Spis treści
Rozdział I
Istota problemów globalnych………………………………………………………………..…3
Pojęcie problemów globalnych…………………………………………………………….3
Cechy problemów globalnych……………………………………………………………..3
Przyczyny problemów globalnych…………………………………………………………3
Typy problemów globalnych………………………………………………………………4
Rozdział II
Problem wyczerpalności surowców naturalnych i energii……………….…………………….5
Rozdział III
Problem zaopatrzenia świata w wodę………………………………………………………….7
Rozdział IV
Światowa sytuacja żywnościowa………………………………………………………………9
Rozdział V
Problemy demograficzne współczesnego świata……………………………………..………11
Rozdział VI
Ekologiczne następstwa postępu cywilizacyjnego……………………………………………13
Rozdział VII
Problem wojny, pokoju i zbrojeń i problem terroryzmu……………………………………...16
Literatura……………………………………………………………………………………...20
Rozdział I
Istota problemów globalnych
1.1 Pojęcie problemów globalnych
Problemy globalne to określenie, które jest stosowane do problemów, które odnoszą się do całej ludzkości a ich skala ma charakter ponadpaństwowy, ponadregionalny, odznaczają się olbrzymią wagą i wiążą z kwestią przetrwania ludzkości, a sposób ich rozwiązywania musi polegać na wspólnych działaniach wszystkich krajów, całej społeczności międzynarodowej.
1.2 Cechy problemów globalnych
Do najważniejszych cech problemów globalnych możemy zaliczyć:
wszechświatowy charakter,
ich złożoność, zależność od działania wielu czynników i wzajemne powiązanie,
poważne konsekwencje wiążące się z ich nierozwiązaniem,
przedsięwzięcia zmierzające do ich rozwiązania muszą mieć złożony charakter,
ich rozwiązanie jest możliwe jedynie wówczas, gdy odpowiednie przedsięwzięcia obejmują swym zasięgiem cały świat.
1.3 Przyczyny problemów globalnych
Przyczynami problemów globalnych są:
sam proces rozwoju gospodarczego,
nieuniknioną konsekwencja postępu cywilizacyjnego, zwłaszcza technicznego, wzrostu liczby ludności i internacjonalizacji procesu gospodarowania,
wzrost współzależności między krajami.
1.4 Typy problemów globalnych
Generalnie można wyodrębnić trzy:
bariery wspólne dla wszystkich ogniw gospodarki światowej. Takimi problemami są kwestie wyczerpalności surowców naturalnych, a co za tym idzie surowcowo - energetycznego zaplecza gospodarki, a także kwestie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
zagrożenia, których występowanie nie jest powszechne, lecz których rozwiązanie zależy od podjęcia działań o charakterze globalnym. Są to na przykład kwestia żywnościowa czy zadłużenie międzynarodowe.
zagrożenia globalne wynikające z określonych układów polityczno - ustrojowych. Najbardziej powszechnym jest tu problem pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. W erze atomowej wybuch konfliktu o zasięgu światowym może stanowić nie tylko oczywistą przeszkodę dla rozwoju społeczno - ekonomicznego, ale przyczynić się do totalnej zagłady ludzkości.
Wymienia się także takie zagrożenia, jak: demograficzny problem oraz narastanie rozpiętości między bogatymi (Północą) i biednymi (Południem).
Rozdział II
Problem wyczerpalności surowców naturalnych i energii
Problemem, który dotyka całość globu ziemskiego, a jego rozwiązanie wykracza poza możliwości poszczególnych państw, jest zapewnienie ludzkości wystarczającej dla jej rozwoju ilości surowców oraz pochodnej od niej energii. Beztroskie korzystanie z różnych surowców i energii powoli zmierza ku końcowi. Zasoby nieodtwarzalne czyli surowce energetyczne, tj.: węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, torf, łupki i piaski bitumiczne, pierwiastki promieniotwórcze, są na kuli ziemskiej ograniczone. Zużycie surowców i energii rośnie. Energia i surowce będą drożeć w miarę ich wyczerpania się. Stałe rozwiązywanie tego problemu ma wielkie znaczenie w dłuższej perspektywie by skutki braków w tej dziedzinie nie wstrząsnęły porządkiem ekonomicznym i politycznym krajów, regionów i całego świata.
Dynamiczny rozwój gospodarczy świata oraz wzrost liczby ludności postawił pytanie o rozmiary zasobów surowcowych jakimi dysponujemy. W 1972 r. ukazał się pierwszy raport Klubu Rzymskiego pod tytułem „Granice wzrostu”, który był próbą odpowiedzi na nie. Było to studium wysoce pesymistyczne. Autorzy przewidywali, że zasoby Ziemi będą się bardzo wyczerpywać. Jednym z powodów publikowania takich opinii, był kryzys surowcowo-energetyczny, którego przyczyny obok doraźnych politycznych i ekonomicznych aspektów wynikały ze strukturalnego zachwiania między możliwościami wzrostu produkcji ropy naftowej, surowców mineralnych oraz żywności w stosunku do potrzeb.
„Granice wzrostu”, a także następne raporty dla Klubu Rzymskiego i ONZ, stały się nie dającą do dziś zakwestionować przestroga dla ludzkości, iż jeśli reguły rozwoju współczesnej cywilizacji nie ulegną zmianie to prędzej czy później staniemy w obliczu katastrofy.
Jest rzeczą oczywistą, że zapotrzebowania na surowce zwiększa się wraz ze wzrostem produkcji dóbr. Postęp techniczny powoduje, ze wytwarza się coraz więcej towarów, a ich różnorodność też rośnie, z drugiej strony surowcowo oszczędny typ postępu technicznego powoduje, że dynamika zużycia surowców spada. Problem jednak pozostał, eksploatacja trudno dostępnych złóż jest bowiem wysoce kosztowna, a niekiedy wciąż jeszcze niemożliwa ze względu na bariery technologiczne. Zapotrzebowanie natomiast się powiększa. Stany Zjednoczone zaczęły już w latach 70-tych importować o kilkadziesiąt procent rud różnych metali więcej niż czyniły to w 1950 roku. Nowe kraje, wchodzące dopiero na drogę rozwoju, zaczynają współuczestniczyć z korzystania z surowców, są zainteresowane w rozbudowywaniu swej infrastruktury, w produkcji wszelkich dóbr, a stanowią znaczny pod względem ludności obszar.
Najpoważniej jednak traktuje się kwestie wystarczalności surowców energetycznych. Dynamiczny rozwój ludzkiej cywilizacji jest, jak dotąd, przede wszystkim energochłonny. Problem energetyczny to korzystanie z takich źródeł jak węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny. Drugą grupę stanowią pewne rodzaje sił przyrody: wiatr, promienie słoneczne, energia wodna, przypływy i odpływy morza, ciepło gejzerów.
Dopóki dzieje toczyły się powoli, wystarczały takie jej źródła, jak siła ludzka i zwierząt, drewno i węgiel drzewny. Rewolucja przemysłowa stworzyła olbrzymie zapotrzebowanie na węgiel kamienny, w XIX wieku dołączyła ropa, a w XX rozczepienie atomu. Jeszcze do połowy XX wieku popyt był równoważony przez podaż, potem zapotrzebowanie, szczególnie na ropę naftową zaczęło gwałtownie rosnąć. Kryzys z 1973 roku uświadomił problem rzeczywistego skończenia się tego surowca. Wyczerpywanie się i pojawienie się problemu kryzysu energetycznego sprawiają, że coraz więcej uwagi przywiązuje się do wykorzystywania energii Słońca, wnętrza Ziemi i energii atomowej.
Sprawa gospodarowania surowcami, ich oszczędzania rysuje się coraz ostrzej. Wiele kłopotów powodują ruchy cen surowców i energii, gdyż interesy eksporterów i importerów są rozbieżne, ma miejsce często spekulacja, sztuczne obniżanie popytu lub podaży. Kraje bronią się szukając technologii energooszczędnych, zastępowania surowców naturalnych zamiennikami pochodzenia chemicznego. Sprawy surowców i cen energii są szczególnie ważne dla krajów bez własnych zasobów w tej dziedzinie. Wymagają one również współpracy międzynarodowej. Międzynarodowe organizacje i eksperci poszczególnych krajów zgodnie powtarzają, Ze podstawowym kierunkiem działań powinno być promowanie oszczędności zużycia i surowca i energii. Podnosi się pomysł opodatkowania energii. Jej zużycie mogłoby wówczas podlegać ściślejszej kontroli na Północy, a rozwój krajów Południa miałby się opierać na jej czystej postaci, nie powodującej zanieczyszczeń. Klub Rzymski wskazuje tu na możliwe rezerwy w wielu rozwiniętych krajach, podając przykład USA i Kanady, które zużywają dwa razy więcej energii na jednego mieszkańca niż reprezentujące ten sam standard życia kraje Europy Zachodniej. Rozwiązaniem instytucjonalnym miałoby być powołanie z inspiracji ONZ w każdym członkowskim kraju Rady Efektywności Energetycznej, mającej za zadanie kontrolę prac na rzecz oszczędzania energii.
Rozdział III
Problem zaopatrzenia świata w wodę
Z problemem wyżywienia łączy się kwestia zaopatrzenia świata w wodę. Tu również stały wzrost liczby ludności stawia pod znakiem zapytania nieograniczone zaspokojenie tej potrzeby. Obecnie liczba ludności żyjąca w strefie najgłębszego deficytu wody wynosi 140 mln. Prognozy obejmujące czas do 2050 r. sugerują, że wówczas połowa ludzkości będzie miała problemy z zaopatrzeniem w wodę. W 43 krajach brak wody zagrozi egzystencji ich mieszkańców i zahamuje rozwój gospodarczy, na jednego mieszkańca będzie tam bowiem przypadać rocznie mniej niż tysiąc metrów sześciennych wody. Dotyczy to głównie Afryki i Azji. Najludniejsze kraje-Chiny i Indie, znajdą się wśród tych, którym przypadnie dwa razy więcej wody, ale i tak trzykrotnie mniej niż Europejczykom.
Braki wody wpływają na efekty w rolnictwie. Co prawda powierzchnia terenów nawodnionych w świecie zwiększyła się po wojnie dwukrotnie ale obecnie proces ten został zahamowany ze względu na koszty. Niektóre nawodnione tereny są zagrożone obniżaniem się poziomu wód gruntowych, np. dotyczy to części Stanów Zjednoczonych czy byłego Związku Radzieckiego. Na dodatek proces kierowania wód z rzek na nawadnianie obniżył poziom Jeziora Aralskiego i Morza Kaspijskiego, niszcząc środowisko naturalne oraz podstawy egzystencji mieszkańców z miast nabrzeżnych. Również intensywne metody w rolnictwie pochłaniają większe ilości wody, jest to więc proces obustronny.
Deficyt wody prowadzi do pogorszenia się warunków higienicznych, a przez to i zdrowotności. W wyniku chorób wywołanych brakiem wody umiera rocznie około 2 mln osób. W wielu krajach rozwijających się niedostatek wody staje się barierą rozwoju.
Popyt na wodę wzmagają także takie czynniki, jak urbanizacja, rozwój przemysłu i ograniczanie zdatnej do picia wody przez zatrucie jej odpadami. W efekcie jest to jeszcze jeden problem ekonomiczny, społeczny i polityczny, konflikty o wodę są bowiem równie możliwe, jak o żywność.
Globalny System Monitorowania Środowiska (GEMS) przy Programie Ekologicznym ONZ (UNEP) obejmuje obecnie 344 stacji monitorowania wody w 59 krajach. Uzyskane dane wskazują, że 10% monitorowanych rzek jest zanieczyszczonych, przede wszystkim przez ścieki miejskie. Problem ten dotyczy głównie państw rozwijających się, gdzie ilość bakterii pochodzących z odchodów ludzkich jest miejscami milion razy większa, niż w rzekach czystych.
Przez ponad 20 ostatnich lat uchwalono wiele konwencji międzynarodowych, zmierzających głównie do ograniczenia zanieczyszczenia mórz. W wyniku jednej z nich zanieczyszczenia ropą pochodzącą ze statków zredukowano od 1981 r. do 60%.
Jednym z najpoważniejszych osiągnięć ostatnich lat była Dekada Higieny i Międzynarodowych Zapasów Wody Pitnej (1981-1990). W rezultacie setki milionów ludzi uzyskało dostęp do czystej wody i kanalizacji. Posiadamy obecnie wystarczającą wiedzę, aby osiągnąć ostateczny cel: zapewnienie wody pitnej i odpowiedniej kanalizacji dla całej ludności Ziemi. Niestety, ambitny plan, by osiągnąć ten cel przed końcem stulecia, daleki jest od realizacji.
Rozdział IV
Światowa sytuacja żywnościowa
Najpilniejszym i najważniejszym zadaniem ludzkości współczesnego świata jest zwalczanie zjawiska niedożywienia i głodu. Według statystyk ONZ około 1/3 ludności świata odczuwa niedożywienie, 1/2mld ludzi głoduje, a ponad 100 tysięcy dzieci na Dalekim Wschodzie traci rocznie wzrok na skutek niedożywienia.
W wyniku głodu i niedożywienia umiera w każdej minucie 76 ludzkich istot, w tym 57 dzieci. W sumie co roku umiera z powodu głodu i niedożywienia 35 do 40 milionów osób. Klęski głodu nie mogą przysłonić innych skutków braku żywności. Niedożywienie, szczególnie dzieci, przynosi niedorozwój, podatność na choroby, zmiany genetyczne. Do czasów współczesnych głód daje o sobie znać z różnym nasileniem w różnych państwach słabo rozwiniętych. Niewątpliwie jest to obecnie problem nie tylko krajów Południa, ale także problem niedożywienia jest odczuwany w krajach rozwijających się, i to w wysoko uprzemysłowionych krajach Zachodu, a także w transformujących się krajach Wschodu występują zjawiska niedożywienia.
Gwałtowny wzrost liczby ludności świata stał się problemem w kontekście zaspokojenia jej potrzeb żywnościowych. A prognozy na najbliższe stulecie grożą eksplozją demograficzną.
Według Banku Światowego w latach 90. głodowało ok. 800 mln ludzi. Najtragiczniejszy wymiar głód ma w Afryce, co powodują, poza naturalnymi przyczynami, wojny domowe i konflikty, np. w Somalii czy Rwandzie. Z początkiem 1992 roku 1,5 mln z 6 mln Somalijczyków było zagrożonych śmiercią głodową. Aż 300 milionów ludzi żyje tam za nie więcej niż 65 centów dziennie, przy czym najwięcej nędzy jest w Etiopii, Demokratycznej Republice Kongo, Burundii i Sierra Leone. Obecnie ocenia się samowystarczalność żywieniowa Afryki na 80%. Wartość dostarczanej co roku Afryce żywności wynosi około 1 mld dolarów, a i tak wzrasta liczba niedożywionych, obniża się ilość kalorii przypadających na osobę, co jest ewenementem w skali światowej. Nietrudno dostrzec, że do pogłębienia tego problemu przyczyniają się ciągnące się latami konflikty zbrojne, w których przecież używa się broni zakupionych nie z afrykańskich fabryk.
W rzeczywistości problem głodu nie jest związany z brakiem żywności. Bogate kraje produkują więcej żywności, niż jej potrzebują. W Europie magazynujemy tysiące ton żywności, ponieważ mamy jej za dużo. Nikt nie umiera z głodu z powodu obiektywnego braku żywności. Mamy dość zasobów i wiedzy, aby wyprodukować, zmagazynować i dostarczyć każdej osobie na ziemi tyle żywności, aby była od tej chwili samowystarczalna. Eksperci twierdzą, że obecnie produkuje się tyle żywności, że nie tylko może wystarczyć jej dla każdego człowieka na świecie, ale nawet więcej, niż potrzeba do prawidłowego odżywiania się. Ponadto przy istniejących metodach uprawy i przetwarzania żywności mamy możliwość produkowania wystarczającej ilości żywności również dla przyszłych pokoleń. W biednych krajach niewielka liczba ludzi posiada wielkie obszary ziemi, której czasem nawet nie zagospodarowują. Żyje tam także wielka rzesza ludzi, którzy nie posiadają ani ziemi, ani pieniędzy na zakup żywności. Równocześnie nadmierne zapasy żywności w krajach bogatych są celowo niszczone, by utrzymać wysokie ceny produktów spożywczych. Poza tym ogromne ilości żywności marnują się - to, co wyrzuca na śmietnik przeciętny obywatel krajów bogatych, starczyłoby na utrzymanie przeciętnego mieszkańca krajów biednych.
Problem głodu stał się przedmiotem zorganizowanej współpracy międzynarodowej od pierwszej konferencji Narodów Zjednoczonych w Hot Springs (1943) w sprawie wyżywienia i rolnictwa. Wówczas też podjęto decyzję o utworzeniu organizacji zajmującej się tymi zagadnieniami: Organizacji do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), która po utworzeniu ONZ została przekształcona w jedną z jej agend. FAO podejmuje różne akcje w skali międzynarodowej, mające na celu walkę z głodem. W następnych latach działalność na rzecz rozwiązania problemu głodu rozszerzyła się. Powstało Światowe Stowarzyszenie do Walki z Głodem (ASCOFAM), ze specjalnym statusem FAO. W 1975r. utworzono System Globalnej Informacji Wczesnego Ostrzegania pozwalający zachować kontrolę nad ogólną i krajową sytuacją żywnościową, a natychmiast po wystąpieniu zagrożenia przekazywać informacje do instytucji mogących udzielić pomocy oraz Międzynarodową Interwencyjną Rezerwę Żywności, planowaną docelowo na min. 500 tyś ton corocznie odnawianego zapasu. W 1981 r. Międzynarodowy Fundusz Walutowy poprzez uruchomienie nowego ułatwienia kredytowego zwiększył dostępność środków płatniczych, dające fundusze krajom Południa zmuszonym do importu żywności.
Rozwiązanie problemu żywnościowego wymaga zaangażowania i pomocy całego świata - zwłaszcza krajów rozwiniętych przemysłowo.
Rozdział V
Problemy demograficzne współczesnego świata
Wszystkie tworzone obecnie katalogi problemów współczesnego świata zawsze wymieniają wśród nich kwestię gwałtownego przyrostu ludności. Problem ten dotyczy przy tym wszystkich państw bez względu na ich poziom rozwoju, ustrój społeczno-polityczny, panującą ideologię i występujące religie.
Dynamiczny przyrost ludności świata wynika z rosnącego wskaźnika przyrostu naturalnego, który kształtuje się obecnie następująco w skali rocznej: w krajach uprzemysłowionych oscyluje w granicach 1%, natomiast w licznych krajach Trzeciego Świata - w granicach 2,5 - 3%. Gwałtowny przyrost ludności w świecie wynosił: w 1950 - 2,5 mld, w 1980 - 4,4 mld, w 1987 - 5 mld, w 1994 - 5,6 mld, prognozy na początek następnego stulecia - ok. 6-8 mld ludzi w skali świata. Tempo wzrostu liczby ludności krajów słabo rozwiniętych jest o wiele szybsze, szacuje się, że do 2025 będzie ona stanowić blisko 80% całej populacji. Ludność krajów Trzeciego Świata już w 1984r. stanowiła w zależności od sposobu liczenia od 60-70% ludności świata. Praktycznie ponad połowa ludności świata będzie niedługo skoncentrowana w ośmiu państwach Trzeciego Świata: Chiny, Indie, Indonezja, Brazylia, Pakistan, Bangladesz, Nigeria i Meksyk.
Podstawową przesłanką wzrostu jest przede wszystkim spadek umieralności. Największe tempo przyrostu ludności notują kraje najbiedniejsze w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Już dziś w tych trzech wielkich regionach żyje 4/5 ludzkości i udział ten rośnie. Eksplozja demograficzna występuje przede wszystkim w krajach Południa, gdzie współcześnie, dzięki postępowi nauki i medycyny, nastąpił duży spadek stopy zgonów i wydłużyła się znacznie średnia wieku ludności. Tam też najczęściej znajdują się sfery niedostatku i nędzy, które są uznawane za skutek przeludnienia.
Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne - 30% powierzchni lądów jest zamieszkiwanych na stałe. W związku z szybszym przemieszczaniem się ludności wiejskiej do miast, następują zmiany w relacjach miasto - wieś, należy się liczyć z dynamiczną urbanizacją i tworzeniem wielkich aglomeracji, szczególnie w krajach Trzeciego Świata.
Do demograficznych problemów globalnych należy też zjawisko wędrówek i uchodźstwa politycznego. Obserwuje się, że narasta presja migracji ludności z krajów biednych do krajów europejskich i USA, przed czym już dziś bronią się liczne kraje, wprowadzając różnorodne ograniczenia. Coraz więcej uchodźców szuka lepszego życia w Europie, a forsujący zieloną granicę mieszkańcy byłego bloku socjalistycznego, Azjaci i Afrykanie to już nie tylko sezonowy problem polityczny. Już dzisiaj wiadomo, że np. na Białorusi i Ukrainie czeka na przerzut do Europy Zachodniej około 3 mln. osób, w Turcji - 1 mln. ludzi. Potencjalnym źródłem uchodźców są wciąż Bałkany (obywatele Rumunii, Bułgarii, którzy masowo próbują osiąść nawet w Polsce). Kwestia uchodźstwa była doceniona stosunkowo wcześnie, o czym świadczy przyjęta w 1951 r. Konwencja o statusie uchodźców, Protokół dotyczący statusu uchodźców z 1967 r., oraz Statut Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców 1950 r. Dziś największe skupiska uchodźców znajdują się w krajach Trzeciego Świata.
Problemy demograficzne wiążą się z wyżywieniem ludzkości, nowym ładem gospodarczym, konfliktami politycznymi, przemieszczeniem się ludności biednej do zasobnych części świata, ekologicznymi problemami wywołanymi rozrostem ludności i miast. Jest to przede wszystkim wynikiem wzrostu popytu na różnorakie dobra materialne, a zwłaszcza energię i żywność.
Stały wzrost ludności na kuli ziemskiej z możliwością jej podwojenia około połowy XXI w. stawia przed nami szereg pytań: czy i jak ludzkość zapewni wszystkim dostateczną ilość wyżywienia, zlikwiduje głód, zapewni wykształcenie, ochronę zdrowia i miejsca pracy. Dotyczy to głównie Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Eksplozja demograficzna jako problem globalny wymaga ingerencji wszystkich podmiotów gospodarki światowej. Narasta problem zabezpieczenia społecznego, emerytur, opieki medycznej.
Demograficzne problemy globalne próbują rozwiązywać organizacje regionalne i międzynarodowe Demograficzne problemy globalne próbują rozwiązywać organizacje regionalne i międzynarodowe - ONZ, OECD i WHO. Podejmowane są akcje kontroli i regulacji urodzin, które napotykają sprzeciwy religijne; tworzone są programy pomocy, których celem jest zagospodarowanie niezamieszkanych terenów, zapobieganie społecznym i ekologicznym skutkom przeludnienia, ograniczenie migracji czemu sprzyja ustawodawstwo migracyjne obowiązujące w wysoko rozwiniętych krajach Zachodu.
Rozdział VI
Ekologiczne następstwa postępu cywilizacyjnego
Wszelka działalność ekonomiczna człowieka polega na ciągłym wchodzeniu w związki z przyrodą. Związki te mogą być mniej lub bardziej złożone, jednak każdy z nich rzutuje na istniejący układ równowagi między człowiekiem a przyrodą.
W ocenie ekspertów można wyróżnić cztery główne rodzaje zanieczyszczeń o globalnym charakterze:
rozprzestrzenianie się substancji toksycznych nie dających się biologicznie rozłożyć - chemicznych oraz radioaktywnych. Obecnie przewiduje się, że więcej materiałów toksycznych może przeniknąć do głównych źródeł wody pitnej. Proces ten wzmaga świadome wywożenie ich do części krajów ubogich, w których nie przestrzega się na dodatek zasad składowania.
niszczenie lasów i zakwaszanie jezior przez trucizny przemysłowe. Rozległe skutki powodują wyziewy z elektrowni i stalowni.
zanieczyszczenie górnych warstw atmosfery przez chlorofluorowęglodory, które powodują uszkodzenie powłoki ozonowej. Związki te były stosowane w areozolach i urządzeniach chłodniczych na wielką skalę. Jednak równie niszczące efekty dla warstwy ozonu przynoszą rakiety, samoloty ponaddźwiękowe, eksplozje nuklearne. Przewiduje się, że kontynuacja emisji freonów w dotychczasowym tempie sprawi, iż w przyszłości powierzchnia kuli ziemskiej niechroniona warstwą ozonu może wzrosnąć do 25%. Skutkiem byłoby przede wszystkim wzrost zachorowań na zaćmę, raka skóry, spadek odporności organizmów, pośrednio wpływałoby na zmniejszenie plonów wielu gatunków roślin.
kwestia efektu cieplarnianego, który jest wynikiem tzw. „gazów cieplarnianych” tj. dwutlenek węgla, metanu oraz freonu. Przewiduje się, że utrzymanie dotychczasowego tempa emisji tych gazów będzie powodowało podniesienie temperatury Ziemi o 0,8˚C w ciągu dziesięciolecia. Wzrost temperatury na Ziemi niesie natomiast bardzo niebezpieczne skutki m.in. rozszerzenie ciepłych stref klimatycznych, a to z kolei zwiększenie obszarów objętych suszą w umiarkowanej strefie klimatycznej, wzrost wilgotności powietrza w krajach tropikalnych czy intensyfikację monsunów, przede wszystkim jednak, w wyniku topnienia części pokrywy lodowej w okolicy biegunów, jak również zwiększenia masy wody, nastąpiłoby podniesienie poziomu mórz. W wyniku tego m.in. zostałyby zalane niżej położone obszary i część z nich stałaby się niemożliwa do uprawy w wyniku zasolenia systemów nawadniających. Do obszarów najbardziej zagrożonych należałyby rejony nabrzeżne Azji Południowo-Wschodniej, Zatoki meksykańskiej, a także niektóre rejony Stanów Zjednoczonych.
Poza wymienionymi zjawiskami mamy do czynienia ze stałym skażaniem powietrza. W użyciu znajduje się ponad pół miliona różnych chemikaliów i co roku kilkanaście tysięcy nowych. Odpady z produkcji często trafiają do gleby i wód. Przodujące państwa w tym zakresie to głównie państwa z byłego bloku socjalistycznego - najwięcej odpadów przemysłowych pochodzi co roku z Polski, która przy tym należy do ścisłej czołówki w emisji gazów do atmosfery.
Rozrost miast odbywa się często kosztem terenów zielonych, a przeciętne miasto europejskie wydziela ściekami mniej więcej pół miliona ton trujących substancji dziennie. Krajobrazy zostają „wzbogacone” o hałdy, drogi, szyby kopalniane, kominy i wysypiska śmieci. Śmieci to jeden z najistotniejszych problemów, do tradycyjnych zagrożeń związanych z nimi - brudu, smrodu i chorób - dochodzi bowiem niemożność całkowitego się ich pozbycia. W czołówce rekordzistów europejskich w zakresie produkcji śmieci są kraje takie jak Węgry i Polska. Wysokie miejsca zajmują niektóre zasobne kraje, jak Szwecja, a poza Europą - USA, Japonia. Tu na śmietnik trafiają ogromne ilości zużytego sprzętu, np. oblicza się, że rocznie Japończycy pozbywają się ponad miliona samych telewizorów.
Niszczenie obszarów leśnych, a szczególnie zagłada lasów tropikalnych jest kolejnym ważnym problemem ekologicznym. Pierwotnie zajmowały one 1,5 mld hektarów w strefie podzwrotnikowej Azji, Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej oraz Australii. W ciągu ostatnich 50 lat prawie połowa lasów tropikalnych została zniszczona, 10% tylko w samych latach osiemdziesiątych. Proces ten bardzo szybko posuwa się na w Amazonii. Na Filipinach nie istnieje już 80%lasów. Największym konsumentem drewna w świecie jest Japonia (ponad połowa światowego importu). Proces likwidacji lasów tropikalnych będzie rzutować na warunki glebowe, światowy bilans tlenu, wilgotność oraz zadeszczenie obszarów na których rosną i sąsiednich, wymieranie gatunków zwierząt i roślin np. populacja północnego dorsza tylko w ciągu ostatnich kilku lat spadła o 95%.
Innym problemem jest także niszczenie gleby. Wśród przyczyn tego zjawiska znajduje się nazbyt intensywna produkcja rolna, błędy w nawadnianiu. Zagrożenie to wynika zwłaszcza z odchodzenia od systemu rotacji upraw do monokultury oraz ekspansji hodowli na tereny ekologicznie ważne.
Należy zdać sobie sprawę, że wszystkie kraje są jednakowo narażone na zagrożenia środowiska naturalnego, obejmujące swym zasięgiem całą kulę ziemską. Przewiduje się, że konsekwencje zagrożeń, wynikających np. z niszczenia warstwy ozonowej, czy efektu cieplarnianego, dotkną mniej więcej w jednakowym stopniu wszystkie kraje świata. Trzeba mieć świadomość, iż nie sam postęp naukowo-techniczny i technologiczny prowadzi świat na krawędzi katastrofy ekologicznej, a jedynie niewłaściwe wykorzystanie tego postępu. Nadzieja w tym, że postęp technologiczny umożliwi znalezienie alternatywnych źródeł energii i rozwiązanie problemu zanieczyszczeń. W przeciwnym razie historia kolejnych pokoleń mieszkańców Ziemi może się stać historią naprawy tego, co nam udało się zepsuć. Jak dotąd jednak sytuacja globalna nie uległa znaczącym zmianom na korzyść.
Rozdział VII
Problem wojny, pokoju i zbrojeń oraz problem terroryzmu
Jednym z aktualnych problemów gospodarki światowej jest zapewnienie światu i poszczególnym jego częściom pokoju, wyeliminowania wojen i groźby zniszczenia życia na ziemi.
Na problem ten składa się wiele różnych spraw, jak:
zbudowanie globalnego, wzajemnego bezpieczeństwa państw i odejście od klasycznego podejścia poszukiwania bezpieczeństwa pojedynczego państwa,
likwidacja broni jądrowej, zakaz jej produkcji, doświadczeń z tą bronią oraz zakaz jej rozprzestrzeniania,
likwidacja przemytu materiałów rozszczepialnych oraz technologii produkcji broni nuklearnej i rakietowej,
zapobieganie proliferacji technologii produkcji rakiet ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia w przyszłości bezpieczeństwa międzynarodowego w skali globalnej
zakaz produkcji, używania i posiadania broni chemicznej, bakteriologicznej,
dążenie do radykalnego zmniejszenia ilości broni konwencjonalnej, zapobieganie zagrożeniom typu „low tech”, czyli broni niewymagającej zaawansowanej technologii,
redukcja wydatków wojskowych,
wycofanie wojsk stacjonujących na obcych terytoriach,
dążenie do rozwiązywania konfliktów tylko w sposób pokojowy, metodami politycznymi,
wyeliminowanie wojny i groźby użycia siły ze sfery stosunków międzynarodowych.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech współczesnych stosunków międzynarodowych był wyścig zbrojeń. Motywami wyścigu zbrojeń było dążenie do osiągnięcia przewagi militarnej nad rzeczywistym lub potencjalnym przeciwnikiem, wiara w skuteczność zbrojnego rozstrzygnięcia konfliktu. Koszty światowych zbrojeń można tylko oceniać szacunkowo. Trudności z zestawieniem wydatków wojskowych spowodowały powstanie wyspecjalizowanych instytutów prowadzących prace nad tym problemem. Do najbardziej znanych zalicza się: Agencję Kontroli Zbrojeń i Rozbrojenia (ACDA) z USA, Międzynarodowy Instytut Studiów Strategicznych (IISS) z Londynu, Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem w Sztokholmie (SIPRI).
Praktycznie od lat pięćdziesiątych zaczęła się rozwijać również cywilna energetyka jądrowa w wysoko uprzemysłowionych krajach świata. W mniejszych państwach powstały liczne reaktory badawcze - zwykle wybudowane przy pomocy zagranicznych specjalistów. Stopniowo wzrastała liczba siłowni jądrowych, równocześnie rozrastał się przemysł jądrowy pracujący dla potrzeb wojskowych - reaktory produkujące pluton i zakłady go przetwarzające. Największe zagrożenia w funkcjonowaniu całego przemysłu jądrowego widziano głównie w możliwości wystąpienia poważnych awarii w elektrowniach lub zakładach przeróbki paliwa jądrowego.
Zwiększenie się liczby państw dążących do wykorzystania energii jądrowej (nawet w celach pokojowych) powodowało podniesienie się ryzyka przeniknięcia surowców nuklearnych do niepożądanych kręgów. Zdawać sobie należy sprawę, iż nie wszystkie państwa świata opierają się na ogólnoludzkich wartościach i demokratycznym systemie prawnym. Wiele państw jest niezwykle niestabilnych politycznie i skłóconych z sąsiadami. Taka sytuacja powoduje zrozumiałe dążenie przez nie do posiadania ładunków jądrowych dających im absolutną przewagę nad sąsiadami. Ilościowe rozprzestrzenienie się broni jądrowej spowodować może też łatwość jej przeniknięcia do struktur pozapaństwowych np. organizacji terrorystycznych.
Od 1958 roku w Wiedniu działa Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej - której jednym z podstawowych zadań jest czuwanie nad bezpieczeństwem cywilnych zakładów jądrowych (m.in. reaktorów ). Jej prace przyczyniły się w dużym stopniu do zmniejszania możliwości dostania się materiałów rozszczepialnych w niepowołane ręce i ewentualnego ich wykorzystania do celów militarnych ( i terrorystycznych ). Z chwilą wprowadzenia w życie Traktatu o nieproliferacji broni jądrowej na barkach MAEA zaczął spoczywać obowiązek kontroli jego sygnatariuszy. Kontrole obejmują instalacje jądrowe, produkty w nich powstające i surowce. Agencja wspiera również pokojowe wykorzystanie energii jądrowej .
W chwili obecnej kilkadziesiąt państw świata dysponuje rozwiniętym przemysłem jądrowym - pod pojęciem którego kryją się czynne reaktory produkujące energię elektryczną, zakłady odzyskiwania plutonu z prętów paliwowych i wzbogacania uranu. Istnieje także grupa państw, które nieoficjalnie zbudowały broń jądrową, były bliskie jej wyprodukowania lub ich przywódcy mieli wielkie ambicje jej posiadania. Wymieniane są tutaj : Korea Północna, Korea Południową, Iran, Irak, Argentyna, Brazylia, Japonia, RPA, Tajwan, Izrael.
Obecnie bardzo ważna jest działalność na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego, na rzecz kontroli zbrojeń, należy przygotować społeczeństwa do życia w pokoju, wzajemnej tolerancji, pokojowego współżycia i współpracy.
W przeciwieństwie do okresu „zimnej wojny” dziś nikt nie ma złudzeń, że - jakakolwiek broń jest używana we wszystkich konfliktach zbrojnych i wojnach - to nie zbrojenia są źródłem konfliktów i zbrojeń. Jest rzeczą pewną, że ograniczenie, redukcja i eliminacja określonych typów broni, zwłaszcza broni masowego rażenia może sprzyjać kształtowaniu się nowego typu stosunków między państwami, może zmniejszyć też - straty i cierpienia wśród ludności cywilnej. Instrumenty kontroli zbrojeń mogą też przyczynić się do zmniejszenia napięć związanych z brakiem zaufania, sprzyjać obniżaniu wydatków wojskowych i zapewnić stabilność na uzgodnionym między państwami niższym poziomie zbrojeń. W ten sposób kontrola zbrojeń może umacniać bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe.
Problem terroryzmu
Wśród wielu zagrożeń i wyzwań współczesnego świata, które skupiają uwagę rządów wielu państw, organizacji międzynarodowych i opinii publicznej znajduje się również problem terroryzmu (to stosowanie siły lub jej groźby przez jednostki lub grupy osób w celu wywarcia wpływu zarówno na władzę i opinię publiczną, jak i grupy osób czy poszczególne osoby).
Terroryzm powstał jako efekt nie rozwiązanych trudnych problemów społecznych, kiedy zawiódł mechanizm państwa działającego na rzecz rozładowania napięć i konfliktów narosłych w wyniku sprzeczności w ramach społeczeństw. Szczególnie mocno rozwinął się pod koniec XIX wieku i w okresie międzywojennym. W okresie powojennym wzmógł swoją aktywność od połowy lat sześćdziesiątych. Od początku swego istnienia terroryzm był zaciekle zwalczany przez organa państwowe. Godził przecież w prawa zasadnicze organizacji państwowej, a zwłaszcza podważając wyłączność władzy państwowej do stosowania siły. Wykonując wyroki śmierci, podważał istniejący system prawny. Ponadto uderzenia kierował na najważniejsze centra władzy i jej wykonawców. Terroryzm jako zjawisko wewnętrzne wywołał wiele napięć społecznych, szczególnie na obszarach gdzie działał aktywnie. Było to skutkiem dużego rozgłosu, który często był niewspółmierny do efektów, które powodował.
Dziś, szczególnie po 11 września 2001r., kiedy to dokonano ataku terrorystycznego na Stany Zjednoczone, wydaje się, że uznanie terroryzmu za problem polityczny współczesnego świata jest jak najbardziej słuszne.
Terroryzm jako pewien rodzaj walki jest sposobem, po który sięgają różni jego wykonawcy: przedstawiciele środowisk kryminalnych, ekstremiści motywowani różnorodnymi problemami socjalno-społecznymi (np. ekologiczni i antyaborcyjni ekstremiści), uczestnicy etnicznych konfliktów czy tradycyjnych walk politycznych, a skończywszy na powstaniach przeciwko władzy. Relatywnie do innych form przemocy politycznej, terroryzm pozostaje sposobem osiągania celów przy niskim ryzyku dla sprawcy.
Czynniki sprzyjające terroryzmowi to przede wszystkim te związane z postępem w komunikowaniu się, wielostronną i wielopłaszczyznową współpracą państw, powstaniem nowych form działalności terrorystów oraz zjawiskiem sponsorowania terroryzmu przez rządy niektórych krajów.
Współczesny terroryzm sam w sobie jest zjawiskiem wielce różnorodnym i o wiele bardziej skomplikowanym niż sto czy dwieście lat temu. Jako jeden z aspektów walki politycznej jest wciąż aktualną formą osiągania własnych celów. Dynamiczny rozwój technologii, globalizacja systemów informacyjnych powodują zmiany technologiczno-operacyjne terroryzmu oraz zmiany w motywacjach i celach terrorystów. Wzrost konfliktów i napięć na tle etnicznym, religijnym, ideologicznym bądź społecznym sprawił, że terroryzm zaczął przybierać nowe formy i stał się sposobem na rozwiązanie zaistniałych problemów na skalę globalną. Spirala agresji narasta i mimo malejącej liczby ataków wzrasta liczba ofiar śmiertelnych (w 1998 r. miały miejsce 273 ataki terrorystyczne, podczas których zginęło 741 osób, a 5952 zostało rannych. Dla porównania: w 1997 r. podczas 304 ataków zginęły 221 osoby, a 695 zostało rannych.
Problem terroryzmu jest niewątpliwie trudny do rozwiązania. Trudno jest dziś przewidzieć w jakim kierunku rozwijać się będzie świat. Czy Amerykanie i ich najbliżsi sojusznicy będą kontynuować dotychczasową politykę międzynarodową bezpieczeństwa i neoliberalnej globalizacji?. Czy ograniczą się do ścigania, ujęcia, karania terrorystów i rozbijania organizacji terrorystycznych, do zwalczania objawów terroryzmu?. Czy też zostanie wypracowana i zastosowana, w autentycznej współpracy z wszystkimi państwami - członkami ONZ, długofalowa strategia wyeliminowania korzeni, źródeł i przyczyn terroryzmu?.
Literatura
Budnikowski A., Kawecka - Wyżykowska E., Międzynarodowe stosunki gospodarcze,
Warszawa 1999.
Cesarz Z., Problemy polityczne współczesnego świata, Wrocław 1998.
Kisiel - Łowczyc A. B (red).,: Współczesna gospodarka światowa, Gdańsk 1999.
Malendowski W., Mojsiewicz Cz. Stosunki międzynarodowe, Wrocław1998.
Rakowski M., Dziś. Przegląd społeczny, Warszawa, nr 1, styczeń 2002.
11