Powtórzenie wiadomości do kolokwium z przedmiotu Samorząd terytorialny w Europie i Stanach Zjednoczonych u pani mgr Katarzyny Radzik - uzupełnienie

Opracował: Adam Górka

VII. Samorząd terytorialny w Belgii.

Belgia charakteryzuje się skomplikowaną strukturą władzy. W jej skład wchodzą: państwo centralne, wspólnoty oraz regiony. Co istotne nie zachodzi między tymi jednostkami hierarchiczne podporządkowanie. Każda z nich ma określone własne kompetencje, które zastrzeżone są tylko dla niej.

Na szczeblu centralnym władzę ustawodawczą sprawują Izba Reprezentantów i Senat, natomiast władzę wykonawczą rząd i król, który posiada również uprawnienia z zakresu władzy ustawodawczej.

Status wspólnot uregulowany jest w konstytucji oraz w ustawach specjalnych. W Belgii występują trzy wspólnoty: flamandzka, francuska i niemiecka. Legislatywa w każdej z nich należy do odpowiedniej Rady Wspólnoty, natomiast władza wykonawcza do Egzekutywy Wspólnoty. Kompetencje wspólnot obejmują ich obszar językowy.

Belgia podzielona jest też na trzy regiony - Flamandzki, Waloński oraz Region Brukseli - Stolicy. Dwa pierwsze obejmują odpowiednio pięć i cztery prowincje, dzielące się dalej na gminy a trzeci składa się bezpośrednio z 19 gmin.

Federalizm Belgijski jest niszczący dla państwa jako całości ze względu na tworzenie warunków do narastania separatyzmów na gruncie Wspólnoty Flamandzkiej i Wspólnoty Francuskiej.

Podstaw prawnych działania administracji lokalnej w Belgii należy szukać w ustawodawstwie z pierwszej połowy XIX wieku. Po rewolucji belgijskiej w 1830 roku, państwo uzyskało niepodległość. Rząd Tymczasowy wydał 8 października 1830 roku dekret przewidujący wolne wybory w gminach. Uchwalona niedługo później, 7 lutego 1831 roku, Konstytucja zachowywała wszystkie uprawnienia tak gmin jak i prowincji do czasu uchwalenia nowej ustawy regulującej te kwestie. Pojawiła się ona po 5 latach. Ustawa z 30 marca 1836 roku jest obowiązującym do chwili obecnej dokumentem regulującym status jednostek samorządu w Belgii. Widać w niej wyraźne wzorowanie się na prawie francuskim z tego zakresu.

W prawie belgijskim nie występuje wyraźna definicja gminy jednak wymienia się cztery zasadnicze elementy składowe gminy:

• terytorium

• mieszkańcy

• własny interes

• własne organy

Tradycyjnie, wszystkie gminy w państwie miały identyczną strukturę i funkcjonowały na identycznych zasadach. Nieistotne było, czy chodzi o dużą gminę miejską czy małą gminę wiejską. Dopiero od uchwalenia nowej ustawy dotyczącej tej kwestii w sierpniu 1988 roku, zaczęła pojawiać się niejednorodność.

Do organów administracji na szczeblu prowincji należą: Rada Prowincjonalna i Stała Delegacja z Gubernatorem na czele. Rada Prowincjonalna liczy od 47 do 84 członków wybieranych w wyborach bezpośrednich na sześcioletnią kadencję. Władzę wykonawczą pełni Stała delegacja składająca się z sześciu członków spośród deputowanych do Rady Prowincjonalnej oraz Gubernatora mianowanego w imieniu króla przez ministra spraw wewnętrznych.

Więcej wymieniamy organów na szczeblu gminy. Należą do nich: rada gminy, kolegium burmistrza i ławników, burmistrz, sekretarz gminy, skarbnik gminy oraz policja gminna z komisarzem policji na czele.

Rada gminy składa się z radnych wybieranych na sześcioletnią kadencję w liczbie od 7 do 55. Kandydować może osoba posiadająca obywatelstwo belgijskie, wpisana do rejestru mieszkańców gminy, mająca 21 lub więcej lat i nie spełniająca żadnego z kryteriów uniemożliwiających wybór. Kryteriów tych jest kilka, niektóre z nich to: czynna służba wojskowa, pokrewieństwo lub pozostawanie w związku małżeńskim z innym radnym, sprawowanie funkcji sędziego. Posiedzenia rady gminy zwoływane są przez kolegium burmistrza i ławników a przewodniczy im burmistrz. W zakres kompetencji rady gminy wchodzą wszystkie sprawy leżące w interesie gminy oraz sprawy spoza tego interesu zlecone radzie gminy przez organy zwierzchnie.

Ławnicy do kolegium burmistrza i ławników wybierani są w liczbie od 2 do 10 przez radę w głosowaniu tajnym, w obecności więcej niż połowy radnych. Wyboru dokonuje się większością bezwzględną a w przypadku niemożności jej uzyskania w dwóch próbach przeprowadza się głosowanie, w którym wystarczy już większość zwykła. Kolegium działa w sposób kolegialny. Ławnik może zostać zawieszony lub odwołany przez gubernatora. Nie są określone dokładnie powody z jakich ławnik może być odwołany. Zadania kolegium:

• w zakresie interesu gminnego:

• przygotowanie, publikacja i wykonanie postanowień rady

• zarządzanie przychodami i wydatkami gminy

• nadzór nad urzędnikami (poza urzędnikami policji i stanu cywilnego)

• kierowanie zakładami komunalnymi

• kierowanie robotami komunalnymi

• zawieranie umów z zakresu zamówień publicznych

• ustalanie przebiegu dróg

• wydawanie pozwoleń na budowę

• nadzór nad osobami chorymi psychicznie

• w zakresie interesu ogólnego

• wykonywanie określonych ustaw i rozporządzeń generalnych bądź prowincjonalnych w zakresie policji

• nadzór nad zakładami publicznymi

• prowadzenie rejestrów stanu cywilnego

Burmistrz pełni podobnie jak francuski mer podwójną funkcję - reprezentanta władzy centralnej i zwierzchnika administracji samorządowej. Burmistrz powoływany jest przez króla. Musi on wcześniej ukończyć 21 lat, być obywatelem Belgii, być wpisanym do rejestru mieszkańców danej gminy, posiadać bierne prawo wyborcze do rady i znać język regionu, na którego terenie znajduje się gmina. Wyróżnia się cztery grupy kompetencji burmistrza:

• jako reprezentanta rządu w gminie (realizacja aktów prawa pochodzących od władzy państwowej, regionu, wspólnoty i prowincji)

• jako podmiotu odpowiedzialnego za wykonywanie ustaw i rozporządzeń policyjnych

• jako pierwszego urzędnika gminy

• z zakresu policji gminnej

Sekretarz gminy jest to najważniejszy urzędnik w gminie. Powoływany, zawieszany i odwoływany jest przez radę, która w przypadku zawieszenia i odwołania potrzebuje dodatkowo zgody rady prowincjonalnej. Odpowiada on za redakcję protokołów i sporządzanie dokumentów jak na przykład strategia rozwoju gminy. Sekretarz zarabia często więcej niż burmistrz.

Skarbnik gminy to urzędnik powołany do pobierania dochodów gminy i realizacji, zgodnie z budżetem, jej wydatków. W gminach liczących powyżej 10 000 mieszkańców powoływany jest radę gminy a w gminach mniejszych przez gubernatora.

Policja będąca w dyspozycji gminy może nosić miano policji gminnej lub policji wiejskiej. Policja wiejska to taka, w której nie przewiduje się stanowiska komisarza i występująca w gminach liczących mniej niż 5 000 mieszkańców. Policja gminna występuje w gminach liczących powyżej 10 000 mieszkańców. W pozostałych gminach jest to zależne od ustaleń rady gminy. Do zadań policji należy:

• wykonywanie i czuwanie nad zachowaniem ustaw i rozporządzeń policji

• ochrona porządku publicznego

• ochrona osób i mienia

• niesienie pomocy osobom znajdującym się w niebezpieczeństwie (jak superman)

• regulacja ruchu drogowego

Policją gminną kieruje komisarz nominowany przez króla z listy dwóch kandydatów wytypowanych przez radę i jednego przez burmistrza (fakultatywnie). Przez króla również komisarz może być odwołany. Zawieszony natomiast może być jeszcze przez gubernatora i burmistrza jednak z koniecznością powiadomienia ministra spraw wewnętrznych i sprawiedliwości.

Policją wiejską kieruje główny strażnik wiejski. Nominuje go gubernator prowincji. Pozostali funkcjonariusze są z kolei nominowani przez radę gminy.

Jak to często bywa ze stolicami, i Bruksela ma swój szczególny status. Od uchwalenia odpowiedniej ustawy 26 lipca 1971 roku, uznawana jest za aglomerację. Nadanie jej tego statusu wiązało się z wprowadzeniem do konstytucji nowego pojęcia - aglomeracji. Z kolei ustawa z dnia 12 stycznia 1989 roku, stworzyła Region Brukseli - Stolicy. Przejął on zadania aglomeracji. Dzięki temu, mieszkańcy gmin wchodzących w skład dotychczasowej aglomeracji otrzymali własny wybierany organ stanowiący - Radę Regionu Brukseli. Składa się ona z 75 członków wybieranych na pięcioletnią kadencję. Wybory są skomplikowane ze względu na przepisy zapewniające odpowiednią reprezentację wszystkim grupom językowym.

IX. Samorząd terytorialny w Szwajcarii.

Główną podstawą prawną istnienia samorządu terytorialnego w Szwajcarii jest Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej z 18 kwietnia 1999 roku a w szczególności jej dział trzeci zatytułowany Federacja, Kantony i Gminy. Artykuł 50 Konstytucji gwarantuje gminom autonomię określoną bardziej szczegółowo w prawie poszczególnych kantonów. Więcej przepisów dotyczących bezpośrednio gmin trudno jest znaleźć, ponieważ cały dokument koncentruje się na uregulowaniu stosunków między kantonami a federacją.

Struktura administracji lokalnej w Szwajcarii może wydawać się dość prosta - są to jedynie gminy. Należy jednak zauważyć, że swobodę w tworzeniu ich ustroju mają kantony. W związku z tym, same gminy są zróżnicowane. Wspólną cechą wszystkich gmin jest ich podwójny charakter. Po pierwsze, gmina jest lokalnym organem władzy państwowej. W związku z tym realizuje takie zadania jak:

• prowadzenie rejestru stanu cywilnego

• prowadzenie księgi gruntowej

• kontrola zameldowań

• prowadzenie rejestru wyborczego

Po drugie, gmina jest korporacją samorządową. Ma sama regulować swoje sprawy, uwzględniając przy tym akty prawa wyższego rzędu. Gmina szwajcarska posiada kompetencję generalną na szczeblu lokalnym.

W wyniku historycznych przeobrażeń, w Szwajcarii wykształciły się różne rodzaje gmin:

• gminy mieszkańców - jednostki podziału terytorialnego, które tworzą wszyscy mieszkańcy gminy

• gminy specjalne

• gminy z ograniczonym zakresem kompetencji:

• gminy szkolne - zajmujące się szkolnictwem. W kantonach, w których nie występują, szkolnictwo wchodzi w zakres zadań gmin mieszkańców.

• gminy wyborcze - istnieją tylko w jednym kantonie i służą wybieraniu organów samorządowych

• gminy zajmujące się opieką społeczną nad ubogimi - rozwinęły się tam, gdzie gminy mieszkańców miały problemy z zapewnieniem ubogim odpowiedniej opieki

• gminy o ograniczonym składzie osobowym:

• gminy obywatelskie - ich członkami nie są osoby zamieszkałe na ich terenie ale posiadające gminne prawa obywatelskie. Do ich zadań należą: podtrzymywanie więzi obywatelskich, nadawanie gminnych praw obywatelskich, wspieranie działalności kulturalnej, zarządzanie gruntami.

• gminy kościelne - terytorialne związki osób danego wyznania. Zakres ich działalności sprowadza się do spraw kościelnych. Gminy katolickie posiadają osobowość publicznoprawną na potrzeby relacji kościół - państwo.

Inną klasyfikacją gmin szwajcarskich, jest ta opierająca się o wewnętrzny ustrój danej gminy:

1. Typ zwyczajny - oparty o szerokie uprawnienia zgromadzenia ludowego.

2. Organizacja parlamentarna - zakładająca odejście od tradycyjnej dla Szwajcarii demokracji bezpośredniej na rzecz wyboru ciała przedstawicielskiego.

3. Gminy z Komisją Obywatelską, która zajmuje się kontrolą działalności gminy.

Możemy wyróżnić cztery organy gminy szwajcarskiej, które jednak nie występują jednocześnie. Są to: zgromadzenie gminy, parlament gminy, rada gminy oraz komisje gminy.

Zgromadzenie gminy (zgromadzenie ludowe) to wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele gminy. Jest to tradycyjny i nadal często funkcjonujący organ stanowiący gminy. Ma to miejsce jednak w gminach małych. W większych jednostkach występuje obowiązek zastąpienia zgromadzenia organem przedstawicielskim. Zgromadzenie gminy działa w trybie sesyjnym. Zwoływane mogą być sesje zwyczajne (w terminach ustalonych przez przepisy gminne lub wyznaczonych przez organ wykonawczy) oraz nadzwyczajne (zwoływane w razie nagłej potrzeby przez organ wykonawczy lub określoną grupę obywateli). Obrady prowadzone są przez przewodniczącego gminy, który nosi miano mera lub syndyka. Do kompetencji zgromadzenia należy:

• uchwalanie budżetu i zatwierdzanie jego wykonania

• uchwalanie podatków

• uchwalanie zarządzeń o charakterze ogólnym

• przyjmowanie sprawozdań z działalności organów gminy

• udzielanie organowi wykonawczemu zezwoleń na zaciąganie pożyczek

• wybór organów gminy

Parlament gminy wybierany jest przez zgromadzenie na kadencję wynoszącą od 2 do 4 lat. Liczebność parlamentu jest zależna od woli zgromadzenia. Obradom parlamentu przewodniczy prezydent gminy. Istotne jest, że istnienie parlamentu nie odbiera całkowicie uprawnień zgromadzeniu ludowemu a jedynie ogranicza zakres spraw jakie muszą zostać poddane pod powszechne głosowanie. Do kompetencji parlamentu należy:

• kontrolowanie rady gminy i innych organów gminy

• przygotowanie i przedłożenie zgromadzeniu projektów uchwał dotyczących istotnych spraw gminy

• prowadzenie polityki finansowej gminy

90% szwajcarskich gmin nie posiada parlamentu.

Rada gminy to wbrew temu co mogłaby sugerować nazwa organ wykonawczy. Składa się z od 3 do 9 członków wybieranych na kadencję trwającą od 2 do 4 lat przez parlament gminy lub zgromadzenie ludowe. W gminach większych rada dzieli się na resorty, którymi kierują jej członkowie. W gminach mniejszych pracują urzędnicy etatowi, którzy również są wybierani a nie mianowani. Na czele rady stoi prezydent/mer/syndyk gminy, który przewodniczy też obradom zgromadzenia. Jego kompetencje są szersze od kompetencji innych członków rady. Zadania rady gminy:

• reprezentacja gminy na zewnątrz

• wykonywanie uchwał zgromadzenia

• administracja

• zarządzanie finansami

• zarządzanie policją miejscową

Komisje gminy działają obok rady gminy i mają głównie charakter doradczy, chociaż mogą być na nie delegowane pewne uprawnienia władcze. Komisje powstają w gminach, gdzie nie działają gminy specjalne. Powstają wtedy odpowiednio komisje szkolne czy komisje pomocy społecznej.

---