PIOTR CICHAWA
PEDAGOGIKA ZAOCZNA
REWALIDACJA ROK IV
PRACA ZALICZENIWA Z PRZEDMIOTU PODSTAWY REHABILITACJI RUCHOWEJ Z METODYKĄ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO SPECJALNEGO
Do uprawiania sportu inwalidzkiego powinny być stworzone odpowiednie warunki. Najczęściej motywacją do podejmowania aktywności sportowej jest chęć doznania radości związanej z ruchem, który szczególnie w przypadku osób niepełnosprawnych jest czynnikiem psychoterapeutycznym. Trening ukierunkowany na daną dyscyplinę sportową daje osobie mającej pewne dysfunkcje daje dużą satysfakcje i radość. W sporcie tym rekord nie jest celem i podejmowane wysiłki nie mają być podejmowane za wszelką cenę, kosztem utraty zdrowia.
Zdaniem dwóch wielkich autorytetów rehabilitacji ruchowej - prof. W. Degi i prof. M. Weissa "w utrzymaniu sprawności osiągniętej w czasie leczenia rehabilitacyjnego zamkniętego, sport jest najlepszym środkiem".
Sport jako dyscyplina ludzkiej aktywności, angażuje wiele osób niepełnosprawnych, którzy nie tylko walczą z samym sobą o uzyskanie większej sprawności fizycznej potrzebnej do egzystencji w życiu codziennym, ale także chcą walczyć w rywalizacji sportowej z innymi zawodnikami.
Dyscypliny lekkoatletyczne, wyścigi na wózkach inwalidzkich na różnych dystansach itp. uprawiane są rekreacyjnie i zawodniczo już od dawna Zawodnicy startują w zależności od schorzeń w poszczególnych grupach. W każdej grupie istnieją odpowiednie klasy. Klasyfikacji do odpowiedniej grupy dokonują lekarze klasyfikatorzy lub rehabilitanci. Przy kwalifikowaniu do odpowiednich grup obowiązuje między innymi badanie siły mięśniowej1.
DYSCYPLINY ZIMOWE
NARCIARSTWO
Inwalidzi jeżdżą na nartach rekreacyjnie ( na obozach lub indywidualnie, po przyuczeniu) oraz sportowo. Wyczyn sportowy w narciarstwie nie może doprowadzić do pogłębienia istniejących wad. Trudno całkowicie wyeliminować problem ryzyka w czasie jazdy zawodniczej, ale zmniejsza się je do minimum.
Pacjenci po amputacji, zaopatrzeni w specjalne kijki z nartką na końcu lub inny specjalistyczny sprzęt , posługując się zmodyfikowaną techniką jazdy mogą pokonywać trudne trasy zjazdowe.
Przygotowanie niepełnosprawnego do jazdy na nartach wymaga specjalnego treningu i powinno przebiegać stopniowo. Najpierw ćwiczenia na sali gimnastycznej, które powinny mieć na celu wzmocnienie siły mięśniowej i podniesienie sprawności ogólnej i specjalnej ukierunkowanej na narciarstwo.
Aby nauczyć jazdy na nartach należy wyrobić odpowiednie nawyki ruchowe. Przyzwyczaić do poślizgu nart, nauczyć wyczucia nierówności terenowych, odpowiedniego ustawienia ciała do stoku, wyczucia nart. Umiejętne posługiwanie się nartami, jak gdyby były one jedną z części ciała, zdolność odbierania oporu śniegu przez zmniejszenie lub zwiększenie nacisku na krawędzie nart, kontrola i wyrównywanie zaburzonej równowagi, znalezienie dla siebie bezpiecznej szybkości w różnych warunkach, wyrabiają odpowiednie nawyki ruchowe przy wykonywaniu poprawnych ewolucji.
Instruktor narciarstwa inwalidzkiego musi wczuwać się w wyobraźnie inwalidy, pomagać w pokonywaniu strachu i w pokonywaniu trudności techniczno - psychicznych. Instruktor winien być serdeczny i cierpliwy oraz stwarzać na zajęciach miłą atmosferę.
Dobór właściwego sprzętu jest niezwykle ważny, gdyż z jednej strony warunkuje optymalne warunki procesu dydaktycznego, z drugiej zaś zabezpiecza przed wtórnymi urazami. Obecnie sprzęt dla osób niepełnosprawnych ruchowo jest podobny do sprzętu używanego przez osoby zdrowe2.
Narciarstwo dzieli się na dwa rodzaje: biegowe i zjazdowe. Każdy z tych rodzajów uprawiany jest rekreacyjnie i zawodniczo, również przez osoby z różnymi dysfunkcjami z wyjątkiem osób dotkniętych znacznym niedowładem kończyn dolnych. Uprawianie narciarstwa biegowego jest wskazane przez pacjentów z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa. Uprawianie narciarstwa biegowego jest również możliwe przez osoby po amputacjach jednej kończyny dolnej lub przy dużych niedowładach tejże kończyny.
Narciarstwo biegowe wymaga specjalnego sprzętu (wąskie narty, lekkie buty, ruchoma pięta w wiązaniach i długie kijki). Narciarstwo biegowe to wyjątkowo rekreacyjna dyscyplina (choć jest to również dyscyplina olimpijska). "Bieganie" po laskach, w każdym terenie, nie tylko górzystym , daje radość obcowania z przyrodą i możliwość pokonywania trasy w dowolnym tempie.
Natomiast jako dyscyplina zawodnicza wymaga wielkiego wysiłku i treningu wytrzymałościowego.
Narciarstwo zjazdowe niepełnosprawnych w zasadzie nie różni się od tego uprawianego przez osoby zdrowe.
Klasycznymi konkurencjami zjazdowymi są :
Slalom
Slalom gigant
Super gigant
Bieg zjazdowy
Obecnie jeśli nie ma przeciwwskazań lekarskich, istnieją duże możliwości doboru odpowiedniego sprzętu specjalistycznego (mono-ski, kulonarty), protez i aparatów ortopedycznych co sprawia że wśród osób niepełnosprawnych ta dyscyplina jest bardzo popularna.
Najnowszą konkurencją narciarstwa zjazdowego jest snowboard. Staje się on coraz bardziej popularny zarówno na świecie jak i w Polsce.
Jeśli chodzi o adaptacje snowboardu do możliwości rekreacyjnych i sportowych, to zostały podjęte próby jazdy snowboardowej inwalidów po niewielkich urazach kończyn górnych i dolnych.
BIATHLON
Do udziału w zawodach biatlonowych dopuszczeni są inwalidzi reprezentujący grupy :
- amputacja kończyn górnych i dolnych,
- inne uszkodzenia narządu ruchu.
Dystans biegu wynosi 10 kilometrów. Zawodnik pokonuje go biegnąc dwukrotnie trasę 5 km. Stanowiska strzeleckie powinny być łatwo dostępne dla zawodników. Na strzelnicy powinien znajdować się jeden sędzia. Strzelanie odbywa się z odległości 10 metrów w pozycji leżąc i stojąc. Zawodnik może korzystać z pomocy osoby innej przy ładowaniu karabinka. Powinny być dwie strzelnice - obowiązuje zawodników oddanie 5 strzałów ze strzelnicy pierwszej i 3 strzałów ze strzelnicy drugiej.
Na strzelnicy pierwszej każdy niecelny strzał pociąga za sobą karę 1 minuty doliczonej do czasu przebiegnięcia trasy. Na strzelnicy drugiej każdy niecelny strzał powoduje dodatkowe (karne) pokonanie odcinka o długości 150- 200 metrów.
Kolejność startowa powinna być następująca- zawodnicy z uszkodzeniami kończyny dolnej, a następnie zawodnicy z uszkodzeniem kończyn górnych.
SANECZKARSTWO
Ta dyscyplina ze względu na brak odpowiednich obiektów i sprzętu sportowego w Polsce nie została jeszcze wciągnięta do programu zawodów sportów zimowych. Mogą je uprawiać osoby po amputacji kończyn, z uszkodzeniem kończyn dolnych, osoby z diplegią (czyli symetrycznym uszkodzeniem obustronnym), paraplegicy.
Wszystkich zawodników musi cechować normalna, prawidłowa funkcja ramion i bioder.
W każdej grupie obowiązują dwa ślizgi zarówno dla kobiet jak i dla mężczyzn. Obowiązkowy jest systematyczny trening z różnych poziomów. Mierzony jest czas dwóch ślizgów treningowych. W dzień zawodów, przed rozpoczęciem konkurencji odbywa się jeden próbny ślizg bez pomiaru czasu.
GRUPOWE DYSCYPLINY SPORTOWE
Gry zespołowe zajmują ważne miejsce w sporcie osób niepełnosprawnych, ze względu na ich wszechstronne rozwijanie poszczególnych cech motorycznych i poprawę ogólnej sprawności fizycznej. Dają one możliwość współdziałania w grupie a to jest bardzo ważne dla niepełnosprawnych. Grupa motywuje do wykonywania zadań ruchowych. Gracze nabierają wiary we własne siły, następuje wzrost zaufania do własnych możliwości, nawiązują nowe znajomości z ludźmi o podobnym schorzeniu. Grupa samorzutnie lub celowo zmusza do określonych działań.
Nie wszystkie czynności ruchowe występujące w grach zespołowych mogą być przystosowane do możliwości osób z dysfunkcjami ruchowymi, ale można je zastąpić innymi lub pominąć.
Spośród wielu grupowych dyscyplin sportowych najprzydatniejsze dla inwalidów wydają się być koszykówka i siatkówka.
KOSZYKÓWKA
Ten rodzaj sportu posiada przede wszystkim wysokie walory psychoterapeutyczne, wypływające z konieczności wykazania się przez graczy aktywną i samodzielną pracą. Ciągłe zmiany sytuacji na boisku są elementem ćwiczącym uwagę i zdolność koncentracji. Koszykówka jest korzystną formą rekreacji i sportu dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Sytuacje, które spotyka się w grze zmuszają do ciągłego doskonalenia techniki jazdy, do dokonywania ewolucji , których opanowanie przyczynia się do sprawniejszego w ogóle poruszania się niepełnosprawnego w różnych sytuacjach terenowych. W czasie gry trzeba bowiem przyśpieszać jazdę, nagle zahamować czy zmienić kierunek jazdy, wykonywać zwroty i obroty. Osoby które dopiero co usiadły na wózku, szybciej uczą się skłonów z wózka, którym normalnie towarzyszy lęk przed wypadnięciem. Zamiast normalnego kozłowania stosuje się tu tzw. drybling. Polega on na tym, że zawodnik wykonuje dwukrotne ruchy kołami wózka, a następnie musi choć raz odbić piłkę od ziemi. W czasie poruszania się wózka piłka powinna znajdować się na kolanach.
SIATKÓWKA
Siatkówka, podobnie jak koszykówka, daje również dużo możliwości wykazywania się przez osoby niepełnosprawne efektywnym współdziałaniem w grupie. W grze używa się podobnie jak w normalnych rozgrywkach, boiska podzielonego na połowę siatką. Istnieją też możliwości adaptacyjne takie jak obniżenie siatki, u pacjentów poruszających się o kulach lub na wózku można zmniejszyć wymiary pola, oraz w grze może brać udział więcej niż 6 zawodników po jednej stronie, równomiernie rozmieszczonych na całej połowie boiska.
Osoby poruszające się o dwóch kulach muszą opanować technikę oparcia jedną ręką na kulach i wykonywaniu zagrywek drugą ręką.
Podobnie osoby poruszające się na wózkach muszą opanować technikę gry jedną ręką, aby drugą móc manipulować wózkiem.
RUGBY
Drużyna na boisku składa się z 4 graczy - ani mniej ani więcej. W celu ochrony niepełnosprawnych przed dyskryminacją, a jednocześnie dla zapewnienia ogólnej równowagi gry, zawodnicy są podzieleni na grupy, odpowiednio do umiejętności i możliwości. Ten dość złożony i często arbitralny proces nazywany jest kwalifikacją. Wystarczy powiedzieć, że system klasyfikacji, zmusza drużynę do grania wszystkimi graczami, teoretycznie eliminując tę samą dyskryminację niepełnosprawnych, która zadecydowała o powstaniu sportu.
Wygrywanie i przegrywanie
Drużyna z największą liczbą punktów pod koniec gry zwycięża. Punkty zbiera się, gdy zawodnik przekracza linię goli z piłką będącą w jej posiadaniu (znowu, jest to termin względny). "Co tu jest takiego trudnego?". Powiem Wam na czym polega trudność; spróbujcie jeździć po boisku, z trzema osobami kołyszącymi się, i gubiącymi piłkę, walącymi Cię po twarzy i szyi, żeby w końcu dowieźć piłkę do wyznaczonego obszaru. Linia goli znajduje się często wewnątrz nieprzyjaznego miejsca o nazwie The Box. Podczas, gdy atak może mieć wszystkich swoich graczy w Box w tym samym czasie, to obrona może mieć tylko trzech. Ta zasada została najwidoczniej ustalona, by zapobiec ustawieniu się zawodników w jednej linii w "Ścianie Śmierci".
Faule i ścięcia.
Każdy kontakt cielesny, np.: bicie, kopanie (oczywiście w sensie względnym), uderzenie, drapanie, lizanie, uderzanie łokciami, dłubanie, uderzanie głową i przytrzymywanie, są oczywiście niedopuszczalne. Każde złamanie wcześniej wspomnianych zasad jest karane usunięciem gracza ataku z boiska na więcej niż 1 minutę. W zależności od rodzaju kary, zawodnik może powrócić do gry po golu przeciwnej drużyny. Gdy odbywa się karę taką jak przeklinanie na sędziego, zawodnik musi odsiedzieć ją w całości, tak jak to zostało wyznaczone. W żadnym razie nie może jeden zawodnik wsunąć swojej przedniej części wózka (przeznaczonej na nogi) do tylnego koła przeciwnika, powodując w ten sposób kręcenia się go - "spining". Nie może też żaden gracz wjechać w przeciwnika, który akurat stoi nieruchomo.
INDYWIDUALNE DYSCYPLINY SPORTOWE
Ponieważ przeznaczone są dla indywidualnego uczestnika, mogą być łatwo przystosowane zależnie od ograniczeń i możliwości ruchowych. Istnieją jednakże inne ważne przyczyny powodujące ich dużą przydatność dla osób niepełnosprawnych.
Jedną z ważniejszych jest dostosowanie do wydolności i sprawności lokomocyjnej uczestników. Ponieważ nie wymagają dużego wysiłku i szybkiego tempa mogą w znakomity sposób kształcić pożądane cechy motoryczne takie jak: siła, technika czy wytrzymałość. Wymagają też mniejszych niż inne dyscypliny sportowe przygotowań organizacyjnych. Dają możliwość konfrontacji własnych wyników sportowych z wynikami innych, są więc środkiem wzmacniającym więzi społeczne. Bywają bardzo chętnie uprawiane w wolnym czasie przez inwalidów.
Sporty indywidualne wymagają jednak bardzo dobrych metod przygotowania uczestnika, wykorzystujących jego aktualne możliwości i wszystkie mechanizmy kompensacyjne inwalidztwa.
Najbardziej popularne są :łucznictwo i kręgle.
ŁUCZNICTWO
Istnieje kilka sposobów uprawiania łucznictwa. Najpopularniejsze jest strzelanie do tarczy tak, aby strzała utkwiła możliwie jak najbliżej środka. W oficjalnych zawodach łuczniczych każdy strzelec zobowiązany jest do wypuszczenia określone liczby strzał z określonej odległości.
W łucznictwie rekreacyjnym używane są dwa rodzaje łuków tzw. prosty i zakrzywiony. W łuku zakrzywionym bardzo trudno zakłada się cięciwę, więc niepełnosprawnym poleca się używanie łuków prostych.
Jest to jedna z niewielu dyscyplin sportowych dopuszczająca nie tylko wspólne uczestnictwo w treningu, ale również wspólny start zawodników pełno- i niepełnosprawnych. Pomaga to osiągnąć korzystny aspekt w procesie pełnej integracji i rehabilitacji społecznej, urealnia w odczuciach społeczeństwa wizerunek inwalidy, a tym samym zmienia na korzyść jego stereotyp.
KRĘGLE
Kręglarstwo nie jest w naszym kraju zbyt popularne. Główną tego przyczyną jest brak kręgielni oraz zbyt wysokie opłaty za użytkowanie tych, które istnieją. Jednakże ze względu na duże możliwości adaptacyjne oraz stosunkowo łatwe przystosowanie innych obiektów do uprawiania tego sportu , może być ono godne polecenia osobom niepełnosprawnym.
Osoby poruszające się na wózkach lewą ręką przytrzymują koło od wózka i wychylając się z wózka wykonują pchnięcie. Rolę rozbiegu pełni tutaj silny zamach tułowiem. Jeśli wózek jest za wysoki, można używać krzesła bez oparcia. Krzesła takie mogą wykorzystywać również pacjenci poruszający się o kulach.. Miejscem rzutu jest wtedy linia startowa.
Inwalidzi z dysfunkcjami kończyn górnych mogą używać lżejszych kul wykonanych z polietylenu.
Do zajęć sportowych w parach należą te formy aktywności sportowej, gdzie uczestnik występuje przeciwko partnerowi. Do najbardziej znanych należą :tenis ziemny, tenis stołowy i kometka.
Gry te wymagają dość dużego przygotowania, ćwiczenia i wielu zmian adaptacyjnych, ale satysfakcja, jaką osiąga osoba niepełnosprawna przez ich uprawianie, usprawiedliwia włączenie ich do programu zajęć ruchowych inwalidów. Korzyści płynące tutaj są wielorakie na przykład znaczenie treningowe tych zająć jako zajęć ruchowych. Sporty te posiadają pewien prestiż i autorytet społeczny, a możność ich uprawiania przez osoby niepełnosprawne podnosi poczucie własnej wartości. Udział w rozgrywkach ułatwia kontakty z osobami zdrowymi obojga płci.
Większość tych sportów jak na przykład tenis ziemny czy kometka wymagają przemieszczania się po dość dużej przestrzeni. Istnieje jednak możliwość zmniejszenia przestrzeni gry tak, aby umożliwić udział w tych sportach ludziom o znacznie ograniczonej sprawności lokomocyjnej, nawet tym, którzy poruszają się na wózkach. Również osoby z amputowanymi kończynami górnymi mogą w tych grach uczestniczyć, po odpowiednim przymocowaniu rakiety do protezy. W znacznego stopnia dysfunkcjach wymagana jest szczegółowa i wnikliwa adaptacja i modyfikacja zadań ruchowych w sposób bardzo ostrożny i taktowny, aby nie zniechęcić pacjenta do dalszej gry.
TENIS ZIEMNY
Jest to gra, w której używa się 2 rakiet i małej piłki odbijanej na boisku podzielonym na dwie części siatką.. Może być rozgrywana jako single, czyli między dwiema osobami, oraz jako double, czyli miedzy dwiema parami. Piłka jest odbijana przez jednego z partnerów, przechodzi przez siatkę i musi zostać odbita w sposób właściwy przez drugiego z partnerów. Istnieje również możliwość takiej adaptacji gry, gdzie na jednym polu bierze udział trzech lub czterech zawodników. Taki sposób gry poleca się dla osób o najbardziej upośledzonej sprawności lokomocyjnej, które nie mogą przemieszczać się szybko z miejsca na miejsce. Pozwala to na przyjmowanie piłki przez każdego z uczestników w jednej tylko pozycji.
KOMETKA
Jest to forma rekreacji zdobywająca sobie coraz większą popularność, szczególnie chętnie uprawiana rodzinnie. Polega ona na odbijaniu rakietą specjalnie skonstruowanej piłeczki tak zwanej lotki, tak aby przeszła przez siatkę, przy czym w trakcie odbijania nie może ona dotknąć podłoża.
Grę w kometkę można przystosować dla osób niepełnosprawnych. Dla ograniczenia przestrzeni poruszania się pole gry można zmniejszyć tak, aby linie serwowania stanowiły linie końcowe boiska .
Pomimo tego, że technika odbijania rakieta polega głownie na ruchach w nadgarstku, w kometkę mogą grać również osoby po amputacji kończyn górnych, oczywiście po wcześniejszym dostosowaniu rakiety do ich dysfunkcji.
TENIS STOŁOWY
To gra sportowa uprawiana na stole o odpowiednich wymiarach, przy której używa się małej rakietki i lekkiej malej piłeczki. Może być rozgrywany podobnie jak tenis ziemny czy kometka, jako gra singlowa lub deblowa.
Na zawodach sportowych, gracze podzieleni są na kategorie ze względu na stopień niepełnosprawności, co sprawia że gra jest sprawiedliwa.
Lekka rakietka i stosunkowo niewielki zakres amplitudy ruchu, jaki potrzebny jest przy rozgrywce, umożliwiają uprawianie tej formy sportu przez najbardziej nawet poszkodowanych.
PŁYWANIE
Środowisko wodne przyczynia się do odruchowych zmian czynności regulacyjnych układu krążeniowo - oddechowego, przemiany materii i motoryki. Spowodowane jest to zmianami ciśnienia wody i jej temperatury w porównaniu z analogicznymi parametrami w powietrzu. Następuje znaczne, pozorne zmniejszenie ciężaru ciała w wodzie, co powoduje że wiele czynności jest łatwiejsze do wykonania.
Zmniejszają się przykurcze, mięśnie intensywniej pracują istniejące w różnego rodzaju zaburzeniach motoryki, zwiększa się sprawność lokomocyjna.
Ciśnienie hydrostatyczne wpływa na gromadzenie się większej ilości krwi w centralnej części układu krążenia, powodując tym samym zwiększenie się objętości serca, przeciętnie o 20%. Również wydatek energetyczny związany z praca mięśni oddechowych jest znacznie mniejszy niż analogiczny przy jeździe na rowerze, co powoduje lepszą ekonomikę oddychania.
W przeciwieństwie do innych dyscyplin sportowych pływanie angażuje do pracy prawie wszystkie grupy mięśniowe w sposób dynamiczny. Dzięki temu jest treningiem wydolnościowym, koordynacyjnym , gibkości, siły dynamicznej i szybkości.
Pływanie jest jedną z najbardziej polecanych form rekreacji ruchowej dla osób niepełnosprawnych. Powodem tego jest w dużej mierze charakterystyka środowiska wodnego, które pomaga całemu ciału nauczenia się nowych technik zręcznościowych, kształtujących określone cechy motoryczne. W środowisku wodnym niepełnosprawny organizm może wykonywać te czynności, które normalnie są niemożliwe do wykonania. Pływanie daje możliwości uczestnictwa w tej samej dyscyplinie sportowej, którą uprawiają osoby zdrowe co otwiera możliwości readaptacji społecznej.
Nawet niewielkiego stopnia aktywność w wodzie wywiera bardzo dobry wpływ na osoby o największym stopniu inwalidztwa. Prawie w każdym przypadku następuje poprawa czynności krążenia i zwiększa się sprawność lokomocyjna. Osoby, które mają ograniczoną ruchomość w stawach spowodowaną bólem i napięciem mięśniowym, często w środowisku wodnym znacznie ją poprawiają.. Podobnie pacjenci z dziecięcym porażeniem mózgowym są zdolni do wykonywania w wodzie ruchów , którym nie mogliby podołać w innych warunkach. U wielu pacjentów występują opory przed pływaniem. Spowodowane są koniecznością korzystania z pomocy innych osób przy wchodzeniu i wychodzeniu z akwenu, dlatego też dodatkowe stopnie, poręcze, uchwyty, windy stwarzają odpowiedni komfort psychiczny. W przypadku braku takich udogodnień przy wchodzeniu i wychodzeniu należy zawsze zapewnić pomoc instruktora lub innej zdrowej osoby.
NURKOWANIE
Ta właśnie "zerowa grawitacja" pomaga osobom niepełnosprawnym odkryć nieznane dotąd możliwości ruchowe własnego ciała, uwierzyć we własne siły i znaleźć nową drogę walki z krępującymi ograniczeniami. Woda nie tylko podtrzymuje i unosi ale przy odpowiedniej temperaturze zmniejsza napięcie mięśniowe, co sprzyja sprawniejszemu niż na lądzie wykonywaniu ruchów. Wspomniane właściwości wody dały podstawę do stworzenia techniki terapeutycznej, nazywanej metodą Hallwika od nazwiska założyciela pierwszego klubu pływackiego dla niepełnosprawnych6.
W Polsce szkolenie nurkowe dla osób niepełnosprawnych prowadzi miedzy innymi krakowskie stowarzyszenie Nautica. Pierwsza część obejmuje zajęcia basenowe, druga to ćwiczenia na wodach otwartych.
Uczestnikami są głównie osoby po poważnych urazach rdzenia kręgowego, które na co dzień poruszają się na wózkach.
Dzięki HSA wśród nurkujących znajdują się osoby z niedowładem nóg lub wszystkich kończyn, po urazach kręgosłupa lub z uszkodzeniami mózgu. Środowisko wodne i właśnie nurkowanie okazało się dla tych ludzi idealną formą ucieczki od ograniczeń dnia codziennego pozwalającą przekroczyć barierę fizycznej niesprawności. Organizacja ta przyznaje różne uprawnienia, ze względu na stopień funkcjonalności w wodzie7.
Stopień A może uzyskać nurek, który "jest samodzielny w trakcie nurkowania, może pomóc partnerowi w niebezpieczeństwie i przeprowadzić akcję ratunkową". W ten sposób uzyskuje się uprawnienia do nurkowania w parze z partnerem o podobnych kwalifikacjach.
Stopień B jest przeznaczony dla osób, które "są w stanie poradzić sobie w niebezpieczeństwie, są samodzielne w trakcie nurkowania, ale nie są w stanie udzielić pomocy drugiej osobie". Nurkowie ze stopniem B mogą zatem nurkować w asyście dwóch pełnosprawnych nurków z uprawnieniami.
Stopień C mogą uzyskać osoby zdolne do bezpiecznego nurkowania przy stałej asyście, lecz niezdolne do prawidłowego reagowania w sytuacji awaryjnej. Takie osoby nurkują z dwoma pełnosprawnymi nurkami, z których jeden ma uprawnienia w zakresie ratownictwa podwodnego.
Ponieważ aby nurkować trzeba choć w minimalnym stopniu opanować technikę pływania, każdy niepełnosprawny nurek doświadcza podobnych korzyści jak osoba pływająca na powierzchni. Zmniejszają się przykurcze mięśniowe, a poprzez ćwiczenia oddechowe zwiększa się pojemność płuc.
Poza tym "zerowa grawitacja" pozwala zarówno osobom poruszającym się na wózku jak i chodzącym, pozbyć się pod wodą ograniczeń ruchowych. Piękno podwodnego świata, wśród którego spędza się kilkadziesiąt minut dziennie pozwala zapomnieć, choć na chwile oderwać się od problemów czekających na powierzchni. Nurkowanie z pełnosprawnym partnerem daje poczucie bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Wyrabia w też w osobie niepełnosprawnej poczucie odpowiedzialności za drugą osobę, bo kilkanaście metrów pod wodą mogą się zdarzyć różne sytuacje, w którym może będzie konieczne udzielenie partnerowi pomocy. .
ŻEGLARSTWO
Sport żeglarski uprawia się na wodzie, która jest żywiołem tym niebezpieczniejszym, im mniej jest znana. Poznanie zjawisk tego środowiska, opanowanie technicznych umiejętności przeciwstawiania się im w niekorzystnych warunkach może w pewnych okolicznościach decydować nawet o życiu żeglarza.
U żeglujących osób niepełnosprawnych daje się zauważyć pozytywne zmiany kształtowania takich cech osobowości jak: zdecydowanie, spostrzegawczość, szybka orientacja, umiejętność szybkiego podejmowania decyzji, aktywność, punktualność, współdziałanie w grupie, poczucie odpowiedzialności za ludzi i sprzęt, wyrobienie niezależności i odwagi. Nauka i doskonalenie nauki żeglowania rozwija pamięć i umiejętność kojarzenia a nade wszystko przewidywania. Konieczność zadbania o możliwość pływania, dojazd do akwenu, taklowanie łodzi a w końcu pełnienie funkcji załoganta a z czasem sternika- zmusza aktywność pozwala utrzymać narząd ruchu w sprawności niezbędnej dla osoby niepełnosprawnej. Trening sportowy nawet w formie nie systematycznej wpływa dodatnio na podniesienie odporności i ogólnej wytrzymałości. W związku z tym można zaryzykować stwierdzenie, iż sport żeglarski dla niepełnosprawnych jest formą rehabilitacji ruchowej, psychologicznej i społecznej.
Od kilku lat w Polsce organizuje się rejsy, obozy żeglarskie i regaty dla osób niepełnosprawnych, gdzie całą załogę stanowią osoby z różnymi dysfunkcjami.
WIOŚLARSTWO I KAJAKARSTWO
Pomimo iż w wioślarstwie sportowym obserwuje się duże zaangażowanie pracą kończyn dolnych ,możliwa jest przy pewnej stabilizacji tułowia praca wioślarzy polegająca na wykorzystaniu tylko mięśni kończyn górnych, grzbietu i brzucha co sprawia że tą dyscyplinę mogą uprawiać paraplegicy, osoby po amputacjach kończyn dolnych.
Kajakarstwo angażuje tylko mięśnie kończyn górnych i brzucha. Kajakarstwo jest popularne wśród osób niepełnosprawnych. Organizowane są spływy kajakowe np. na Jeziorach Mazurskich. Ta dyscyplina sportu pozwala osobie niepełnosprawnej na poznawanie nowego terenu, podziwianie krajobrazu, uczy samodzielności i zaradności bowiem woda jest żywiołem, który może zagrażać życiu. Poza tym ruchy jakie wykonuje osoba wiosłująca wzmacniają jej mięśnie co w efekcie prowadzi do poprawy ogólnej kondycji fizycznej.
LEKKAATLETYKA
Ta dyscyplina sportu wśród osób niepełnosprawnych cieszy się największą popularnością. Startują w niej inwalidzi z: amputacjami kończyn górnych i dolnych, paraplegią, innymi uszkodzeniami narządu ruchu.
Konkurencja lekkoatletyczna uprawiane przez inwalidów narządu ruchu to: pchnięcie kulą, rzut dyskiem, rzut oszczepem, wyścigi na wózkach: dla kobiet- 60m, 200m, 400m, dla mężczyzn- 100m, 400m, 800m.
Dla osób chodzących konkurencje lekkoatletyczne to: skok w dal, skok w wzwyż, trójskok, bieg na 100m (kobiety i mężczyźni),400m (k i m), 800m kobiety, 1500m mężczyźni, 5000m mężczyźni.
Konkurencje lekkoatletyki są rozgrywane na standardowych obiektach sportowych. Zawodnicy we wszystkich konkurencjach startują bez aparatów ortopedycznych, na wózkach odpowiednio wyposażonych. Wózek powinien być taki sam jakiego zawodnik codziennie używa. Zawodnikom nie pozwala się do konstrukcji wózka jakichkolwiek dodatkowych przyrządów, mających za zadanie zmianę właściwości technicznych wózka w celu osiągnięcia lepszych wyników.
Przy dużej spastyczności zezwala się na przymocowanie nóg do podnóżków. Ponadto wózek powinien być stabilizowany przez odpowiednie urządzenia. Rzut dyskiem, oszczepem, pchnięcie kulą: rzuty wykonywane są z miejsca (z wózka). Zawodnikom zabrania się: używanie nieuzasadnionej stabilizacji (przy braku spastyczności), unoszenie się na nogach, używania stóp w celu uzyskania przewagi technicznej, używania sprzętu (również wózka inwalidzkiego) niezgodnego z przepisami, nieprawidłowych przyrządów do stabilizacji wózka, opuszczenie stanowiska do rzutów przez przednią część wózka. Jeżeli zawodnik wypadnie z wózka, to rzut uważa się za spalony, chyba że sędzia podejmie inną decyzje.
PIĘCIOBÓJ
W naszym kraju w każdy roku odbywają się Mistrzostwa Polski w pięcioboju. Startują w niej mężczyźni i kobiety między innymi amputacjami kończyn górnych dolnych oraz paraplegią. Zawodnicy startują w pięciu konkurencjach. Konkurencjach przypadku osób amputacjami są to: pchnięcie kulą, rzut dyskiem, oszczepem, pływanie, strzelanie, skok w dal, slalom, marsz i bieg (pięć konkurencji wybranych ze względu na rodzaj dysfunkcji).
Wszystkie konkurencje dla osób po amputacjach powinny być przeprowadzane w ciągu dwóch kolejnych dni, pierwszego dnia konkurencje lekkoatletyczne, drugiego dnia strzelanie, pływanie, biegi.
Paraplegicy rywalizują w takich konkurencjach jak: rzut maczugą, wyścig na wózkach na 100 i 800m lub 200 i 1500m, pchnięcie kulą, rzut dyskiem, oszczepem. Dobór konkurencji jest uzależniony od stopnia niepełnosprawności. Wszystkie konkurencje dla paraplegików powinny być przeprowadzone w ciągu dwóch dni.
WYŚCIGI NA WÓZKACH
Odbywają się na torach wyznaczonych na podłożu płaskim, twardym i gładkim a powierzchnia powinna być wolna od wszelkich przeszkód. Start - zawodnik po komendzie na miejsce nie może dotykać linii startowej przednimi kołami wózka. Między komendą "gotów", a wystrzałem zawodnicy pozostają w bezruchu. Jeżeli zawodnik zmieni pozycję po komendzie "gotów" a przed oddaniem strzału przez startera uważa się za falstart. Zawodnik który dopuścił się falstartu otrzymuje ostrzeżenie: dwa falstarty powodują dyskwalifikację. Podczas trwania wyścigu nie wolno:
zmieniać toru,
rozmyślnie potrącać przeciwnika,
zajeżdżać mu drogę,
korzystać z czyjejkolwiek pomocy.
PODNOSZENIE CIĘŻARÓW
Ta dyscyplina jest bardzo popularna w naszym kraju i szczególnie polecana niepełnosprawnym z porażeniem kończyn dolnych.
Do zawodów dopuszczalni są: z amputacjami kończyn dolnych, z paraplegią i z innymi uszkodzeniami narządów ruchu.
Warunkiem dopuszczenia zawodników do startu w zawodach, jest posiadanie aktualnego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do uprawiania tej dyscypliny oraz aktualnych wyników badań EKG.
Wyciskanie
Jeżeli zawodnik ma dużą spastyczność potwierdzoną przez lekarza to zezwala się na przywiązanie paskiem nóg do ławy tuż ponad kolanami. Ta sama ewentualność istnieje przypadku obustronnej amputacji. Dozwolona jest pomoc zawodnikowi, jedynie przy zajmowaniu i opuszczaniu miejsca na platformie oraz przy wsiadaniu na wózek.
Zawodnik rozpoczyna wyciskaniem po przygotowaniu się, wybierając moment według własnego uznania, jednak po przyjęciu pozycji musi zakończyć próbę w ciągu jednej minuty. Wyciskanie sztangi odbywa się przez równoczesny wyprost rąk. W trakcie wykonywania próby całe ciało zawodnika musi pozostać w kontakcie z ławą, natomiast ramiona nie mogą powrócić do kontaktu z ławą. Wyciskanie uważa się za zakończone, jeżeli zawodnik utrzymuje sztangę w bezruchu, panuje za nią i po sygnale pójść opuszczają na stojaki w sposób kontrolowany.
Zawodnikowi przysługują trzy podejścia do wyciskania. Ciężar sztangi wzrasta w trakcie trwania zawodów.
SZERMIERKA
Szermierka jest jedną z najbardziej widowiskowych najbardziej trudnych konkurencji. Pomimo znacznego ograniczenia ruchomości tułowia cechuje ją szybkość, bogactwo i pomysłowość przeprowadzanych akcji8. Jako jedna z pierwszych dyscyplin została zaadoptowana do potrzeb i możliwości osób po urazie rdzenia kręgowego.
W przypadku szermierki na wózkach coraz częstsza jest dwutorowość organizowania tej dyscypliny. W kilku krajach powstały już narodowe związki szermierki na wózkach współpracujące ze związkami szermierczymi osób zdrowych. Sprzyja to profesjonalizacji treningu i integracji w obrębie dyscypliny, a jednocześnie zapewnia niepełnosprawnym szermierzom potrzebną do sprawnego działania i obrony własnych interesów autonomie; budzi inicjatywę i aktywność środowiska, wzmacnia postawę odpowiedzialności za kierunek i tempo adaptacji oraz rozwoju uprawianego przez siebie sportu9 W Polsce istnieje Integracyjny Klub Sportowy Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.
Zawody szermierzy niepełnosprawnych odbywają się nie tylko w podziale na broń, ale także w podziale na płeć i rodzaj niepełnosprawności .Obowiązują 3 podstawowe kategorie, uwzględniające różnice w stopniu dysfunkcji ruchowej:
Kategoria A należą do niej osoby po amputacji kończyn dolnych, a także osoby z porażeniami skutkującymi częściowym niedowładem w obrębie kończyn dolnych.
Kategoria B należą do niej paraplegicy
Kategoria C obejmuje tetraplegików.
Rozgrywane są następujące konkurencje indywidualne i zespołowe.
Indywidualne - floret (mężczyźni i kobiety), szabla, szpada (mężczyźni).
Drużynowe - floret (mężczyźni i kobiety), szabla, szpada(mężczyźni).
Walki indywidualne tej samej konkurencji rozgrywane są przed drużynowymi. Drużyna szermiercza składa się z trzech zawodników oraz z jednego rezerwowego. Zawodnik może walczyć najwyżej w dwóch broniach.
Walka szermiercza jest rozgrywana w pozycji siedzącej na wózku zaopatrzonym w specjalną ramę stabilizującą go w stałej pozycji. W czasie walki stopy nie mogą dotykać podłoża. Zawodnik który traci kontakt z wózkiem, równowagę, podnosi się z siedzenia bez wózka lub systematycznie używa nóg w celu zadania trafienia, po ostrzeżeniu w czasie tego natarcia będzie uznany za trafionego.
FLORET
Broń kolna, której trafienie zadaje się wyłącznie przy pomocy pchnięć. Ważną powierzchnią trafień jest cały tułów. Czas trwania walki we florecie mężczyzn wynosi 6 minut i walczą do 5 trafień, a kobiety do 4 trafień i czas walki wynosi 4 minuty. Po upływie tego czasu wygrywa ten zawodnik, który zadał więcej trafień celnych.
SZPADA
Broń kolna, w której trafienie zadaje się wyłącznie przy pomocy pchnięć. Ważne powierzchnie trafień to całe ciało szermierza, jego ubiór i poduszka. Czas trwania walki to 6 minut, zawodnicy walczą do 5 trafień. Jeśli obaj zawodnicy uzyskają po 5 (w szpadzie jest to możliwe, bo zalicza się trafienia równoczesne), muszą walczyć o decydujące trafienie jednocześnie anulując poprzednie.
SZABLA
Jest bronią sieczno-kolną w której trafienie zadaje się za pomocą pchnięć i cięć. Ważną powierzchnią trafień jest całe ciało zawodnika od pasa w górę. Czas trwania walki wynosi 6 minut, zawodnicy walczą do 5 trafień .Jeśli czas walki minął wygrywa prowadzący11.
Systematyczny, ale z umiarem stosowany, trening szermierczy powoduje u osoby niepełnosprawnej zwiększenie odporności organizmu, zapobiega zanikom i przykurczom mięśni. Ćwiczenia szermiercze, wymagające refleksu, koncentracji i precyzji, stymulują układ mięśniowy.
Szermierka na wózkach wywiera też pozytywny wpływ na psychikę osób niepełnosprawnych. Sukcesy mogą wpływać pozytywnie zarówno na opinie i sądy najbliższego otoczenia, jak i na własne wyobrażenie. Po osiągnięciu, wykonaniu określonego zadania lub sukcesu, jednostka przeżywa uczucie zadowolenia z siebie. Odczucie to przyczynia się do podwyższenia mniemania o sobie, a tym samym do wzrostu poziomu aspiracji i samooceny. Walka szermiercza i pojawiające się w jej trakcie napięcia emocjonalne i psychiczne pozwalają na poznanie własnych reakcji i uczą panowania nad nimi. Zwycięstwo lub porażka oraz charakterystyczne dla szermierki obciążenia stresowe mogą zwiększać odporność na sytuacje trudne, których nie brakuje przecież w życiu codziennym osób niepełnosprawnych.
WSPINACZKA
Mogą ją uprawiać niepełnosprawni z różnymi rodzajami dysfunkcji. Osoby chodzące wspinając się wykorzystują siłę rąk i nóg, natomiast osoby na wózkach podciągają się tylko na rękach.
Wspinaczka angażuje wszystkie partie mięśni zarówno rąk jak i nóg. Dążenie do celu jakim jest szczyt sprawia, że ruchy jakie wykonuje osoba niepełnosprawna, które w normalnych warunkach sprawiają ból, w skałkach stają się łatwiejsze do wykonania. Czasami pomimo zmęczenia wchodzi się na kolejną górę, aby udowodnić sobie i innym, że jest to możliwe.
Wspinaczka jest też znakomitym polem do integracji- trzeba zaufać pełnosprawnej osobie, która asekuruje Cię na linach Dążenie do celu i jego osiąganie podwyższa samoocenę i wiarę we własne siły.
Obozy wspinaczkowe często połączone są z hipoterapią. Ciepło konia rozluźnia przykurcze, dlatego też po półgodzinnej jeździe konnej łatwiej jest wspinać się.
J. Bahrynowska-Fic: Właściwości i metodyka ćwiczeń fizycznych oraz sport inwalidzki, PZWL, Warszawa 1999r,, s.422
J.Orzech,, J. Sobiecka: Sport osób niepełnosprawnych ,AWF Kraków, Kraków 1989
M.Maniak:Narciarstwo niepełnosprawnych Wychowanie Fizyczno-Zdrowotne Nr.5 dodatek (1999) s.102-108
M. Janiszewski , Rekreacja ruchowa dla osób niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódz11989r., s.51-57
J. Sobiecka, A.Rypień ,Łucznictwo jako forma rehabilitacji społecznej, Postępy Rehabilitacji t.XVI (2002) z.1
Nurek niepełnosprawny i jego instruktor - osoby podobne czy różne, Forum Oświatowe t.2, s.95-109
J.Orzech,, J. Sobiecka: Sport osób niepełnosprawnych ,AWF Kraków, Kraków 1989 r s.178-83
A.Nowicki, Szermierka na wózkach, Niepełnosprawność i Rehabilitacja Nr.2 2001r.,