W Y Ż S Z E S E M I N A R I U M D U C H O W N E
T O W A R Z Y S T W A S A L E Z J A ŃS K I E G O
Kl. Paweł Kociołek
Przepisy przygotowań święta Paschy
na podstawie perykopy (Wj 12, 1-36)
Praca ćwiczeniowa z Starego Testamentu
napisana pod kierunkiem ks. dr. Jacka Jurczyńskiego.
K R A K Ó W 2004
Spis treści
BIBLIOGRAFIA
Tekst źródłowy:
Pismo Święte Starego i Nowego Testamenty, Poznań 1997
Literatura pomocnicza:
1. J. Lemański, Pięcioksiąg dzisiaj, Kielce 2002
2. L. Stachowiak, Wstęp do Starego Testamentu, Poznań 1990
3. T. Stanek, Jahwe a Bogowie ludów, Poznań 2002
4. L. Stachowiak, Wstęp do Starego Testamentu, Poznań 1990
5. Xavier Leon-Dufour, Słownik Teologii Biblijnej, Poznań 1994
6. Manfred Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań
7. T. Żychiewicz, Stare Przymierze, Społeczny Instytut wydawniczy Znak 1986
8. Von Rad G., Teologia Starego Testamentu, Warszawa 1980
9. Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, Werbum, Warszawa 2000
10. Program multimedialny Bible Works 5.0
Wstęp
Wielką radością był dla Izraela czas, w którym Bóg uwolnił ten naród spod jarzma egipskiego poprzez cały szereg interwencji opatrznościowych, z najskuteczniejszą w postaci dziesiątą plagą egipską. Z tym wydarzeniem późniejsza tradycja wiąże ofiarę składaną
z pierwocin stada oraz obrzęd wykupywania pierworodnych synów Izraela. Pascha - składana ofiara Bogu, stała się pamiątką wyjścia z Egiptu, stała się przypomnieniem, jak to Bóg ukarał Egipcjan a oszczędził swoich wiernych. Od tej pory taki stał się sens Paschy i nowa doniosłość jej określenia.
W swojej pracy będę starał się opisać rozwój i przepisy przygotowań do obchodzenia tak ważnego dla Izraela święta, jakim stała się Pascha. W pierwszej części moich rozważań zaprezentuję Księgę Wyjścia, bez której jest niemożliwe zrozumienie tego izraelskiego święta. Przedstawię także kontekst bliższy samego wydarzenia.
W drugim rozdziale przedstawię egzegezę słów kluczowych wybranej perykopy, oraz przebieg przygotowań samego święta Paschy. Następnie chcę ukazać rozwój rozumienia
i znaczenia dla narodu izraelskiego Paschy oraz łączenie się tego święta z innymi ważnymi świętami.
Trzeci zaś rozdział poświęcę wnioskom teologicznym skupiając się na „nowym wyzwoleniu” i Mesjanizmie.
Rozdział I
Kontekst perykopy
1. Tłumaczenie tekstu
12:1 Pan powiedział do Mojżesza i Aarona w ziemi egipskiej: 2 «Miesiąc ten będzie dla was początkiem miesięcy, będzie pierwszym miesiącem roku! 3 Powiedzcie całemu zgromadzeniu Izraela tak: Dziesiątego dnia tego miesiąca niech się każdy postara o baranka dla rodziny, o baranka dla domu. 4 Jeśliby zaś rodzina była za mała do spożycia baranka, to niech się postara o niego razem ze swym sąsiadem, który mieszka najbliżej jego domu, aby była odpowiednia liczba osób. Liczyć je zaś będziecie dla spożycia baranka według tego, co każdy może spożyć. 5 Baranek będzie bez skazy, samiec, jednoroczny; wziąć możecie jagnię albo koźlę. 6 Będziecie go strzec aż do czternastego dnia tego miesiąca, a wtedy zabije go całe zgromadzenie Izraela o zmierzchu. 7 I wezmą krew baranka, i pokropią nią odrzwia i progi domu, w którym będą go spożywać. 8 I tej samej nocy spożyją mięso pieczone w ogniu, spożyją je z chlebem niekwaszonym i gorzkimi ziołami. 9 Nie będziecie spożywać z niego nic surowego ani ugotowanego w wodzie, lecz upieczone na ogniu, z głową, nogami i wnętrznościami. 10 Nie może nic pozostać z niego na dzień następny. Cokolwiek zostanie z niego na następny dzień, w ogniu spalicie. 11 Tak zaś spożywać go będziecie: Biodra wasze będą przepasane, sandały na waszych nogach i laska w waszym ręku. Spożywać będziecie pośpiesznie, gdyż jest to Pascha na cześć Pana. 12 Tej nocy przejdę przez Egipt, zabiję wszystko pierworodne w ziemi egipskiej od człowieka aż do bydła i odbędę sąd nad wszystkimi bogami Egiptu - Ja, Pan. 13 Krew będzie wam służyła do oznaczenia domów, w których będziecie przebywać. Gdy ujrzę krew, przejdę obok i nie będzie pośród was plagi niszczycielskiej, gdy będę karał ziemię egipską. 14 Dzień ten będzie dla was dniem pamiętnym i obchodzić go będziecie jako święto dla uczczenia Pana. Po wszystkie pokolenia - na zawsze w tym dniu świętować będziecie. 15 Przez siedem dni spożywać będziecie chleb niekwaszony. Już w pierwszym dniu usuniecie wszelki kwas z domów waszych, bo kto by jadł kwaszone potrawy od dnia pierwszego do siódmego, wyłączony będzie z Izraela. 16 W pierwszym dniu będziecie mieli zwołanie święte, tak samo w dniu siódmym. Nie będziecie wtedy wykonywać żadnej pracy. Będzie wam tylko wolno przygotować pożywienie. 17 Przestrzegać będziecie Święta Przaśników, gdyż w tym dniu wyprowadziłem wasze zastępy z ziemi egipskiej. Przestrzegajcie tego dnia jako ustanowionego na zawsze we wszystkich waszych pokoleniach. 18 Czternastego dnia miesiąca pierwszego od wieczora winniście spożywać chleb niekwaszony aż do wieczora dwudziestego pierwszego dnia tego miesiąca. 19 Przez siedem dni nie znajdzie się w domach waszych żaden kwas, bo kto by spożył coś kwaszonego, winien być wyłączony ze zgromadzenia Izraela, tak przybysz, jak i urodzony w kraju. 20 Nie wolno wam jeść nic kwaszonego; we wszystkich domach waszych winniście jeść chleb niekwaszony». 21 Mojżesz zwołał wszystkich starszych Izraela i rzekł do nich: «Odłączcie i weźcie baranka dla waszych rodzin i zabijcie jako paschę. 22 Weźcie gałązkę hizopu i zanurzcie ją we krwi, która jest w naczyniu, i krwią z naczynia skropcie próg i oba odrzwia. Aż do rana nie powinien nikt z was wychodzić przed drzwi swego domu. 23 A gdy Pan będzie przechodził, aby porazić Egipcjan, a zobaczy krew na progu i na odrzwiach, to ominie Pan takie drzwi i nie pozwoli Niszczycielowi wejść do tych domów, aby was zabijał. 24 Przestrzegajcie tego przykazania jako prawa na wieki ważnego dla ciebie i dla twych dzieci! 25 Gdy zaś wejdziecie do ziemi, którą da wam Pan, jak obiecał, przestrzegajcie tego obyczaju. 26 Gdy się was zapytają dzieci: cóż to za święty zwyczaj? - 27 tak im odpowiecie: "To jest ofiara Paschy na cześć Pana, który w Egipcie ominął domy Izraelitów. Poraził Egipcjan, a domy nasze ocalił"». Lud wtedy ukląkł i oddał pokłon. 28 Izraelici poszli i wypełnili przepis. Jak nakazał Pan Mojżeszowi i Aaronowi, tak uczynili. 29 O północy Pan pozabijał wszystko pierworodne Egiptu: od pierworodnego syna faraona, który siedzi na swym tronie, aż do pierworodnego tego, który był zamknięty w więzieniu, a także wszelkie pierworodne z bydła. 30 I wstał faraon jeszcze w nocy, a z nim wszyscy jego dworzanie i wszyscy Egipcjanie. I podniósł się wielki krzyk w Egipcie, gdyż nie było domu, w którym nie byłoby umarłego. 31 I jeszcze w nocy kazał faraon wezwać Mojżesza i Aarona, i powiedział: «Wstańcie, wyruszajcie z pośrodka mojego ludu, tak wy, jak Izraelici! Idźcie i oddajcie cześć Panu według waszego pragnienia. 32 Weźcie ze sobą owce wasze i woły, jak pragnęliście, i idźcie. Proście także o łaskę dla mnie». 33 I nalegali Egipcjanie na lud, aby jak najprędzej wyszli z kraju, gdyż mówili: «Wszyscy pomrzemy». 34 I wziął lud ciasto, zanim się zakwasiło w dzieżach owiniętych płaszczami, i niósł je na barkach. 35 Synowie Izraela uczynili według tego, jak im nakazał Mojżesz, i wypożyczali od Egipcjan przedmioty srebrne i złote oraz szaty. 36 Pan wzbudził życzliwość Egipcjan dla Izraelitów, i pożyczyli im. I w ten sposób Izraelici złupili Egipcjan.
|
~yIr:ßc.mi #r,a,îB. !roêh]a;-la,(w> hv,ämo-la, `hw"hy> rm,aYOÝw: 12:1 `rmo*ale yveÞd>x'l. ~k,êl' `aWh !AvïarI ~yvi_d'x\ varoå ~k,Þl' hZ<±h; vd,xoôh; 2 `hn")V'h; Wxĺq.yIw> hZ<+h; vd,xoĺl; rfoŕ['B, rmoęale `laer'f.yI td;Ű[]-lK'-la,( WrŞB.D; 3 `tyIB")l; hf,î tboßa'-tybel. hf,î vyai˛ ~h,Şl' broďQ'h; An°kev.W aWhŞ xq:ĺl'w> čhF,mi tyOćh.mi étyIB;h; j[;äm.yI-~aiw> 4 `hF,(h;-l[; WSkoßT' Alęk.a' ypiäl. vyai… tvo+p'n> ts;äk.miB. AtßyBe-la, ~yZIß[ih'-!miW ~yfiîb'K.h;-!mi ~k,_l' hy<ĺh.yI hn"ßv'-!B, rk"ďz" ~ymi˛t' hf,î 5 `WxQ")Ti hZ<+h; vd,xoĺl; ~Ayŕ rf"±[' h['îB'r>a; d[;ä tr,m,ęv.mil. `~k,l' hy"Üh'w> 6 `~yIB")r>[;h' !yBeî laeŢr'f.yI-td;([] lh;îq. lKo± AtŞao Wjĺx]v'w> l[;… @Aq+v.M;h;-l[;w> tzOŕWzM.h; yTeîv.-l[; Wn°t.n")w> ~D'ęh;-!mi `Wxq.l'(w> 7 `~h,(B' Atßao Wlïk.ayO-rv,a] ~yTiêB'äh; ~yrIßrom.-l[; tACêm;W vaeä-ylic. hZ<+h; hl'y>L:åB; rf"ßB'h;-ta, Wlïk.a'w> 8 `Whlu(k.ayO vaeê-ylic.-~ai yKiä ~yIM"+B; lV'Þbum. lveîb'W an"ë `WNM,'mi WlÜk.aTo-la; 9 `AB*r>qi-l[;w> wy['Ţr'K.-l[; Avďaro vaeîB' rq,Boß-d[; WNM,˛mi rt"ďNOh;w> rq,Bo+-d[; WNM,Ţmi WrytiîAt-al{w> 10 `Wpro)f.Ti ~k,ęyleg>r;B. `~k,yle[]n:Ą ~yrięgUx] ~k,äynEt.m' čAtao Wlĺk.aTo éhk'k'w> 11 `hw")hyl; aWhß xs;P,î !AzëP'xiB. `Atao ~T,Űl.k;a]w: ~k,_d>y<B. ~k,Ţl.Q,m;W `rAkB.-lk' ytiŰyKehiw> čhZ<h; hl'y>L:ĺB; é~yIr;c.mi-#r,a,(b. yTiär>b;['w> 12 hf,î[/a,( ~yIr:±c.mi yheîl{a/-lk'b.W hm'_heB.-d[;w> ~d'Ţa'me ~yIr;ęc.mi #r,a,äB. `hw")hy> ynIďa] ~yjiŢp'v. `ytiyai'r'w> ~v'ę ~T,äa; rv<ĺa] `~yTiB'h; l[;Ű taoŞl. ~k,řl' ~D''h; űhy"h'w> 13 ytiŢKoh;B. tyxięv.m;l. `@g<n<' ~k,îb' hy<“h.yI)-al{)w> ~k,_le[] yTiŢx.s;p'W ~D'ęh;-ta, `~yIr")c.mi #r,a,îB. hw"+hyl;( gx;ä Atßao ~t,îGOx;w> !ArêK'zIl. `~k,l' hZ<Üh; ~AY“h; ûhy"h'w> 14 `WhGU)x'T. ~l'ÞA[ tQ:ïxu ~k,êyteroådol. raoàF. WtyBiîv.T; !AvêarIh' ~AYæB; %a;… WlkeêaTo tACåm; `~ymiy" t[;Ûb.vi 15 laeêr'f.YImi `awhih; vp,N<Üh; ht'úr>k.nIw> #meªx' lkeäao-lK' ŸyKiä ~k,_yTeB'mi `y[i(biV.h; ~Ayð-d[; !voàarIh' ~AYðmi hy<åh.yI vd,qOß-ar'q.mi y[iêybiV.h; `~AYb;W vd,qoê-ar'q.mi `!AvarIh' ~AYÝb;W 16 vp,n<ë-lk'l. lkeäa'yE rv<åa] %a;… ~h,êb' hf,ä['yE-al{ `hk'al'm.-lK' ~k,_l' `~k,(l' hf,î['yE ADàb;l. aWhï ytiaceîAh hZ<ëh; ~AYæh; `~c,[,'B. yKiª ètACM;h;-ta, é~T,r>m;v.W 17 hZ<±h; ~AYðh;-ta, ~T,úr>m;v.W ~yIr"+c.mi #r,a,äme ~k,ÞyteAab.ci-ta, `~l'(A[ tQ:ïxu ~k,Þyterodol. d[;û tCo+m; Wlßk.aTo br,[,êB' `vd,xo'l; ~AyÝ rf''[' ûh['B'r>a;B. !vo‡arIB' 18 `br,['(B' vd,xoßl; ~yrI±f.[,w> dx'óa,h' ~Ayæ tc,m,ªx.m; lkeäao-lK' ŸyKiä ~k,_yTeb'B. aceÞM'yI al{ï rao§f. ~ymiêy" t[;äb.vi 19 `#r,a'(h' xr;îz>a,b.W rGEßB; laeêr'f.yI td;ä[]me `awhih; vp,N<Üh; ht'úr>k.nIw> @ `tAC)m; Wlßk.aTo ~k,êyteboåv.Am `lkoB. Wlke_ato al{å tc,m,Þx.m;-lK' 20 Wx'q.W Wkªv.mi( ~h,_lea] rm,aYOæw: laeÞr'f.yI ynEïq.zI-lk'l. hv,²mo ar'îq.YIw: 21 `xs;P'(h; Wjïx]v;w> ~k,ÞytexoP.v.mil. !aco± ~k,îl' ~T,Û[.G:hiw> è@S;B;-rv,a] ~D'äB; é~T,l.b;j.W bAz©ae tD;ägUa] ~T,úx.q;l.W 22 al{ď ~T,Şa;w> @S"+B; rv<ĺa] ~D'Ţh;-!mi tzOëWzM.h; yTeäv.-la,w> `@Aqv.M;h;-la, `rq,Bo)-d[; AtßyBe-xt;P,(mi vyaiî Wa±c.te @Aqęv.M;h;-l[; `~D'h;-ta, ha'Űr'w> č~yIr;c.mi-ta, @GOćn>li éhw"hy> rb:ĺ['w> 23 tyxięv.M;h; `!TeyI al{Üw> xt;P,ęh;-l[; `hw"hy> xs;Űp'W tzO=WzM.h; yTeäv. l[;Ţw> `@GO*n>li ~k,ŢyTeB'-la, aboďl' `~l'(A[-d[; ^yn<ßb'l.W ^ďl.-qx'l. hZ<+h; rb"ĺD'h;-ta, ~T,Ţr>m;v.W 24 rBE+DI rv<ĺa]K; ~k,Ţl' hw"±hy> !TEôyI rv,'a] #r,a'Şh'-la, Waboĺt'-yKi( hy"ůh'w> 25 `taZO*h; hd'îbo[]h'-ta, ~T,Ţr>m;v.W `~k,(l' taZOŕh; hd'îbo[]h' hm'˛ ~k,_ynEB. ~k,Ţylea] Wrďm.ayO-yKi( hy"¨h'w> 26 yTeŰB'-l[; xs;P'ű rv<ĺa] hw"©hyl;( aWhř xs;P,'-xb;z<) ~T,‡r>m;a]w: 27 dQOďYIw: lyCi_hi WnyTeäB'-ta,w> ~yIr:ßc.mi-ta, APďg>n"B. ~yIr;ęc.miB. `laer'f.yI-ynE)b. `WW*x]T;v.YI)w: ~['Ţh' !roŕh]a;w> hv,îmo-ta, hw"±hy> hW"ôci rv,'a]K; lae_r'f.yI ynEĺB. Wfß[]Y:Ąw: Wkďl.YEw: 28 s `Wf)[' !KEď č~yIr;c.mi #r,a,äB. érAkB.-lk' hK'ähi éhw"hyw:) hl'y>L;Şh; yciäx]B; źyhiäy>w: 29 tybeäB. rv<ßa] ybięV.h; rAkćB. d[;… Aaęs.Ki-l[; bveäYOh; `h[or>P; rkoÝB.mi `hm'(heB. rAkđB. lkoßw> rAB=h; hq"ď['c. yhi˛T.w: ~yIr;ęc.mi-lk'w> `wyd'b'[]-lk'w> aWhÜ hl'y>l;Ş h[ořr>P; ~q'Y"“w: 30 `tme( ~v'Ţ-!yae( rv<ďa] tyIB;ę !yaeä-yKi( ~yIr"+c.miB. hl'Ţdog> yMię[; %ATĺmi `WaC. WmWqÜ `rm,aYO'w: hl'y>l;Ş !rořh]a;l.WĄ hv,'mol. űar'q.YIw: 31 `~k,(r>B,d;K. hw"ßhy>-ta, Wdďb.[i Wk±l.W lae_r'f.yI ynEĺB.-~G: ~T,Ţa;-~G: ~T,Ţk.r;be(W Wkle_w" ~T,Ţr>B;DI rv<ďa]K; Wx±q. ~k,îr>q;B.-~G: ~k,'n>aco-~G: 32 `yti(ao-~G: Wrßm.a' yKiî #r,a'_h'-!mi ~x'äL.v;l. rhEßm;l. ~['ęh'-l[; `~yIr;'c.mi qz:Üx/T,w: 33 `~yti(me WnL'îKu ~t'Ţl{m.fiB. troďruc. ~t'˛roa]v.mi #m'_x.y< ~r,j,ä AqßceB.-ta, ~['˛h' aF'îYIw: 34 `~m'(k.vi-l[; @s,k,²-yleK. ~yIr;êc.Mimi `Wla]v.YIw:) hv,_mo rb:åd>Ki Wfß[' laeîr'f.yI-ynEb.W 35 `tl{)m'f.W bh'Þz" yleîk.W WlßC.n:y>w:) ~Wl+aiv.Y:w: ~yIr:ßc.mi ynEïy[eB. ~['˛h' !xEď-ta, !t;'n" hw"ůhyw:) 36 @ `~yIr")c.mi-ta,
|
2. Kontekst dalszy
Księga Wyjścia rozwija dwa główne tematy: uwolnienie z niewoli egipskiej
(1,1 - 15,21) i Przymierze na Synaju (19,1 - 40,38) które zostają związane poprzez temat marszu po pustyni (15,22 - 18,27).
Sytuacja synów Izraela w Egipcie jest bardzo różna od tej, jaka miała miejsce jeszcze
za czasów Józefa: Izraelici są skazani na ciężkie roboty i eksterminację (1,1-2,22).
W Egipcie przychodzi na świat Mojżesz. W obawie przed prześladowaniem ze strony Egipcjan Mojżesz ucieka na Pustynię Madianicką, gdzie przeżywa objawienie Imienia Jahwe
i powołanie na wybawiciela Izraela (2,23-7,7).
Wyjście z Egiptu zostaje przygotowane przez dziesięć plag (7,8-11,10) i ofiarowanie baranka paschalnego (12,1-36). Podczas wyjścia, nad Morzem Czerwonym Izraelici doznają cudownej interwencji Boga: to morze, które udzieliło Izraelowi wygodnego przejścia, pochłonęło wojska faraona (14), za co Mojżesz wychwala Boga w napisanej specjalnie pieśni (15,1-22).
Uwolnionych z niewoli Hebrajczyków przyprowadza Mojżesz do stóp świętej góry Synaj. W teofanii na górze Synaj Bóg zawarł przymierze ze swoim ludem i dał mu swoje prawa - dyktuje ludowi Dekalog (19-20) i Kodeks Przymierza (21-23). Zawarte przymierze między Jahwe i Izraelem jest potwierdzone wręczeniem Mojżeszowi tablic (24). Następują polecenia Boże dotyczące przybytku (25-27), konsekracji kapłanów (28-29), wykonania sprzętów kultowych (30-31). W tok opowiadań o tych poleceniach Bożych i o ich wykonaniu (35-40) została włączona historia o sprzeniewierzeniu się narodu, o sporządzeniu złotego cielca, o rozbiciu tablic i wykonaniu nowych (32-34). Końcowym etapem jest nawrócenie
i odnowienie przymierza (34 n).
3. Kontekst bliższy
W księdze Wyjścia przed wydarzeniem samej Paschy (Wj. 12,1-13) jest ujęta dziesiąta plaga egipska, którą analiza literacka oddziela od dziewięciu pierwszych, jest ona ściśle związana z paschą, a pascha jest ściśle związana z wybawieniem z Egiptu. Tej samej nocy, kiedy Bóg dotknął śmiercią pierworodnych Egiptu, Izraelici obchodzili paschę i ryt ten ustrzegł ich od plagi (Wj 12,31.14-41). Z tego wyciągnięto wniosek, że cała sekcja (Wj 1-14) była skoncentrowana na święcie i że całe opowiadanie było legendą kultyczną Paschy, historyzacją jej rytów. Przeciw takiemu wnioskowi trzeba powiedzieć najpierw, że kult nie stwarza tradycji historycznej. W tym właśnie wypadku należy również zauważyć, że punktem szczytowym całego opowiadania nie jest pascha, ale cud przejścia przez Morze Czerwone
i jeśli to opowiadanie było sakralną legendą paschy, samo święto powinno się było obchodzić po cudzie przejścia przez morze.
Jeśli pascha jest wcześniejsza od wyjścia z Egiptu, to jej związek z dziesiątą plagą jest przypadkowy, lub raczej okazyjny: to wyjście nastąpiło w czasie paschy. Wierzono, iż można znaleźć związek w fakcie, że pierworodni Egipcjanie zostają zabici w tym samym czasie, kiedy pierworodne ze zwierząt trzody zostają ofiarowane na paschę. Lecz żaden tekst nie wymienia, że ofiarami na paschę były pierworodne zwierzęta. Prawa o pierworodnych wydane
w (Wj 13, 1-2.11-16) stanowią część dodatku do starożytnego opowiadania. Wiążą się one nie z Paschą, lecz ze śmiercią pierworodnych Egiptu i w Kodeksie Przymierza
(Wj 22, 28-29) są niezależne od paschy. Związek pomiędzy paschą a dziesiątą plagą, ustalił się dzięki rytowi krwi. Ten ryt był najważniejszą częścią święta, był to ryt, który miał chronić bydło i ludzi od ciosów „Niszczyciela”. Jest to również ta krew, która chroni domy Izraelitów, podczas gdy Niszczyciel zadawał cios pierworodnym Egiptu (Wj 12,23;12, 11b-13). Wyraźny związek jest w deutoronomicznym dodatku w (Wj 12,27): „To jest ofiara paschy na cześć Jahwe, który w Egipcie ominął domy Izraelitów. Poraził Egipcjan, a domy nasze ocalił”. Tradycja jednakże musi mieć historyczny fundament. W wiosnę, gdy Izraelici obchodzili paschę, jakaś plaga nawiedziła Egipcjan a oszczędziła Izraelitów. Można myśleć
o epidemii. Zamieszanie i panika, jaką ona wywołała sprzyjały odejściu Izraelitów. Na skutek tego, został ustalony związek przyczynowy pomiędzy dziesiątą plagą a wyjściem z Egiptu
(Wj 11, 5-8; 12,31-33), lecz związek stawia jedynie obok siebie dziesiątą plagę i wyjście.
Perykopa (Wj 12, 24-27) przedstawia ryt paschalny krwi jako wspomnienie wybawienia Izraelitów oszczędzonych przez dziesiątą plagę i ta sama tradycja wyjaśnia całe święto paschy jako wspomnienie wyjścia z Egiptu (Wj 13,3-10). Tak samo tradycja kapłańska przytacza ryt krwi i cały rytuał paschy przy dziesiątej pladze i przy wyjściu z Egiptu
(Wj 12, 11b-14.42). Ta „historyzacja” paschy nie oznacza, że historia dziesiątej plagi
i wyjścia z Egiptu nie zostały zmyślone. Kult jedynie posłużył do przechowania wspomnienia
o wydarzeniu historycznym, ponieważ czasowo wyjście z Egiptu dokonało się w chwili paschy. Opowiadanie (Wj 12,34-39) stawia ryt niekwaszonych chlebów w związku
z wyjściem z Egiptu. Te chleby nie są chlebami kananejskiego święta maccot zapożyczonego przez Izraelitów w chwili osiedlenia się w Palestynie. Są to niekwaszone chleby starej paschy obchodzonej na pustyni. Po osiedleniu się w Kanaanie, święto paschy nadal było obchodzone w rodzinie, ale przy bezpośrednim wspólnym rycie niekwaszonego chleba, jego sens rozciągał się na święto maccot. Ten wspólny ryt i związek z historią zbawienia ułatwiły zjednoczenie obu świąt, które świętowano tego samego miesiąca roku.
Rozdział II
Elementy egzegezy
Elementy egzegezy słów kluczowych
Rozpoczynający się długi tekst dotyczący Paschy i Przasników (12,1-36). Jednoczy
w sobie tradycję jahwistyczną i kapłańską; zawiera także pewne dodatki redakcyjne.
W Księdze Wyjścia mamy wyraźną antycypację przyszłych przepisów i zdarzeń, które redaktor znał już od dawna jako dokonane. Silne podkreślenie rytuału Paschy wskazuje na jej wielkie znaczenie w życiu Izraela.
Pascha jest świętem koczowniczych lub półkoczowniczych pasterzy. Wskazują na to jej istotne ryty: świętuje się ją poza sanktuarium, bez kapłana i bez ołtarza. Ofiara wzięta
z trzody zostaje upieczona, a nie ugotowana, je się ją z niekwaszonym chlebem Beduinów
i ziołami pustyni, według zwyczaju, który jest zwyczajem pasterzy. Obchodzi się ją w nocy, wtedy, gdy już nie trzeba się troszczyć o trzodę i to w nocy przy pełni księżyca, gdy jest najjaśniej. Ta paschalna ofiara ma związek z ofiarą przedislamowych Arabów, szczególnie
z ofiarą miesiąca Radżab, na wiosnę, kiedy to zabija się ofiary i spożywa, aby zapewnić utrzymanie i płodność trzody.
Etymologia słowa pesah jest nieznana. Wyjaśnienie podane w (Wj 12,13) mówi,
że owej nocy Jahwe „zachował” lub „opuścił”, domy Izraelitów. Jest to jednak wyjaśnienie drugorzędne. Faktycznie pascha przy wyjściu z Egiptu nie należy do pierwszych, jakie obchodzili Izraelici. Wprowadzona jest ona bez wyjaśnienia w (Wj 12,21), jako coś już znanego. Jest ona być może ofiarą lub świętem dla Jahwe, o które Mojżesz i Izraelici proszą Faraona o pozwolenie, aby pójść obchodzić na pustyni (Wj 3,18; 8,4.23).
Jest to święto doroczne, które obchodzono w pierwszą pełnię wiosny, w chwili, kiedy owce i kozy zaczynały mieć młode i kiedy miano wyruszyć na letnie pastwiska był to, więc moment decydujący i niebezpieczny, istniały niebezpieczeństwa drogi, niepewny stan pastwisk, a w takich warunkach młode zwierzęta są szczególnie narażone. Niebezpieczeństwa te uosobione są przez demona Niszczyciela - maszhit, wymienionego w (Wj 12,23) i właśnie dla obrony przed jego ciosami smarowano krwią nadproża i odrzwia domów (Wj 12,7),
a pierwotnie namioty.
2. Pascha jako święto wiosny, święto namiotów, ludzi osiadłych.
Kult wczesnego Izraela nie ogniskował się w systemie ofiar, lecz w pewnych dorocznych świętach. W Księdze Wyjścia są wymienione trzy święta, w czasie, których czciciel miał stanąć przed obliczem Jahwe, są to święta: Przaśników (i Paschy), Tygodni
i Żniw. Wszystkie były o wiele starsze niż Izrael i oprócz Paschy miały pochodzenie rolnicze.
Na początku Pascha była świętem rodzinnym. Obchodzono je nocą, w czasie pełni księżycowej na wiosnę, kiedy dzień równał się z nocą, czternastego dnia miesiąca Abib
lub Miesiąca Kłosów, nasz marzec/kwiecień, początek Izraelskiego roku kościelnego, (zwanego później po niewoli miesiącem Nisan). Składano Bogu w ofierze młode roczne zwierzę, by sprowadzić w ten sposób błogosławieństwo na całą trzodę. Ofiarą było jagnię
lub młody koziołek, koniecznie samiec, wolny od jakiejkolwiek skazy, miał być on strzeżony od 10 dnia miesiąca nissan, który jest pierwszym miesiącem roku, aż do świtu dnia 14-go, kiedy to baranek ma być zabity a jego krwią skropione drzwi w celu odróżnienia domów,
w których mieszkali Izraelici od domów egipskich. Następnie baranek miał zostać spożyty podczas uświęconej uczty, która miała się odbyć przed północą. O tej godzinie dziesiąta plaga - śmierć pierworodnych spadła na Egipcjan. Domy Izraelitów zostały pominięte.
(Wj 12, 3-11). Składając ofiarę nie powinno się jej łamać żadnej kości (Wj 12; Lb 9, 12). Krew tej ofiary miała się znajdować jako znak zabezpieczenia u wejścia do każdego domu
(Wj 12, 7. 22), mięso zaś rozdzielano podczas posiłku spożywanego naprędce przez uczestników gotowych do drogi (12, 8-11). Te rysy życia domowego i zarazem koczowniczego każą się doszukiwać początków Paschy w przeszłości bardzo zamierzchłej: mogła ona być kiedyś ofiarą, którą chcąc złożyć, Izraelici prosili faraona o pozwolenie udania się na pustynię (3, 18; 5, 1 nn). Tak, więc sięgałaby ona swymi początkami czasów sprzed Mojżesza i sprzed wyjścia z Egiptu. Lecz ostateczne znaczenie nadało tej uroczystości właśnie wyjście z Egiptu.
3. Pascha i Przaśniki.
Z czasem do święta Paschy przyłączała się inna uroczystość, początkowo zupełnie różna, lecz potem zbliżająca się do Paschy ze względu na tę samą wiosenną porę,
w której obydwa święta były obchodzone. Jest to Święto Przaśników (Wj 12, 15-20). Paschę obchodzono czternastego dnia miesiąca, natomiast Święto Przaśników wypadało zwykle między dniem piętnastym a dwudziestym pierwszym. Przaśniki, czyli chleby pozbawione kwasu, dołączano do ofiary z pierwszych zbiorów, mówi o tym (Kpł 23, 5-14; Pp 26, 1). Wyrzucanie starego kwasu - to obrzęd corocznego oczyszczenia i odnowienia. Nadal
nie wiadomo, czy początki tego zwyczaju należy wiązać z życiem koczowniczym czy
z pracą na roli. Jakkolwiek by było, tradycja żydowska obrzęd ten łączy również
z wyprowadzeniem Izraelitów z Egiptu (Wj 23, 15; 34, 18). Przypomina się w ten sposób pośpiech, z jakim Izraelici opuszczali Egipt: śpieszono się tak bardzo, że trzeba było zabrać ze sobą ciasto, zanim zdążyło wyrosnąć (Wj 12, 34. 39). W kalendarzach liturgicznych Pascha i Święto Prześników są niekiedy dokładnie odróżniane (Kpł 23, 5-8), kiedy indziej zaś są traktowane łącznie jako jedno święto (Pp 16, 1-8; 2 Krn 30, 1-13).
Można wyraźnie zauważyć, iż na przestrzeni wieków znaczenie święta Paschy podlegało pewnym przemianom. Dochodziły coraz to nowe sprecyzowania i modyfikacje. Najważniejsza jest być może innowacja wprowadzona przez Księgę Powtórzonego Prawa. W tradycji, którą referuje ta księga, stara uroczystość o charakterze rodzinnym przekształciła się w święto świątyni (Pp 16, 1-8). Za czasów Jozjasza takie pojmowanie Paschy było już zjawiskiem powszechnym (4 Krl 23, 21 nn; 2 Krn 35).
W ten sposób Pascha znalazła się na linii procesu zmierzającego do generalnej centralizacji kultu. Dostosowuje się również do tego celu ceremoniał obchodzenia Paschy: krew wylewa się na ołtarz (2 Krn 35, 11), a głównymi wykonawcami wszystkich ceremonii są kapłani i lewici.
Po niewoli Pascha stała się świętem w pełnym tego słowa znaczeniu. Pominięcie
go mogło ściągnąć na Żydów prawdziwą ekskomunikę (Lb 9, 13). Wszyscy obrzezani - i tylko oni - powinni uczestniczyć w obchodach Paschy (Wj 12, 43-49). W wypadku pewnej konieczności obchody Paschy można było opóźnić o cały miesiąc (Lb 9, 9-13). Te uściślenia ustawodawstwa kapłańskiego utrwalą pewną praktykę odtąd już nienaruszalną, która ma miejsce w Jerozolimie.
Rozdział III
Wnioski teologiczne
1. Pascha a nowe wyzwolenie
W każdym święcie Paschy aktualizuje się, co roku na nowo dawne wyprowadzenie Izraelitów z niewoli, i to znaczenie zasadnicze tego święta daje się dostrzec w sposób szczególnie wyraźny w momentach przełomowych dziejów Izraela, jak np. na Synaju (Lb 9), przy wejściu do Kanaanu (Joz 5), podczas przeprowadzania reform Ezechiasza w roku 716
(2 Krn 30) i Jozjasza ok. roku 622 (4 Krl 23, 21 nn) i gdy się dokonywała odnowa Izraela po niewoli w roku 515 (Ezd 6, 19-22).
Uwolnienie od jarzma egipskiego jest przypominane, ilekroć Izrael popada w jakąś nową niewolę. I tak np. w czasie niewoli asyryjskiej, ok. roku 710, Izajasz będzie witał wolność jako noc paschalną (Iz 30, 29), podczas której Bóg ocali (pasah) Jerozolimę
(Iz 31, 5); sto lat później Jeremiasz będzie wysławiał uwolnienie wygnańców z roku 721
(Jer 31, 2-21) jako nowe wyjście z Egiptu. Za czasów niewoli babilońskiej Jeremiasz stwierdza, że we wspomnieniach Izraela powrót deportowanych w roku 597 zajmie miejsce pierwszego wyjścia z niewoli (Jer 23, 7 n). Deutero-Izajasz zapowiada koniec niewoli
(587-538) jako prawdziwe uwolnienie, przyćmiewające swymi rozmiarami i wspaniałością dawne wyjście z niewoli egipskiej (Iz 40, 3-5; 41). Ponowne zgromadzenie rozproszonych
(Iz 49, 6) będzie dziełem Baranka-Sługi (Iz 53, 7), który stanie się nadto światłością narodów. Obok baranka wielkanocnego będzie ów Sługa typem przyszłego Zbawcy.
Wszystkie interwencje Boga, mają miejsce w przeszłości, każą się spodziewać ostatecznej interwencji Boga w przyszłości. Zbawienie będzie nowym stworzeniem (Iz 65, 17), nie mającym się już powtarzać wyprowadzeniem z niewoli, całkowitym zwycięstwem nad złem. Wysłannikiem Bożym, mającym dokonać tej przemiany świata jest sam Mesjasz ( Iz 11, 1-9).
I dlatego w każdą noc paschalną Żydzi oczekują na Jego przyjście.
W Judaizmie znaczenie Paschy bardzo się wzbogaca, o czym świadczy Targum do
Wj 12, 42: Izrael wyrwany z niewoli jest podobny do świata wydobytego z chaosu, do Izaaka uratowanego od śmiertelnej ofiary, do całej ludzkości, która miała się wydostać z nędzy w chwili przyjścia oczekiwanego Mesjasza.
Już Abraham, oczekiwał na uwolnienie z niewoli (Rdz 15, 13 n), rękojmią zaś tego uwolnienia było dlań ocalenie Izaaka (Rdz 22). Izaak był ofiarowany na Syjonie
(2 Krn 3, 1), podobnie jak potem baranek paschalny (Pp 16); Izaak został uratowany
od miecza (Rdz 22, 12), tak jak potem zostanie uratowany cały Izrael (Wj 12, 23; por. 1 Krn 21, 15); Izaak został uratowany przez barana, Izrael przez baranka; Izaak przelał w chwili obrzezania krew już bogatą w wartości ekspiacyjne (Wj 4, 24-26), tak jak potem będzie przelewana krew ofiar paschalnych (Ez 45, 18-24). Lecz nade wszystko ważne jest
to, że Izaak wyraża gotowość oddania swojej krwi i dzięki temu właśnie może stać się typem Baranka w pełnym tego słowa znaczeniu, to jest Jezusa Chrystusa (Hbr 11, 17-19).
Zakończenie
Swoją pracę oparłem na perykopie z Księgi Wyjścia 12, 1-36. W pierwszym rozdziale dokonałem tłumaczenia tekstu z języka hebrajskiego. Następnie, przekonany, że nie da się zrozumieć Paschy jako pamiątki wyjścia z Egiptu bez rozważania całej Księgi Wyjścia, zrobiłem jej streszczenie, chcąc jednocześnie ukazać kontekst dalszy Księgi. Następnie przedstawiłem rozwój i przepisy przygotowań do obchodzenia tak ważnego dla Izraela święta, jakim była Pascha. Zaprezentowałem także kontekst bliższy samego wydarzenia Paschy.
W drugim rozdziale wykonałem egzegezę słów kluczowych wybranej perykopy, przedstawiłem także przebieg przygotowań samego święta Paschy. Później ukazałem rozwój znaczenia i rozumienia Paschy przez narodu izraelski.
Trzeci zaś rozdział poświęciłem wyciągnięciu wniosków teologicznych skupiając
się na „nowym wyzwoleniu” i Mesjanizmie.
Por. J. Lemański, Pięcioksiąg dzisiaj, Kielce 2002, s. 81.
Por. L. Stachowiak, Wstęp do Starego Testamentu, Poznań 1990, s. 100 - 102.
L. Stachowiak, Wstęp…, s. 100 - 102.
Por. L. Stachowiak, Wstęp …, s. 114 - 117.
Por. J. Lemański, Pięcioksiąg dzisiaj, Kielce 2002, s. 83.
Por. J. Lemański, Pięcioksiąg…, s. 114 - 116.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamenty, Poznań 1997, s. 108.
Por. J. Lemański, Pięcioksiąg…, s. 114 - 116.
Por. T. Stanek. Jahwe a Bogowie ludów, Poznań 2002, s. 112.
Por. Xavier Leon-Dufour, Słownik Teologii Biblijnej, Poznań 1994, s. 120.
J. Braight, Historia Izraela, Warszawa 1994, s. 173.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamenty, Poznań 1997, s. 106.
Von Rad G., Teologia Starego Testamentu, Warszawa 1980, s. 157 - 158
Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, Warszawa 2000 s. 334 - 336.
Por. J. Braight, Historia Izraela, Warszawa 1994, s. 173.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamenty, Poznań 1997, s. 107.
Por. Xavier Leon-Dufour, Słownik Teologii Biblijnej, Poznań 1994, s. 393 - 394.
Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, Warszawa 2000 s. 334 - 336.
Por. Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, Warszawa 2000, s. 337.
Por. Manfred Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań 1989, s. 106.
Tamże, s. 348.
Por. Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, Warszawa 2000, s. 335-336.
Por. T. Żychiewicz, Stare Przymierze, Społeczny Instytut wydawniczy Znak, Kraków 1986, s.198-202.
Por. T. Żychiewicz, Stare Przymierze, Społeczny Instytut wydawniczy Znak, Kraków 1986 s.198-202.
Por. Xavier Leon-Dufour, Słownik Teologii Biblijnej, Poznań 1994, s. 348.
Xavier Leon-Dufour, Słownik…, s. 648.
2