Michalina Grzelka

TEMAT 8.: ZAŁOŻENIA I KIERUNKI ZMIAN USTROJOWYCH UE W ŚWIETLE TRAKTATU KONSTYTUCYJNEGO I PROJEKTU „TRAKTATU REFORMUJĄCEGO”.

1. WPROWADZENIE.

Przesłanki reformy ustrojowej UE:

• perspektywa rozszerzenia UE o nowe państwa

• konieczność dostosowania się do nowych wyzwań związanych z aspiracją UE do bycia ważnym aktorem SM

• umocnienie zasady solidarności wśród państw członkowskich

• konieczność określenia zasadniczego kierunku, w jakim zmierza UE.

Czym jest Konwent?

• decyzja o ustanowieniu Konwentu zapadła podczas spotkania RE w Laeken 14-15 grudnia

2001 r.

• w jego pracach uczestniczyli przedstawiciele państw członkowskich i ówczesnych państw kandydujących do członkostwa

• skład liczył 105 osób: po jednym przedstawicielu rządów państw członkowskich, po 2 przedstawicieli parlamentu, 16 członków PE oraz 2 przedstawicieli KE; przewodniczącym Konwentu został Valery Giscard d'Estaing

• wynikiem obrad Konwentu było przedłożenie projektu „Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy”

Tekst dokumentu przygotowanego przez Konwent stał się punktem wyjścia dla prac Konferencji Międzyrządowej, zainaugurowanych w Rzymie 4 października 2003 r.:

• propozycje zawarte w projekcie wzbudziły różne reakcje państw (np. kwestia odwołania się w preambule do chrześcijańskich korzeni Europy)

• ostatecznie uroczyste podpisanie Traktatu konstytucyjnego miało miejsce 29 X 2004 r. w Rzymie → to otworzyło drogę do rozpoczęcia procesu ratyfikacyjnego w państwach członkowskich → negatywne wyniki referendów w sprawie ratyfikacji we Francji i Holandii!!

W związku z odrzuceniem Traktatu w tych krajach, w dniach 15-16 czerwca 2006 r., podczas spotkania RE w Brukseli, przyjęto dwutorowe podejście do problemu reformy ustrojowej:

• reformowanie systemu UE powinno się dokonywać przy jak najlepszym wykorzystaniu dostępnego instrumentarium prawnego

• analizowanie możliwych scenariuszy rozwoju wydarzeń (Jezu :/).

21-23 VI 2007 w Brukseli zdecydowano się ostatecznie na przyjęcie Traktatu reformującego, którego postanowienia, oparte w wielu punktach na regulacjach zawartych w TK, miałyby modyfikować obowiązujące traktaty.

„Mapa drogowa” przyjęcia Traktatu reformującego:

• 23 VII 2007 r.- inauguracja obrad Konferencji Międyrządowej

• 7-8 IX, Viana do Castelo (Portugalia)- nieformalne spotkanie MSZ państw członkowskich UE, gdzie omówiono dotychczasowy kształt negocjacji nad TR

• 2 X- uzgodnienie wstępnego projektu Traktatu zmieniającego Traktat o UE i Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (czyli Traktat reformujący) → przekazanie projektu delegacjom państw członkowskich

2. USTRÓJ UE W ŚWIETLE POSTANOWIEŃ TK.

A. Ogólna charakterystyka TK.

→ Struktura:

a) preambuła

b) część 1. odnosząca się do postanowień natury ogólnej

c) część 2., którą stanowi Karta Praw Podstawowych

d) część 3.- polityki i funkcjonowanie UE

e) część 4.- postanowienia ogólne i końcowe

f) dwa załączniki

g) 36 protokołów

h) Akt końcowy Konferencji Międzyrządowej:

- 48 deklaracji: 41 wspólnych deklaracji oraz 7 deklaracji niektórych państw członkowskich- zasadniczo posiadają one jedynie znaczenie polityczne.

!! Charakter prawny TK: z punktu widzenia prawa międzynar. TK jest wielostronną umową międzynar.

B. Podmiotowość UE.

!! W świetle rozstrzygnięć zawartych w TK UE uzyskałaby osobowość prawną i stałaby się organizacją międzynar., przejmującą w sferze kompetencyjnej wszystkie obszary przypisane poprzez dotychczasowe unormowania WE. Pociągnęłoby to za sobą następujące zmiany:

• zniesienie podziału na trzy filary

• likwidacja różnorodności w zakresie reżimów realizacji poszczególnych zadań (podział na metodę wspólnotową i międzyrządową)

• w przypadku kolejnych rozszerzeń nowe państwa przystępowałyby do UE, a nie do WE.

100. Zasady ustrojowe UE zaprogramowane w TK.

→ Zasady odnoszące się do relacji UE- państwa członkowskie:

• równości państw członkowskich wobec TK

• poszanowana tożsamości nar. państw członkowskich

• solidarności

• poszanowania różnorodności językowej i kulturowej Europy

• pierwszeństwa prawa unijnego przed prawem państw członkowskich

• kompetencji powierzonych

• subsydiarności

• proporcjonalności.

→ Zasady dot. udziału obywateli w sferze funkcjonowania UE:

• zasada demokratycznej równości

• zasada demokracji przedstawicielskiej

• zasada demokracji uczestniczącej.

500. ŹRÓDŁA PRAWA WTÓRNEGO ( w tej dziedzinie wprowadzono istotne zmiany):

1. akty ustawodawcze (przyjmowane przez PE i Radę Ministrów; odpowiedniki obecnych dyrektyw i rozporządzeń):

a) ustawy europejskie- akty ustawodawcze o charakterze ogólnym, wiążące w całości i stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich

b)europejskie ustawy ramowe- akty wiążące każde państwo członkowskie, do które są kierowane w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty

2. akty nieustawodawcze (przyjmowane także przez inne instytucje unijne):

a) rozporządzenia europejskie- akty o zasięgu ogólnym, służące do wprowadzania w życie aktów ustawodawczych i niektórych postanowień TK

b) decyzje europejskie- akty wiążące w całości; jeżeli wskazują adresatów, to wiążą tylko adresatów

c) zalecenia i opinie- charakter niewiążący.

!! Kryterium powyższego podziału stanowi nie treść aktów czy ich znaczenie, ale tryb uchwalania.

E. Instytucje UE.

→ TK stanowi, że ramy instytucjonalne UE tworzą:

• PE

• RE

• Rada Ministrów

• KE

• Trybunał Sprawiedliwości UE.

1. Parlament Europejski:

- składałby się maksymalnie z 750 przedstawicieli obywateli UE, z zastrzeżeniem, że żadne z państw członkowskich nie mogłoby posiadać mniej niż 6 i nie więcej niż 96 reprezentantów.

- wzmocnienie funkcji ustawodawczej

- kadencja wynosiłaby 5 lat

- wybory powszechne, bezpośrednie, wolne i tajne.

2. Rada Europejska:

- decyzje podejmowane na zasadzie konsensusu

- ustanowienie stanowiska Przewodniczącego Rady Europejskiej, którego pozycja byłaby porównywalna do roli głowy państwa w państwach narodowych. Miałby być wybierany przez RE spoza grona jej członków, większością kwalifikowaną na okres 2,5 roku, z możliwością jednokrotnego odnowienia mandatu. Byłby odpowiedzialny za:

a) przewodniczenie Radzie i kierowanie jej pracami

b) zapewnienie odpowiedniego przygotowania i ciągłości prac RE we współpracy z przewodniczącym KE

c) ułatwianie osiągania konsensusu i spójności w RE

d) przedkładania PE sprawozdania z każdego posiedzenia RE

e) reprezentowanie na swoim poziomie UE na zewnątrz w sprawach z zakresu WPZiB, bez naruszania uprawnień ministra spr. zagr. UE.

3. Rada Ministrów:

- ministrowie rządów państw członkowskich

- przewiduje się prezydencję zbiorową, sprawowaną w ciągu 18 m-cy przez 3 państwa członkowskie

- wyłączenie spod jej kompetencji spraw zagr.

- funkcje:

a) ustawodawcze

b) budżetowa

c) określanie polityki i koordynacja zgodnie z postanowieniami TK

- podejmowanie decyzji większością kwalifikowaną.

4. Komisja Europejska:

- utrzymano 5-letnią kadencję, jednak inaczej uregulowano kwestię wyłaniania jej składu: pierwsza powoływana na nowych zasadach KE miałaby się składać z 1 obywatela każdego państwa członkowskiego, w tym jej przewodniczącego i ministra spr. zagr. UE, który jednocześnie byłby jednym z jej wiceprzewodniczących. Po upływie kadencji pierwszej KE każda następna miałaby być wyłaniana na podstawie systemu równej rotacji między państwami członkowskimi i miałaby się składać z liczby członków odpowiadającej 2/3 liczby państw członkowskich, w tym jej przewodniczącego i MSZ UE

!! Urząd ministra spraw zagranicznych UE:

• zastąpiłby stanowisko Wysokiego Przedstawiciela ds. Polityki Zagr. i Bezpieczeństwa oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych UE

• wchodziłby w skład KE

• powoływany przez RE większością kwalifikowaną

• długość jego kadencji nie jest precyzyjnie oznaczona w TK

→ posiadałby następujące kompetencje:

- prowadzenie WPZiB

- przewodniczenie Radzie do Spraw Zagranicznych

- jako członek KE zapewniałby spójność działań zewn. UE

5. Trybunał Sprawiedliwości UE:

Obejmowałby:

- Trybunał Sprawiedliwości

- Sąd

- sądy wyspecjalizowane

• rozszerzenie zakresu kontroli działalności organów unijnych przez Trybunał oraz powołanie komitetu konsultacyjnego do opiniowania kandydatów na sędziów i rzeczników generalnych

• skład:

a) TS- 1 sędzia z każdego kraju członkowskiego

b) Sąd- co najmniej 1 sędzia z każdego kraju członkowskiego

• kadencja sędziów zarówno TS, jak i Sądu wynosiłaby 6 lat, a po 3 latach następowałoby częściowe odnowienie składu

6. Inne organy:

- TK zachowuje funkcjonowanie EBC, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Regionów

i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

- zarząd EBC miałby być wybierany przez RE większością kwalifikowaną

- wyposażenie Komitetu Regionów w uprawnienie do wnoszenia skarg do TS w zakresie tych aktów prawnych, które miałby prawo opiniować.

F. PARLAMENTY NARODOWE:

• uzyskałyby kompetencje zrównujące je z Komitetem Regionów w zakresie pełnienia funkcji strażnika przestrzegania zasad subsydiarności i proporcjonalności

• dysponowałyby również prawem do opiniowania projektów unijnych aktów prawnych.

G. Wzmocniona współpraca:

TK przewiduje następujące warunki uruchomienia wzmocnionej współpracy między państwami członkowskimi UE:

• obszar objęty wzmocnioną współpracą musi należeć do tzw. kompetencji niewyłącznych UE

• wzmocniona współpraca powinna sprzyjać realizacji celów UE, ochronie jej interesów oraz wzmocnieniu procesu integracji

• niemożność osiągnięcia celów współpracy w rozsądnym terminie przez UE jako całość

• konieczność udziału we wzmocnionej współpracy co najmniej 1/3 państw członkowskich.

!! Wszystkie akty przyjęte w ramach wzmocnionej współpracy wiązałyby jedynie państwa nią objęte i zgodnie z TK nie obligowałyby nowych państw UE do ich przyjęcia.

H. Możliwość wystąpienia z UE.

• dla skutecznego wystąpienia państwa z UE przewiduje się uzyskanie aprobaty innych państw członkowskich

• państwo notyfikujące RE zamiar wystąpienia miałoby 2 lata na zawarcie z UE układu dot. warunków wystąpienia; układ ten byłby zawierany w imieniu UE przez Radę Ministrów stanowiącą większością kwalifikowaną, za zgodą PE

• w przypadku, gdyby w ciągu 2 lat taki układ nie został zawarty, po upływie rzeczonego okresu wystąpienie stawałoby się skuteczne.

3. PROPOZYCJE TRAKTATU REFORMUJĄCEGO DOT. KWESTII USTROJOWYCH UE.

A. FORMA TRAKTATU:

• postanowiono, że TR nie będzie kolejną umową międzynar. zastępującą dotychczasowe traktaty regulujące funkcjonowanie UE, a jedynie kolejnym Traktatem o charakterze rewizyjnym

• proponuje się zachowanie TUE, natomiast TWE, po wejściu w życie TR zmieni nazwę na Traktat o Funkcjonowaniu UE.

• dekonstytucjonalizacja (trudne słowo :P):

a) rezygnacja z ustanawiania symboli UE

b) zmiana nazwy ministra spraw zagranicznych UE na Wysokiego Przedstawiciela ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa

c) rezygnacja z wprowadzania ustaw europejskich i europejskich ustaw ramowych

d) rezygnacja z ustanawiania wprost prymatu prawa unijnego nad prawem krajowym.

B. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZMIAN PROPOZYCJI TK, ZAWARTYCH W PROJEKCIE TR.

Wśród najważniejszych uzupełnień zawartych w TR warto wymienić:

• doprecyzowanie zasady kompetencji powierzonych (m. in.: jeżeli UE zaprzestanie wykonywania swych kompetencji w danym obszarze, wówczas państwa członkowskie mogą ponownie wykonywać kompetencje w danym zakresie

• doprecyzowanie podziału kompetencji w obszarze WPZiB

• podkreślono, że bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego państwa członkowskiego

• zmiany postanowień stanowiących Unię mogą zmierzać nie tylko w kierunku rozszerzenia jej kompetencji, ale także w stronę ich ograniczenia.

100. ŹRÓDŁA PRAWA WTÓRNEGO.

• zachowanie ustanowionego w TK podziału na akty ustawodawcze i nieustawodawcze

• odstąpiono jednak od takich nazw jak „ustawa europejska” i „europejska ustawa ramowa” i powrócono do starych nazw aktów prawnych, tj. rozporządzeń, dyrektyw i decyzji.

500. ROLA PARLAMENTÓW NARODOWCH.

• dodanie do TUE odrębnego artykułu zawierającego katalog uprawnień przyznanych parlamentom narodowym

• wzmocnienie mechanizmu monitorowania zasady pomocniczości.

E. KWESTIA PRAW PODSTAWOWYCH.

• odejście od koncepcji włączenia Karty Praw Podstawowych bezpośrednio do tekstu Traktatu

• KPP stałby się załącznikiem, mającym taką samą wartość prawną jak traktaty

• ponadto KPP stanie się częścią prawa pierwotnego UE.

---