczeństwa
inwestycyjno-dostawcza → ułatwianie inwestycji, regularne i sprawiedliwe dostawy rud i paliw jądrowych
wspólnotowa → najlepsze rozwiązania techniczne, wspólny rynek specjalistycznych materiałów i sprzętu, swobodny przepływ kapitału do celów inwestycji w tym sektorze+swoboda zatrudnienia specjalistów.
Cele WE:
od strony programowej: ustanowienie wspólnego rynku UGiW
unifikacyjnej: harmonijny, zrównoważony i stały rozwój gosp. w warunkach nieinflacyjnego wzrostu, wysoki stopień zatrudnienia, ochrona socjalna, równouprawnienie kobiet i mężczyzn
wolnego rynku: zabezpieczenie wysokiego stopnia konkurencyjności i konwergencji dokonań gosp., spójności gosp. i społ.
społecznej: poprawa jakości środowiska naturalnego, podwyższanie poziomu i jakości życia
wspólnotowej: tworzenie przesłanek solidarności między państwami członkowskimi.
Środki realizacji celów WE (wg art. 3 TWE w wersji nicejskiej):
swobodny obrót towarowy
rynek wewn. (wszedł w życie z dn. 1 stycznia 1993 r.)
wspólne polityki: handlowa, rolna, transportowa
koordynacja polityki zatrudnienia oraz prowadzenie polityki społ. poprzez Eur. Fundusz Społ.
polityki: środowiska naturalnego, edukacji, kształcenia zawodowego i młodzieży, kultury etc.
wspieranie badań naukowych i rozwoju technologicznego
wzmacnianie spójności gosp. i społ. Oraz konkurencyjności przemysłu WE
rozwijanie stowarzyszania się państw członkowskich z krajami i terytoriami zamorskimi.
1
CHARAKTER PRAWNY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH.
Podmiotowość EWWiS wg art. 6 traktatu założycielskiego: „EWWiS korzysta w stosunkach międzynarodowych ze zdolności prawnej do wykonywania funkcji związanych z osiąganiem jej celów”.
Podmiotowość EWWiS oraz EWEA wg art. 281 TWE i 184 TEWEA: posiadają osobowość prawną. W późniejszych postanowieniach dodano, że w każdym z państw członkowskich Wspólnota posiada zdolność do czynności prawnych o najszerszym zakresie przyznanym przez ustawodawstwa krajowe osobom prawnym.
Uprawnienia WE związane z podmiotowością:
a) prawnokrajową: nabywanie lub zbywanie mienia ruchomego i nieruchomego, stawanie przed sądami krajowymi; ich prawnym reprezentantem jest KE
b) prawnomiędzynarodową:
zawieranie umów międzynar. (orzeczenie ETS z 1970 r.: „w stosunkach zewn. Wspólnota korzysta ze zdolności ustanowienia więzi kontraktowych z państwami trzecimi (...))
przystępowanie do organizacji międzynar. (w 1994 r. ETS dodał, że zdolność związywania się umowami dot. nie tylko stosunków z państwami trzecimi, lecz także z organizacjami międzynar.)
występowanie przed międzynar. organami rozstrzygania sporów i ponoszenie odpowiedzialności prawnej
utrzymywanie stosunków dypl. (ius legationis)
korzystanie z przywilejów i immunitetów dypl.
PONADNARODOWY CHARAKTER WE.
Koncepcja prawa ponadnarodowego zawarta w niemieckiej doktrynie prawa państwowego:
Prawo ponadnarodowe tworzone jest przez org. międzynar. o ponadnarodowym charakterze, ponieważ ma ono wiążącą skuteczność prawną zarówno wobec państw narodowych jak i ich obywateli. W celu zabezpieczenia jego obowiązywania na obszarze państwa narodowego nie jest wymagane jego przekształcenie przy pomocy odpowiednich procedur (np. ratyfikacja) w prawo wewn. (w odróżnieniu do prawa międzynar. traktatowego).
!! Art. 9 TEWWiS z 1951 r. wzmiankuje o ponadnarodowym (supranational) charakterze funkcji funkcjonariuszy Wysokiej Władzy, którzy mieli ją „wypełniać w pełnej niezależności w ogólnym interesie Wspólnoty”.
Wspólnoty mają ponadnarodowy charakter ze względu na to, że:
a) decyzje przyjmowane przez niektóre instytucje wspólnotowe (np. KE, PE, sądy wspólnotowe) nie są bezpośrednio uzależnione od woli państw
b) decyzje, które w ramach procedur decyzyjnych są podejmowane większością kwalifikowaną, obowiązują wszystkie państwa członkowskie
decyzje instytucji wspólnotowych są wykonywane w większości przez państwa członkowskie lub w ściśle określonych przypadkach przez nie same → należy przy tym zapamiętać, że wykonywanie prawa wspólnotowego przebiega na dwóch poziomach:
implementacja wspólnotowa bezpośrednia → wg art. 10 TWE: „państwa członkowskie są zobowiązane podjąć wszelkie właściwe środki o charakterze ogólnym lub specjalnym w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego Traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty”
implementacja wspólnotowa pośrednia → taki obowiązek spoczywa na instytucjach
wspólnotowych (dot. m.in. prawa konkurencji)
d) prawo wspólnotowe w jego ponadnarodowym wymiarze tworzy prawa i obowiązki po stronie państw członkowskich oraz po stronie innych podmiotów fizycznych i prawnych (→ prymat prawa wspólnotowego nad prawem wewn. państw członkowskich)
e) podejmowane w stosunkach zewn. Wspólnot samodzielne działania odnoszą skutek także wobec państw członkowskich (umowy międzynar. WE są źródłem prawa wspólnotowego!).
Wspomagające cechy ponadnarodowe:
europeizacja wewnątrzpaństwowych dziedzin przy pomocy jednolitych polityk WE
detalizacja tworzonego prawa wyrażająca się w autonomiczności i zarazem intensywności procesu prawotwórczego (bla, bla, bla)
kreowanie i zarazem ochrona wspólnych interesów państw członkowskich
finansowanie wspólnotowej niezależności przez składki oraz przy pomocy własnych źródeł finansowania działalności
nieograniczone możliwości poszerzania przedmiotowego zakresu działania WE oraz ustanawianie nowych celów integracji.
Podsumowanie- podwójny wymiar podmiotowości Wspólnot:
org. międzynar. o ponadnarodowym charakterze, w związku ze spełnianymi przez nie funkcjami w obszarze wewnątrzwspólnotowym
org. międzynar. o charakterze integracyjnym w stosunkach zewn.
ZASADY SYSTEMU INSTYTUCJONALNEGO WE.
A. Instytucje i organy pomocnicze.
→ organy pomocnicze o charakterze autonomicznym:
- Europejski System Banków Centralnych
EBC
Europejski Bank Inwestycyjny
→ org. pomocnicze obsługujące kilka instytucji wspólnotowych:
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Komitet Regionów
Komitet Ekonomiczno- Finansowy
Komitet ds. Zatrudnienia
Komitet Naukowy i Techniczny
→ org. pomocnicze związane z jedną instytucją wspólnotową:
przy PE: Ombudsman, komisje dochodzeniowe, Komisja ds. Petycji
przy KE: komitety: regulacyjne, administracyjne i doradcze
!! System instytucjonalny WE oparty jest na dwóch rodzajach zasad:
odnoszących się do stosunków międzyinstytucjonalnych
regulujących stosunki WE z państwami członkowskimi.
B. Zasady regulujące stosunki międzyinstytucjonalne.
→ zasada równowagi instytucjonalnej (equilibre institutionelle):
wykonywanie przez każdą instytucję swych kompetencji w poszanowaniu kompetencji innych
!! Zasada równowagi instytucjonalnej zapobiega nadmiernej koncentracji władzy we Wspólnotach w ramach jednej instytucji i w ten sposób stoi na straży równowagi pomiędzy modelami integracji: ponadnarodowym, reprezentowanym przez KE, narodowym reprezentowanym przez PE a międzyrządowym, który uosabia Rada UE.
!! Pojęcia związane z zasadą równowagi instytucjonalnej w procesie prawodawczym:
procedura współpracy- stosowana w okresie pomiędzy wejściem w życie JAE a TUE; PE miał możliwość wprowadzania poprawek do projektu proponowanego przez Radę
procedura współdecydowania- wprowadzona do TWE w 1992 r.; PE zyskał na mocy tej procedury możliwość efektywnego forsowania swych propozycji.
! Czym jest komitologia?
Rada UE może kontrolować działania KE. W tym celu powołuje liczne komitety, które formalnie wspomagają KE, ale zarazem monitorują jej działania. Jest to właśnie tzw. procedura komitetowa-komitologia.
Podobnie przedstawia się sprawa delegowania uprawnień prawodawczych, kiedy to Rada UE deleguje je na mocy własnego aktu na rzecz KE i jednocześnie nakłada na nią obowiązek współpracy z różnymi komitetami składającymi się z przedstawicieli państw członkowskich- dzięki temu Rada UE nie traci kontroli nad wykonywaniem powierzonych KE zadań.
! Rodzaje komitetów:
doradcze (wydają wyłącznie niewiążącą opinię)
administracyjne
regulacyjne (największa pozycja instytucjonalna).
→ zasada autonomii instytucjonalnej:
każda instytucja dysponuje wyznaczoną przez traktaty autonomią, niezbędną do wykonywania zadań (przejawia się to np. w tworzeniu regulaminów wewnętrznych)
!! Powyższe zasady uzupełnia zasada lojalności międzyinstytucjonalnej (np. Rada UE, KE i PE są zobowiązane do współdziałania przy tworzeniu prawa).
ZASADY REGULUJĄCE STOSUNKI MIĘDZY WE A PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI.
a) Zasada kompetencji powierzonych → interpretacja ETS z 1996 r.:
„Wspólnota ma tylko te kompetencje, które zostały jej przyznane przez państwa założycielskie. Działa wyłącznie na podstawie specyficznych uprawnień, które są albo wyraźną konsekwencją poszczególnych przepisów traktatów, albo są z nich wywnioskowane. Zasada ta musi być respektowana w wewnętrznej, jak i zewnętrznej sferze działania”.
Podział kompetencji wspólnotowych:
wyłączne ( np. wspólna polityki celna, handlowa, połowowa, transport międzynar. na obszarze WE etc.)
konkurencyjne- państwo członkowskie może tak długo i w takim zakresie regulować daną dziedzinę, dopóki Wspólnota pozostaje bierna w stosunku do tej dziedziny (np. polityka rolna, swoboda przepływu osób i kapitału, transport etc.)
ramowe- upoważnienie WE jedynie do działań koordynacyjnych i kooperacyjnych, wydawania postanowień ogólnych oraz opracowywania programów
równoległe- równoczesna regulacja prawna zarówno ze strony instytucji wspólnotowych, jak
i państw członkowskich (np. polityka regionalna i prawo konkurencji).
b) Zasada szczerej współpracy i lojalności:
podejmowanie przez państwa członkowskie wszelkich środków w celu wykonania zobowiązań traktatowych (aspekt pozytywny)
powstrzymanie się od działań, które mogą podważyć działania instytucji wspólnotowych (aspekt negatywny).
OGÓLNE ZASADY WSPÓLNOTOWEGO PORZĄDKU PRAWNEGO.
Zasada subsydiarności.
Podwójna funkcja:
zasada prawnoustrojowa UE, która oddziaływuje na funkcjonowanie UE jako całości
norma prawa wspólnotowego regulująca wzajemne relacje między WE a państwami członkowskimi w obszarach nieregulowanych prawem wspólnotowym
Stosowanie zasady subsydiarności przez KE:
KE jest inicjatorem procesu prawodawczego; na niej spoczywa obowiązek każdorazowego uzgadniania zgodności swych propozycji prawodawczych z zasadą subsydiarności
KE ma obowiązek przygotowywania corocznych raportów dot. stosowania zasady subsydiarności, a także proporcjonalności w praktyce prawodawczej. Od 1995 r. raporty te noszą nazwę „Lepsze prawodawstwo” i koncentrują się głównie na przejawach doskonalenia praktyki legislacyjnej. Jednym z głównych skutków stosowania zasady subsydiarności przez Wspólnoty był spadek liczby propozycji legislacyjnych KE.
Zasada proporcjonalności w prawie wspólnotowym i praktyce sądowej.
!! Zamierzone działanie powinno być proporcjonalne w stosunku do projektowanego celu.
pierwsze zastosowanie zasady proporcjonalności datowane jest na 1955 r. w orzeczeniu Trybunału Europejskiego w sprawie Fedecher v. High Authority
uznanie jej za ogólną zasadę prawa wspólnotowego nastąpiło na gruncie orzeczenia w sprawie Internationale Handelsgesellschaft z 1970 r.
w relacji z zasadą subsydiarności zasada proporcjonalności służy podkreśleniu intensywności działania podejmowanego przez WE
zasadę pomocniczości stosuje się do wszystkich rodzajów kompetencji wspólnotowych, z wyjątkiem kompetencji konkurencyjnych
jej głównym przesłaniem jest uniemożliwienie Wspólnocie nadmiernego ingerowania w sferę kompetencji zastrzeżonych dla państw członkowskich
→ Trójstopniowy test ETS- stosowany przy badaniu zgodności projektowanego środka prawnego z zasadą proporcjonalności; składa się z następujących etapów:
czy dany środek jest odpowiedni dla osiągnięcia określonego celu?
czy dany środek jest konieczny dla osiągnięcia określonego celu?
czy dany środek jest współmierny?
→ Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności (Edynburg,
XII 1995 r.):
forma działania Wspólnoty powinna być możliwie najprostsza
środki wspólnotowe powinny pozostawiać możliwie najszerszy zakres dla legislacji krajowej
wszelkie obciążenia, zarówno finansowe, jak i administracyjne powinny być jak najmniejsze w stosunku do zamierzonego celu
państwa członkowskie powinny być wolne w wyborze wyższych standardów w stosunku do standardów minimalnych ustanowionych przez Wspólnotę.
→ Stosowanie zasady proporcjonalności w orzecznictwie ETS- przykłady:
(Warto przy okazji wyjaśnić, czym jest podwójny standard kontroli ETS. Polega on na tym, że Trybunał bardziej tolerancyjnie dokonywał przeglądu działań wspólnotowych, a bardziej wymagająco i drobiazgowo działań podjętych przez państwa członkowskie. Na usprawiedliwienie takiego postępowania podaje się, iż kontrola działań krajowych powinna być surowsza tam, gdzie działania te mogą doprowadzić do podważenia skuteczności regulacji wspólnotowych.)
Orzeczenie ws. Cassis de Dijon:
ETS uznał, że niemieckie prawo ustanawiające minimum zawartości alkoholu dla różnych rodzajów napoi alkoholowych może tworzyć czynnik zakłócający swobodę przepływu towarów. Trybunał rozważał, czy powyższa regulacja była koniecznym środkiem dla ochrony konsumentów przed wprowadzeniem w błąd co do właściwości produktu. Uznał w końcu, że konsumenci byliby wystarczająco chronieni poprzez wprowadzenie np. podawania zawartości alkoholu na opakowaniu.
Orzeczenie ws. Van Binsbergen:
Dotyczyła ograniczenia swobody przepływu usług. ETS uznał, że wymóg posiadania miejsca zamieszkania w kraju świadczenia usług, ograniczający tę swobodę, może być usprawiedliwiony ścisłą koniecznością zapobiegania przed uchylaniem się przez nierezydentów od obowiązujących zasad profesjonalnego wykonywania danych świadczeń.
Zasada solidarności.
Art. 10 TWE nakłada na państwa członkowskie określone obowiązki przy realizacji celów przewidzianych przez TWE:
podejmowanie wszelkich właściwych środków o charakterze ogólnym i szczegółowym, aby zapewnić wykonanie zobowiązań traktatowych lub działań podejmowanych przez instytucje wspólnotowe
powstrzymywanie się od podejmowania takich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnianiu celów Wspólnoty
ułatwianie Wspólnocie wypełniania zadań służących polepszaniu współpracy międzyinstytucjonalnej prze realizacji celów traktatowych.
Zasada niedyskryminacji:
Eliminowanie w stosunkach integracyjnych dyskryminacji ze względu na:
przynależność państwową
konieczność równego traktowania kobiet i mężczyzn
rasę, pochodzenie etniczne, religię, światopogląd, niesprawność, wiek i orientację seksualną (art. 13 TWE- wskazane w tym artykule rodzaje dyskryminacji nie są objęte prawem wspólnotowym materialnym)
!! Zasada niedyskryminacji jest naruszona wówczas, gdy dwie podobne sytuacje są traktowane inaczej, chyba że różnica w traktowaniu jest usprawiedliwiona. Zasada jest naruszana także wówczas, gdy dwie istotnie różne sytuacje są traktowane w ten sam sposób bez obiektywnego uzasadnienia.
5. Zasada pewności prawnej.
Opiera się na następujących przesłankach:
przewidywalności tworzonego prawa („ma być pełne, a jego zastosowanie przewidywalne dla podmiotów, które mają mu podlegać')
pewności, która polega na braku dwuznaczności przy jednoczesnym zapewnieniu „wyraźności” prawa.