Futura Biznes - Policealna Szkoła dla Dorosłych w Lublinie
Rok: 2011/2012
Kierunek: Technik BHP
Semestr: III
Przedmiot: Analiza i ocena zagrożeń
Nauczyciel: Anna Stolarz
Termin realizowanych zajęć: 22.09.2012 r.
Urazy ciała lub nawet śmierć pracownika, choroba zawodowa lub obniżenie sprawności organizmu powstają pod wpływem czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy. Decydujący jest kontakt pracownika z tymi czynnikami, przekroczenie dopuszczalnych stężeń lub natężeń, tych czynników oraz czas narażenia. Podjęcie przez pracodawcę działań mających na celu ograniczenie narażenia zawodowego obniża prawdopodobieństwo lub częstość występowania niekorzystnych zmian, czyli powstanie ryzyka zawodowego.
Podział czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
Czynniki niebezpieczne (urazowe) - działając na człowieka mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Zagrożenie mogą stanowić następujące czynniki:
elementy ruchome i luźne
elementy ostre i wystające
przemieszczanie się ludzi
porażenie prądem elektrycznym
poparzenie
pożar lub/i wybuch
Czynniki te należą do czynników fizycznych działających na człowieka zwykle w sposób nagły.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe - działające na człowieka przez dłuższy okres czasu mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie zdrowia, wywołując w konsekwencji choroby zawodowe.
Czynniki te dzielimy na 4 podstawowe grupy:
Czynniki fizyczne
- hałas ustalony i nieustalony, hałas infradźwiękowy, hałas ultradźwiękowy
- wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne)
- mikroklimat
- promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe)
- promieniowanie jonizujące
- promieniowanie laserowe
- pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości)
- pole elektrostatyczne
- pyły przemysłowe
2. Czynniki chemiczne - chemiczne substancje i preparaty niebezpieczne, które kwalifikuje się uwzględniając ich toksyczność, właściwości fizykochemiczne oraz działanie na środowisko, dzielimy je na chemikalia:
- o właściwościach wybuchowych
- wybuchowych właściwościach utleniających
- skrajnie łatwo palne
- wysoce łatwo palne
- łatwo palne
- bardzo toksyczne
- toksyczne
- szkodliwe
- żrące
- drażniące
- uczulające
- rakotwórcze
- mutagenne
- działające na rozrodczość
- niebezpieczne dla środowiska
3. Czynniki biologiczne
- mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki) oraz wytwarzane przez nie toksyny i alergeny
- makroorganizmy roślinne i zwierzęce
4. Czynniki psychofizyczne
- obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne)
- obciążenie psychonerwowe
5. Czynniki społeczne
- zależności, powiązania i wzajemne kontakty między przełożonymi a podwładnymi oraz między pracownikami.
Zasady oraz metody likwidacji lub ograniczenia wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników występujących w procesie pracy
Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczania wpływu czynników na pracownika
Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników realizowana jest przez:
- dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi), półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych
- dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń niestwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi
- unieszkodliwianie odpadów
2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników przez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania realizowane przez:
- zastąpienie człowieka przez roboty
- mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu)
- optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń
- zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów eliminującego zagrożenie fizyczne, chemiczne i biologiczne
- stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie wejścia człowieka w sferę zagrożenia
3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez osłonięcie strefy narażenia. Należy wziąć pod uwagę:
- stosowanie odpowiednich kubatur budynków lub pomieszczeń, stosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników np. zabezpieczanie przed przenikaniem różnych postaci promieniowania, stosowanie materiałów dźwiękoizolacyjnych
- hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się w otoczenie człowieka: gazów, par cieczy, cieczy i ciał stałych, pyłów.
- stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na stanowiskach pracy: osłony, ekrany, obudowy, izolacje, wentylacje, klimatyzacja.
4. Ograniczenie wpływu tych czynników dzięki zastosowaniu ochron osobistych realizowane przez:
- dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależności od istniejących zagrożeń
- odpowiednie przechowywanie i konserwacja ochron osobistych
- zasady przydziału ochron osobistych
- stosowanie znaków nakazu stosowania ochron
5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi przez dobór pracowników, właściwą organizację pracy, oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników
- przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku
- przestrzeganie zatrudniania pracowników o właściwych kwalifikacjach zawodowych
- dobór psychologiczny
- działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, skrócony czas pracy)
- szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie pracowników
- ostrzeganie o zagrożeniach i zakazie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia i rakotwórczych.
Czynniki szkodliwe
W przypadku występowania czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowiskach pracy pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Do obowiązków pracodawcy należy:
1) utrzymywanie w stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do pomiaru tych czynników
2) przeprowadzanie na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia
3) rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz ich udostępnianie pracownikom lub ich przedstawicielom na każde żądanie
Pracodawca w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności jest zobowiązany do wykonania badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy.
Dla występujących w środowisku pracy czynników szkodliwych określono w przepisach dopuszczalne stężenia i natężenia w zależności od ich wielkości i czasu działania na pracownika. Wprowadzono następujące pojęcia:
najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu ośmiogodzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina
najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie
najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN) - wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu ośmiogodzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy określonego w KP, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
Laboratoria wykonujące badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy powinny uzyskać akredytację na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności.
Częstość przeprowadzania badań
Pracodawca, w którego zakładzie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, jest zobowiązany do wykonywania badań i pomiarów tych czynników:
co najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu w ostatnim przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynników powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach
co najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu, w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach
w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika
W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, przeprowadza się pomiary ciągłe tego czynnika.
Jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia - badań i pomiarów nie przeprowadza się.
Metody badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określają Polskie Normy oraz normy międzynarodowe lub równoważne.
Rejestracja wyników
Wyniki wykonywanych pomiarów i badań pracodawca wpisuje na bieżąco do rejestru wyniku badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy oraz do kart pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia. Rejestry oraz karty przechowywane są przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu, a wyniki badań i pomiarów przechowuje się przez okres 3 lat, licząc od daty ostatniego wpisu. W przypadku likwidacji zakładu pracy pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr oraz kartę właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu.
Zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi, ostrymi i wystającymi
Bezpośredni kontakt człowieka z ruchomymi elementami maszyn, oprzyrządowania, wyposażenia technologicznego może doprowadzić do urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia między ruchome elementy lub zgniecenia.
Zagrożenia urazowe mogą wystąpić także w procesach technologicznych, w których odpryskują elementy obrabianego materiału i stosowanych czynników, np. cieczy chłodzącej, a także odpadające obluzowane lub zużyte części maszyn, narzędzi, oprzyrządowania oraz obrabiane przedmioty.
Przyczyną urazów mogą być także spadające z wysokości elementy np. na skutek wibracji, naruszenia równowagi ułożonych elementów, wykonywanych prac np. w budownictwie.
Części maszyn wymagające osłonięcia:
- obracające się wały, sprzęgła, wrzeciona, głowice
- miejsca zbiegania się 2 obracających się elementów
- koła zębate, koła cierne, walce zgniatające, wałki pociągowe
- części wchodzące w skład napędów i przekładni (koła, pasy płaskie lub klinowe, kliny, łańcuchy, ślimaki
- miejsca zbiegania się zębów koła i zębatki
- miejsca zetknięcia się korbowodu lub drążka z kołem,wykorbieniem lub tarczą
- miejsca stykania się części wykonujących ruch prostoliniowy z częściami stałymi (stoły przesuwne, podajniki)
- miejsca między stałymi częściami maszyn, a poruszającymi się dźwigniami
- miejsca zetknięcia się wału i stołu (kruszenie, zgniatanie)
- obracające się narzędzia tnące
- narzędzia poruszające się ruchem liniowym np. posuwisto-zwrotnym
Podstawowe wymagania bezpieczeństwa dotyczące urządzeń ochronnych
elementy ruchome i inne części maszyn, które w razie zetknięcia się z nimi stwarzają zagrożenie, powinny być do wysokości co najmniej 2,5 m od poziomu podłogi (podestu) stanowiska pracy osłonięte lub zaopatrzone w inne skuteczne urządzenia ochronne, z wyjątkiem przypadków, gdy spełnienie tych wymagań nie jest możliwe ze względu na funkcję maszyny
pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu trwałymi osłonami
osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy niebezpiecznej; osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów) powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecznych, aby przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów; odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy
urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać następujące wymagania:
- zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio przy obsłudze maszyny, jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu
- działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość
- funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego, w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe
- nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi
- nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać możliwości śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia fizycznego lub psychicznego pracowników
urządzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych powinny być tak skonstruowane aby:
- zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie urządzenia ochronnego powodowało natychmiastowe zatrzymanie maszyny, bądź jej niebezpiecznych elementów lub też niemożliwe było zdjęcie lub otwarcie osłony podczas ruchu osłanianych elementów
- ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia ochronnego nie uruchamiało automatycznie maszyny
szczegółowe wymagania dla urządzeń ochronnych określają Polskie Normy
maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzymywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko w procesach i warunkach do których są przeznaczone
Urządzenia ochronne dzielimy na:
osłony ochronne
- do ochrony osób przed zagrożeniami mechanicznymi
- termiczne
- dielektryczne
urządzenia ochronne odległościowe
- ogrodzenia ochronne
- pomosty naciskowe wyłączające
- pomosty naciskowe włączające
- urządzenia ochronne oburęczne
- urządzenia ochronne bezdotykowe
- urządzenia ochronne odsuwające
urządzenia blokujące
Osłony przed zagrożeniami mechanicznymi - osłona to fizyczna zapora przeznaczona specjalnie do zapewnienia ochrony. W zależności od budowy osłona jest nazywana obudową, pokrywą, ekranem, drzwiami, osłoną pełną.
W zależności od pełnionej funkcji osłona może być:
stała - połączona z miejscem zainstalowania na stałe albo za pomocą elementów mocujących (śrub, nakrętek) tak, że usunięcie jej lub otwarcie jej bez użycia narzędzi jest niemożliwe, do takiego rodzaju osłon zaliczamy:
- obudowę, osłoną uniemożliwiającą dostęp do strefy zagrożenia ze wszystkich stron
- osłonę odległościową, która dzięki swoim wymiarom uniemożliwia lub ogranicza dostęp do strefy zagrożenia np. ogrodzenie
ruchoma - która może być otwierana bez użycia narzędzi np. na zawiasach, prowadnicach, do takich osłon zaliczamy:
- osłonę z napędem mechanicznym, poruszaną za pomocą energii z innego źródła niż praca człowieka lub siła ciężkości
- osłonę zamykającą się samoczynnie, poruszaną za pomocą elementu maszyny, obrabianego przedmiotu, wracającą następnie samoczynnie do położenia zamknięcia z chwilą kiedy obrabiany przedmiot wykonał wymagane przejście (osłona ręcznej pilarki tarczowej)
- osłonę sterującą, wyposażoną w urządzenie blokujące w taki sposób, że funkcje maszyny, stwarzające zagrożenie nie mogą być realizowane do chwili zamknięcia osłony
- osłonę nastawną, nastawioną jako całość, lub zawierającą elementy nastawiane (osłona teleskopowa)
- osłonę blokującą, sprzężoną z urządzeniem blokującym funkcje stwarzające, zagrożenie do chwili zamknięcia osłony
- osłonę blokującą z urządzeniem ryglującym sprzężoną w taki sposób, że funkcje maszyny stwarzające zagrożenie nie mogą być realizowane do chwili zamknięcia i zaryglowania maszyny, osłona pozostaje zamknięta i zaryglowana do czasu zakończenia operacji stwarzającej zagrożenie
- osłonę w położeniu zamkniętym spełniającą funkcję uniemożliwiania lub ograniczenia dostępu do strefy zagrożenia i/lub ograniczenia narażenia na zagrożenia, takie jak hałas, promieniowanie
Osłona termiczna - chroni człowieka lub elementy, mechanizmy, układy maszyny albo urządzenia przed oddziaływaniem termicznym innych elementów, mechanizmów, układów, a także otaczającego środowiska.
Osłona dielektryczna - chroni ciało człowieka i elementy maszyny albo urządzenia przed zetknięciem się z elementami instalacji elektrycznej i urządzeniami elektrycznymi znajdującymi się pod napięciem przekraczającym napięcie bezpieczne.
Urządzenia ochronne odległościowe - zapobiegają niebezpiecznym oddziaływaniom maszyn i urządzeń produkcyjnych na człowieka za pomocą jednego lub łącznie kilku z następujących sposobów:
- zapobieganie dostępowi ludzi do strefy zagrożenia podczas eksploatacji maszyn i urządzeń produkcyjnych
- zatrzymanie ruchu niebezpiecznych części maszyn i urządzeń produkcyjnych wcześniej niż część ciała człowieka znajdzie się w strefie zagrożenia
- niezawodne i dokonane w określonym czasie usunięcie człowieka ze strefy zagrożenia
- usunięcie źródła zagrożenia na bezpieczną odległość
Ogrodzenia ochronne podatne - powinny zapobiegać swobodnemu dostępowi do stref zagrożenia, a w razie poruszenia wykluczać lub wyłączać ruch niebezpiecznej części. Ochronna funkcja ogrodzeń ochronnych podatnych nie może być naruszona spadkiem wartości parametrów zasilania lub przerwą w zasilaniu energią.
Pomosty naciskowe wyłączające - mają zapobiegać wtargnięciu człowieka w strefę zagrożenia przez zatrzymanie ruchu niebezpiecznej części po nastąpnięciu przez niego na pomost. Ruch roboczy może być kontynuowany tylko po zdjęciu obciążenia z pomostu i ponownym włączeniu maszyny lub urządzenia produkcyjnego.
Pomosty naciskowe włączające - mają na celu włączenie maszyny lub urządzenia produkcyjnego tylko w przypadku, gdy znajduje się na nim człowiek. Każde ponowne włączenie powinno być możliwe tylko po wtórnym nacisku na pomost włączający.
Urządzenia ochronne oburęczne - powinny zapewniać uruchomienie każdego ruchu roboczego maszyny lub urządzenia jednoczesnym działaniem obu rąk na elementy sterownicze (przyciski lub dźwignie). Przedwczesne zwolnienie jednego z elementów sterowniczych urządzenia ochronnego oburęcznego w czasie ruchu niebezpiecznej części powinno spowodować zatrzymanie się lub powrót niebezpiecznej części maszyny czy urządzenia produkcyjnego do pozycji wyjściowej w czasie krótszym niż człowiek może sięgnąć ręką do strefy zagrożenia. Jeżeli jeden z elementów sterowniczych urządzenia oburęcznego blokowany jest długotrwale, to wykonanie następnego ruchu powinno być niemożliwe.
Urządzenia ochronne bezdotykowe - usytuowane przy lub na maszynach lub urządzeniach produkcyjnych np. fotokomórka powinny być takie, aby do strefy zagrożenia można było wniknąć tylko przez ich pole ochronne oraz między maszyną czy urządzeniem produkcyjnym a polem ochronnym nie mógł znaleźć się nikt bez zadziałania urządzenia.
Urządzenia ochronne odsuwające - powinny usuwać człowieka lub części jego ciała za granicę strefy zagrożenia wcześniej niż powstanie niebezpieczeństwo, a także uniemożliwiać powrót części ciała człowieka do strefy zagrożenia przed zakończeniem ruchu roboczego lub przy powstaniu w tym czasie innego zagrożenia. Przy usuwaniu nie powinny powstawać niebezpieczne uderzenia urządzenia ochronnego o ciało człowieka.
Dobór typów osłon.
Gdy w wyniku oceny ryzyka zawodowego zostanie ustalona konieczność użycia osłon, należy dobierać je kierując się kryteriami :
- prawdopodobieństwo i przewidywana ciężkość każdego urazu, wynikające z oceny ryzyka
- użytkowanie maszyny zgodnie z przeznaczeniem
- zagrożenia stwarzane przez maszynę
- rodzaj i częstość dostępu
W zależności od liczby i lokalizacji zagrożeń zaleca się dobierać osłony z zachowaniem następującej kolejności:
1) osłony miejscowe uniemożliwiające dostęp do pojedynczych stref zagrożenia, jeżeli liczba tych stref jest mała
2) osłona obejmująca wszystkie strefy zagrożenia, jeżeli liczba i wymiary tych stref są duże
3) miejscowa osłona odległościowa, jeżeli liczba osłanianych stref zagrożenia jest mała, a zastosowanie osłony w postaci obudowy jest niepraktyczne
Szkodliwe czynniki biologiczne
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia j.w. szkodliwe czynniki biologiczne mogące być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia obejmują:
drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetyczne;
jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie;
hodowle komórkowe;
pasożyty wewnętrzne człowieka.
Klasyfikacja
Ze względu na stopień zagrożenia czynniki biologiczne dzieli się na cztery grupy.
Kryteriami zaklasyfikowania czynników biologicznych do poszczególnych grup zagrożenia są :
zdolność do wywoływania choroby u człowieka oraz ciężkości jej przebiegu,
możliwość rozprzestrzeniania się choroby w populacji,
możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki i leczenia.
Klasyfikacja czynników biologicznych według grup zagrożenia
Grupa zagrożenia |
Wystąpienie choroby |
Możliwość rozprzestrzeniania |
Profilaktyka |
grupa |
mało prawdopodobne |
bez znaczenia |
nie |
grupa zagrożenia 2 |
możliwe |
mało |
zazwyczaj możliwe |
grupa |
istotne |
wysoce prawdopodobne |
zazwyczaj możliwe |
grupa |
istotne |
wysoce prawdopodobne |
zazwyczaj niemożliwe |
3** - nie są przenoszone drogą powietrzną
Drogi przenoszenia:
drogą powietrzną np. Mycobacterium tuberculosis
przez krew i inne płyny ustrojowe (BV, CV, HIV),
drogą fekalno-oralną (HAV),
przez wektory (Borrelia, kleszczowe zapalenie opon mózgowych).
Występowanie czynników biologicznych w środowisku pracy kontaktu z nimi?
Rodzaj działalności |
Typ zakładu |
Przykładowe czynności |
gospodarka |
zakłady wodociągów i kanalizacji, oczyszczalnie ścieków |
prace związane z naprawą, konserwacją i czyszczeniem instalacji i urządzeń |
gospodarka |
biokompostowanie, zakłady utylizacji surowców wtórnych
zakłady mechaniczno-biologicznego przedsiębiorstwa usuwania odpadów komunalnych zakłady utylizacji szczątków zwierząt oraz usuwanie padłych zwierząt |
sortowanie, praca na wózkach widłowych, przerzucanie kompostu praca na wózkach widłowych
wywóz odpadów (śmieci), opróżnianie szamb, obsługa toalet publicznych, obsługa i konserwacja
załadunek i transport szczątków, |
instalacja i konserwacja urządzeń wentylacyjnych, klimatyzacyjnych, ciepłowniczych i sanitarnych |
przedsiębiorstwa konserwacji urządzeń |
konserwacja urządzeń |
produkcja artykułów spożywczych |
młyny, piekarnie, słodownie,
rzeźnie, masarnie, zakłady wędliniarskie,mleczarnie, |
przetwarzanie produktów pochodzenia roślinnego
przetwarzanie produktów pochodzenia |
biotechnologia |
zakłady: farmaceutyczne, produkcji dodatków |
hodowla mikroorganizmów wykorzystywanych do produkcji leków, dodatków do żywności oraz szczepionek |
rolnictwo i leśnictwo |
uprawa zbóż, zakłady ogrodnicze, zakłady hodowli grzybów, tartaki, zakład celulozowo-papiernicze hodowla zwierząt, ogrody zoologiczne, handel zwierzętami, |
prace w kontakcie z zapleśniałym kontakt ze zwierzętami oraz ich wydalinami i wydzielinami |
służba publiczna/ |
archiwa, biblioteki
służby ratownicze, policja, straż pożarna |
prace w kontakcie z zapleśniałym działania ratownicze i w nagłych wypadkach, podczas których może mieć miejsce kontakt z materiałem biologicznym (np. krwią) |
służba zdrowia |
punkty krwiodawstwa, laboratoria diagnostyczne (np.mikrobiologiczne, analityczne),pracownie histopatologiczne i cytologiczne, stacje dializ ambulatoryjne i stacjonarne zakłady opieki zdrowotnej, |
czynności, podczas wykonywania których ma miejsce kontakt z materiałem biologicznym pochodzącym od człowieka (krew, płyny ustrojowe, itd..) np. diagnozowanie, leczenie, pielęgnacja i transport pacjentów, |
weterynaria |
kliniki i gabinety weterynaryjne, laboratoria |
diagnozowanie i leczenie zwierząt |
działalność |
laboratoria i instytucje naukowe zajmujące się badaniami w dziedzinie biologii, mikrobiologii i inżynierii genetycznej |
hodowla drobnoustrojów, laboratoryjna |
Obowiązki pracodawcy w celu ochrony pracowników
Pracodawca jest obowiązany do oceny i udokumentowania ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik oraz do stosowania, w warunkach określonych w rozporządzeniu, wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie lub ograniczających stopień tego narażenia.
Pracodawca ma obowiązek zapewnić techniczne, organizacyjne i indywidualne środki ochrony pracowników, a w szczególności obowiązany jest m.in. do:
unikania stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeżeli rodzaj prowadzonej działalności na to pozwala, poprzez jego zastąpienie innym czynnikiem biologicznym, który zgodnie z warunkami używania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia pracownika;
ograniczania liczby pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;
stosowania znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym, który jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia, oraz innych znaków ostrzegawczych;
projektowania procesu pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy;
stosowania procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi w tym:
- pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materiałów pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego,
- dezynfekcji,
- bezpiecznego usuwania i postępowania ze skażonymi odpadami.
zapewnienie pracownikom właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno-sanitarnych, a także środków higieny osobistej oraz, jeżeli to konieczne, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych,
zapewnienie pracownikom w pierwszej kolejności odpowiednich środków ochrony zbiorowej. W przypadku, gdy nie są one wystarczające wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej oraz ich przechowywanie w wyraźnie oznaczonym miejscu.
zapewnienie bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności, niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które uległy skażeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym,
zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach,
prowadzenie rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grup zagrożenia 3 lub 4 oraz rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4.
przekazywanie informacji o użyciu szkodliwego czynnika biologicznego, w przypadku zamierzonych czynności w laboratoriach lub przemyśle, właściwemu inspektorowi sanitarnemu,
przeprowadzanie badań na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne,
zapewniania pracownikom systematycznego szkolenia z zakresu problematyki zawodowego narażenia na czynniki biologiczne,
poinformowania pracownika o badaniach lekarskich, z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia,
dostarczenie pracownikom aktualnych pisemnych instrukcji postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym, w tym również instrukcji dotyczących postępowania w razie awarii lub wypadku związanych z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego oraz niezwłoczne poinformowanie wszystkich pracowników narażonych w wyniku awarii lub wypadku o tym zdarzeniu,
podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku,
zgłaszania awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego, w zależności od jego rodzaju, do właściwych jednostek służby medycyny pracy oraz właściwego inspektora sanitarnego,
sporządzenia planu postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia;
Rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy zagrożenia 3 lub 4
Prowadzony w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględniając w szczególności informacje dotyczące:
rodzaju wykonywanej pracy,
stopnia zagrożenia spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego,
awarii i wypadków związanych z narażeniem na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia,
liczby pracowników narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
imienia, nazwiska, stanowiska oraz numeru telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników.
Dane te należy przechowywać przez co najmniej 10 lat od chwili ustania narażenia, a w szczególnych przypadkach (określonych w rozporządzeniu § 10 pkt 2) np. chorób przewlekłych lub o długim okresie wylęgania przez 40 lat.
W przypadku likwidacji lub upadłości pracodawcy przekazuje on rejestr właściwemu ze względu na swoją siedzibę wojewódzkiemu ośrodkowi medycyny pracy oraz właściwemu inspektorowi sanitarnemu.
Rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy zagrożenia 3 lub 4
Prowadzony w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględniając w szczególności informacje dotyczące:
liczby pracowników wykonujących te prace,
wykazu czynności, podczas których pracownik jest lub może być narażony na działanie szkodliwych czynników biologicznych,
imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego pracodawcy lub osoby przez niego upoważnionej do nadzoru w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
Informacje zgłaszane przez pracodawcę właściwemu inspektorowi sanitarnemu o użyciu w celach naukowo - badawczych lub przemysłowych szkodliwego czynnika biologicznego należącego do grupy zagrożenia 2- 4
Zgłoszenia takiego pracodawca dokonuje:
co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia;
w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy;
w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności przez przedsiębiorstwo lub zakład;
niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, które mogły spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia.
Zgłoszenie powinno zawierać następujące informacje:
nazwę i adres przedsiębiorstwa lub zakładu oraz rodzaj prowadzonej działalności;
komórkę organizacyjną lub stanowisko pracy, w którym występuje narażenie objęte zgłoszeniem;
imię, nazwisko, stanowisko służbowe oraz numer telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników;
wynik przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia, rodzaju wykonywanej pracy i czasu narażenia;
przewidywane środki zapobiegawcze;
liczbę narażonych pracowników.
Laboratoria świadczące usługi diagnostyczne w odniesieniu do szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 4 zagrożenia przekazują właściwemu inspektorowi sanitarnemu wyłącznie informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3.
Pomiary czynników biologicznych w środowisku pracy
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych stosowanie środków zapobiegawczych nie zwalnia pracodawcy od obowiązku przeprowadzania badań na obecność szkodliwych czynników biologicznych, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne.
Badania takie mogą okazać się przydatne np. dla sprawdzenia skuteczności stosowanych technicznych środków zapobiegawczych, w sytuacjach awaryjnych lub też w przypadku wystąpienia zachorowań u pracowników, które związane są z narażeniem na czynniki biologiczne w środowisku pracy.
Badania na obecność szkodliwego czynnika biologicznego powinny być przeprowadzone z zastosowaniem standaryzowanych procedur pomiarowych i odpowiednich metod. Dotychczas nie opracowano obowiązujących normatywnych wartości odniesienia (standardów higienicznych) dla czynników biologicznych w środowisku pracy. Uzyskane wyniki pomiarów nie pozwalają na wnioskowanie o możliwości wystąpienia ewentualnych skutków zdrowotnych u pracowników.
Profilaktyka medyczna
Profilaktyka medyczna w odniesieniu do pracowników narażonych na czynniki biologiczne obejmuje:
1. Badania profilaktyczne
Pracownicy narażeni zawodowo na czynniki biologiczne, podobnie jak pracownicy narażeni na inne czynniki szkodliwe, podlegają obowiązkowi profilaktycznych badań lekarskich zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r., Nr 69, poz. 332 z późn. zm.).
Załącznik nr 1 do rozporządzenia określa zakres i częstotliwość tych badań.
W przypadku rozpoznania u pracownika choroby, która może być skutkiem narażenia na szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca ma obowiązek zapewnienia pozostałym pracownikom narażonym na ten czynnik możliwości przeprowadzenia badań w takim samym stopniu, jak choremu pracownikowi.
2. Szczepienia ochronne
Pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia szczepień ochronnych pracownikom narażonym na działanie szkodliwych czynników biologicznych, o ile dostępna jest odpowiednia szczepionka.
Regulują to przepisy:
Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2008 Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.). oraz przepisy wykonawcze:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentowania szczepień (Dz. U. z 2002 r. Nr 237, poz. 2018 z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28.11.2005 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym pracę lub zatrudnionym na tych stanowiskach (Dz. Dz. U. z 2005 r. Nr 250, poz. 2113).
Prace związane z narażeniem na czynniki biologiczne należące do 3 lub 4 grupy zagrożenia mogą wykonywać pracownicy uodpornieni przy użyciu dostępnych szczepionek.
Ocena ryzyka zawodowego
Czynniki biologiczne
Pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego na jakie jest lub może być narażony pracownik, uwzględniając w szczególności:
Klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych
Rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego
Informację na temat
- potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego
- choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy
- stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą
Wskazówki organów właściwej inspekcji sanitarnej, PIP oraz jednostek służby medycyny pracy
W zakładach opieki zdrowotnej i zakładach leczniczych dla zwierząt pracodawca uwzględnia ponadto:
Informację na temat potencjalnego występowania szkodliwego czynnika biologicznego u pacjenta lub zwierzęcia oraz w materiale i próbkach od nich pobranych
Zagrożenie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o którym wiadomo, że jest obecny lub którego obecność jest podejrzewana u pacjenta lub u zwierzęcia oraz w materiałach i próbkach od nich pobranych
Ryzyko wynikające z rodzaju pracy
Ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na drgania mechaniczne
Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe ze szczególnym uwzględnieniem:
Poziomu i rodzaju narażenia, łącznie z narażeniem na drgania mechaniczne przerywane i powtarzające się wstrząsy
Czasu trwania narażenia, w tym czasu pracy w godzinach nadliczbowych oraz obowiązujących u pracodawcy systemów i rozkładów czasu pracy
Wartości NDN oraz wartości progów działania dla drgań mechanicznych
Skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikających z wzajemnych oddziaływań pomiędzy hałasem i drganiami mechanicznymi
Informacji dotyczących poziomu drgań mechanicznych, dostarczanych przez producenta środków pracy
Istnienia alternatywnych środków pracy, zaprojektowanych do ograniczania drgań mechanicznych
Informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników
Dostępności środków ochrony indywidualnej przed drganiami mechanicznymi o odpowiedniej charakterystyce tłumienia
Pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z oddziaływań drgań mechanicznych na środki pracy lub miejsce pracy, takich jak zakłócenia stabilności konstrukcji lub złączy, utrudnione operowanie elementami sterowniczymi, nieprawidłowości w odczytach wskazań aparatury kontrolno-pomiarowej
Wpływu niskich temperatur i zwiększonej wilgotności na pracowników narażonych na działanie drgań mechanicznych, a szczególności drgań miejscowych
Działania organizacyjno-techniczne powinny uwzględniać:
Unikanie procesów lub metod pracy powodujących narażenie na drgania mechaniczne i zastępowaniu ich innymi, stwarzającymi mniejsze narażenia
Dobieraniu środków pracy przeznaczonych do wykonywania określonej pracy, właściwie zaprojektowanych pod względem ergonomicznym, o możliwie najniższym poziomie emisji drgań mechanicznych
Ograniczeniu narażenia na drgania mechaniczne środkami technicznymi przez stosowanie materiałów, elementów i układów izolujących i tłumiących drgania, w tym amortyzowanych siedzisk, uchwytów i rękawic antywibracyjnych
Projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczaniu stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolację od źródeł drgań mechanicznych oraz ograniczający jednoczesne oddziaływanie wielu źródeł na pracownika
Konserwowaniu środków pracy, obiektów budowlanych, urządzeń i układów izolujących i tłumiących drgania mechaniczne oraz innych środków ochrony zbiorowej
Informowaniu i szkoleniu pracowników w zakresie poprawnego i bezpiecznego posługiwania się środkami pracy
Ograniczaniu czasu i poziomu narażenia oraz liczby osób narażonych na drgania mechaniczne oraz właściwą organizację pracy, w szczególności stosowanie skróconego czasu pracy lub przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy.
Czynniki psychofizyczne
Czynniki psychofizyczne dzielimy na:
- obciążenie fizyczne (pracę fizyczną)
- obciążenie psychonerwowe
Obciążenie fizyczne organizmu człowieka wynika z czynności obsługiwania maszyn i stanowisk pracy. Możemy wyróżnić:
- obciążenie rąk, związane z czynnościami sterowania i manipulowania przedmiotami w czasie pracy, podstawowymi kryteriami obciążenia rąk są opory elementów sterowniczych i inne siły pokonywane rękami podczas operacji technologicznych oraz równomierność rozłożenia czynności na obie ręce
- obciążeniu nóg wynikające z obsługiwania elementów sterowniczych, chodzenia, przenoszenia ciężarów, pracy w pozycji stojącej.
Obciążenie fizyczne można podzielić na:
- obciążenie statyczne - wywołane długotrwałym napięciem mięśni spowodowanym utrzymywaniem przez dłuższy czas ciała lub przedmiotów w tej samej, a zwłaszcza wymuszonej pozycji
- obciążenie dynamiczne - związane jest z aktywnością ruchową podczas pracy, a jego miarą jest wartość wydatkowanej energii, czyli wydatek energetyczny - określający ilość energii zużytej przez organizm do wykonania pracy
Przykłady wykonywanych prac:
Praca lekka
Swobodna pozycja stojąca
- lekka praca ręczna (pisanie ręczne, pisanie na maszynie, rysowanie, szycie, księgowanie)
- praca dłoni i rąk (drobnymi narzędziami stolarskimi i ślusarskimi, kontrola, łączenie elementów, sortowanie lekkich materiałów
- praca rąk i nóg (prowadzenie pojazdu w warunkach normalnych, operowanie pedałem
Pozycja stojąca
- wiercenie lub toczenie małych sztuk, frezowanie, uzwajanie, skręcanie drobnej armatury za pomocą narzędzi, okresowe chodzenie z prędkością 3,5 km/h
Praca umiarkowana
- praca wykonywana dłońmi lub rękoma z napięciem mięśni (wbijanie, napełnianie)
- praca rąk i nóg (manewrowanie ciężarówką na placu budowy lub ciągnikiem)
- praca rąk i korpusu (praca wykonywana za pomocą młota pneumatycznego, łączenie pojazdów, tynkowanie, manipulowanie materiałami o średnim ciężarze, pielenie, zbieranie owoców, jarzyn, popychanie lub ciągnięcie lekkich wózków i taczek, chodzenie z prędkością od 3,5 do 5,5 km/h
Praca ciężka
- intensywna praca rąk i korpusu: transportowanie ciężkich materiałów, szuflowanie, praca młotem, struganie lub piłowanie, szlifowanie, rzeźbienie twardego drewna, koszenie ręczne, kopanie, chodzenie z prędkością od 5,5 do 7 km/h
- popychanie lub ciągnięcie mocno obciążonego ręcznego wózka lub taczek, układanie bloków betonowych
Praca bardzo ciężka
- bardzo intensywna praca wykonywana w tempie bliskim maksymalnemu, praca siekierą, szuflą, wchodzenie po schodach, pochylni lub drabinie, szybkie chodzenie małymi krokami, bieganie, chodzenie z prędkością powyżej 7 km/powyżej
Podnoszenie ciężaru - polega na jego przemieszczaniu z niższego poziomu na wyższy w płaszczyźnie pionowej
Dźwiganie ciężaru - polega na jego podniesieniu i jednoczesnym przemieszczeniu na odległość maksymalnie 2 m, dźwiganie ciężaru na odległość większą od 2 m należy traktować jako podnoszenie i przenoszenie ciężaru
Zasady prawidłowego przenoszenia ciężarów:
- trzymać ciężar tak blisko ciała jak to tylko jest możliwe
- podnosić w zakresie wysokości od dłoni do barków, jeśli ciężar znajduje się poniżej wysokości, na jakiej znajdują się dłonie, należy zastosować odpowiednie pętle, uprząż lub hak
- starać się utrzymywać ciężar w rękach jak najkrócej
- unikać dużej częstotliwości podnoszenia (szybkie tempo)
- podczas podnoszenia minimalizować ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia)
- należy unikać dużych obiektów, które wykraczają poza zasięg rąk oraz ograniczają widzenie
- unikać podnoszenia obiektów z przemieszczającym się środkiem ciężkości
- przenosić ciężar na opuszczanych rękach, dźwiganie ciężaru przy zgiętych w stawie łokciowym rękach zwiększa dwukrotnie obciążenie zaangażowanych mięśni
Obciążenie psychiczne
Obciążenie psychiczne związane z wykonywaniem zadań wynika przede wszystkim :
Ze sposobu i warunków odbierania informacji, na co wpływają:
- cechy przestrzeni wizualnej (rozmieszczenie elementów obserwacji, widoczność)
- jakość elementów informacji
- jakość oświetlenia
- możliwość pomyłek w odbiorze informacji i ich konsekwencji
Z warunków podejmowania decyzji:
- ilości i stopni skomplikowania informacji poprzedzających decyzje
- alternatyw - dróg wyboru
- konsekwencji błędnych decyzji
Ze sposobu i warunków wykonywania czynności:
- cech przestrzeni operacyjnej
- jakości elementów sterowania
- rytmu pracy narzuconego przez maszynę lub proces technologiczny
- warunków materialnych utrudniających czynności
- możliwości popełnienia błędu i wynikających z tego konsekwencji
Przeciążenie lub niedociążenie psychiki zaburza przebieg procesów psychicznych i wywołuje niekorzystne następstwa.
Przeciążenie psychiki - nadmierna aktywność całej psychiki lub pewnych jej funkcji przez dłuższy okres zmiany roboczej. Najczęściej wywoływane przez wadliwą konstrukcję obsługiwanego urządzenia lub niewłaściwie zaprojektowany proces technologiczny.
Niedociążenie psychiki - ograniczenie pracy człowieka związane najczęściej z procesem automatyzowania maszyn, urządzeń i procesów technologicznych co powoduje osłabienie aktywności psychicznej przy równoczesnej konieczności czuwania.
W celu zapobieżenia powstaniu u pracownika zbytniego obciążenia psychicznego powinny być spełnione następujące wymagania dot.:
Sposobu i warunków odbieranych informacji
- wszystkie elementy informacji wzrokowej bezpośredniej i pośredniej muszą znajdować się w stożku widzenia 60º przy uwzględnieniu pozycji zajmowanej przez człowieka podczas pracy
- elementy obserwacji wyjątkowo ważne z punktu widzenia dokładności i szybkości postrzegania powinny znajdować się w centralnym polu widzenia
- elementy obserwacji w zależności od wielkości muszą znajdować się w odległości umożliwiającej dokładne rozpoznanie
- urządzenia wzrokowej informacji pośredniej (wskaźniki, skale, symbole, napisy) muszą być łatwe do wyróżnienia z tła
- urządzenia wzrokowej informacji pośredniej muszą się różnić od siebie, aby można je było łatwo zidentyfikować
- urządzenia wzrokowej informacji pośredniej powinny być zgrupowane logicznie i w sposób ułatwiający powstawanie nawyku
- informacja pośrednia musi być nadawana zawsze w ten sam sposób np. wyłącznik awaryjny musi być koloru czerwonego
- informacji powinna być podawana w sposób przyciągajmy uwagę np. przy wykorzystaniu barwy
- czas prezentacji sygnału oraz czas przeznaczony na obserwację musi być wystarczający do zrozumienia treści
- liczba sygnałów odbieranych jednocześnie nie może przekraczać 6
- czas przerw miedzy prezentacją kolejnych sygnałów musi być wystarczający do przetworzenia informacji poprzedniej lub podsumowania informacji, które razem ułatwiają podjecie prawidłowej decyzji
Warunków podejmowania decyzji
- dostępność elementów obsługi w strefie operacyjnej i możliwość prawidłowej manipulacji
- logika grupowania elementów sterowniczych (ważność, kolejność, częstość, powiązanie ze źródłem informacji)
- łatwość rozróżniania i identyfikacji elementów obsługi
- łatwość rozróżniania dotykiem stanu elementu sterowniczego np. położenia
- opór urządzeń odpowiadających optymalnym wartościom sił pokonanie, wyczuwanie
Sposobu i warunków wykonywania czynności
- tempo obsługi nie powinno przekraczać normalnego rytmu czynności ruchowych
- wykonanie czynności nie powinno utrudniać odbierania informacji
- powinien być zapewniony czas na kontrolę własnych czynności
czynności powinny być tak zorganizowane aby ułatwiały powstawanie nawyków ruchowych i uwzględniały stereotypy występujące w danej populacji
Ochrona pracy młodocianych
Wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy pracach zagrażających prawidłowemu rozwojowi psychicznemu:
Prace przy których mógłby być zagrożony dalszy prawidłowy rozwój psychiczny młodocianych
- prace związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów alkoholowych, alkoholowych tym obsługa konsumentów w zakładach gastronomicznych
- prace związane z produkcją, sprzedażą i reklamą wyrobów tytoniowych
- prace związane z ubojem i obróbką poubojową zwierząt
- obsługa zakładów kąpielowych i łaźni
- prace przy sztucznym unasiennianiu zwierząt
- prace w szpitalach dla psychicznie i nerwowo chorych
Prace w warunkach mogących stanowić nadmierne obciążenie psychiczne, np. wymagające odbioru i przetwarzania dużej liczby lub szybko po sobie następujących informacji i podejmowania decyzji mogących spowodować groźne następstwa, szczególnie w sytuacjach przymusu czasowego, w tym związane z obsługą urządzeń sterowniczych
Prace wymuszone przez rytm pracy maszyn i wynagradzane w zależności od osiąganych rezultatów
Prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych, pensjonatach i hotelach
Udział w występach tancerzy w zakładach gastronomicznych
Prace szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet
Dla kobiet w ciąży i w okresie karmienia:
- prace w wymuszonym rytmie pracy np. na taśmie
- prace wewnątrz zbiorników i kanałów
- prace stwarzające ryzyko ciężkiego urazu fizycznego i psychicznego np. gaszenie pożarów, udział w akacjach ratownictwa chemicznego, usuwania skutków awarii, prace z materiałami wybuchowymi, prace przy uboju zwierząt hodowlanych oraz przy obsłudze rozpłodników
Ryzyko zawodowe - wstęp
- harmonizacja przepisów prawa polskiego z wymaganiami unijnymi, dyrektywa ramowa 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy
- zapisy dotyczące ryzyka zawodowego wprowadzono do Kodeksu pracy w 1991 r. pierwszy zapis na temat ryzyka zawodowego zawierał się w jednym zdaniu w art. 215 kodeksu pracy: „Zakład pracy zobowiązany jest do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą.”
Po nowelizacji w 1996 r. pracodawca został zobowiązany do:
oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko (art. 226 pkt 1);
informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226, pkt 2);
ponadto, do stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą (art. 227 § 1);
oraz konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczących oceny ryzyka zawodowego przy wykonywaniu określonych prac (art. 23711a § 1 pkt 2).
- definicja ryzyka zawodowego zawarta jest w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy:
Ryzyko zawodowe - to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty - np. niekorzystne skutki zdrowotne, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
- zagrożenia zawodowe - to stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę
-ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się dla wykonywanych prac w zakładzie, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, szkodliwych czynników biologicznych oraz zmianie organizacji pracy, pod uwagę bierze się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac
- pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, przede wszystkim przez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych środków profilaktycznych, a także informowania i szkolenia pracowników
- zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom jest podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego
-zasady odnoszące się do sposobów zapewnienia bezpieczeństwa pracującym i ograniczania ryzyka zawodowego,
przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego,
likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania,
dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika - odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn, narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy - z uwzględnieniem zmniejszania uciążliwości pracy (to podejście definiuje ergonomię),
stosowanie nowych rozwiązań technicznych,
zastępowanie niebezpiecznych proc. technologicznych, urządzeń, substancji - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi
nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej,
instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
- istnieje grupa czynników, dla których ustawodawca opracował szczegółowe wymagania oceny ryzyka z nimi związanego. Do czynników tych należą:
czynniki chemiczne,
hałas i drgania mechaniczne,
ręczne prace transportowe,
czynniki biologiczne.
- kryteria oceny ryzyka zawodowego, według których powinna być przeprowadzona, są uzależnione od pracodawcy oraz stosowanej w zakładzie technologii