Opracowanie Makro - wykłady

1. Interpretacje terminu struktura społeczna wg Domańskiego

Można powiedzieć, że struktura społeczna jest układem stosunków między takimi elementami, jak jednostki, grupy, kategorie, organizacje i inne obiekty społeczne. W społeczeństwie funkcjonuje wiele struktur - od państwa po struktury rodzinne. Wypadkową ich jest globalna struktura społeczna, którą zwykle rozpatruje się w określonych granicach terytorialnych i w ramach danego kraju. Posługiwanie się terminem struktury społecznej ma unaocznić, że chodzi tu o uchwycenie trwałych całości złożonych z elementów traktowanych jako części określonego układu, co oznacza, że struktura jest bytem nieredukowalnym do części składowych. W życiu codziennym oraz w praktyce badawczej pojęcie struktury społecznej często ulega zatarciu. Synonimem struktury społecznej są takie zjawiska jak np. organizacja, gospodarka, układ stosunków towarzyskich, styl życia.

Jeśli chodzi o sposoby definiowania struktury społecznej, można je usystematyzować w nawiązaniu do klasycznych osi refleksji socjologicznej. Wyróżniliśmy tu definicje:

1. holistyczne przeciwstawione mikrostrukturalnemu podejściu

1. holistyczne - perspektywa globalna obejmująca szeroką panoramę procesów historycznych, systemów instytucjonalnych i form organizacji państwowej np. podejście Parsonsa - wskazuje, że struktura społeczna to mechanizm utrzymujący się w równowadze dzięki procesom regulującym „przydział” jednostek spełniających określone wymogi do określonych pozycji i ról

2. mikrostrukturalne podejście - skupia się na elementarnych zachowaniach jednostek, które układają się w określony wzór, stanowiący behawioralne podłoże struktury społecznej np. teoria wymiany Homansa - uważał, że funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na nieustannej, wzajemnej wymianie nagród materialnych i niematerialnych pomiędzy jednostkami, a ludzie wchodzą w interakcje z innymi, kierując się bilansem korzyści i strat

2. uniwersalistyczne w opozycji do historycznych

1. uniwersalistyczne - poszukiwanie najogólniejszych zasad strukturalizacji społecznej, cechą charakterystyczną jest ujmowanie rzeczywistości w języku sformalizowanych pojęć np. koncepcja Parsonsa, ale też Homansa, Mead'a

2. historyczna - wyrażana w języku określonych wyznaczników przestrzenno-czasowych np. ujęcie struktury społecznej wg Marksa, Webera

3. formułowane głównie w języku zmiennych obiektywnych kontra świadomościowych

1. obiektywne - mówiące, że zasadniczym spoiwem struktury społecznej są takie czynniki jak podział pracy, procesy demograficzne i mechanizmy instytucjonalne, ujmując ogólnie wszystkie te czynniki istniejące niezależnie od woli jednostek np. struktura społeczna wg Blau'a

2. świadomościowe - elementem spajającym, wpływającym najbardziej na strukturę są normy i wartości determinujące życie jednostek np. Parsons

4. realistyczne oraz funkcjonujące tylko w umyśle badacza (modelowe) - zwolennicy drugiego ujęcia pozostają w mniejszości i są to głównie antropolodzy np. Levi-Strauss

5. akcentujące dominujące znaczenie ciągłości i przeciwstawne, koncentrujące się na zmianie, do których będziemy zaliczać analizy struktury poświęcone problematyce konfliktów np. Marks

4. Różne interpretacje terminu klasa społeczna wg Ossowskiego

Klasy społeczne to wielkie zbiorowości społeczne charakteryzujące się zróżnicowanym dostępem do bogactwa, władzy i wiedzy oraz różniące się interesami. (uzupełnienie w książce Socjologia lektury)

Stanisław Ossowski analizując problem struktury klasowej w społecznej świadomości, wyodrębnił 3 zasadnicze typy ujęć:

1) ujęcia dychotomiczne - wyodrębnia się w nich 2 przeciwstawne klasy (np. bogaci - biedni, rządzący - rządzeni, wyzyskujący - wyzyskiwani); Przykładem ujęcia dychotomicznego jest klasa w teorii marksistowskiej. Zakłada ona istnienie trzech kryteriów ekonomicznych klas: stosunek do środków produkcji; źródła i rozmiary dochodów; miejsce i rola w społecznej organizacji pracy. Charakterystyczny dla marksizmu sposób definiowania klas polega więc na skrzyżowaniu trzech podziałów dychotomicznych: klasy posiadające - klasy nie posiadające; klasy nie pracujące - klasy pracujące; klasy korzystające z pracy najemnej - klasy nie korzystające z pracy najemnej. W wyniku podziału dychotomicznego uzyskana została charakterystyka klas przeciwstawnych. Klasy przeciwstawne zajmują biegunową pozycję w strukturze klasowej. Kapitalista posiada środki produkcji, nie pracuje i korzysta z pracy najemnej. Robotnik nie posiada środków produkcji, pracuje i nie korzysta z pracy najemnej. Jest on wprawdzie wolny osobiście, ale zależny ekonomicznie od kapitalisty. Brak własnych środków produkcji zmusza go do podjęcia pracy najemnej u kapitalisty w celu zdobycia niezbędnych środków do życia.

2) schemat gradacji - wyodrębnia się przynajmniej 3 klasy: 2 biegunowe i pośrednią. Biorąc pod uwagę wyłącznie jedno kryterium - zazwyczaj ekonomiczne (lub kryterium własności) - tworzy się schemat gradacji prostej. Jeśli pod uwagę bierze się więcej czynników -oprócz kryteriów ekonomicznych także takie czynniki, jak poziom wykształcenia, pochodzenie, styl życia itp. - wówczas tworzony jest schemat gradacji syntetycznej. W jego obrębie braki jednej cechy mogą być kompensowane przez "nadwyżkę" innych cech;

3) ujęcia funkcjonalne - kładące nacisk na komplementarność klas; klasy oprócz interesów przeciwnych mają także interesy wspólne (nadrzędne). W ujęciu tym klasy są sobie nawzajem potrzebne, gdyż każda z nich pełni określone funkcji (zadania),których realizacja jest niezbędna dla istnienia całego systemu społecznego. Przykładem ilustrującym ten typ analizy jest funkcjonalna teoria stratyfikacji K.Davisa i W.Moore'a. Ujęcia funkcjonalne są niejako przeciwieństwem ujęć dychotomicznych, w których celowo dokonuje się uproszczenia struktury klasowej do dwóch biegunów, aby zmobilizować "masy" do zmiany istniejącego, niesprawiedliwego porządku społecznego. Ujęcia funkcjonalne służą natomiast raczej podtrzymaniu status quo.

5. Założenia marksowskiej teorii klas

Marks uważał, że podstawowe podziały w społeczeństwie są związane z różnicą stosunku do środków produkcji - jedni je mają, inni zaś są ich pozbawieni. Staje się to szczególnie widoczne w społeczeństwach kapitalistycznych przy wolnokonkurencyjnej gospodarce. Wyrazisty jest podział na dwie podstawowe klasy: burżuazję, kapitalistów (klasa posiadająca) oraz proletariat (klasa pozbawiona środków produkcji). Różnice te nie ograniczają się tylko do położenia ekonomicznego i stopnia zaspokojenia podstawowych potrzeb, ale odnoszą się do całego sposobu życia, dostępu do władzy, wykształcenia. Należy jeszcze wspomnieć o dwóch innych kryteriach ekonomicznych podziału dychotomicznego: źródła i rozmiary dochodów; miejsce i rola w społecznej organizacji pracy. Charakterystyczny dla marksizmu sposób definiowania klas polega więc na skrzyżowaniu podziałów dychotomicznych: klasy posiadające - klasy nie posiadające; klasy nie pracujące - klasy pracujące; klasy korzystające z pracy najemnej - klasy nie korzystające z pracy najemnej. W wyniku podziału dychotomicznego uzyskana została charakterystyka klas przeciwstawnych. Klasy przeciwstawne zajmują biegunową pozycję w strukturze klasowej. Dlatego między klasami istnieje stały konflikt. Stosunki między nimi to ciągła walka, która się toczy na trzech poziomach - ekonomicznym, politycznym i ideologicznym. Jednak dla Marksa konflikty nie są czymś negatywnym, uważał je za naturalny składnik życia społecznego, który je dynamizuje i prowadzi do zmian. Należy tu wspomnieć jeszcze o trzecim istotnym aspekcie teorii marksowskiej, a mianowicie wyzysku klasy robotniczej przez kapitalistów. Marks uważał, że wyzysk nie polegał na tym, że robotnik za mało zarabia, ale polega na tym, że wytwór jego pracy ma więcej wartości niż zapłacona praca, a nadwyżkę za to bierze kapitalista. Robotnicy tworzą nadwyżkę, w której nie mają udziałów. Ten konflikt prowadzi do tego, że praca coraz bardziej traci na wartości, choćby dzięki wprowadzaniu coraz lepszych maszyn w fabrykach. Prowadzi to do jeszcze większego zubożenia klasy robotniczej. Tylko wspólnie można ten system obalić, za pomocą rewolucji, gdyż przemysłowcy dobrowolnie nie oddadzą swej uprzywilejowanej pozycji. By przekształcić stosunki społeczne nie wystarczy sama rewolucja - trzeba mieć program wprowadzenia nowego porządku, który musi być realny, nie może to być żadna utopia.

6. Neomarksizm jako próba przezwyciężenia problemów teoretycznych.

Można powiedzieć, że głównym zadaniem neomarksizmu jest dostosowanie oryginalnej teorii marksowskiej do współczesnych społeczeństw. Przedstawiciele tego nurtu rozwijanego od lat 70 XX wieku starają się odpowiedzieć na pytanie, czym jest przynależność klasowa, jak wygląda obecnie mapa struktury klasowej i jakie są mechanizmy formowania się klas.

Charakterystyka neomarksizmu w oparciu o koncepcję E. Wrighta:

Strukturą klasową jest całościowa organizacja stosunków klasowych, przez którą należy rozumieć sumę wszystkich stosunków klasowych, w jakich uczestniczą jednostki. W stosunkach klasowych uczestniczy się w wyniku usytuowania na pozycjach (np. menedżerów, robotników) określanych przez Wrighta jako lokacje klasowe.

- uszczegółowienie dychotomii marksowskiej - neomarksiści zwrócili uwagę na wewnętrzne zróżnicowanie obydwu segmentów. Jeśli chodzi o właścicieli to Wright wyodrębnia trzy rodzaje lokacji klasowych. Pierwsza z nich to „kapitaliści” - czyli właściciele środków produkcji sprawujący kontrolę nad pracownikami i procesem produkcji. Druga to szeroka kategoria „małych” właścicieli, będących bezpośrednimi producentami, niezatrudniającymi nikogo. Trzecia sytuuje się między tymi dwoma segmentami to „drobni właściciele” - którzy wynajmują pracowników, a równocześnie sami „obsługują” własność i sprawują kontrolę nad sobą ( sytuują się oni na kontradyktorycznych lokacjach czyli są to pozycje o przeciwstawnych lokacjach np. jako menedżer podlegam właścicielowi, a jednocześnie sprawuję władzę nad pracownikami). Wright wyróżnia jeszcze dwa rodzaje kontradyktorycznych lokacji, tym razem wśród pracowników najemnych: menedżerów i ekspertów.

- by uszczegółowienie dychotomii było możliwe Wright wprowadza dwa dodatkowe wymiary podziałów klasowych, oprócz stosunków własności, a mianowicie zróżnicowanie pod względem kwalifikacji i dominacji ( pierwszy dotyczy specjalistów, a drugi menedżerów). W przypadku specjalistów właściciele wiedzą, że dysponują oni rzadkimi i pożądanymi na rynku kwalifikacjami, dlatego muszą przeznaczać cześć zysku na ich wynagradzanie( dostają więcej niż koszty siły roboczej), mają zatem swój udział w podziale „nadprodukcji” co sytuuje ich po stronie klasy wyzyskującej. W przypadku menedżerów wchodzą oni w stosunki władzy (dominacji) i stają się przez to częścią klasy kapitalistów, a jednocześnie nie przestają być pracownikami najemnymi, mają więc swój udział w wyzysku, będąc równocześnie przedmiotem wyzysku. Poza tym podobnie jak w przypadku specjalistów ich wynagrodzenie jest wyższe niż koszty siły roboczej, ze względu na szczególne kwalifikacje i funkcjonalna ważność ich ról.

- mimo nowego podejścia do rzeczywistości społecznej neomarksistów, nie należy zapomnieć, że struktura klasowa nadal jest definiowana w terminach relacji, tzn. jest to relacja między kapitalistami a robotnikami, i jedni bez drugich nie mogą istnieć. Ma to dwie ważne konsekwencje. Po pierwsze, stosunki między klasami determinują kształt struktury klasowej. Tak więc, czynnikiem przesadzającym o wyższej pozycji kapitalistów są stosunki wyzysku, nie zaś mechanizmy dystrybucji dóbr, jak w funkcjonalnej teorii uwarstwienia. Druga konsekwencją jest schemat wyjaśniający - relacje klasowe traktowane SA jako pierwsze ogniwo w łańcuchu przyczynowym w analizach nad formowaniem się klas, struktury społecznej czy konfliktów klasowych.

- należy jednak dodać, że w neomarksizmie dokonała się pewna reorientacja w duchu teorii Webera, wprowadzono nowe wymiary nierówności klasowych w postaci władzy i kwalifikacji, dokonano uszczegółowienia mapy struktury klasowej. Tak więc neomarksizm odszedł od tego, co tak bardzo potępiał Weber u Marksa, a mianowicie od dychotomicznego analizowania struktury klasowej.

7. Klasa średnia w ujęciach neomarksistów

Tezę o formułowaniu nowej klasy średniej wysunął G. Schomoller. Jest ona zbiorowością złożoną z tak różnych kategorii, że nie można jej utożsamiać z „klasą społeczną” w tym sensie, w jakim pojęcie to przypisuje się np. robotnikom, chłopom. W istocie „klasa średnia” jest syndromem różnych czynników i zjawisk, wyrastających z kilkusetletniej historii społeczeństw rynkowych. Podstawowym wyznacznikiem przynależności do klasy średniej jest własność. Mając własność - firmy, kapitału czy rzadkich, a poszukiwanych na rynku pracy kwalifikacji - ludzie stają się inni, czują się wolni, z pewnością patrzą w przyszłość, są motywowani do wysiłku, wytężonej pracy, inwestowania we własny rozwój.

W niemarksistowskich teoriach struktury klasowej kategorie pracowników umysłowych określane są mianem „nowej” klasy średniej. Pojęcie to przyjęto w analizach prowadzonych z perspektywy neomarksizmu, dla którego „klasa średnia” stała się hasłem wywoławczym w ramach refleksji dotyczącej złożonego charakteru struktury klasowej. Dla reprezentantów tego nurtu (np. Wright, Carchedi) wyodrębnienie się „klasy średniej” stanowiło punkt wyjścia do konceptualizacji struktury klasowej w postaci szczegółowego podziału. Zastosowano go w analizach nad społeczeństwem kapitalistycznym, zastępując oryginalną dychotomię marksowską. Szczególne zasługi ma tu Wright, który wyróżnił trzy rodzaje kontradyktorycznych lokacji klasowych, czyli takich, które łączą w sobie cechy z dwóch przeciwstawnych klas z teorii marksowskiej ( np. klasy pracującej i klasy niepracującej, korzystającej z pracy najemnej i niekorzystającej z pracy najemnej). Pierwszy rodzaj to „drobni właściciele” - którzy wynajmują pracowników, a równocześnie sami „obsługują” własność i sprawują kontrolę nad sobą. Drugi to menedżerowie, których identyfikuje władza oderwana od środków produkcji, gdyż w nowoczesnym systemie rynkowym właściciele bardziej niż przedtem potrzebują personelu sprawującego kontrolę nad funkcjonowaniem przedsiębiorstw. Właściciele delegują im władzę, co prowadzi do ciekawych konsekwencji: po pierwsze dysponując władzą stają się częścią klasy kapitalistów, ale jednocześnie nie przestają być pracownikami najemnymi po drugie sprawują władzę nad robotnikami, ale równocześnie podlegają władzy właściciela, po trzecie mają swój udział w wyzysku, ale równocześnie sami są wyzyskiwani (ich wynagrodzenie jest wyższe niż koszty siły roboczej, ze względu na szczególne kwalifikacje i funkcjonalna ważność ich ról). Trzeci rodzaj to specjaliści, o których odrębności decydują wysokie kwalifikacje. Występuje tu podobny mechanizm uprzywilejowania jak w odniesieniu do menedżerów. W przypadku specjalistów właściciele wiedzą, że dysponują oni rzadkimi i pożądanymi na rynku kwalifikacjami, dlatego muszą przeznaczać cześć zysku na ich wynagradzanie( dostają więcej niż koszty siły roboczej), mają zatem swój udział w podziale „nadprodukcji” co sytuuje ich po stronie klasy wyzyskującej. To właśnie w tych nowych kontradyktorycznych lokacjach klasowych zawiązuje się klasa średnia. To grupy, które są jakby zawieszone między dwiema biegunowymi klasami i nie sposób jednoznacznie określić do której z nich jest im bliżej.

8. Weberowska koncepcja klasy

W teorii Webera klasy są kategoriami charakteryzującymi się wspólnotą szans życiowych, określonych przez interesy ekonomiczne związane z posiadaniem dóbr i uzyskiwaniem zarobków. Dlatego też źródła podziału klas widział w gospodarce rynkowej charakterystycznej dla kapitalistycznych stosunków produkcji; wcześniej w społeczeństwach tradycyjnych występowały stany, kasty i inne formy nierówności społecznych (ale nie klasy). Według Webera podział na klasy wyznacza nie stosunek do środków produkcji, ale rodzaj szans na rynku, które zależą nie tylko od posiadania własności, ale i kwalifikacji zawodowych, doświadczenia i wszelkich umiejętności znajdujących zastosowanie na rynku. Z różnego rodzaju zawodami wiąże się wykonywanie najrozmaitszych usług, które mają zróżnicowaną wartość rynkową. Szansę na rynku wyznacza dysponowanie dobrami lub umiejętnościami pozwalającymi na osiąganie dochodów. Zgodnie z weberowską koncepcją klas, także posiadacze dzielą się na klasy, ponieważ inaczej usytuowany na rynku jest rentier, właściciel kapitału, a inaczej właściciel przedsiębiorstwa produkcyjnego. Z kolei ci, którzy pozbawieni są własności, też tworzą rozmaite klasy, różniące się typem oferowanych na rynku świadczeń. Inne szanse ma na rynku wysoko wykwalifikowany specjalista np. lekarz czy prawnik, inne zaś szewc lub krawiec, a jeszcze inne niewykwalifikowany robotnik, który ma do zaoferowania tylko własną siłę fizyczną. Innym bardzo istotnym elementem weberowskiego rozumowania klas ( np. w porównaniu z Marksem) jest to, że dla Webera klasy nie były ani realnie, ani potencjalnie zbiorowościami o poczuciu wspólnoty.

9. Typy klas u Webera

W teorii Webera klasy są kategoriami charakteryzującymi się wspólnotą szans życiowych, określonych przez interesy ekonomiczne związane z posiadaniem dóbr i uzyskiwaniem zarobków. Położeniem klasowym nazywamy szansę:

1. Zaopatrzenia w dobra

2. Zewnętrznej pozycji życiowej

3. Wewnętrznego losu życiowego

Wynikającą z rozmiarów i rodzaju prawa rozporządzania dobrami czy zdolnością do świadczeń oraz z istniejących możliwości ich spożytkowania do osiągnięcia dochodu w ramach danego porządku gospodarczego.

Klasą nazywamy każdą grupę ludzi znajdujących się w jednakowym położeniu klasowym.

1. Klasą posiadania nazywamy daną klasę wtedy, gdy położenie klasowe określają głównie różnice posiadania

2. Klasą zarobkową nazywamy daną klasę, wtedy, gdy położenie klasowe określają głównie szanse rynkowego spożytkowania dóbr lub świadczeń

3. Klasą społeczną nazywamy te wszystkie położenia klasowe, między którymi przechodzenie osobiste lub w kolejnych pokoleniach jest całkowicie możliwe i zwykle występuje.

Wszystkie kategorie klas mogą stanowić podstawę stosunków stowarzyszenia, które nawiązują zainteresowani członkowie klas (związki klasowe), ale nie musi tak być, ponieważ położenie klasowe i klasa określają wyłącznie fakt jednakowej konstelacji interesów, właściwej danej jednostce i grupie osób.

Wśród poszczególnych typów klas wyróżniamy klasy pozytywnie i negatywnie uprzywilejowane. Pozytywnie uprzywilejowane klasy posiadania to rentierzy, których dochody mogą pochodzić z ziemi, kopalń, urządzeń, ludzi (niewolnictwo). Przykładem negatywnie uprzywilejowanej klasy posiadania są: obiekty posiadania (niewolnicy), zadłużeni, biedacy. Między nimi sytuują się klasy stanu średniego, obejmujące wszelkiego rodzaju warstwy dysponujące posiadaniem lub odpowiednią wiedzą, stanowiącą źródło ich zarobków.

Pozytywnie uprzywilejowane klasy zarobkowe składają się z: kupców, przedsiębiorców przemysłowych, rolnych, bankierów, specjalistów o preferowanych umiejętnościach (np.lekarze, adwokaci), robotników o rzadkich kwalifikacjach. Negatywnie uprzywilejowane klasy zarobkowe to robotnicy, których możemy podzielić na wykwalifikowanych, przyuczonych i niewykwalifikowanych. Między nimi sytuują się jako klasa średnia: samodzielni chłopi, rzemieślnicy, urzędnicy.

10. Założenia teorii ruchów społecznych

Ruch społeczny to działanie, które ma charakter zbiorowy, kolektywny i ogniskuje ludzi do osiągnięcia określonego celu. Ruchy społeczne podlegają pewnej zmianie, ewoluują. Zmiana reguł systemowych owocuje zmianą specyfiki ruchów społecznych. Ruchy społeczne są pewnym aspektem „dziania” się społeczeństw. Ruchy społeczne odgrywają kolosalną role w nowoczesnych systemach społecznych, czyli takich, które mają charakter postindustrialny, jest to czas od drugiej połowy XX w w społ. Zachodnich. Ruchy tradycyjne są to takie, które najczęściej odwołują się do podziałów klasowych, których zarzewiem są konflikty na tle klasowym. Ruchy odwołują się także często do kryteriów ekonomicznych, mówiąc dokładniej chodzi tu o nierówności, one skłaniają ludzi do tworzenia ruchów mających zmienić istniejącą sytuację. Ruchy tradycyjne są nastawione na zdobycie władzy w przeciwieństwie do współczesnych nastawionych na uczestnictwo. Działania grupowe w ruchach społecznych nie są nakierowane na bezpośrednie korzyści, służą realizacji pewnej idei, ale nie dotyczy ona interesu osobistego konkretnych jednostek. Według P. Glińskiego można wyróżnić dwie podstawowe cechy charakterystyczne dla ruchu społecznego:

interakcyjność- zawierającą w sobie relacje między uczestnikami ruchu społecznego (kontakty bezpośrednie, pośrednie) kształtujące poczucie przynależności, wspólnoty; kontakty hierarchiczne, pionowe (relacje przywódca - uczestnicy); kontakty między uczestnikami a społeczeństwem, władzą bądź innymi ruchami społecznymi.

orientacja na zmianę społeczną-, czyli dążenie do przebudowy porządku społecznego, które mogą przybierać formy rewolucyjne lub ewolucyjne; mogą mieć na celu regres lub progres (np. Ruch ekologiczny dąży zarówno do rozpowszechnienia naturalnych sposobów uprawy ziemi, a równocześnie do optymalnego wykorzystania osiągnięć technologicznych).

Pozostałe cechy ruchów społecznych to:

wspólny cel;

spontaniczność;

samoświadomość wspólnych celów, zadań, poglądów, wartości;

inność- podkreślanie odmienności poglądów, ideologii, metod działania.

11. Nowe ruchy społeczne 12. Podstawy teorii nowych ruchów społecznych

Ruch społeczny to działanie, które ma charakter zbiorowy, kolektywny i ogniskuje ludzi do osiągnięcia określonego celu. Ruchy społeczne podlegają pewnej zmianie, ewoluują. Ruchy społeczne odgrywają kolosalną role w nowoczesnych systemach społecznych, czyli takich, które mają charakter postindustrialny, jest to czas od drugiej połowy XX w w społ. Zachodnich. Przykładem nowych ruchów społecznych są: ruchy ekologiczne, feministyczne, pacyfistyczne, marsze równości. Nowe ruchy są mniej skostniałe, bardziej nastawione na zmiany. Ruch skupia ludzi, którzy są z różnych środowisk.

Ruchy tradycyjne są to takie, które najczęściej odwołują się do podziałów klasowych, których zarzewiem są konflikty na tle klasowym. Nowe ruchy akcentują kwestie polityczne, światopoglądowe. Generowaniem ruchów zajmuje się najczęściej nowa klasa średnia - czyli to przedstawiciele takich zawodów, które wymagają wysokich kwalifikacji, to ludzie dobrze wykształceni i zajmujący wysokie stanowiska. Znamienne jest to, ze uczestnictwo w nowych ruchach społecznych zakłada nieuchronnie zmianę stylu życia. Specyfika tych nowych ruchów polega na pewnym rodzaju wsparcia pewnej struktury, a dla ruchów tradycyjnych znamienne jest to, że musimy być członkami danego ruchu, nie wystarczy słowna deklaracja i zgodność poglądów. Stare ruchy bazują na zadeklarowanym członkostwie, składki członkowskie itp.; a nowe ruchy działają przy pomocy „miękkich” technik - „..jeśli możesz to nas wspomóż jakimś datkiem… „ W nowych ruchach nie ma wyraźnego, ostrego skonfliktowania. Te nowe ruchy prezentują nowy typ aktywności społecznej, nowy rodzaj członkowstwa, nieobligatoryjnego. Ludzie działają wspólnie w celu wywołania określonych zmian lub zahamowanie dokonujących się zmian. Ruchy tradycyjne są nastawione na zdobycie władzy w przeciwieństwie do współczesnych nastawionych na uczestnictwo. Działania grupowe w ruchach społecznych nie są nakierowane na bezpośrednie korzyści, służą realizacji pewnej idei, ale nie dotyczy ona interesu osobistego konkretnych jednostek. Ruchy społeczne nowego typu mają największą popularność i jednocześnie największa skuteczność w systemach najbardziej otwartych. Systemy otwarte umożliwiają jednostkom ruchliwość społeczną.

Wyróżnia się ruchy normatywne, czyli zorientowane na osiągnięcia, wprowadzanie pewnych norm oraz ruchy nastawione na wartości. Normatywne nastawione są na zmiany wewnątrz natomiast ruchy nastawione na wartości nakierowane są na zmianę reguł rządzących systemem.

Uwarunkowania powstawania nowych ruchów:

1. Oczekiwanie ludzi, by dopasować działania systemu do ich wyobrażeń

2. Wzrasta znaczenie wiedzy, co skutkuje tym, że ludziom otwierają się oczy na pewne zagadnienia, wzrost świadomości ludzi powoduje ich uwrażliwienie się na świat wokół.

Nowe ruchy mają doprowadzić do zmian strukturalnych (zmiany struktury społecznej), nie doprowadzają jednak do ostrego konfliktu, do walki, nie wykorzystują efektu przemocy. Doprowadzają do przewartościowania dotychczasowych reguł, organizacja życia dokonuje się między sferą prywatną i publiczną.

13. Teoretycy społeczeństwa poprzemysłowego (C. Kerr, D. Bell)

C. KERR - „Industrializm i człowiek industrialny”

Pozytywnie wypowiada się na temat zmian technologicznych (determinizm technologiczny) we wszystkich sferach naszego życia. Skutkiem są wartości owocujące z systemu technologicznego:

-mamy do czynienia z rozwojem państwa opiekuńczego (opiekuje się wszystkimi a zwłaszcza tymi, którzy sobie nie radzą) Tak się dzieje, gdyż technologia się rozwinęła

-postęp sił wytwórczych

-stabilność całego systemu społecznego

-eliminacja środowisk biednych albo biernych

D.Bell ogłasza „nadejście społeczeństwa postindustrialnego” w swej książce z 1974 roku. Dla niego istotną cechą tego społeczeństwa było przekształcenie dotychczasowej struktury zatrudnienia i organizacji pracy spowodowane pojawieniem się nowych technologii

Zrywa z liberalnym podejściem do analizy społeczeństwa. Stawia 4 podstawowe pytania, gdy mówi o społeczeństwie postindustrialnym:

1. O efekty rozwoju technologicznego - jakie cechy mają nowoczesne społeczeństwa?

2. Co jest konsekwencją, czym to owocuje?

3. Pyta, jakie są nowe instytucje społeczne i jakie nowe procesy zachodzą?

4. Jakie nastąpią zmiany w szeroko rozumianym ładzie politycznym lub kulturowym?

Cechy społeczeństwa postprzemysłowego:

- nowy typ struktury zatrudnienia (wzrost liczebności w sektorze usługowym

- redukcja zasięgu wielkości i roli wielkoprzemysłowej klasy robotniczej

- teza o nieuchronnym wzroście wiedzy (te zawody, które się liczą, mają prestiż to wszystko zawody oparte na wysokiej kwalifikacji i wiedzy)

- teza o rozwoju sektora usdługowego (tendencja silnie zaznaczona) - proces pracy zaczął polegać znacznie bardziej na relacjach z innymi ludźmi niż na przetwarzaniu surowców

14. Teoria społeczeństwa technologicznego

KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA TECHNOLOGICZNEGO

- stopniowe zmniejszanie się produkcji przemysłowej i ta tendencja wyznacza kierunek rozwoju społecznego, rodzaj wytwarzania rzutuje na sposób działania społeczeństwa.

E. Durkheim napisał „O społecznym podziale pracy” - specyfika pracy wyznacza charakter relacji społecznych. U Ossowskiego jest rozróżnienie na pszczoły i trutnie w społeczeństwie. Th. Vebler - teoria klasy próżniaczej - jak działa najlepiej sytuowana klasa. M. Weber - problematyka racjonalności ludzkich działań, jeśli ten element jest widoczny w społeczeństwie to nie ma miejsca na sentymenty, ale jest chłodna kalkulacja, racjonalność dotyczy przede wszystkim sfery produkcji. Druga teoria Webera to teoria biurokracji - w dużym schemacie biurokracji zawarte są problemy władzy, zasady jej sprawowania.

K. Marks - cechy produkcji wg niego są podstawą administracji społecznej. Różne społeczeństwa to inaczej mówiąc różne typy produkcji. Przejście od jednego typu produkcji do drugiego jest zmianą społeczną, taka zmiana wpływa na całość funkcjonowania społeczeństwa np. sztukę, religię.

Typ produkcji wyznacza typy społeczeństwa.

Zmiany technologiczne to jest pewien ciąg, pociągają one za sobą konsekwencje społeczne w postaci zmiany:

1. Dokonujące się zmiany technologiczne zmieniają nieuchronnie fizyczne warunki pracy, zmiany te wymagają coraz wyższych kwalifikacji, wymogiem jest zaangażowanie intelektualne, zmianie ulegają warunki nie tylko pracy prostej, ale też pracy złożonej

2. Rozwój technologii owocuje powstawaniem nowych miejsc pracy, ale nadal jest tak, że do prac prostych potrzeba więcej ludzi

3. W społeczeństwie technologicznym obserwujemy wzrost wydajności pracy, ale jednocześnie ten wzrost wpływa na ograniczenie nowych stanowisk.

4. Zawody związane z zaawansowanymi technologiami cechuje znaczna dynamika wzrostu, ale nie są one masowe

5. Zawody związane z największa liczbą stanowisk opierają się na średnich lub niskich kwalifikacjach

Rozwój technologii sam w sobie nie tworzy nowych miejsc pracy, następuje przesunięcie ludzi z dziedziny produkcji do dziedziny usług, jest to proces przesuwania mas pracowników.

Makrotendencje:

- prace, które są najbardziej szkodliwe dla ludzkiego zdrowia są stopniowo eliminowane

Wzrost wydajności pracy

Zasoby pracy, które pozostają w rezerwie są kierowane w stronę zaspokajania kolejnych potrzeb

15. Fordyzm i postfordyzm. Główne konsekwencje

Fordyzm - koncepcja oparta na prostej idei taśmy produkcyjnej. Zmuszał robotników do niewolniczej pracy, było to podyktowane umasowieniem produkcji, pociągało to za sobą standaryzowanie produkcji (czyli wypuszcza się partię produkcji, która jest identyczna). Produkuje się wielkie ilości takich samych produktów. Opiera się na niewykwalifikowanej sile roboczej. Celem jest wytworzenie produktów tanich, ale jednocześnie niezawodnych - cele ekonomiczne produkcji masowej. Zwielokrotnienie konsumpcji na tych obszarach, na których ona wcześniej nie istniała - konsekwencja społeczna produkcji masowej.

Postfordyzm - odejście od klasycznego fordyzmu

- współcześnie odwołuje się do nowoczesnych, złożonych technologii

- przejście od produkcji masowej do produkcji, która odbywa się w niewielkich zakładach, a jednocześnie serie produkcyjne są niewielkie, krótkie

- zmiana wzorów konsumpcji, produkcja masowa staje się przeżytkiem, następuje większe zindywidualizowanie oferowanych towarów, stale myśli się o tworzeniu nowych gałęzi przemysłu

Konsekwencje:

1. Zasadnicza zmiana struktury zatrudnienia - w molochach przemysłowych następuje redukcja zatrudnienia, ale jednocześnie te niewielkie firmy zatrudniające do 100 osób tworzą nowe miejsca pracy - następuje rozdrobnienie produkcji

2. Zmiana koncepcji zawodu - do tej pory był to zestaw umiejętności skonkretyzowanych, profil kształcenia był stabilny, następuje zanik zawodów odwołujących się do tradycyjnej technologii

3. Sytuacja kobiet radykalnie się zmienia, nowe technologie ułatwiają prowadzenie gospodarstw domowych, dzięki czemu kobiety dysponują większa ilością czasu

4. Zmiana charakteru produkcji masowej - racjonalizacja pracy nie dąży do redukowania produkcji masowej, ale do tego by poddać ją zmianie, mamy tu do czynienia z masowością w sektorze usługowym np. gastronomia, handel detaliczny także skupia pracowników

16. Społeczeństwo ryzyka U. Becka

KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA RYZYKA U. BECKA

Żyjemy w takich warunkach, które niosą za sobą coraz większe zagrożenie, nie potrafimy oszacować konsekwencji pewnych działań, podejmujemy takie inicjatywy, nad którymi tracimy kontrolę (efekt cieplarniany - na skutek zanieczyszczeń; zamachy terrorystyczne spowodowane zderzeniem różnych światopoglądów).

Mamy do czynienia z kumulowaniem nowych technologii, te technologie będą owocowały skutkami trudnymi do oszacowania, konsekwencje tego stanu mogą być wg Becka dodatnie i ujemne. Dwoistość współczesnych społeczeństw polega na tym, że pozornie społeczeństwo rozwija się tak jak dawniej, ale jednocześnie jest tak, że konsekwencją rozwoju społecznego są jakościowo nowe sytuacje nie podlegające kontroli. Jeśli nie potrafimy czegoś kontrolować nasza egzystencja jest zagrożona, można by powiedzieć, że człowiek prowadzi do samozniszczenia.

Globalny charakter tych zagrożeń:

1. Trudno wskazać konkretnych sprawców tych zagrożeń, rozproszona odpowiedzialność

2. Zagrożenia typu demograficznego, które mówią o możliwości niekontrolowanego wzrostu populacji

Podstawowe rodzaje ryzyka według Becka to: ryzyko ekologiczne, zdrowotne, informatyczne i społeczne (indywidualizacja i osamotnienie, masowe bezrobocie, wykształcenie bez zatrudnienia, zmiana relacji między płciami). Beck nie stwierdził, że życie obecnie jest bardziej ryzykowne niż niegdyś. Choć pojawiło się wiele nowych niebezpieczeństw, inne zostały zażegnane. Współczesne społeczeństwo charakteryzuje się jednak tym, że ryzyka owego często nie jesteśmy świadomi. O zagrożeniach z tego wynikających mówił w niedawnym wywiadzie dla "Gazety Wyborczej" słynny polski socjolog Zygmunt Bauman. "Społeczeństwo ryzyka jest więc rajem dla kłamców i oszustów. Człowiek musi tu polegać na opinii speców znających się na rzeczy. (...) Spece mogą bez wielkiego ryzyka, nie bojąc się przyłapania na kłamstwie, bagatelizować ryzyka realne oraz wyolbrzymiać te minimalne czy całkiem urojone" - stwierdził Bauman. W ramach osiągnięcia konkretnego celu specjaliści nie muszą przecież ujawniać całej swej wiedzy, mogą ją nawet modyfikować i naginać do aktualnych potrzeb. Jak twierdzi Bauman, o ile przekonanie, że politycy kłamią jest jak najbardziej powszechne, od jakiegoś czasu dołączają do nich właśnie eksperci. Obecnie wynik badań zależeć może bowiem od zleceniodawcy, a twierdzeniom specjalistów możemy jedynie wierzyć. Oczywiście nieprawdziwe wyniki mogą zostać obalone przez inne badania. Szum informacyjny powoduje z kolei, że spośród milionów książek, artykułów, stron internetowych, sprzecznych sygnałów wysyłanych przez rzeczywistość, nie jesteśmy w stanie wychwycić procesów rzeczywiście mających miejsce.

17. Główne pojęcia teorii stratyfikacji społecznej - warstwy społeczne, położenie społeczne, kryteria partycypacji

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA - hierarchiczny układ warstw społecznych. Warstwy społeczne to kategorie ludzi dające się wyodrębnić ze względu na różne położenia społeczne poszczególnych jednostek bądź całych rodzin.

Położenie społeczne - zakres i intensywność partycypacji w podziale dóbr i wartości powszechnie pożądanych, czyli wartości ekonomicznych, politycznych, kulturowych, będących przedmiotem świadomości społecznych.

Kryteria partycypacji:

1. Mające charakter ekonomiczny - wysokość dochodów

2. Mające charakter polityczny - rozmiar władzy, jaką dysponują członkowie danej warstwy

3. Mające charakter kulturowy - ilość prestiżu.

Stratyfikacja jest nierównym rozłożeniem dostępu do dóbr i wartości. To, dzięki czemu dostrzegamy stratyfikację to jej wymiar wertykalny, porównujemy się do tych, co są wyżej, uświadamiamy sobie różnice społeczne. Stratyfikacja może mieć wyraźny, ostry wymiar, ale te granice mogą też przebiegać w sposób płynny. Mówiąc o stratyfikacji nie należy analizować jej w oparciu tylko o jedną cechę np. władzę czy pieniądze, ma ona zawsze charakter wielowymiarowy.

Pozycja stratyfikacyjna jest sumą 3 parametrów:

1. Wykształcenie - liczba lat nauki, prestiż uczelni

2. Status zawodowy - jakie kwalifikacje są niezbędne, by dany zawód wykonywać

3. Dochód - suma pieniędzy, które jednostka jest w stanie zgromadzić dzięki własnej aktywności

18. Założenia teorii stratyfikacji społecznej

Teoria stratyfikacji społecznej, czyli uwarstwienia społecznego jest koncepcją dotyczącą podziału społecznego pod kątem istnienia warstw różniących się między sobą pod względem np. dochodu, prestiżu, wieku, kwalifikacji, wykształcenia lub pełnionych funkcji. W myśl tej koncepcji, pozycja danej warstwy społecznej jest uzależniona od uznawanego w danym społeczeństwie systemu wartości.

Stratyfikacja społeczna przybiera różne formy i jest cechą praktycznie każdego społeczeństwa. Kategoriami podziału stratyfikacyjnego mogą być: klasy, warstwy, rzadziej: kasty i stany. Obecnie najczęściej spotykanymi elementami struktury społeczeństwa są klasy lub warstwy społeczne. Kryteria wyróżniania klas mają przede wszystkim charakter ekonomiczny. Ludzie znajdujący się w wyższych klasach maja z reguły lepszy dostęp do dóbr społecznych. Przynależność do warstw społecznych jest niesformalizowana, a wyznaczona poprzez zespół różnych czynników takich jak np. rodzaj zawodu, dochodu, sposób bycia, prestiż społeczny, wykształcenie. Dlatego granice warstw są bardzo niewyraźne i bywają trudności w zakwalifikowaniu kogoś w sposób stanowczy do danej warstwy.

Teorie stratyfikacji

Wielu socjologów próbowało wyjaśnić za pomocą różnych teorii istnienie stratyfikacji społecznej. Najbardziej popularne były trzy spośród nich: Teoria konfliktu (KAROL MARKS) zakłada że istnieją tylko dwie podstawowe klasy w społeczeństwie: ci, którzy posiadają środki produkcji, oraz ci którzy ich nie posiadają. Według Marksa za powstanie stratyfikacji odpowiedzialny jest kapitalizm jako system ekonomiczny. Ujęcie wielowymiarowe (MAX WEBER) było w istocie rzeczy atakiem na teorię Marksa. Weber uważał, iż analizowanie stratyfikacji społecznej oparte tylko na nierówności ekonomicznej jest zbyt sztywne. Według Webera istnieją trzy odrębne sfery różnicujące społeczeństwo: ekonomiczna, społeczna i polityczna. Jednostka wcale nie musi zajmować wysokiej pozycji jednocześnie we wszystkich trzech sferach może np. mieć wysoką pozycję w jednej z nich a niską lub średnią w pozostałych. Ujęcie funkcjonalistyczne (KINGSLEY DAVIS, WILBERT MOORE), zostało sformułowane w 1945 r. i mówi, iż stratyfikacja społeczna jest nieunikniona i potrzebna. W ujęciu tym społeczeństwo składa się z pozycji społecznych. Jeśli ma ono funkcjonować należycie, najwyższe pozycje społeczne powinny zajmować osoby najlepiej wykwalifikowane.

---