ZAGADNIENIA NA EGZAMIN INŻYNIERSKI - HODOWLA BYDŁA
Znaczenie gospodarcze chowu bydła
Znaczenie gospodarcze zwierząt wynika z liczebności ich pogłowia, globalnej produkcji i jej udziału w produkcji rolniczej czy produkcie krajowym brutto i innych specyficznych dla danego gatunku, często pozaprodukcyjnych, cech.
Bydło jest najbardziej licznym gatunkiem zwierząt gospodarczych na świecie. Jego populacja wynosi 1,37 mld sztuk, wykazując duże zróżnicowanie między poszczególnymi kontynentami zarówno w wielkościach bezwzględnych, jak i względnych (obsada na 100 ha użytków rolnych, liczba sztuk przypadających na 1000 mieszkańców). Rangę liczebności pogłowia podnosi duża masa dorosłych zwierząt: 500-700 kg krowy, 700-1000 kg buhaje. Światową populacje bydła domowego należy uzupełnić o bliskich jego krewnych - 150 mln bawołów i 1,5 mln jaków.
Tabela 1. Populacja bydła
|
Populacja bydła (mln sztuk) |
ŚWIAT |
1 371 |
Afryka |
231 |
Ameryka Płn. |
161 |
Ameryka Płd. |
323 |
Azja |
480 |
Australia i Oceania |
64,8 |
EUROPA |
138 |
w tym: Francja |
19,5 |
Niemcy |
13,7 |
Włochy |
6,4 |
Wielka Brytania |
10,4 |
Rosja |
26,5 |
Ukraina |
9,1 |
POLSKA |
5,3 |
Najliczniejsze pogłowie bydła występuje w Azji i Ameryce Płd., stanowiąc odpowiednio 35% i 24% populacji światowej. Dużej populacji na tych kontynentach towarzyszy skrajnie ekstensywny chów i niska wydajność, powodujące, że produkcja jest niewspółmierna do wielkości pogłowia. W Europie jest mało bydła, ale jest ono wartościowe.
W naszej szerokości geograficznej najważniejszym produktem jest mleko, a na 2 miejscu znajduje się produkcja mięsa wołowego (np. w Ameryce czy Nowej Zelandii jest odwrotnie).
Światowa produkcja mleka wynosi 507 mln ton. Najwięcej mleka produkują Europa, Azja i Ameryka Płn., zaś najmniej Afryka i Ameryka Płd. Największa produkcja mleka na mieszkańca rocznie jest w Australii (790 kg), a następnie w Europie - 290 kg.
Światowa produkcja wołowiny wynosi prawie 60 mln ton. Mimo bardzo zróżnicowanej liczebności pogłowia na poszczególnych kontynentach, ilość produkowanej wołowiny, z wyjątkiem Afryki, jest do siebie bardzo zbliżona. Dobrym wskaźnikiem jest wielkość produkcji na jednego mieszkańca - tu występują duże zróżnicowania między kontynentami - od 3,3 kg wAzji i 4,9 kg w Afryce do 30,2 kg w Ameryce Płn., 35,9 kg w Ameryce Płd. i 94,4 kg w Australii.
W skali światowej aż 3/4 populacji bydła stanowi bydło mięsne. W Polsce bydło mięsne stanowi zaledwie 0,5 % pogłowia.
Bydło tylko w niewielkim stopniu jest konkurencyjne zarówno dla człowieka, jak dla innych gatunków zwierząt gospodarskich. Spożywając pasze o niewielkiej wartości pokarmowej, w sposób bardzo efektywny przekształca je na pełnowartościowe białko zwierzęce.
Spożywając dziennie produkty mleczne wyprodukowane z 1 kg mleka, pokrywamy zapotrzebowanie na białko zwierzęce, wapń (150 % zapotrzebowania) i 1/3 zapotrzebowania na magnez. Te pierwiastki zawarte w mleku charakteryzują się bardzo wysoka przyswajalnością. Mleko zawiera substancje biologicznie czynne: sprzężony kwas linolowy, laktoferynę, lizozym, laktoalbuminy, laktoglobuliny, immunoglobuliny - stymulują układ odpornościowy organizmu, wykazują działanie bakteriostatyczne i antynowotworowe.
W krajach rozwijających się bydło wciąż wykorzystywane jest do pracy. Dostarcza tam około 80 % energii w rolnictwie.
Produktem ubocznym jest obornik. W ostatnich latach znaczenie obornika wzrosło, szczególnie w krajach zużywających dotychczas olbrzymie ilości nawozów mineralnych.
Pogłowie i wydajność krów w Polsce i na świecie
Pogłowie bydła w Polsce wykazuje tendencje spadkową ( w latach 70-tych wynosiło ono ok. 13 mln sztuk, a w 2003 roku 5,3 mln sztuk). W podobnym tempie zmniejszało się pogłowie krów - z ponad 6 mln do 2,9 mln. Zniżkowa tendencja w pogłowiu bydła mlecznego w Polsce nie jest ewenementem, występuje ona we wszystkich rozwiniętych krajach świata z wyjątkiem Nowej Zelandii. Jednak jej tempo jest znacznie wolniejsze i powodowane wzrostem wydajności mleka i limitem jego produkcji (kwotą mleczną).
W większości krajów zmniejszającemu się pogłowiu bydła mlecznego, towarzyszy wzrost liczebności bydła mięsnego, co nie wystąpiło dotychczas w Polsce.
Główną przyczyną spadku pogłowia bydła w Polsce była pogarszająca się opłacalność produkcji mleka i wołowiny, która szczególnie wyraźnie zaznaczyła się pod koniec lat osiemdziesiątych i trwała do połowy lat dziewięćdziesiątych. Nieznacznej poprawie opłacalności produkcji mleka od połowy lat dziewięćdziesiątych towarzyszył nieuchronny wzrost wymagań jakościowych zbliżonych do standardów unijnych. Tym nowym wymaganiom nie było w stanie podołać wiele małych gospodarstw rezygnujących z chowu bydła.
Wymiernym względnym wskaźnikiem wielkości pogłowia bydła jest obsada na 100 ha użytków rolnych. Zmniejszyła się ona z 69 sztuk w 1975 roku do zaledwie 32 sztuk w 2003 roku. Jest to wielkość odpowiednio 2,5- i 6-krotnie mniejsza od notowanej w Niemczech i Holandii. Wskazuje to na słabe wykorzystanie naszych użytków rolnych do hodowli bydła. W dodatku występuje bardzo duże zróżnicowanie regionalne - od 10-14 szt./100 ha użytków rolnych w zachodniej Polsce (z wyjątkiem Wielkopolski) do 30-40sztuk w Polsce centralnej i wschodniej, w tym 42 sztuki w woj. mazowieckim i 66 sztuk w woj. podlaskim.
Globalna produkcja mleka w ostatnich 10 latach utrzymuje się na stabilnym poziomie około 11,5 mln ton, co przy zmniejszającym się pogłowiu krów oznacza powolny wzrost przeciętnej wydajności mleka od krowy do 4000 kg. Jest to wielkość niezadowalająca w porównaniu z osiąganą w 15 krajach Europy Zachodniej - 6400 kg, a w Szwecji i Danii odpowiednio 8350 kg i 8130 kg. Średnia wydajność krów objętych oceną wynosi w Polsce 6500 kg, zaś w Danii i Szwecji odpowiednio 8600 kg i 8990kg.
Mimo tak drastycznego, wcześniej wspomnianego spadku pogłowia bydła Polska znajduje się na 4. miejscu w Europie pod względem liczebności krów mlecznych za Niemcami, Francją i Ukrainą i na 5. miejscu pod względem produkcji mleka za Niemcami, Francją, Wielką Brytanią i Ukrainą.
W Polsce przeciętna wielkość stada krów mlecznych wynosi 3,3 sztuki, co w porównaniu z 30-50 krowami w wielu z tych krajów i aż 70 w Danii oraz 90 w Wielkiej Brytanii jest wielkością znikomą. Mimo postępującej koncentracji, aż około 25 % pogłowia krów utrzymywane jest w gospodarstwach posiadających 1-2 krowy, a około 40 % w stadach liczących do 4 krów.
Mimo znacznego spadku pogłowia bydła, ale dzięki stabilizacji produkcji i powolnemu wzrostowi skupu mleka bydło nadal stanowi najwyższy udział w produkcji zwierzęcej. Wartość sprzedanego mleka i mięsa wołowego stanowi 37,7 % towarowej produkcji zwierzęcej i 22,5 % towarowej produkcji rolniczej.
Charakterystyka krów w typie mlecznym i mięsnym
W całej populacji bydła wyróżnia się około 300 ras. Biorąc pod uwagę liczebność, zasięg występowania i wkład w światową produkcję bydlęcą, wymienia się zaledwie kilkadziesiąt ras podzielone na 3 typy użytkowe:
mleczny,
mięsny,
kombinowany, mięsno-mleczny.
Różnią się one znacznie pokrojem i cechami fizjologicznymi oraz wynikającą stąd predyspozycją do określonego kierunku produkcji. Zwierzęta w typie kombinowanym (ogólnoużytkowym) użytkowane są w kierunku mleczno-mięsnym, a w krajach rozwijających się również i roboczym. Jeszcze w nieodległej przeszłości dominowało bydło w typie kombinowanym; obecnie występuje polaryzacja hodowli specjalistycznych ras mlecznych bądź mięsnych.
Krowę typu mlecznego wyróżnia charakterystyczny kształt ciała zbliżony do trójkąta, którego podstawę stanowi zad z pojemnym, dobrze wykształconym wymieniem, a wierzchołek lekka, wydłużona głowa osadzona na delikatnej, wąskiej szyi. Klatka piersiowa jest umiarkowanie wysklepiona, nieco szersza i głębsza w części tylnej niż przedniej i dość długa, żebra maja skośne ustawienie względem kręgosłupa, są dość znaczne odstępy między nimi. Łopatki dobrze przylegają do ciała, a ich umięśnienie jest płaskie. Wyrostki grzbietowe kręgosłupa lekko wystają ponad górne krawędzie łopatek, tworząc tzw. ostry kłąb. Długi, szeroki, płasko umięśniony zad powinien być lekko nachylony ku tyłowi. Profile mięśni, (zwłaszcza udowych) powinny być lekko wklęsłe, a nasada ogona nisko osadzona. Pojemne, szerokie i głębokie wymię jest wysoko zawieszone. Przy znacznym wysunięciu do przodu i dużej szerokości wymię uzyskuje najkorzystniejszy i najbardziej pożądany kształt skrzynkowo-miskowy. Bydło mleczne charakteryzuje się harmonijną, szlachetna budową, żywym temperamentem i intensywna przemiana materii. Najbardziej znanymi rasami reprezentującymi ten typ użytkowy są rasy holsztyńska, jersey i ayrshire.
Bydło typu mięsnego ma kształt tułowia zbliżony do prostokąta. Cały tułów, a zwłaszcza grzbiet, lędźwie i zad są bardzo dobrze umięśnione, profil mięśni ma kształt wypukły, kłąb jest szeroki, płaski, szyja krótka, również dobrze umięśniona, mocno związana z tułowiem. Te cechy powodują, że sylwetka sprawia wrażenie ociężałej. Żebra ustawione są względem kręgosłupa pod kątem zbliżonym do prostego, odstępy między żebrami są mniejsze niż w typie mlecznym. Te cechy budowy są charakterystyczne dla zwierząt o powolnej przemianie materii i dużej skłonności do odkładania białka, a w późniejszym wieku również i tłuszczu oraz o małej przydatności do użytkowania mlecznego. Krowy typu mięsnego nie są dojone, ich wymiona są małe, słabo rozwinięte. Najbardziej znanymi przedstawicielami tego typu są rasy: hereford, angus, charolaise, limousine, piemontese.
Bydło o użytkowaniu kombinowanym charakteryzuje się cechami pośrednimi wobec obu wyżej opisanych typów.
Wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na użytkowość mleczną
Na użytkowość mleczną składa się: wydajność mleczna, wydajność tłuszczu i białka (kg), % zawartość tłuszczu oraz % zawartość białka. Użytkowość mleczna krów w Polsce jest zróżnicowana; spowodowane jest to czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Ważne jest, by te czynniki były na podobnym poziomie - dobrej wartości genetycznej powinno odpowiadać dobre środowisko.
Czynniki genetyczne:
Rasa,
Odmiana,
Cechy osobnicze,
Linia, rodzina.
Czynniki pozagenetyczne (środowiskowe):
Żywienie, pojenie,
Warunki utrzymania,
Stan zdrowia,
Płodność,
Wiek,
Wiek pierwszego ocielenia,
Okres zasuszenia,
Dój: - dokładność i poprawność,
- higiena,
- częstotliwość,
- punktualność.
Pielęgnacja,
Profilaktyka,
Obchodzenie się ze zwierzętami.
Czynniki genetyczne są określane przede wszystkim przez typ użytkowy krowy, a w obrębie typu przez rasę (przykład: h-f - wysoka produkcja mleka, jersey - wyjątkowy skład chemiczny).
Spośród czynników genetycznych ważne jest pochodzenie krowy. Rodzice krowy w większym stopniu przekazują jej cechy składu mleka niż wydajności, ale w obu przypadkach właściwy dobór buhajów i selekcja krów typowanych na matki jałówek remontowych ma zasadniczy wpływ na wydajność kolejnych pokoleń krów w stadzie.
Do czynników genetycznych należy krzyżowanie uszlachetniające rodzimych ras bydła, które w przypadku doskonalenia populacji bydła czarno-białego i czerwono-białego przy użyciu bydła holsztyńskiego w większości krajów przybrało formę krzyżowania wypierającego i doprowadziło do zmiany typu hodowanych zwierząt. Decydując się na wprowadzenie genów rasy obcej, hodowca powinien wiedzieć, jak nowo wprowadzana rasa będzie się sprawdzać w lokalnych warunkach środowiskowych i żywieniowych.
Spośród czynników pozagenetycznych najważniejszym jest sposób żywienia i pojenia.
Sezon ocielenia jest kolejnym czynnikiem, który wpływa na ilość mleka uzyskiwanego w czasie laktacji. W naszym klimacie i krajowych warunkach żywieniowych krowy cielące się w okresie jesienno-zimowym uzyskują zazwyczaj wyższe wydajności od krów, które cielą się wiosną lub latem (różnica ok. 15 %). Przyczyna tej przewagi jest wystąpienie dwuszczytowej krzywej laktacji u krów cielących się w zimie, ale dodatkowo na te różnice wpływają często występujące w lecie upały i gorszy wówczas stan pastwisk.
Na wydajność mleczną krów wpływa także sposób ich odchowywania. Zbyt obfite żywienie jałówek w okresie od odpojenia do zacielenia obniża ich zdolność do wysokiej produkcji. Również wiek krów przy pierwszym ocieleniu ma wpływ na wydajność, zwłaszcza w okresie ich pierwszej laktacji. Uważa się, że opóźnienie terminu pierwszego ocielenia o każdy miesiąc w okresie między 24. a 36. miesiącem zwiększa wydajność krowy w okresie pierwszej 305-dniowej laktacji o 30-50 kg mleka. Trzeba jednak pamiętać, że wydłuża to jednocześnie kosztowny okres odchowu, a poza tym zbyt późne zacielanie jałówek zwiększa prawdopodobieństwo trudnych porodów i zachorowań w okresie poporodowym.
Wydajność mleczna krów rośnie w kolejnych laktacjach do momentu zakończenia przez nie wzrostu i osiągnięcia pełnej masy ciała, co następuje zwykle w wieku około 6-8 lat, czyli między 3. a 5. laktacją. Najszybszy wzrost wydajności następuje między 1. a 3. laktacją. Zazwyczaj w 3. laktacjo krowy dają ok. 20-25 % więcej mleka niż w 1. Prawidłowo żywiona, zdrowa krowa po osiągnięciu pełnego rozwoju może utrzymać wysoką wydajność jeszcze przez kilka laktacji. Zdarza się jednak, że następuje szybkie obniżanie się produkcyjności po 6. laktacji. Począwszy od 4. laktacji obserwuje się stopniowy, niewielki spadek zawartości tłuszczu, białka i laktozy w wieku krów w kolejnych ich laktacjach.
Długość okresu zasuszenia poprzedzającego laktację - zbyt krótki (poniżej 4 tygodni) nie umożliwia niezbędnej regeneracji tkanki gruczołowej wymienia i obniża wydajność.
Żywienie w czasie zasuszenia - nie żywimy krów obficie, gdyż w tym okresie łatwo się otłuszczają (konsekwencje takiego stanu to narażenie na ketozę czy trudności podczas porodu).
Najwyższą wydajność uzyskują krowy, u których okres międzyocieleniowy trwa około 1 roku. Niekorzystne jest zarówno skracanie, jak i nadmierne wydłużanie tego okresu.
Stan zdrowotny wymion - kliniczne formy zapalenia wymienia (mastitis) powodują obniżenie produkcyjności o co najmniej 20 %. Mleko od takich krów ma zmieniony skład. Niższa jest w nim zawartość laktozy i tłuszczu, a wyższa białka. W białku zwiększa się udział albumin i globulin, a zmniejsza kazeiny.
Warunki utrzymania - z doświadczeń krajowych wynika, że krowy utrzymywane w systemie uwięziowym i wolnostanowiskowym uzyskiwały zbliżone wydajności. Krowy utrzymywane w oborach wolnostanowiskowych charakteryzowały się lepsza zdrowotnością i płodnością.
W krajowych warunkach klimatycznych krowy bardziej reagują na wysokie temperatury w upalne dni niż na chłody. Często już przy temperaturze przekraczającej 27oC wzrasta ich zapotrzebowanie na wodę, zmniejsza się apatyt i produkcja mleka.
Za optymalne warunki dla krów mlecznych utrzymywanych w oborach uważa się temperaturę w zakresie od 8 do 16oC przy wilgotności względne od 60 do 80%.
Dokładność i poprawność doju - szczególnie ważne, by dój przeprowadzany był o stałych porach, a ewentualne zmiany czasu doju przeprowadzane stopniowo. Niedokładne przeprowadzanie doju i pozostawianie w wymieniu nie do końca wydojonego mleka powoduje stopniowe, przedwczesne obniżanie się wydajności mlecznej krowy w czasie laktacji. Niedojadanie krowy do końca powoduje również pogorszenie się składu mleka, bo ostatnie partie uzyskiwanego w czasie doju mleka zawierają najwięcej tłuszczu.
Częsty dój może zwiększyć wydajność mleczną o ok. 10%.
Nieprawidłowo przeprowadzony może być przyczyną schorzeń wymienia i pośrednio wpływać na obniżenie wydajności mlecznej krów.
Pochodzenie bydła domowego
Bydło wywodzi się od tura. Było to zwierzę bardzo potężne (180 cm w kłębie, potężne rogi długości nawet 80 cm). Tur pojawił się w plejstocenie już około miliona lat temu. Zamieszkiwał puszcze oraz obszary leśno-stepowe Azji, Afryki Płn. i Europy. Do wyginięcia tura doprowadziły zmiany klimatyczne oraz zmniejszanie powierzchni lasów na skutek zmian geologicznych.
Tury najdłużej przeżyły w Polsce - ostatnia samica zginęła w 1627 r. w Puszczy Jaktorowskiej (w Polsce tury otoczone były opieką przez królów z dynastii Piastów i Jagiellonów).
Udomowienie nastąpiło najwcześniej w Azji (Mezopotamia) 8-10 tyś. lat temu. Drugim rejonem była Afryka Płn. (5-6 tyś. lat temu). Najpóźniej udomowione te zwierzęta w Europie (4 tyś. lat temu - rejon Morza Północnego).
Tur wykorzystywany był głównie w kierunku mięsnym. Jako zwierzę udomowione był użytkowany roboczo, potem mlecznie.
W obrębie gatunku udomowionego bydła wyróżnia się grupę (podgatunek) ras europejskich oraz indyjskie bydło garbne (zebu). Obie grupy krzyżują się ze sobą dając płodne potomstwo.
Zasady wychowu cieląt i jałówek hodowlanych
Pierwszym podstawowym zaleceniem z okresu żywienia cieląt jest jak najwcześniejsze podanie im siary. Stosowane są 2 systemy jej podawania:
- pozostawienie cielęcia przy krowie w ciągu 2-5 dni,
- odłączenie cielęcia od krowy i podanie siary z wiadra ze smoczkiem.
Ze względu na niewielką pojemność trawieńca i nieprzyzwyczajenie cielęcia do picia w pierwszym dniu życia siarę podajemy 3-4 krotnie. Pierwsza porcja siary nie powinna przekraczać objętości 1 litra. W zależności od apetytu cielęcia zwiększamy ją stopniowo do ok. 1,5 litra w ostatnim pojeniu w pierwszym dniu. W kolejnych dniach przechodzimy na trzykrotne pojenie w ciągu dnia, zwiększając jednorazowe porcje do 2-2,5 litra. Aby zwiększyć odporność organizmu wskazane jest podanie cielęciu razem z pierwsza porcją siary wit. A.
Po zakończeniu 5-dniowego okresu pojenia siarą przechodzimy na pojenie mlekiem, a następnie na żywienie preparatami mlekozastępczymi i paszami stałymi.
System żywienia cieląt w pierwszych 3 m-cach życia zakłada:
Stos. mleka do ukończenia 2 tyg. życia;
Stos. preparatów mlekozastępczych od 3. tyg. do około 60-70. dnia życia;
Wprowadzenie do żywienia pasz stałych i stos. ich we wzrastającej ilości;
Żywienie mlekiem i preparatami mlekozastępczymi stanowi bardzo ważny, ale krótki etap w wychowie cieląt, trwający do momentu, kiedy cielę jest w stanie pobrać wystarczającą ilość składników pokarmowych z pasz stałych. Aby ten etap skrócić, należy:
Stosować umiarkowana ilość mleka i prep. mlekozast. - 200-300 litrów na cały okres wychowu;
Wcześnie rozpocząć skarmianie dobrej jakości pasz stałych. Stanowią je pasze treściwe, siano łąkowe, sianokiszonka, marchew.
Od ok. 10 dnia życia cielęta mogą być pojone dwukrotnie w ciągu doby, a w ostatnim tygodniu - jednokrotnie. Dobrym wskaźnikiem terminu zakończenia podawania pójła jest dzienne pobranie ok. 1 kg paszy treściwej. Od drugiego tygodnia cielęta powinny mieć zapewniony stały dostęp do wody pitnej.
Pasze stałe skarmiane są wg następujących zasad:
Od drugiego tyg. podajemy gniecione ziarna kukurydzy, owsa, paszę treściwą (najlepiej granulowaną), i siano w celu przyzwyczajenia cieląt do ich zjadania.
Pod koniec drugiego miesiąca rozpoczynamy skarmianie marchwi i sianokiszonki. Pasze te b. dobrej jakości.
Wszystkie wyżej wymienione pasze podajemy do woli. Niezjedzone resztki usuwamy.
Dotychczas stymulujący wpływ na rozwój żwacza i funkcji trawiennych przypisywano głownie skarmianiu siana, a następnie paszy treściwej. Z ostatnich badań wynika, że jest odwrotnie. Dlatego obecnie zaleca się podawanie od drugiego tygodnia granulowanego koncentratu paszy treściwej zmieszanego z całymi ziarnami kukurydzy i owsa w proporcji 3:1 w pierwszych 3-4 tyg. życia i potem 2:1 do ukończenia 3. m-ca. W świetle tych poglądów siano należy podawać dopiero w połowie 3. m-ca życia, podobnie marchew, a sianokiszonkę pod koniec 3. m-ca życia.
Okres cielęcy trwa do wieku 6 m-cy. Jałówkom należy zapewnić jak najwięcej ruchu i świeżego powietrza. warunkami wychowu i utrzymania możemy wpłynąć na to, czy genotyp będzie miał szansę ujawnienia. Niewskazane jest utrzymywanie jałówek w pomieszczeniach ciepłych. Najlepiej gdy zwierzęta będą przebywały w oborach otwartych (bez jednej ściany) w systemie wolnostanowiskowym.
Żywienie oparte na paszach gospodarczych: zielonki, kiszonki, sianokiszonki. Kondycja jałówek hodowlanych mieści się w granicach 3-3,5 pkt. Najlepszym systemem żywienia letniego jest żywienie pastwiskowe. Jałówki powinny być chronione przed słońcem. Mogą przebywać całą dobę na pastwisku. Dostęp do wody. Zapewniony dostęp do słomy lub siana. Zadawane mieszanki mineralne (100-150 g; max. 200 g). Dostęp do lizawek.
Przed ocieleniem (na ok. 3 tyg.) można podawać paszę treściwą.
Żywienie jałówek można ocenić po kondycji, wyglądzie i masie ciała. Jałówka roczna (Hf lub mieszańce) powinna ważyć ok. 300 kg. Dopuszczalne jest odchylenie ok. 10%. Jałówki powinno się zacielać w wieku 15-18 m-cy. Przed zacieleniem powinny mieć ¾ masy dorosłej krowy.
W okresie zimowym również powinny często korzystać z wybiegu. W oborze lepszy jest mikroklimat surowy, chłodniejszy. Powietrze powinno być suche, nie powinno być przeciągów. Powietrze musi być czyste.
Systemy utrzymania bydła mlecznego i mięsnego
Krowy mleczne
Są utrzymywane w oborach uwięziowych (stanowiskowych), w których przebywają uwiązane w indywidualnych stanowiskach, lub w oborach wolnostanowiskowych, w których mogą korzystać ze wspólnej dla grupy krów przestrzeni i swobodnie się w niej przemieszczać.
Obory uwięziowe
Stanowisko musi zapewniać krowie dostęp do paszy i wody oraz możliwość wykonania doju. W większości takich obór również porody odbywają się na stanowisku.
Optymalne wymiary stanowiska to 1,75 m długości i 1,20 m szerokości. Każde stanowisko oddzielone od pozostałych przgrodami nie krótszymi niż połowa długości stanowiska. Podłoga stanowiska wykonana z 2% spadkiem od żłobu lub stołu paszowego w kierunku kanału gnojowego. Podłoga wyłożona materacami lub ścielona słomą.
Uwięź powinna pozwalać krowie na przesuwanie się do tyłu i do przodu podczas wstawania i kładzenia się oraz wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych. Niekiedy stanowisko bywa wyposażone w treser elektryczny zawieszony nad grzbietem krowy, która zmusza ją do cofnięcia się przy oddawaniu moczu lub kału, dzięki czemu trafiają one do kanału gnojowego i nie zanieczyszczają stanowiska.
Dój przeprowadzany ręcznie lub przy użyciu dojarek bańkowych (małe gospodarstwa), przy większych stadach stosowane dojarki rurociągowe.
Uważa się, że system uwięziowy jest mniej korzystny dla zdrowia i dobrostanu zwierząt niż wolnostanowiskowym. Ogranicza swobodę poruszania się zwierząt i zachowania stadne. Mniejsza jest też wydajność pracy obsługi. Zaleta obór uwięziowych - niższy koszt budowy (nie ma potrzeby wydzielania pomieszczeń na halę udojową i porodówkę).
Obory wolnostanowiskowe
Dzielą się na boksowe, kombiboksowe i z głęboką ściółką.
Obory boksowe wyposażone są w stanowiska (boksy), które spełniają tylko funkcje wypoczynkowe; minimum jeden boks na krowę.
Kombiboksy pełnią podwójną rolę - są miejscem wypoczynku i jednocześnie zapewniają krowom dostęp do paszy.
Obory z głęboką ściółką nie mają wydzielonych stanowisk legowiskowych. Głęboką warstwą ściółki może być zaścielona cała obora lub tylko część przeznaczona do wypoczynku z wydzieloną częścią paszową mającą niezaścielaną podłogę szczelinową lub pełną. Obory z głęboką ściółką zapewniają krowom większy komfort niż inne typy obór; trudniej w nich jednak utrzymać czystość krów, większe jest też zużycie słomy na ściółkę.
Korytarze są wykorzystywane jako ciągi komunikacyjne oraz teren wybiegowy dla krów; mogą mieć one podłogi pełne lub szczelinowe, w zależności od przyjętego sposobu ścielenia stanowiska.
W oborach wolnostanowiskowych indywidualne traktowanie zwierząt jest utrudnione. Najczęściej stado dzielone jest na tzw. grupy technologiczne wg wydajności mlecznej i stanu fizjologicznego krów. Średni poziom żywienia poszczególnych grup jest różny i dostosowany do potrzeb tworzących je zwierząt. Pasza treściwa pobierana jest poprzez stacje paszowe. Innym sposobem na indywidualne podawanie pasz treściwych jest zastosowanie pojemników na pasze w hali udojowej.
Dój w oborze wolnostanowiskowej odbywa się w wydzielonym pomieszczeniu - hali udojowej.
Bydło mięsne
Nie ma dużych wymagań jeśli chodzi o pomieszczenia. Wynika to z dużej odporności bydła i bardzo uproszczonej technologii chowu. Bydła mięsnego nie trzeba doić, więc nie są potrzebne instalacje do doju i magazyn mleka. Uproszczone jest również żywienie. Najkorzystniejszym rozwiązaniem w sezonie pastwiskowym jest całodobowe utrzymywanie bydła na pastwisku (zmniejszenie nakładów pracy związanych z usuwaniem odchodów i przepędami). Budynki, w których prowadzony jest opas i w których przebywa stado podstawowe w okresie zimowym powinny być tanie i proste w konstrukcji. Najkorzystniejsze wydaje się utrzymanie bydła mięsnego w grupach, na grubej warstwie ściółki obszarze wypoczynkowym z wydzielonym obszarem paszowym, który nie powinien być ścielony. W praktyce w utrzymaniu bydła mięsnego bywają stosowane wszystkie rozwiązania stosowane przy bydle mlecznym.
Systemy opasu bydła mięsnego
Głównym celem opasu jest doprowadzenie zwierząt do takiej masy ciała i kondycji, które zapewniają maksymalna ilość dobrej jakościowo wołowiny odpowiadającej konsumentom i dietetyce żywienia, przynoszące maksymalny dochód.
Powszechnie stosowany podział systemów opasu jest dokonywany na podstawie dominującego rodzaju stosowanych pasz i wynikającej stąd intensywności żywienia i wzrostu, dlatego często system opasu utożsamiany jest z systemem żywienia.
Wyróżniamy 3 systemy opasania:
intensywny,
ekstensywny,
półintensywny.
Należy je traktować jako trzy równoważne systemy, które często trudno jest jednoznacznie rozgraniczyć. Wybór konkretnego systemu w dominującym stopniu uwarunkowany jest zasobami i rodzajem pasz oraz zwierząt.
Opas intensywny
Co najmniej połowa wartości dawki pokarmowej pochodzi z pasz treściwych, pozostała z pasz gospodarskich. Przyrosty dzienne co najmniej 1000 g. Intensywne żywienie sprawia, że opas trwa krótko. Rozpoczyna się w wieku 4-5 m-cy, a kończy w 15-18 m-cu (max. 20 m-cu). Opasa się do masy 500-600 kg. Zużycie JPŻ na kg przyrostu wynosi 5-6.
Dzienna ilość podawanej paszy treściwej - ok. 1% masy ciała. Siano podaje się dla celów dietetycznych w ilości około 1 kg dziennie. Dawka uzupełniana jest kiszonką z kukurydzy podawana do woli oraz dostępnymi produktami ubocznymi przemysłu rolno-spożywczego. Ważne jest zbilansowanie białka i energii.
W tym systemie opasy nie korzystają z pastwiska, by zapobiec stracie energii na ruch. W efekcie takiego żywienia i utrzymania uzyskujemy zwierzęta doskonale umięśnione, dające smaczne i soczyste, ale nieco przetłuszczone mięso.
W opasie tym systemem powinny być wykorzystywane tylko buhaje; jałówki mają skłonność do otłuszczania.
Opas ekstensywny
Prowadzony prawie wyłącznie na paszach gospodarskich ze szczególnym uwzględnieniem pastwiska. Pasze treściwe do 10%. Najkorzystniej opasać tą metodą wolce i jałówki. Opas ekstensywny trwa najczęściej do wieku 24-30 m-cy, co pozwala na wykorzystanie dwóch sezonów pastwiskowych. Opas zaczyna się w wieku 6-9 m-cy. Latem pastwisko jest wyłączną paszą. Trzeba podawać siano, słomę. W okresie pastwiskowym bydło powinno być na pastwisku przez całą dobę. Na pastwisku wystarczy zadaszenie chroniące przed słońcem i deszczem. W zimie przebywają w oborze, a podstawą ich żywienia są kiszonki, siano i inne dostępne pasze gospodarskie i produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego. Dzienne przyrosty ok. 600 g. W drugim sezonie pastwiskowym przyrosty zwiększają się do ok. 700 g dziennie. Przeciętna masa zwierzęcia pod koniec drugiego sezonu pastwiskowego wynosi ok. 400-500 kg. Możliwa jest wówczas jego sprzedaż wprost z pastwiska lub prowadzenie przez ok. 2 m-ce dotuczania w oborze z użyciem pasz treściwych. W tym systemie mogą być opasane jałówki - przyrosty są wolniejsze, nie grozi otłuszczenie.
Opas półintensywny
Łączy w sobie technologie opasu intensywnego i ekstensywnego z wykorzystaniem kompensacji wzrostu. Prowadzony jest do masy ciała 500-550 kg osiąganej w wieku 20-22 m-cy.
Pierwszy etap opasu prowadzony jest ekstensywnie, a więc od wieku ok. 6 m-cy opasy przebywają na pastwisku (najlepiej całodobowo), które stanowi ich jedyną paszę, ewentualnie uzupełnioną słomą. Po zakończeniu sezonu pastwiskowego rozpoczyna się drugi etap opasu - wg zasad systemu intensywnego. W tym etapie występuje zjawisko kompensacji wzrostu - opasy zaczynają intensywnie przyrastać, nawet do 1,5 kg dziennie, nadrabiając zaległości we wzroście z okresu żywienia pastwiskowego. Taka taktyka żywienia powoduje, że mimo wysokiej masy ciała opasy są umiarkowanie otłuszczone i dobrze umięśnione.
Organizacja pracy hodowlanej
Metody oceny pracy hodowlanej bydła
Ocena i selekcja buhajów