SOCJOTECHNIKI POLITYCZNE

• Polityka jako gra

U źródeł analogii polityki do gry znajduje się potrzeba traktowania polityki w kategorii umowności. Uznanie polityki za grę pozwala dostrzec w niej pewne reguły, które determinują sposoby działania w polityce.

Umowność polityki wyraża się w deklarowaniu równości obywateli. Jest to deklaracja ideowa, bo w przyrodzie nie ma równości. W przyrodzie istnieją osobniki najsilniejsze lub najsprytniejsze. W polityce równość polega na podporządkowaniu się obywateli do konkretnego celu.

• I. GRA SCENICZNA - role polityczne, scena, aktorzy, kulisy polityczne. Jest to kategoria metodologiczna, służy badaniu polityki.

1) Role polityczne - życie społeczne może być pojmowane jako konfiguracja różnych ról społecznych; społeczeństwo to różne role, które wykonujemy. Spośród ról społecznych wyodrębniamy role polityczne, które cechuje:

• Większa świadomość przyjmowania, czyli ważenie korzyści i braku korzyści; rola polityczna nie może być narzucona, jej wybór jest świadomy.

• Specyficzne motywacje, które towarzyszą przyjmowaniu tych ról; wg Alfreda Adlera to tzw. potrzeby mocy: p. hiperdominacji (władzy), p. hipergratyfikacji (majątku), p. hiperakceptacji (sławy); potrzeba to stan niezredukowanego napięcia - zaspokojenie potrzeby to zmniejszenie tego napięcia; jednak potrzeba społeczna nie jest łatwa do zaspokajania.

• Ograniczona do tych ról dostępność - zawsze jest więcej chętnych do pełnienia tych ról niż ról jest w rzeczywistości.

Kto odtwarza role polityczne? Aktorzy, choć nie tylko... W polityce często wykorzystuje się harcowników, czyli osoby, które pojedynkują się dla sławy, przyciągają uwagę mediów, a w rzeczywistości ich wpływ na politykę jest znikomy.

2) Scena polityczna zawiera w sobie paradoks - interesuje nas bardzo to, co dzieje się za kulisami; politykę „dla mass” obserwujemy w mediach, obszar zza kulis politycy najchętniej pozostawiliby w ukryciu, a to jest prawdziwa polityka.

Społeczeństwo nie chwali profesjonalistów, woli amatorów, którzy proponują drogę na skróty. W sytuacjach destabilizacji czy kryzysu większe poparcie otrzymują amatorzy.

3) Aktorzy polityczni - realizują dwa sprzeczne cele: politykę i przypasowanie do widowni. Efektywność kłóci się z efektownością. Kaprys widowni (zmasowanego oddziaływania komercyjnego) może całkowicie zmienić skład sceny politycznej. Ma miejsce kreowanie wizerunku politycznego na potrzeby oczekiwań elektoratu.

Koffman - twórca interwencjonizmu społecznego (interakcji) - uważa że, człowiek stara się kontrolować sposób, w jaki postrzegają go inni.

Dla polityków motywacja ta jest jeszcze silniejsza, bo od tego jak postrzega ich widownia zależy ich polityczny byt.

Demokracja to system zorganizowanej niepewności, stopień niepewności wzrasta, gdy polityka oddala się od kooperacyjnego stylu.

4) Widownia - ma do odegrania rolę różnicującą ważność sztuki, chodzi o poparcie dla granej sztuki, dla całej sceny politycznej. Bez widowni sztuka nie ma sensu.

Wg Pareto sztuka rządzenia polega na osiąganiu korzyści z uczuć pewnych ludzi. Nie należy tworzyć czy niwelować emocji, ale podciągnąć wydarzenia na scenie politycznej pod istniejące już emocje.

Oddziaływanie na emocje jest o wiele bardziej skuteczne niż oddziaływanie na intelekt.

Zgodnie z teorią rezyduy i derywacji wystarczy, że wyborca pokocha danego polityka, powód tej „miłości” wyjaśni sobie sam.

W systemach totalitarnych zdobywa się inne emocje innymi sposobami, nie ma w nich wyboru. Chodzi o emocje: strachu i lęku, z drugiej strony entuzjazmu i podziwu.

Naszą rolę w polityce oddaje analogia do zwierząt pociągowych (muł, osioł) - dajemy poparcie, ale nie mamy wpływu na kierunek jazdy.

II. GRA RYWALIZACYJNA

1) Chodzi o taką analogię polityki do gry, w której ważna jest zespołowość.

D. Istom - aby system polityczny mógł funkcjonować w sposób trwały i efektywny, musi mieć oparcie w trzech elementach (obiektach):

• Wspólnota polityczna - społeczna akceptacja rozwiązywania problemów na drodze niesiłowej; chęć uczestniczenia w pewnej wspólnej grze; rozstrzyganie decyzji na podstawie umowy symbolicznej.

• Ustrój polityczny - reguły gry politycznej, które muszą być akceptowane przez większość; główna reguła określa, jak mają być rozstrzygane konflikty (w demokracji reguła większości).

• Rząd - w polityce pojmowany jako rywalizacja złożona; osiągnięcie rządów jest celem gry politycznej, z drugiej strony rząd sprawuje funkcję arbitra, ponieważ dzieli pomiędzy grupy społeczne określone dobra.

2) Celem gry politycznej jest:

• zdobycie pozycji władczej; pozycji dystrybutora dóbr;

• sprawowanie kontroli nad aparatem przymusu;

• stanie się „ języczkiem u wagi”, np. samo znalezienie się w parlamencie;

3) Zawodnicy - elity sprawujące władzę.

Kryteria kooptacji do elit politycznych:

• elity zintegrowane normatywnie - wysoki stopień zintegrowania i normatywnego konsensusu w kooperacji; starają się unikać istotnych kwestii w swych rywalizacji;

• elity zfragmentaryzowane - niewielki stopień uzgodnień normatywnych, nie ma jeszcze zgody co do podstawowych reguł gry, a istniejący system traktowany jest jako narzędzie zaspokajania interesów grupy dominującej; polityka jako gra brutalna; zaufanie ograniczone; ( w Polsce!); Tocząca się rywalizacja doprowadza do stopniowego normalizowania pewnych reguł, stabilizacji. Taki mecz przestaje być gwałtowny, staje się meczem towarzyskim, przekształca się w scenę polityczną.

• Elity zintegrowane ideologicznie - elity charakterystyczne dla systemów niealternatywnych; walka o władzę, ale bez różnic ideowych.

Skład tych elit jest otwarty; w demokracjach widzowie mogą żądać wprowadzenia zupełnie nowych osób.

4) Pole rywalizacji: obszar rywalizacji wyznaczony jest politycznym charakterem zjawisk, które obejmuje; granice tego obszaru wyznaczane są przez normy prawne, ale bardziej przez realia polityczne, co powoduje, że obszar ten gwałtownie może się zmieniać, powiększać. W totalitarnych systemach obszar rywalizacji może być bardzo szeroki (do osobistych spraw obywateli), w ustabilizowanych demokracjach jest on bardzo wąski.

5) Zasady gry:

• Zasada, która mówi, że należy przestrzegać zasad;

• Zasada fair play (choć w polityce jest to zasada ograniczona);

• Moralność a polityka (ci, którzy uważali, że polityka powinna być podporządkowana moralności, zwani byli naiwnymi; ci, którzy uznawali politykę bez moralności, byli cynikami);

• Skuteczność polityczna; dobro państwa;

T. D. Smith - uczciwy człowiek nie może poświęcać swoich zasad, gdyż podważałoby to jego szacunek do siebie jako dobrego obywatela, musi więc mieć ludzi, którzy zawodowo będą poświęcać swoje zasady, by on mógł korzystać z kompromisów, jakie oni zawarli; Faul wykracza poza reguły gry politycznej, ale brutalność gry może być zgodna z jej zasadami.

• III. TECHNIKI GRY POLITYCZNEJ

Nakłanianie, manipulacja, przymus.

1) Nakłanianie:

Perswazja i dyskusja. Efekty z nakłaniania są trwałe, jeśli odwołują się nie tylko do rozumu, ale i do emocji. Wymaga czasu i znacznej zgodności celów sytemu sterującego i potrzeb sytemu sterowanego.

Perswazja:

• Apelowanie (o zajęcie określonego stanowiska)

• Sugerowanie (pożądanych zachowań)

• Uzasadnienie (słusznie głoszonych poglądów)

Dyskusja:

• Jest symboliczną formą walki;

• Wzbudza szacunek dla rywalizacji politycznej;

Gra polityczna ze swej natury oparta jest na żądzy władzy, ale trzeba tę grę uszlachetniać za pomocą idealizacji.

K. Schmidt - kiedy wszystkie argumenty zostały wykorzystane, pozostaje głosowanie, po którym i tak wola większości zostanie narzucona mniejszości.

2) Manipulacje:

Jest stałym elementem gry politycznej (scenicznej i rywalizacyjnej).

• W grze scenicznej - manipulacja wizerunkiem polityków. W demokracji nie znamy polityków, tylko ich wykreowane wizerunki; przestajemy odróżniać rzeczywisty świat polityki od tego wykreowanego, uwarunkowane jest to naszymi emocjami.

• W grze rywalizacyjnej - manipulacja związana jest głównie z relacją między konkurentami. Manipulacja w tym wymiarze niekoniecznie jest czyms negatywnym, staje się elementem gry.

Rodzaje manipulacji politycznej:

1. Ukrywanie prawdziwych celów politycznych pod osłoną innych - łatwiej uzyskujących akceptację, np. masowe zwolnienia pod hasłem oszczędności.

2. Wytwarzanie w świadomości systemów sterownych stanów psychicznych mających wyzwalać akceptację dla określonych działań systemu sterującego, np. wywoływanie stanu lęku po to, by wywołać zgodę na określone działania.

3. Kreowanie obrazów rzeczywistości mających ukryć stany faktyczne; wizja propagowana, np. propaganda sukcesu - „jesteśmy najlepsi, nasze państwo jest w dziesiątce najlepiej rozwiniętych krajów świata”.

4. Kreowanie ideałów wizerunków politycznych czy partii politycznych przy jednoczesnym wyszukiwaniu wad przeciwników.

5. Manipulacje językowe: zwykle są środkiem w/w manipulacji, mogą też stanowić odrębny element, np. w tworzeniu programów politycznych, programów wyborczych.

6. Manipulacje polityczne zachodzące w sferze interpretacji prawa, np. działanie na granicy prawa, wykorzystywanie luk prawnych, falandyzacja prawa.

Manipulacja a kłamstwa w polityce:

W krajach demokratycznych kampania wyborcza jest czasem, kiedy politycy mogą podawać informacje nieprawdziwe lub półprawdziwe, ale nie wiąże się to z większymi konsekwencjami. Nie można traktować poważnie słów wypowiadanych w czasie kampanii wyborczej.

Kłamstwa polityczne:

1. mobilizacyjne - mają wzmocnić pozycję naszego kandydata, np. obietnice bez pokrycia;

2. demobilizacyjne - mają osłabić pozycję rywala, np. oszczerstwa;

Kłamstwo leży u podstaw systemu społecznego.

H. Arent - jest to kłamstwo zorganizowane.

• 3) Socjotechnika przymusu

Socjalizacja - reprodukcja prosta.

Socjotechnika - rozszerzona reprodukcja porządku społecznego.

PRZYMUS jest elementem, który służy reprodukcji społecznej

- jako zalegalizowana przemoc; jego istotą jest zwalczanie; jest to element eliminacji przemocą; państwo dysponuje przymusem, który narusza prawa i wolności jednostki;

• rozwój społeczny doprowadził do wytworzenia aparatu legalnego przymusu, który miał służyć do walki z przemocą; miało to chronić przed czynieniem krzywdy fizycznej i psychicznej;

• korzystanie z wolności w realizowaniu legalnego przymusu może prowadzić do wypaczeń, nadużyć;

• nie ma przymusu nadużytego - jest to już przemoc;

• zabezpieczenia przed nadużyciami: instancyjność, równość wobec prawa;

• !!! konieczne było zaakceptowanie stosowania wobec nas legalnego przymusu;

Przymus jako instrument władzy państwowej (od pewnego momentu władzy społecznej) nad jednostkami.

Wg M. Fuko:

Forma przymusu	Mechanizm socjotechniczny
Kaźń	Intensyfikacja lęku
Karanie przez pozbawienie wolności	Sytuacja deprywacyjna
Dyscyplinowanie	Warunkowanie

KAŹŃ - INTENSYFIKACJA LĘKU

Intensyfikacja lęku jest częstym elementem podporządkowania ludzi i występuje w każdym systemie społecznym i politycznym. Bardziej widoczny w systemie totalitarnym, w demokracji jest głębiej ukryty w procesie socjalizacji.

a)Kaźń - surowa, okrutna, publiczna kara, mająca charakter egzekucji; nie była to tylko kara cielesna, nie tylko kara dla skazańca, ale rytuał, który miał służyć demonstrowaniu każącej ręki władzy. Chodziło o pokazanie potęgi władzy. Ekspresja cierpienia była najbardziej istotną cechą kaźni. Kaźń miała odstraszyć innych od możliwości łamania prawa.

Ukryte kaźnie miały miejsce, gdy dotyczyły osób szlachetnie urodzonych

Kaźń była określana mianem kary adekwatnej do popełnionej zbrodni. Kat występował jako urzędnik państwowy. Sentencja wyroku.

Z czasem prawo w swoim aspekcie prewencyjnym przejmowało zadania wywoływania przestrachu. Intensyfikacja lęku poprzez zorganizowane, zadministrowane prawo.

b) Karanie przez pozbawianie wolności - sprowadza się do wykorzystywania mechanizmu deprywacji sytuacyjnej, która polega na odebraniu przedmiotowi sterowanemu możliwości zaspokojenia potrzeb, następnie wskazuje się, jakie postawy i zachowania powodują odzyskanie wolności (np. więzienie odbiera prywatność, możliwość spędzania czasu wg własnych potrzeb czy kontaktów ze światem zewn.; więźniowie dowiadują się, jak powinni się zachować, aby powiększać obszar swej wolności);

-odebranie czegoś i pokazanie, jak można to odzyskać;

-odizolowanie;

-mechanizm ten polega na zwracaniu odebranych rzeczy, a nie na nagradzaniu;

W sytuacji tej władza w pewien sposób zanika, o karze decyduje sąd - przestajemy wiązać karanie z władzą.

c) Dyscyplinowanie, czyli socjotechniczne uwarunkowywanie.

Stosowanie przymusu odchodzi od jawności i spektakularności. Stosowanie kontroli programującej pojawiło się, kiedy pojawiły się instrumenty umożliwiające wywieranie wpływu społecznego - media masowe.

E. Aronson - człowiek współczesny żyje w epoce masowej perswazji.

Media uczestniczą w procesie nadawania nam pożądanego obrazu rzeczywistości, co jest zgodne z normą, a co poza nią wykracza. Media wykorzystują kryterium odmienności w selekcji przekazywanych informacji.

Skuteczność dyscypliny zależna jest od przeniknięcia społeczeństwa przez instytucje, które mają gwarantować sprawność i wszechobecność mechanizmów uwarunkowywania.

• Władza oparta na uwarunkowywaniu ma charakter łańcucha, jednostki znajdujące się w obrębie systemu, który powoduje, że podlegają dyscyplinowaniu władzy, z drugiej strony ją współtworzą. Sędzią normatywu mogą być jednostki nawet z najniższych szczebli układu społecznego.

Przymus symboliczny - jego celem jest narzucenie jednostce określonego wzorca wartości, , zgodnie z którym będzie postrzegać i oceniać otaczającą rzeczywistość.

Przy głębokim zinternalizowaniu przekazywanych ideałów i norm można wyeliminować modele życia niezgodne ze społecznym normatywem.

IV. Legitymizacja władzy w systemie totalitarnym.

Każda władza dąży do legitymizacji; także władza totalitarna, tylko musi odwoływać się innych form.

D. Beetham - wskazuje na trzy poziomy legitymizacji władzy. Legitymizacja na jednym poziomie nie przesądza o legitymizacji na innym poziomie.

1. Poziom reguł - zdolność pozyskiwania władzy i sprawowania władzy z zasadami, które w sposób mniej lub bardziej formalny określają ten proces.

2. Poziom przekonań - reguły muszą być akceptowane przez społeczeństwo;

3. Poziom zachowań społecznych - władza jest legitymizowana poprzez pewne powtarzające się zachowania społeczne, np.: udział w wyborach (poparcie wyborcze), manifestacjach, wiecach, przysięgach itp. (poparcie mobilizacyjne). Poparcie wyborcze w warunkach demokratycznych ma większe znaczenie, w warunkach totalitarnych ważne jest poparcie mobilizacyjne (kryterium frekwencji wyborczej).

Władza totalitarna kładzie największy nacisk na trzeci poziom, celem jej jest permanentna mobilizacja mas, aby była ona możliwa stosuje się szereg działań socjotechnicznych (skierowanych na zmiany u podstaw społecznych) i propagandowych (określone zachowania).

Kłamstwo zorganizowane - leży u podstaw ideologicznego systemu totalitarnego. System zbudowany na kłamstwie, jest skażony kłamstwem. Kłamstwo ma służyć mobilizacji poparcia dla wodza, dla władzy. Pseudorzeczywistość.

- Kłamstwo ma stanowić przydatną, racjonalizującą podstawę, na której można wspierać władzę totalitarną.

- Jednostka w systemie totalitarnym chce dać się uwieść kłamstwu, ponieważ podporządkowuje się tej pseodorzeczywistości, ratuje swoją godność, bo za kłamstwem stoi już tylko przemoc.

- Fenomen kłamstwa w systemie totalitarnym nie polega na tym, że władza kłamie, tylko na tym, że społeczeństwo przyjmuje kłamstwo za prawdę.

- Aby dać się uwieść kłamstwu, musi to kłamstwo spełniać pewne cechy; pseudorzeczywistość musi być piękniejsza od zwykłej rzeczywistości.

• EMOCJE - podmiot władzy stara się zwykle inicjować i podtrzymywać dwie grupy biegunowe emocji:

1. entuzjazm dla linii politycznej władzy, miłość do przywódcy, do partii, entuzjazm dla przeobrażeń społeczno - ekonomicznych;

2. strach, agresja, nienawiść

Kreowanie pozytywnych uczyć, utrzymywanie świadomości słusznych czynów władcy, władzy.

• PREZENTACJA POLITYKI w sposób spektakularny i widowiskowy; tworzenie nowego kanonu wartości etycznych, estetycznych

• W systemie totalitarnym media zostały podporządkowane jednemu celowi: skonsolidowaniu społeczeństwa wokół wartości, które nie podlegają dyskusji.

Grupy determinantów dzielimy na:

• czynniki pozaracjonalne (nie dają się zdefiniować racjonalnie, są irracjonalne

• czynniki racjonalne;

• Postawa składa się z trzech komponentów:

• element poznawczy (wiedza dotyczy przedmiotu postawy);

• element emocjonalny (pozytywny lub negatywny);

• dyspozycja do zachowań;

DETERMINANTY POZARACJONALNE:

Emocje - zgadzamy się z tym, że swej mowie (?) ludzie kierują się czynnikami emocjonalnymi, jednocześnie uważamy, że ta zasada nie odnosi się do nas samych - niechętnie przyznajemy się do działania czynników pozaracjonalnych na kreowanie naszych postaw. Emocjom można ulegać tylko w określonych dziedzinach życia, pozostałe dziedziny wymagają kierowania się czynnikami racjonalnymi.

Człowiek jest istotą emocjonalną (czynnik racjonalny pojawił się dużo później). Są dziedziny, w których emocje bywają wyjątkowo złym doradcą. Te obszary podlegają często działaniom socjotechnicznym.

Pareto - rezyduy (uczucia) i derywacje (wyjaśnienie, systemy idei, logiczność) - podkreśla zdeterminowanie człowieka przez jego niezmienna naturę. Ludzi różni od zwierząt nie tyle motywacja działań, co tendencja do ich usprawiedliwiania i wyjaśniania.

Derywacje - skłonność ludzka, żeby wszystkiemu, co robią w życiu społecznym, nadać jakieś uzasadnienie.

• Mity, stereotypy, symbole

Georges Sorel - mity to nie tylko wyobrażenie przyszłości, lecz również pewien program działania; nawet jeśli w sposób oczywisty są irracjonalne, mogą motywować nas do działania, mogą być czynnikiem konstytutywnym wielkich społecznych przemian. Mit zawsze łączy to, co człowiek wie z tym, w co wierzy. Jeśli człowiek w coś wierzy, to nie jest w stanie zakwestionować poglądów, które te wiarę konstytuują.

FUNKCJE MITÓW:

1. Identyfikacyjno - integracyjna = pozwala odnaleźć w micie wartości i pozwala łączyć je z ludźmi, którzy wyznają podobne mity do naszych. Jeżeli ludzie wierzą w podobne mity, to wierzą w te same wartości.

2. Poznawcza = pozwala uprościć obraz rzeczywistości, utworzenie obrazu czarno - białego, o jednoznacznie zarysowanych wartościach, silnie nacechowanego emocjonalnie.

3.Kompresacyjna = celem jej jest dostarczenie wartości i informacji, których w danym czasie historycznym nam najbardziej brakuje; mity odnoszą się do przeszłości, a dowartościowują współczesność. Np.: „Trylogia” - ku pokrzepieniu serc.

Mity integrują ludzi wokół danej wartości. Są użyteczne - racjonalne.

Mity retrospektywne - Trylogia; typowe dla konserwatywnych i prawicowych ugrupowań politycznych; powrót do przeszłości - remedium.

Mity prospektywne - odnoszą się do przyszłości; ziemia obiecana, do której trzeba zmierzać; typowe dla ugrupowań liberalnych i prawicowych.

• Czynniki racjonalne kształtowania postaw

Teoria racjonalnego wyboru - podstawowe założenia:

1. jednostki dokonują wyboru samodzielnie, kierują się własnym rozumem

2. jednostki podejmują decyzje o swoich wyborach dążąc do założonych celów na podstawie własnych preferencji; są w stanie zrealizować postulat konsekwencji

3. preferencje jednostek są spójne, w miarę stabilne, pewne nasze działania są konsekwencją wcześniejszych decyzji

4. jednostki posiadają wiedze na temat dostępnych możliwości oraz konsekwencji podjęcia określonych decyzji, a zatem w wyborze opcji działań i decyzji kierują się racjonalnością metodologiczną

5. jednostki wybierają zgodnie z ograniczanymi regułami wyboru, co pomniejsza ich swobodę, ale nie musi oznaczać irracjonalności.

Racjonalności instrumentalne:

Racjonalność subiektywna - człowiek nie rozwiązuje problemów, tylko rozwiązuje subiektywne wyobrażenie problemu

Racjonalność rzeczowa - dana nam post factum; po podjęciu decyzji i wdrożeniu jej w życie wiemy czy postąpiliśmy słusznie czy nie

Racjonalność metodologiczna - efekt kalkulacji intelektualnej, która jest efektem wiedzy, którą posiadamy

• KRYTYKA TEORII

► grupa, która panuje politycznie i ekonomicznie może zawężać opcje wyboru tylko do takich, z których każda może być przez tę grupę zaakceptowana

(Zbyszko Melosik) Możliwości jednostki w kwestii podejmowania decyzji w kwestii wolności mają charakter z góry zdeterminowany siecią układów. Człowiek wchodzi w układ i ma możliwość dokonywania wyborów między opcjami. Każdy wybór stwarza nowy układ wyborów, ale jednostka nie może tworzyć układów (są one wcześniej jednostki zaplanowane - wybory)

Kreacja ograniczona - jednostka uważa, że dokonuje wyboru, ale jest to błędne myślenie

►założenia tej teorii są w opozycji do teorii ról społecznych - zachowania człowieka powinny być rozpatrywane jako konsekwencja zinternacjonalizowanych norm społecznych niż racjonalności jednostki. Wiele wyborów wynika z tradycji, przyjętych stereotypów przywiązania do symboli, czyli elementów porządku społecznego reprodukowanego w procesie socjalizacji i socjotechniki.

►związany z koncepcją ograniczonej racjonalności Simona - człowiek nie dąży do wybory optymalnej opcji działania zadowalając się zazwyczaj pierwszą satysfakcjonującą.

Podejmujący decyzję o określonym zachowaniu konstruuje uproszczony model rzeczywistości tak, aby przyjęty przez niego wariant zachowania wydawał się racjonalny z punktu widzenia tego modelu.

Koncepcje organizuje się poprzez upraszczanie ilości i jakości ocen. Często nie potrafimy uporządkować własnych preferencji celu. Często nie badamy wszystkich opcji biorąc pod uwagę pierwszą zadowalającą („pierwsza myśl jest najlepsza”).

Szukanie opcji optymalnej pod każdym względem mogło być IRRACJONALNE. Trzeba zaprzestać i podjąć decyzje nawet jeśli jakiejś opcji nie rozpatrzyliśmy.

W dokonywaniu wyborów pomagają nam EMOCJE.

Czasami odejście od poszukiwania opcji optymalnej jest RACJONALNE.

►nie poszukiwanie od razu wariantu optymalnego, ale stosowanie gałęziowej metody podejmowania decyzji.

W stabilnych demokracjach podmioty podejmujące decyzje rzadko kiedy starają się osiągnąć założony cel na zasadzie jednej decyzji, ponieważ społeczny koszt takiej pierwszej decyzji mógłby być zbyt wysoki.

Taki model podejmowania decyzji stosuje się w systemach obarczanych wizją, w systemach totalitarnych, mających wizję, nie liczących się ze społeczeństwem.

• V. Socjotechnika demokracji liberalnej

W demokracji władza jest legitymowana wolą większości społeczeństwa. Jeśli społeczeństwo nie bierze udziału w wyborach (biernie delegitymizuje) może dojść do wyłonienia się niekontrolowanej grupy rządzącej, negatywnej reakcji przywódców.

Przyciąganie obywateli do procesów decyzyjnych → cel socjotechniki demokracji liberalnej (partycypacja społeczna).

• Odmienne tezy od potrzeby partycypacji politycznej:

1. świat całkowicie zdemokratyzowany byłby niemożliwy do rządzenia ze względu na nieefektywność procesu decyzyjnego

2. liberalizm dąży do ograniczania sfery politycznej i zmniejszania odpowiedzialności obywateli za nią. Wszelki nacisk na partycypacje powoduje wzrost znaczenia tego co polityczne, a odejście od ekonomiki (tego, co dla liberałów najważniejsze).

3. Życie polityczne nie jest najważniejszym obszarem naszej egzystencji. Ważniejsze jest życie rodzinne, wspólnotowe, religia, sztuka

Antynomie (sprzeczności) współczesnej demokracji liberalnej:

• system liberalnej demokracji wymaga aktywności obywatelskiej jednostki stojąc jednocześnie na straży wolności od zajmowania konkretnego stanowiska

• sprzeczność między wolnością a odpowiedzialnością (liberalność = wolność =/= demokracja = odpowiedzialność).

Realizacja celu demokracji liberalnej - przywiązywanie mas do pewnych wartości (system demokratyczny jest najlepszy z istniejących).

1. Zagrożeniem wobec partycypacji politycznej może być odejście wyborcy od wniosku, że jego pojedynczy głos nie będzie miał żadnego znaczenia.

Postawa RACJONALNA - jeśli ludzie nie będą partycypować w wyborach to demokracja się załamie - ludzie nie chodzą na wybory, nie poświęcają czasu, a czerpią korzyści z wyniku wyborów.

Liberalny system demokratyczny jest dużo łatwiej zaakceptować niż obojętność wobec polityki.

2. Model społeczeństwa demokracji liberalnej

Model społeczeństwa demokracji liberalnej można pojmować jako konsekwencji zinternalizowania podstawowych wartości leżących u fundamentów tego systemu, np.:

1. indywidualizm

2. poszanowanie własności prywatnej

3. koncentracja własności w sferze ekonomicznej

4. pochwała przedsiębiorczości w związku z gromadzeniem dóbr materialnych

5. akceptacja polityki pojmowanej jako sztuka kooperacyjna

Martin - od czasu pierwszej rewolucji przemysłowej, rewolucji francuskiej żyjemy z coraz większym pośpiechu. Zmiany zachodzą tak szybko, że nie mamy możliwości dostosowania się do nich

Konsumpcyjny wyścig o nieoznaczonym dystansie - czyli model życia tego społeczeństwa można traktować jako akceptację, że chcemy się ścigać;

Klaus Offe - u podstaw do systemu państwa dobrobytu leży założenie, że aktywność jednostek powinna koncentrować się wokół pracy i konsumpcji. Te sfery powinny absorbować energię i aspiracje jednostek. Alternatywa wobec tego modelu życia powinna być eliminowana.

3. Upodabnianie się zachowań politycznych do zachowań ekonomicznych (kolejny cel demokracji liberalnej).

Motywacje do działania utożsamia się z interesem, czyli działanie bezinteresowne = działanie bezsensowne.

Wtedy polityka jest tylko przetargiem, następuje sekularyzacja kultury politycznej. Polityka jest sferą różnych transakcji. Polityka adaptuje mechanizmy rynkowe, bo musi dotrzeć z przekazem do wyborców

↕

skutek: rozwój marketingu politycznego

4. Kształtowanie integracji społecznej i kreowanie konsensusu (kolejny cel)

Rywalizacje spornych interesów przenosi na płaszczyznę symboliczną → SOCJOTECHNIKA INTEGRACJI

Dominuje w stabilnym systemie demokratycznym (tam, gdzie jest analogia polityki do spektaklu). Powodzenie tego spektaklu jest możliwe, gdy przeważają postawy kooperacyjne, zarówno na scenie, jak i na widowni.

Pozornie demokracja daje duży wybór, ale w praktyce ten wybór zawiera się w kilku opcjach.

Granica układu, o którym mowa, jest funkcjonalność wobec systemu. Celem jest produkowanie konsensusu, który coraz częściej zastępuje realną debatę nad problemami społecznymi - jest to odmowa spojrzenia na sprzeczności, tworzy się etapy konsensusu; kładki nad przepaściami, np. zamiast murzyni - afro amerykanie; kobiety na równi z mężczyznami. Ale problemów się nie rozwiązuje.

„Samotny tłum” - ludzie wewnątrzsterowalni i zewnątrzsterowalni. Demokracja liberalna kreuje człowieka zewnętrzniesterowalnego. Wewnętrzniesterowalny - ten, kto ma wyraźne zasady, idee, wierzy, że racje są po jego stronie, łatwo popada we wzburzenie, wie, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem, chce zmieniać świat.

Człowiek zewnętrzniesterowalny - realizuje wartości, nie stawia dalekosiężnych celów, podąża za konsumpcyjną modą, chce być lubiany.

• Cele socjotechniki demokracji liberalnej:

1. kształtowanie partycypacji politycznej obywateli

2. kształtowanie pewnego modelu społeczeństwa i zgody na udział w konsumpcyjnej rywalizacji

3. programistyczne podejście do polityki

4. integrowanie i kreowanie konsensusu społecznego

• Socjotechnika konsumpcji

• Podstawowe mechanizmy, które współtworzą socjotechnikę konsumpcji:

1. potęgowanie potrzeb nieelementarnych

podnoszenie naszej hierarchii potrzeb, których zaspokojenie nie jest niezbędne do życia, lecz które łączą się z prestiżem, akceptacją w kręgu kulturowym

Ritzer → zjawisko implozji - przejście z jednego stanu do drugiego

• implozja czasu

• implozja miejsca

• implozja dochodów

Implozja jest efektem pewnej manipulacji; np.:

• implozja dochodów przyszłych do dochodów obecnych,

• implozja czasu, gdy robimy zakupy, do czasu, gdy byliśmy wolni,

• implozja miejsca, gdy konsumujemy do tego, gdy nie konsumowaliśmy.

IMPLOZJA DOCHODÓW - współcześnie ludzie mogą kupować dobra, na które nie maja środków (kredyty, raty).

IMPLOZJA CZASU - kupienie towaru, usługi możliwe jest od świtu do zmroku. Nabywanie jest możliwe 24h.

IMPLOZJA PRZESTZRENI - implozja do domu; realizuje się przez rozwój ofert sprzedaży od klasycznych (komiwojażer) poprzez stosowanie od wielu lat na zachodzie oferty pocztowe i telefoniczne do najbardziej radykalnych form sprzedaży - przez TV i Internet

2. naśladownictwa i grupy wiodące

Każdy człowiek ma silna potrzebę naśladownictwa - przynosi nagrody same w sobie; radość, satysfakcja, autonomizacja naśladowania. Chętnie naśladujemy autorytety. Autorytet nie musi być oparty na rzeczywistych wartościach, wystarczają symbole - prowadzi to do instytucjonalizacji autorytetu.

Atrybuty autorytetu - wzrost, talent, ubiór, samochody, stopień naukowy

Mechanizm grupy wiodącej - upowszechnienie wzorca życia; przez środki masowego przekazu; oczekujemy, że gdy przyjmiemy taki styl życia jak grupa wiodąca, to zdobędziemy nagrody (takie jak zdobyli członkowie tej grupy).

Świątynie konsumpcji - „żelazna klatka” (bliskie weberowskiego pojmowania rzeczywistości); Jesteśmy więźniami żelaznej klatki konsumpcji; racjonalizacja sprzedaży. Pojawiły się nowe środki konsumpcji. Ritzer mówi, że mają magiczny charakter - tzw. świątynie konsumpcji (np. ogromne kasyna w Las Vegas); ogromne centra handlowe - zakupy, rozrywka.

Obserwowanie konsumentów - śledzenie ich (nie tylko czy nie kradną, ale jakie są ich orientacje konsumenckie). Eliminowanie autonomii klienta przy jednoczesnym tworzeniu nieograniczonej ilości dóbr.

• Teoria racjonalnego wyboru

Konsumenci nie są bezwolnymi istotami sterowanymi przez instynkty.

Do sterowania zachowaniami konsumentów, do efektywności wykorzystuje się złudzenie zdolności wyboru.

Rozwój nowych środków konsumpcji w społeczeństwach przesytu. Masowe media, periodyki osobne dla mężczyzn i kobiet, stanowią dobry element instrumentów socjotechniki konsumpcyjnej. Propagują wizje rzeczywistości przez piękne, młode, bogate kobiety, wysportowanych mężczyzn, którzy odnieśli sukces; są one sztuczne.

Konsekwencje tego:

1. w krajach , gdzie są te wykreowane sztucznie potrzeby, to wykraczają poza poziom gospodarki w państwie; do oczywistej frustracji wynikającej z niemożliwości zaspokojenia potrzeb dołącza się niezadowolenie wynikające z odebrania środków rozrywki.

• Wywieranie wpływu społecznego

Opera się ono na automatyzmie i powtarzalności ludzkich reakcji. Wykorzystuje się fakt, że człowiek może reagować w sposób bezrefleksyjny, niekontrolowany na pojawienie się w jego otoczeniu pewnej cechy, której można nadać status bodźca. Ukształtowanie się mechanizmu bezrefleksyjnego reagowania jest wynikiem tego, iż takie reakcje mogą być dla człowieka korzystne i ekonomiczne, ale mogą być też negatywne - gdy zostanie wykorzystany ten mechanizm przez system sterujący, pragnący wyzwolić pożądaną przez siebie reakcję, niekoniecznie korzystną dla systemu sterowanego. (system sterujący manipuluje obecnością bodźca). U zwierząt podobne zjawiska.

Reguła wzajemności - za otrzymane od kogoś dobro należy odwdzięczyć się w podobny sposób. Na tej regule opierają się wszystkie teorie wymiany społecznej. Ta reguła należy do najsilniejszych i najbardziej uniwersalnych. Jest wpisana w naturę człowieka. Pozwala nawiązać szereg łańcuchów wymiany, które są korzystne zarówno dla jednostek wchodzących w ten łańcuch, jak i dla społeczności. Reguła ta pozwala ofiarować komuś jakieś dobro bez ryzyka jego bezpowrotnej utraty.

Opatrzona jest jeszcze klauzulą maksymalnej ekwiwalencji. Porównywalne „aż do bólu” (dary wymienialne).

Reguła ta jest regułą wpływu, gdy stawiamy kogoś w konieczności odwdzięczenia się. W świadomy sposób coś się ofiaruje, a później wymaga się odwdzięczenia.

Reguła ta zmusza nas do odwzajemniania także wobec tych osób, którym nie chcielibyśmy niczego zawdzięczać, co pozostawia rzeczywiste wybory w ich, a w naszych rękach.

Reguła ta może inicjować niesprawiedliwą wymianę i w technice wywierania wpływu właśnie o to chodzi.

Odmianą reguły wzajemności jest technika zwana odmową - wycofaniem lub drzwiami w twarz. Osoba inicjująca wpływ występuje z dużą prośbą, która z pewnością spotka się z dużą odmową, a następnie wycofuje się do prośby mniejszej, na której od początku jej zależało. Tym, co ofiarowuje jest ustępstwo, wycofanie. Taka forma występuje często w negocjacjach.

Reguła społecznego dowodu słuszności - opiera się na mechanizmie naśladownictwa. Jak robią inni, jakie mają poglądy, jest bardzo często dla nas wskazówką, co mamy czynić. Społeczny dowód słuszności działa szczególnie silnie w sytuacji, gdy nie wiemy, jakiego dokonać wyboru. Im wskazówka w postaci dowodu społecznego jest silniejsza (wtedy, gdy więcej ludzi dostarcza nam tego dowodu), tym bardziej jesteśmy skłonni zgodnie z nią postępować. Siła wskazówki wynika z jakości tego dowodu.

Reguła zdobywania sympatii - ludzie chętniej odpowiadają pozytywnie na prośby tych, którzy wzbudzają sympatie albo przez swój wygląd, albo wewnętrzne cechy osobiste, np. takt, grzeczność. Osoby atrakcyjne zewnętrznie mają przewagę w kontaktach osobistych nad tymi mniej atrakcyjnymi. Tym, co wpływa na pozytywne postrzeganie danej osoby jest to, czy potrafi ona deklarować pozytywne cechy, tj. stosować zabieg ingracjacji (zdobywanie sympatii innych przez mówienie im miłych rzeczy, dawanie komuś do zrozumienia, że się go lubi). Deklaracja sympatii dociera do danej osoby nie bezpośrednio, co mogłoby wskazywać na intencyjność tej deklaracji, ale za pośrednictwem osób trzecich. Deklaracja sympatii daje nam waloryzację naszej osoby.

Efekt aureoli - wygląd zewnętrzny otacza aureolą cechy wewnętrzne człowieka.

Reguła niedostępności - opiera się na przekonaniu, że coś, co nie jest powszechnie dostępne, ma większą wartość niż to, co jest dostępne (towary i informacje), np. promocje czasowo dostępne.

Zasada „stopa w drzwi” - wykorzystywana przez akwizytorów.

Technika „niskie podanie” - zgoda przedmiotu wpływu na naszą prośbę, zanim odkryje on ukryte koszty płynące z tej prośby albo zanim odkryje brak korzyści.

Propaganda demokracji

• Zła propaganda - kojarzy się z totalitarnymi formami sprawowania władzy; budzi w nas sprzeciw

W 2 połowie 20 wieku wykształciła się grupa specjalistów zajmujących się technikami komunikowania politycznego - marketingiem politycznym - jest to bliskie propagandzie.

Propaganda - przekazanie swoich poglądów odbiorcom bez użycia przemocy, jednak tak aby odbiorcy przyjmowali postawy zgodne z interesem nadawcy i aby byli przekonani o suwerenności swych decyzji.

(łac. propago) - krzewienie, rozciąganie, rozszerzania - stosowane przy rozrastaniu się roślin

PROPAGANDA - zbiór sposobów oddziaływania na odbiorcę w celu wywarcia wpływu na jego poglądy, postawy i zachowania. Celem propagandy jest modyfikacja zachowań społecznych zgodnie z interesem nadawcy.

· 2 typy propagandy:

1. nakazująca (poszukująca konkretnej reakcji)

2. warunkująca (modelują poglądy i postawy w dłuższym czasie, przygotowuje do skutecznego oddziaływania w ramach propagandy nakazującej)

• Rodzaje propagandy

1) kryterium treści

a) społeczna, religijna, gospodarcza

b) socjologiczna - polega na przekonaniu pewnych ideologii za pośrednictwem ich socjologicznego kontekstu

c) polityczna - rozumie się tutaj techniki wpływu, którymi posługuje się rząd w celu zmiany zachowań obywateli

2) kryterium - stopień zafałszowania treści

a) biała - ma miejsce wtedy gdy wiem kto jest nadawca komunikatu. Nadawca stara się przekonac odbiorcę o prawdziwości informacji

b) szara - mamy tu do czynienia ze źródłem komunikatu. Informacje podawane przez to źródło są nie precyzyjne

c) czarna - mamy do czynienia z informacjami nieprawdziwymi, rozprowadzanymi przez fałszywe źródło

3) kryterium - kierunek propagandy

a) zewnętrzna - oddziaływanie informacyjne na obywateli obcych państw

b) wewnętrzna - nakierowana jest na obywateli własnego kraju

4) kryterium - przebieg działań

a) horyzontalna - treści propagandowe przekazywane są w obrębie grup społecznych.

b) wertykalna - występuje tu nadawca hegemoniczny

5) kryterium - zależności między przekazem a faktami

a) poprzedzająca - ma utworzyc lepszy klimat wokół pewnych przewidywanych wydarzeń

b) towarzysząca - koegzystuje z danymi faktami i je komentuje

c) następcza - przynosi interpretację po pewnym zdarzeniu

▪ Związek mass mediów z propagandą

• wzrasta presja informacyjna

Samodzielne przyswajanie i racjonalna analiza docierających do nas informacji przekracza możliwości człowieka. Oczekujemy, aby docierające do nas informacje były już w jakiś sposób zinterpretowane i posegregowane.

TV - nieograniczony wpływ na kształtowanie rzeczywistości. Chcemy wiedzieć wszystko, natychmiast i na żywo.

▪ Koncepcje roli mediów w komunikowaniu politycznym (2 modele):

1. Komunikowanie asocjacyjne - media sprzyjają emancypacji i świadomości politycznej. Masy stają się równoprawnym uczestnikiem procesów politycznych - przez kontakt z mediami.

2. Komunikowanie elitystyczne - podkreśla złożoność technologii komunikacji, która uprzywilejowuje specjalistów umiejących dekodować informacje i podejmować wybory, natomiast nieprzygotowanym masom pozostaje złudzenie, że dokonują racjonalnych wyborów i mają wpływ na życie polityczne.

■ 7 zasad funkcjonowania mediów:

1. We wszystkich systemach media podlegają tym, którzy sprawują władze polityczno - gospodarczą

2. Zawartość wiadomości w mediach zawsze odzwierciedla interesy tych, którzy je finansują

3. Wszystkie systemy medialne opierają się na wierze w wolność prasy, może być ona jednak bardzo odmiennie interpretowana

4. Wszystkie systemy medialne popierają doktrynę społecznej odpowiedzialności i dążą do tego, by sprzyjać interesom ludności

5. Każdy model systemu medialnego uznaje sam siebie za bezalternatywny

6. Poprzez kształcenie dziennikarzy przekazuje się do systemów społecznych ideologie i systemy wartości

7. Praktyka w dziedzinie mediów zawsze różni się od teorii

J. Ellul - propaganda socjologiczna - działania, za pomocą których społeczeństwo stara się ze sobą zintegrować max dużo jednostek oraz kształtować ich postępowanie zgodnie z wymaganym wzorcem. Wzorzec ten upowszechnia kultura masowa, normy obyczajowe i tradycja. Kształtuje styl życia, w którym kryje się aspekt socjologiczny. Propaganda socjologiczna prowadzi do integracji jednostek w grupach i wykorzystuje wewnętrzna perswazje - nie ma zorganizowanych kampanii propagandowych, a realizatorem działań propagandowych jest każdy z członków grupy.

■ Propaganda a marketing polityczny:

w obu mamy do czynienia z perswazją

m.p. - wielorakość propozycji stojących przed wyborca

prop. - bezalternatywność wyborów

m.p. - przekazuje komunikaty w sposób jawny

prop. - podświadome, ukryte działania (niemożność racjonalnej weryfikacji przekazu)

m.p. - jest dziedziną, która choć nieprecyzyjnie, ale jest regulowana przez prawo

prop. - brak unormowań prawnych

m.p. - krzewi wiarę w wartość wyboru

m.p. i prop. - korzystają z bardzo podobnych doświadczeń

Reklama polityczna - (jak każda inna) polega na wmawianiu ludziom, że to co im się proponuje jest tym czego pragną. W przekazie propagandowym i reklamowym ważną rolę grają środki wizualne. Wiedza człowieka jest w 4/5 kształtowana przez bodźce, które odbiera za pomocą wzroku. Sukces TV w oddziaływaniu perswazyjnym stał się możliwy dzięki natychmiastowemu, ikonograficznemu przekazywaniu informacji. Obraz działa natychmiast na wyobraźnię człowieka.

• Podmioty socjotechniki

Obszar, w którym żyjemy, nasz obraz świata jest areną ścierania się wielu wpływów socjotechniki. Wiedza potoczna i obszar wiedzy propagowanej jest obszarem ścierania się wielu wpływów o charakterze perswazyjnym.

Wizja propagowana jest współcześnie kształtowana głównie przez środki masowego przekazu. Kreuje się obraz rzeczywistości i w konsekwencji też obraz samej rzeczywistości. Poprzez wpływ mediów, jednostka zostaje pozbawiona prawa do swojego osądu. Pogląd, który przyznają jej media, uznaje za swoje własne, bo nie innej możliwości uzyskania informacji. Mamy tylko możliwość porównywania informacji pochodzących z wielu mediów. Ale czy faktycznie porównujemy te informacje? Mamy obraz świata i poszukujemy informacji, które nas utwierdzają w tym świecie.

Dwa podmioty:

Media masowe.

Szeroko rozumiana władza.

Media i ich rola w kreowaniu obrazu rzeczywistości. W XX w. poglądy na temat siły mediów bardzo ewaluowały. Kiedyś wierzono, że nadawca bardzo może przekształcać (model wszechmocy propagandy), już w początkach lat 60 tych. stwierdzono, że media same nie potrafią wpływać tak silnie, by zmienić poglądy. Połowa lat 60 tych. to powrót do koncepcji silnych mediów. Media kształtują w większym stopniu świadomość, ale nie przekładają się na konkretne postawy. Bardziej informacyjna niż perswazyjna rola mediów. Czwarta faza, która istnieje do dziś, mówi, że obraz rzeczywistości, który powstaje w naszych głowach jest efektem interakcyjnego oddziaływania mediów i odbiorców. Ten wpływ medialny zostaje przetworzony, poddany weryfikacji. Nie jesteśmy bierną masą, analizujemy to, co na nas wpływa i powstaje wypadkowy obraz rzeczywistości, która jest konsekwencją wielu wpływów.

To, że media są czwartą władzą, jest dyskusyjne: media musiałyby posiadać własne cele, dla realizacji których działałyby w sposób świadomy i efektywny na społeczeństwo. Zarówno w warunkach totalitarnych, jak i demokratycznych media są instrumentem oddziaływania, środkiem przekazu, a nie podmiotem.

W warunkach nieskrępowanego rozwoju media przynoszą odbiorcom obiektywne informacje i jedynie czasem do tych informacji dodają własny komentarz. Nie dodają faktów, ale komentują je, a wizja propagowana nie istnieje. W takim rozumieniu można przyjąć, że media są podmiotem, bo są niezależne.

Dla większości odbiorców informacyjnych programów telewizyjnych (zwłaszcza wiadomości) chęć uzyskania informacji jest sprawą drugorzędną. Wydanie informacji ma być rozrywką, dlatego konstruowane wiadomości są jak spektakl. Wypaczenie w obrazie rzeczywistości następuje już przy selekcji informacji. Odtwórcy spektaklu mają do wyboru możliwość oddziaływania na odbiorców:

• mogą kreować faktyczne wydarzenia,

• mogą też wypływać na prezentację wydarzeń i starać się w ten sposób wykreować pożądane stany świadomości.

Obraz rzeczywistości przekazywany przez media jest w jakimś stopniu zafałszowany. Nie zawsze jest on efektem świadomego wpływu socjotechnicznego.

MECHANIZMY SOCJOTECHNICZNE:

• Kształtowanie i wykorzystywanie sytuacji deprywacyjnej - kara pozbawienia wolności- polega na uniemożliwieniu zaspokajania potrzeb elementarnych. Ten mechanizm może być wykorzystywany tam, gdzie mamy do czynienia z zamkniętym systemem (np. sekta). Wykorzystywanie tego mechanizmu jest wyjątkowo niehumanitarne. Wojna jest swego rodzaju instytucją.

• Odwrotność potrzeb elementarnych - socjotechnika konsumpcji - pobudzanie potrzeb nieelementarnych związanych z potrzebami elementarnymi. Wykorzystywana zwłaszcza w stabilnych systemach krajów wysokorozwiniętych. Do grupy tych potrzeb zaliczyć należy potrzeby, które nie ulegają lub ulegają w niewielkim stopniu nasyceniu. Jednostki powinny chcieć osiągnąć sukces w sferze ekonomicznej, bo jest on wymiernym wyznacznikiem udanego życia; a ponieważ sukces (głównie ekonomiczny) jest dany tylko nielicznym, to cel ma w tym procesie znaczenie drugorzędne, a pierwszorzędny jest ruch ku niemu.

• Kanalizacja ideałów - polega na odwoływaniu się do systemów wartości obiektów sterowanych i na przekonaniu ich o szczególnym posłannictwie, powoływaniu. Ten mechanizm wykorzystywali Niemcy w okupowanej Polsce dla pozyskania Polaków do działań skierowanych przeciw komunistom lub przeciw Żydom.

• Intensyfikacja lęku - mechanizm ten zwiększa uległość systemów sterowanych na oddziaływanie innych mechanizmów bądź metod socjotechnicznych. Człowieka, który odczuwa zagrożenie, wykorzystuje się po to, by system sterowany znalazł się w sytuacji nadsterowalności. (głównie w systemach totalitarnych, ale w demokratycznych też - terroryzm) Zagrożenia o charakterze ekonomicznym też mają pobudzać.

• Naśladownictwa - autorytet (podwójny proces umacniania - chcemy być naśladowani przez tych, których sami naśladujemy) albo grupa wiodąca (chcemy otrzymywać te same nagrody, korzyści, które posiadają jej członkowie).

• Mechanizm uwarunkowania - przekazuje nam te pewne wartości i normy we wczesnych okresach procesu socjalizacji, co powoduje, że dokonujemy wyborów nie zgodnie z racjonalnością, lecz zgodnie z wstępnie założonymi wartościami.

Władza jako jeden z potencjalnych podmiotów socjotechniki. Potocznie pojmowana władza polityczna wydaje się ośrodkiem socjotechnicznym. Ma swoje własne interesy i w warunkach demokratycznych może wykorzystywać w swoich celach media poprzez np. pobudzanie zainteresowania informacjami.

Jest podmiotem socjotechniki w warunkach totalitarnych, a w demokratycznych?

Socjotechnika jest mechanizmem długofalowym (kadencyjność władzy ograniczona, jeżeli po wyborach pojawia się zupełnie odmienna siła). W stabilnych systemach demokratycznych do gry politycznej dopuszczane są tylko te siły, które nie zakłócają istniejącego porządku społecznego.

Władza - każde ugrupowanie ma swe własne cele, ale głównie związane z marketingiem politycznym, a nie jest to długofalowa wizja pojmowania socjotechniki. Podmiotem może być szeroko rozumiane społeczeństwo - albo przez grupy odniesienia, albo w kreowaniu tzw. reklam społecznych, tj. apelacji, kampanii na rzecz np. dobrego traktowania zwierząt, przeciw przemocy w rodzinie, narkomanii itp. Trudno jest określić podmioty socjotechniki w skali makro, łatwiej w skali mikro, np. dana partia; im niższa skala, tym łatwiej wskazać nadawców oddziaływań socjotechnicznych.

• SOCJALIZACJA

Koncepcja socjalizacji jest konstrukcją badawczą, która umożliwia opis i analizę niedostępnej bezpośrednio naszemu umysłowi rzeczywistości. Zarówno oddziaływanie socjalizacyjne jak i socjotechniczne są przedmiotami badań, co do których nie ma wątpliwości, że istnieją realnie, ale nie mogą zostać materialnie uchwycone.

1. Koncepcja Durkheima

Pojęcie socjalizacji upowszechniło się dopiero w XX wieku. Jako jeden z pierwszych wprowadził je do nauki E. Durkheim, który pojęcie socjalizacja wiązał z pojęciem wychowanie. A wychowanie postrzegał jako proces wdrażania aspołecznych w chwili narodzin istot ludzkich do życia społecznego.

Teorie posługujące się pojęciem socjalizacji przyjmują zazwyczaj dwa podstawowe założenia:

1. pierwsze założenie wskazuje, że rozwój człowieka jest efektem oddziaływania czynników społecznych, których wpływ realizuje się w sposób ciągły, w każdej konkretnej sytuacji życiowej oddziałując na formę przejawiania się cech osobowości.

2. Drugie założenie mówi, że człowiek staje się podmiotem zdolnym do działania społecznego tylko poprzez przystosowanie się do materialnego i społecznego środowiska oraz poprzez przyjęcie aktywnych postaw w jego obrębie.

2. Koncepcja procesu socjalizacyjnego Parsona

Według Parsona system społeczny kształtuje się za pośrednictwem wzorców stosunków, zachodzących pomiędzy jednostkami występującymi w określonych rolach społecznych. Odtwórca roli identyfikuje jej treść oraz nadawców generujących normatywne oczekiwania wobec jednostki. Podsystem integracyjny społeczeństwa wiąże kulturowe wzory wartości ze strukturami motywacyjnymi poszczególnych aktorów, tak aby system społeczny mógł funkcjonować w sposób skoordynowany i minimalizujący występowanie konfliktów wewnętrznych.

W ujęciu Parsona socjalizacja jest procesem przyswajania i internalizowania wartości i podstawowych norm społecznych. Rozwija ona zaangażowanie i umiejętności będące warunkami efektywnego zaangażowania człowiek w społeczeństwie. Zaangażowanie Parson dzieli na :

1. gotowość do uprawomocniania wartości społecznych,

2. gotowość do wypełniania ról społecznych.

Umiejętności oznaczają kompetencje i kwalifikacje pozwalające realizować zadania związane z rolami, zgodnie z oczekiwaniami innych ludzi. W procesie socjalizacji przekazywane są również podstawowe zasady i konwencje gry politycznej oraz ich interpretacje. Socjalizacja stanowi zatem mechanizm kontroli społecznej.

Jednostka dostosowuje się stopniowo do oczekiwań i reguł zachowania uznawanych przez system społeczny za obowiązujące, aż do ich zinternalizowania i uczynienia z nich celów i motywów własnego działania. Osiągnięcie tego stanu powoduje zredukowanie napięcia czy wręcz osiągnięcie równowagi pomiędzy potrzebami jednostki a systemem społecznym.

Parson i Smelser uważają, iż za dostosowanie się do zespołu społecznie cenionych wartości jednostka wynagradzania jest przyznaniem szacunku. Kiedy stopień szacunku porównuje się z innymi i wykazuje on wyższość można go nazwać prestiżem. Prestiż jest zatem efektem skutecznego kultywowania norm i wartości charakterystycznych dla danego środowiska oraz działań podejmowanych do usunięcia napięć.

Teoria Parsona związana jest z modelem mechanistycznym, zakładającym że impulsy rozwoju znajdują się na zewnątrz ludzkiego organizmu, a zmiany w zachowaniu można interpretować jako odpowiedź na określone oczekiwania społeczne.

3. Koncepcja Behawiorlana

W psychologii koncepcja ta zakłada w, że człowiek jest układem zewnątrzsterowalnym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne.

System wzmocnień pozytywnych i negatywnych decyduje o tym do czego człowiek dąży i czego unika.

Zwolennicy tej koncepcji opracowali system metod i technik zmiany reakcji człowieka, który nazywa się inżynierią behawiorystyczną. Zgodnie z nią, manipulując środowiskiem, a głównie stosując odpowiedni repertuar kar i nagród można dowolnie modyfikować ludzkie zachowanie.

4. Teoria Bandury

W teorii tej zakłada się, że jednostka skłonna jest podporządkować się i naśladować osoby, które postrzega jako nosicieli wzorcowych zachowań społecznych. Ich zachowanie staje się dla jednostki źródłem, z którego czerpie wiedzę o zasadach obowiązujących w obrębie systemu społecznego .

5. Koncepcja Luhmanna

Luhmann zaproponował koncepcję według której, choć rozwój osobowości opiera się na uczestniczeniu w wydarzeniach życia społecznego, to nie staję się ona częścią systemu społecznego poprzez własną socjalizacje.

Społeczeństwo nie jest w stanie także objąć pełną kontrolą rezultatów socjalizacji, ponieważ uwidaczniają się przede wszystkim w obrębie systemu psychicznego jednostki, a nie tylko w systemie społecznym.

Wzajemne uzależnianie i powiązanie tych systemów powoduje, że elementy każdego z nich łączą się i tworzą jakościowo nową strukturę.

6. Wg. Pawełczyka

Socjalizacja jest to proces, w którym osobowość człowieka kształtuje się pod wpływem bodźców płynących ze strony środowiska społecznego. Skuteczność ich oddziaływania opiera się na potrzebie akceptacji i dążeniu jednostki do właściwego pełnienie przyjętych ról społecznych. Jej pragnienie bycia uznawanym przez nadawców roli prowadzi do upowszechnienia i zinternalizowania szczególnie istotnych w danym systemie społecznym wartości.

Socjalizacja może także oznaczać proces reprodukowania porządku zdezorganizowanego i chaosu. Bodźce płynące ze środowiska wywierają znaczący wpływ na osobowość jednostki, mają one jednak tylko charakter częściowo celowościowy i sprawdzalny.

Można przyjąć że proces socjalizacji ukierunkowany jest na osiąganie celu zadowalającego, jakim jest reprodukcja prosta istniejącego porządku społecznego.

Socjalizacja obejmuje procesy internalizacji wartości i norm z nich wynikających oraz procesy uczenia się i tworzenia wzorów zachowań. W efekcie jednostka rozwija świadomość siebie jako podmiotu działań oraz poczucie tożsamości.

Zdaniem Bergera i Luckmana kryzys tożsamości społecznej jednostki we współczesnym państwie postindustrialnym spowodowany jest:

3. ogromną złożonością niespójnych struktur społecznych,

4. fragmentaryczną przynależnością jednostki do rozmaitych grup społecznych,

5. pluralizmem ideologicznym i kulturowym,

6. segmentalizacją życia jednostki.

• SOCJALIZACJA POLITYCZNA

Socjalizacja polityczna jest procesem ciągłego kształtowania świadomości politycznej, kultury politycznej oraz postaw politycznych. Proces ten polega na przekazywaniu wzorców, które jednostka jest skłonna przyswoić i naśladować. Na tej drodze poznaje ona i w dużej mierze akceptuje formalne i nieformalne reguły gry politycznej, charakterystyczne dla danego systemu politycznego.

G.A. Almond i G.B. Powell uważają socjalizację polityczną za proces, w trakcie którego jednostki przyswajają sobie problemy kultury politycznej i w jej ramach kształtują orientację wobec zjawisk politycznych.

Almon i Powell wyróżniają socjalizację polityczną:

• jawną - polegającą na otwartym przekazywaniu informacji, sugerowaniu wartości i ocen,

• ukrytą - w trakcie której nadawane są wzorce niepolityczne, które modyfikują postawy wobec odpowiednich ról i obiektów w systemie politycznym.

Można zatem przyjąć, że socjalizacja jest procesem, który praktycznie zawsze przebiega dwutorowo. Z jednej strony określone wartości, normy i wzorce przekazywane są w sposób widoczny i uświadomiony dla odbiorcy przekazu (tj. deklaracje polityczne, lekcje wiedzy o społeczeństwie, dziennikarskie komentarze wydarzeń politycznych). Z drugiej zaś strony, propagowane orientacje wobec istotnych elementów życia politycznego nadawane są pod osłoną innych treści (np. dobór lektur, piosenek w szkolnym śpiewniczku, powiązanie do określonych symboli, selekcja informacji w przekazie masowych mediów).

Socjalizacja polityczna korzysta ze złożonej sieci kar i nagród. Celem jej stosowania jest przyswojenie przez jednostkę:

7. wiedzy o konwencji i zasadach gry politycznej

8. przyjęcie określonych postaw politycznych,

9. podporządkowanie ogólnie przyjętym interpretacją celów politycznych,

10. zaakceptowanie zinstytucjonalizowanych zobowiązań wobec danego systemu politycznego oraz wzmocnienie przywiązania do niego.

D. Easton uważa, iż wraz z dorastaniem jednostek w społeczeństwie inni jego członkowie wpajają im, poprzez wzmocnienia pozytywne i negatywne, rozmaite zinstytucjonalizowane cele, normy i wartości społecznie akceptowane, z których część odnosi się do polityki. Ten proces nazywa się upolitycznianiem społeczeństwa. Dzięki niemu ludzie uczą się pełnienia ról politycznych i przyswajają odpowiednie postawy polityczne.

Spośród wielu czynników mających wpływ na przebieg i efekty socjalizacji politycznej należy zwrócić uwagę na kilka najsilniejszych:

3. Almond i Powell podkreślają, że rodzina ma szczególne znaczenie, ukryty wpływ na kształtowanie postaw wobec władzy. Podejmowanie decyzji w sposób kolektywny lub autorytarny determinować może w przyszłości skłonność do przyjmowania ról uczestnika życia politycznego bądź poddanego.

J.J. Wiatr zauważa, iż gdy w społeczeństwie panuje stan równowagi akceptowanej przez większość członków społeczeństwa, wówczas dominujący efekt w ramach rodziny socjalizacji politycznej jest zgodny z podstawowymi wartościami systemu. Jeśli społeczeństwo znajduje się w sytuacji kryzysu, wówczas socjalizacja polityczna w rodzinie prowadzi do buntu i sprzeciwu wobec obowiązujących norm i propagowanych wartości.

4. Instytucje edukacyjne mają większy udział w upowszechnianiu wiedzy o regułach gry politycznej, dostarczając wiedzy o wpływie systemu politycznego na życie jednostki i możliwościach zwrotnego oddziaływania poprzez uczestnictwo w życiu politycznym. Szkoły mogą także wpływać na świadomość funkcjonowania niespisanych reguł gry politycznej wyrażających się np. w politycznych tradycjach danego społeczeństwa. Wskazują także właściwe sposoby interpretacji sztuki politycznej i charakterystyczne dla niej odgrywanie głównych ról politycznych. Należy jednak podkreślić że głównym celem instytucji oświatowych jest przekazywanie wiedzy o formalnych regułach gry politycznej.

5. Easton zwraca uwagę na rolę mitów, doktryn i filozofii politycznych w przekazywaniu każdemu pokoleniu określonej interpretacji celów i norm politycznych. Niebagatelnego znaczenia nabierają także symbole, ceremoniały i rytuały naładowane znaczeniem politycznym.

6. W socjalizacji politycznej niezwykle ważną rolę odgrywają środki masowego przekazu, choćby z tej racji że ich wpływ można zauważyć przez całe życie.

11. W warunkach totalitarnych jest to czynnik socjalizacyjny, dający się w największym stopniu sterować, a przez to stanowiący potężny instrument indoktrynacji.

12. W systemie pluralistycznym masowe media mogą wpływać na postawy polityczne poprzez selekcję informacji, nadawanie im kontekstów emocjonalnych czy wreszcie stosowanie manipulacji językowych.

Socjalizacja polityczna posiada cechy, które wypełniają jej definicję . Spośród szerokiego zbioru działań socjalizacyjnych wyróżnia ją jednak kilka czynników:

5. specyfika postaw, które jednostka przyjmuje w efekcie oddziaływania podmiotów socjalizacji politycznej,

6. późniejszy wpływ podmiotów socjalizacji, szczególnie silny po osiągnięciu progu dojrzałości społecznej,

7. niespójność procesu socjalizacji politycznej będąca efektem oddziaływania bardzo zróżnicowanych, często antagonicznych podmiotów a w konsekwencji wpływu odmiennych hierarchii wartości i ich interpretacji.

Socjotechnika

Proces stabilnej reprodukcji porządku społecznego wymaga świadomego wywierania wpływu na:

13. przyswajanie wzorców kulturowych,

14. internalizowanie podstawowych wartości,

15. akceptowanie norm społecznych.

W stosunku do zbiorowisk i grup społecznych, celowe i racjonalne działania ukierunkowane na ich przywiązanie do określonej recepcji rzeczywistości i wytwarzanie postaw mieszczą się w ramach socjotechniki.

Pojęcie inżynierii społecznej, które podkreśla możliwość budowy, czy przebudowy społeczeństwa, można traktować jako synonim socjotechniki.

1. Koncepcja Poppera

Krytykując podejście Platona do polityki Popper w swym fundamentalnym dziele „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie” wiele miejsca poświęcił analizie możliwości celowościowego przekształcania porządku społecznego. Punktem wyjścia do tych rozważań uczynił dokonany przez siebie podział inżynierii społecznej na całościową i cząstkową.

1. Inżynieria całościowa - zajmuje się globalnym przekształcaniem społeczeństwa i wymaga jego całościowej wizji oraz dysponowania racjonalną wiedzą służącą jej urzeczywistnianiu.

2. Inżynieria cząstkowa - stara się natomiast wyszukiwać i zwalczać największe i najpilniejsze mankamenty życia społecznego niż walczyć o najszczytniejsze ideały. Projektowane zmiany związane są z funkcjonowaniem konkretnych instytucji i przynosić mają bardzo wymierne efekty. Podejście to jest zdaniem Poppera racjonalne i realistyczne.

2. Koncepcja Podgóreckiego

W jego klasycznym ujęciu socjotechnika była pojmowana w trzech znaczeniach:

• Jako techniczne możliwości nauk społecznych planowani i skutecznego kreowania zmian społecznych.

• Jako celowościowe postępowanie, którego efektem mają być potrzebne systemowi sterującemu zmiany w systemie sterowanym.

• Jako nauka praktyczna, której przedmiotem jest celowościowe postępowanie, a zadaniem jego projektowanie oparte na przyjętym systemie wartości i uznanych twierdzeniach teoretycznych.

3. Definicja Mlickiego

Definicja ta wskazuje, iż przez inżynierie społeczną należy rozumieć zespół dyrektyw dotyczących dokonywania racjonalnych i celowych przemian życia społecznego, opierających się na uznanych ocenach i wartościach.

4. Definicja Goćkowskiego.

Określa socjotechnikę jako metodę budowania i przekazywania reguł oddziaływania na grupy i jednostki w celu nauczenia ich adaptacji cywilizacyjnej.

Celem tak pojmowanej socjotechniki jest reprodukowanie istniejącego porządku społecznego, niż dążenie do jego doskonalenia.

Omawiając relacje socjotechniki z władzą, Goćkowski wskazuje iż socjotechniki oddziaływania na grupy i jednostki są metodami i formami walki o zdobycie, utrzymanie, umacnianie, rozszerzanie i przekształcanie takiej kontroli i takiego decydowania o losie innych grup i jednostek, które zasługuje w pełni na miano władzy politycznej.

5. Definicja Kocowskiego.

Wprowadza on następujące rozróżnienie socjotechnik:

1. socjotechniki pierwszego stopnia - polegają na stwarzaniu zespołów bodźców skłaniających ludzi do określonych zachowań przy bezpośrednim wykorzystaniu systemu kar i nagród.

2. Socjotechniki drugiego stopnia - ich zadaniem jest wytwarzanie w ludziach określonych motywacji lub kształtowania pożądanych cech osobowości.

Cel końcowy w obu przypadkach jest w zasadzie podobny, jednak socjotechnika drugiego stopnia polega nie na bezpośrednim oddziaływaniu za pomocą norm prawnych, ale poprzez ich internalizacje w świadomości jednostki.

6. Definicja Kozieleckiego

Kozielecki zwraca uwagę na uboczne skutki zmasowanych działań socjotechnicznych, pisząc iż w czasach edukacji człowieka socjalizmu, wbrew zamierzeniom i oczekiwaniom władzy ukształtowała się mentalność dysydencka i w znacznie większej skali mentalność emigracyjna.

W ramach mentalności emigracyjnej ludzie tworzyli poza potężnym systemem instytucjonalnym swój mały świat, w którym dominowały tradycyjne wartości, przeciwne do tych nadawanych społecznie. Ta sytuacja wywołała negatywne skutki. Życie obok wielkiego normatywnego świata musi zaburzać realistyczne myślenie, pogłębiać wyobcowanie i prowadzić może do poczucia zagubienia i stanu frustracji.

Należy zatem oddzielić racjonalność zamierzeń i środków przyjmowanych przez podmioty socjotechniki od stanów rzeczywiście osiąganych, co jest szczególnie istotne w warunkach demokratycznych.

Socjotechnika jako nauka praktyczna zajmuje się formułowaniem reguł działania wynikających ze stwierdzonych zależności przyczynowo-skutkowych i założenia o preferencji określonych skutków społecznych.

Podmiotem działania socjotechniki są wzory zachowań i postaw ludzkich. Zdaniem Podgóreckiego można oddziaływać na nie przez:

16. system wychowania,

17. system prawa,

18. sposoby narzucania władzy.

W klasycznym ujęciu przekaz socjotechniczny można sprowadzić do 3 form działania:

• Działania perswazyjne - w ich ramach system usiłuje wpłynąć za pomocą przekonywania na zmianę poglądów systemu sterowanego. Przekaz ten charakteryzuje się dużym stopniem jawności intencji nadawcy oraz wyrazistością samych językowych wykładników perswazji.

• Działania manipulacyjne - poprzez te działania usiłuje się zmienić poglądy, zachowania i postawy, wbrew woli systemu sterowanemu lub przynajmniej bez jego wiedzy.

• Działania facylitacyjne - a więc stwarzanie realnych sytuacji, które mogą ułatwiać kształtowanie poglądów i postaw ludzi.

Socjotechnika to proces, w którym bardzo trudno dają się określić konkretne podmioty oddziaływania, przenika on bowiem cały organizm społeczny, a funkcjonalnymi wobec niego mogą być elementami nawet najniższych szczebli zinstytucjonalizowania społecznego.

Uczestnictwo w procesie socjalizacji odbywa się na ogół bez ich świadomości, a także bez świadomości wywierania wpływu przez podmioty władzy. Proces socjotechniczny może zatem odbywać się jakby mimowolnie.

Przekaz socjotechniczny zawiera m.in. informacje dotyczące sposobu pojmowania gry politycznej i jej podstawowych reguł. W tym sensie jest uniwersalny i sprzyja stabilnej reprodukcji porządku społecznego. stanowi wspólny zbiór wpływów wielu podmiotów socjotechnicznych.

Oprócz przekazu uniwersalnego związanego z celami ponadczasowymi i po części długotrwałymi, możemy jednak wyróżnić działania o celach specyficznych, charakterystycznych dla określonych nadawców mieszczących się w ramach interpretacji reguł gry politycznej, w kierunku których powinien reprodukować się porządek społeczny.

Różne są podmioty socjotechniki, a także ograniczone możliwości ich identyfikacji, stąd też znaczna dyferencja pojmowania samych reguł gry.

Socjotechnika nastawiona jest nadążenie dążenie do osiągnięcia celu optymalnego, czyli zamierzonego przekształcenie społeczeństwa zgodnie z założonymi wartościami. Jest zatem procesem reprodukcji rozszerzonej, nie zadowala się powielaniem istniejącego porządku wraz ze wszystkimi jego mankamentami. Zakłada możliwość uszlachetniania świata.

Podobnie jak w socjologii tak i w socjotechnice należy wyróżnić szczególny obszar oddziaływań, zarówno ze względu na katalog celów, jakie chce osiągnąć, jak i subiektywizm ich oznaczania.

• SOCJOTECHNIKA POLITYCZNA

Często celem socjotechniki politycznej jest przystosowanie lub wykształcanie pewnych postaw, których użyteczność czy sprawność nie jest oceniana z punktu widzenia adresatów przekazu socjotechnicznego , ani też złożonych szczytnych ideałów czy ponadczasowych wartości, lecz z punktu widzenia jego nadawców.

Socjotechnika polityczna należy do form komunikowania politycznego, przy zastrzeżeniu jednak, iż chodzi w tym przypadku o wybitnie jednokierunkowy przekaz informacyjny charakterystyczny dla komunikowania hegemonicznego.

Nadawca socjotechniczny posiada wyższą świadomość, która umożliwia mu przedmiotowe traktowanie zbiorowości społecznych. Przekonanie o owej wyższości może płynąć z:

19. umiejscowienia w strukturach władzy,

20. uprzywilejowanego dostępu do informacji,

21. przewagi intelektualnej,

22. przywiązania do idei oraz poczucie misji ich urzeczywistnienia.

Socjotechnika polityczna podobnie do socjalizacji politycznej jest podzbiorem szerszego obszaru oddziaływania społecznego. Dotyczy jednak na tyle specyficznej sfery życia, iż trudno zakreślić precyzyjnie jej granice.

Celem oddziaływania socjotechniki politycznej jest kształtowanie zachowań, a przede wszystkim postaw w obrębie polityki. Główny problem jaki napotykamy badając ten wpływ polega na trudności w zidentyfikowaniu jego nadawców.

Jeśli uznamy sferę polityki za system, którego celem jest alokowanie dóbr społecznie cenionych i zdobywanie poparcia dla legitymizowaniu tego podziału, to możemy przyjąć że socjotechnika polityczna jest jednym ze sposobów realizowania tych celów. Socjotechnicznymi nadawcami są w tym ujęciu obiekty systemu politycznego, zmierzające do zwiększenia bądź podtrzymania wpływu na podział dóbr, których dystrybutorem jest system polityczny.

Crozier i Friedberg uznają system polityczny za koordynatora działania swych uczestników poprzez trwałe i stabilizujące mechanizmy gier. Ich koncepcja analizy systemowej koncentruje się na zbiorowych zachowaniach politycznych, wynikających z uwarunkowanej zachowaniami innych aktorów strategii.

Podmioty socjotechniki politycznej zmierzają zatem do wywierania wpływu zarówno na innych graczy jak i przede wszystkim na otoczeniu systemu.

Stosują analizę systemową można dostrzec, iż socjotechnika polityczna wpisuje się w działanie sprzężenia zwrotnego. System polityczny za pomocą swych wyjść usiłuje wpływać poprzez otoczenie na wejścia. Może w ten sposób weryfikować żądania kierowane wobec systemu, w zależności od ich adekwatności wobec preferowanych wartości oraz aktywizować poparcie dla podejmowanych przez siebie określonych decyzji i posunięć.

POZARACJONALNE

EMOCJE

1. Koncepcja D. Golmana

Golman w swej książce „Inteligencja emocjonalna” próbuje wyjaśnić dlaczego związki rozumu z uczuciami są znacznie bliższe niż do tej pory nam się wydawało.

Wskazuje na dominujące znaczenie uczuć w podejmowaniu przez nas decyzji, nie oceniając jednoznacznie tego wpływu. Uważa, iż ewolucja nasze gatunku faworyzowała emocje.

„Po prostu w sytuacji kiedy nasze życie, znajdowało się w niebezpieczeństwie, korzystniej było dać ponieść się emocją i intuicji i zareagować natychmiast, niż zastanawiać się nad tym co należy zrobić, ponieważ mogło kosztować to nas życie”.

Uważa iż dwa umysły emocjonalny i racjonalny działają na ogół w ścisłej harmonii, łącząc swoje zupełnie odmienne pojmowanie rzeczywistości i determinując nasze postawy wobec niej. „Zazwyczaj między umysłem racjonalnym i emocjonalnym panuje równowaga, emocje dostarczają umysłowi racjonalnemu informacji, wspomagając tym samym go w swoich działaniach, umysł racjonalny natomiast analizuje a niekiedy także odrzuca dane umysłu emocjonalnego.

Golman stwierdza wręcz, że uczucia są niezbędne przy podejmowania decyzji. Wskazują nam one właściwy kierunek, i dopiero kiedy go zaakceptujemy, możemy najlepiej wykorzystać zdolność chłodnego , logicznego myślenia.

2. Koncepcja B. Russell'a

Russell w swym słynnym wykładzie „Więź społeczne i natura ludzka”, twierdził iż nasze wrodzone uwarunkowania psychiczne, w odróżnieniu od nabytej wiedzy, nie różnią się tak bardzo od tych które wpływały na życie człowieka epoki paleolitu.

Nadal kierują nami instynkty generujące pozytywne emocje wobec ludzi identyfikowanych jako członkowie naszej grupy i negatywne wobec osobników obcych.

Twierdzi on również iż zmiany jakie następowały w naszym rozwoju gatunkowym, musiały się kształtować na tej pierwotnej podstawie instynktów i tylko po części uwarunkowane były uświadomionym poczuciem interesu zbiorowego własnej grupy.

„Napięcia społeczne wynikają między innymi stąd, że od pewnego stopnia potrafimy zdawać sobie sprawę z racjonalnych przesłanek postępowania, nie powodowanego naturalnymi instynktami. Kiedy jednak napięcie między takim zachowaniem a instynktem staje się zbyt silne, natura bierze odwet, czego skutkiem jest apatia albo skłonność do destrukcji”.

3. Koncepcja Pareta

Zdaniem Pareta, dominacja pozaracjonalnych motywacji działań ludzkich jest cechą ludzi jako gatunku i nie może być tłumaczona osobliwościami takich czy innych warunków społecznych.

Teoria rezyduów i derywacji Pareta, mając zarówno zagorzałych przeciwników i gorących zwolenników, odrzuca całkowicie koncepcje człowieka jako istoty racjonalnej.

Według Pareta nasze uczucia przejawiają się w postaci rezyduów, decydują one nie tylko o takim a nie innym postępowaniu, ale także formułowanych pojęciach, teoriach i ideologiach, które są reakcjami owego rezydua.

Derywacje natomiast to słowne sformułowania, wyjaśniania, systemy idei, które nadają naszym działaniom pozory logiczności. Są one produktem przyrodzonej człowiekowi skłonności, by wszystkiemu co ludzie robią w życiu społecznym, nadać jakieś uzasadnienie.

4. Teoria dysonansu poznawczego - Festingera.

Dysonans poznawczy polega na jednoczesnym występowaniu u jednej osoby dwóch elementów poznawczych, które są ze sobą sprzeczne. Wytwarza to stan napięcia, który podobny jest do tego jaki odczuwamy nie mogąc zaspokoić określonej potrzeby. Jest to stan przykry dla jednostki, dlatego też dąży ona do jego usunięcia bądź złagodzenia.

Może to osiągnąć poprzez odrzucenie informacji sprzecznej z ukształtowaną już postawą, poprzez zmianę opinii o przedmiocie postawy lub też subiektywną reinterpretację obrazu rzeczywistości.

Unikając dysonansu, większość ludzi skłonna jest otaczać się osobami wyrażającymi podobne poglądy w ważnych dla nich kwestiach, oraz przede wszystkim korzystać z tych mediów masowych, które przekazują informacje potwierdzające słuszność przyjętych postaw.

Zwolennicy tej teorii nie twierdzą jednak, że człowiek nie jest zdolny do racjonalnego zachowania. Teoria ta sugeruje jedynie, że w wielu przypadkach nasze zachowanie nie jest racjonalne.

Chęć bycia konsekwentnym i unikania dysonansu poznawczego stanowi ważne narzędzie wpływu społecznego, z powodu którego jesteśmy skłonni postępować wbrew naszym interesom.

Zgodnie z tą teorią ludzie bronią się przed zmianą postaw. Uważają, że ich zachowania powinny być zgodne z ich przekonaniami i dlatego skłonni są poświęcać wiele uwagi znalezieniu właściwego uzasadnienia dla swego zachowania.

5. Teoria frustracji - agresji Dolarda.

Jej charakterystyka wygląda następująco: Nie zaspokojenie potrzeby wywołuje frustracje, ta zaś może być tak silna, że jej redukcja i eliminacja zaczyna stanowić cel sam w sobie, staję się rodzajem superpotrzeby, której konieczność realizacji nie zważa na bezpośrednie źródło frustracji.

Im frustracja jest silniejsza, tym bardziej agresywne działania podejmowania są do jej zniwelowania. Agresja może mieć trzy kierunki:

23. autodestrukcja, najbardziej dramatyczny,

24. poszukiwanie kozła ofiarnego,

25. frustracja płynna (w niej redukcja frustracji odbywa się dowolnym kanałem: poprzez sublimację, agresję czy inne mechanizmy obronne).

8

---