Ćw. 3 ASPEKTY PŁODNOŚCI SMAIC 21 październik 2009

Terminy dojrzałość płciową i dojrzałość hodowlana nie są synonimiczne.

DOJRZALOŚC PŁCIOWA (PUBERTAS) objawia się aktywnością gonad, czyli produkcja komórek jajowych przez samice, z czym związanej jest pojawienie się rui.

DOJRZAŁOŚĆ HODOWLANA (MATURITAS) jest to wiek właściwy osobniczo i rasowo, kiedy dane zwierzę osiąga rozwój somatyczny (cielesny) i staje się przydatne do rozrodu w aspekcie wymogów hodowlanych.

CYKL RUJOWY = JAJNIKOWY to okres od jednej owulacji nie zakończonej zapłodnieniem do kolejnej. W zależności od zwierzęcia czas jego trwania jest zróżnicowany.

Wyróżniamy fazy cyklu jajnikowego takie jak:

PROESTRUS	okres przedrujowy	FAZA FOLIKULARNA = PĘCHERZYKOWA
OESTRUS	RUJA z owulacją
METOESTRUS	okres porujowy		FAZA LUTEALNA = z ciałkiem żółtym
DIOESTRUS / ANESTRUS czas spokoju płciowego u suk

AKTYWNOŚĆ ROZRODCZA:

Samice poliestralne: Bo, Su

Samice sezonowo poliestralne: Eq, Fel, Ov, Cap

Samice sezonowo monoestralne: Ca

PŁODNOŚĆ (FERTILITAS)	↔	NIEPŁODNOŚĆ (INFERTILITAS)
przydatność zwierzęcia do reprodukcji, czyli zdolność samicy do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego potomstwa zdolnego do odchowu			przejściowa lub stała nieprzydatność zwierzęcia do reprodukcji na skutek zaburzeń funkcji płciowych
		CZASOWA (I. TEMPORARIA)	STAŁA = JAŁOWOŚĆ = BEZPŁODNOŚĆ (STERILITAS)
		przejściowe obniżenie/ zaburzenie funkcji płciowych	trwała niezdolność zwierzęcia do reprodukcji, bez względu na przyczynę, która powoduje ten stan

Na płodność wypływają różne czynniki:

PIERWOTNE: czynniki genetyczne

WTÓRNE: utrzymanie, żywienie; klimat, pory roku, wiek, nadwrażliwość, mleczność, schorzenia.

PLENNOŚĆ (FECUNDITAS) wyraża się liczebnością potomstwa urodzonego z jednej ciąży. O plenności mówi się w przypadku samic wielorodnych = o ciążach mnogich, tj. Ca, Fel, Su, n. rasy Ov i Cap.

RUJA (ESTRUS) jest to główna faza cyklu, w której występuje wzmożona aktywność układu rozrodczego samic, charakteryzująca się:

- popędem płciowym i gotowością do kopulacji

- dojrzałością pęcherzyka/ pęcherzyków do owulacji przed końcem rui lub krótko po jej zakończeniu

- zmianami w morfologii endometrium

- wydatna aktywność skurczowa mięśniówki

- obrzękiem i zwiotczeniem warg sromowych

	Eq	Bo***	Ov, Cap	Su	Fel	Ca**
dł. cyklu	21 +/-7d		zależna od rasy	21d	7-21d	7d
ruja =	palenie, grzanie się, łyskanie	latowanie, gonienie	bekaniem, parkaniem, grzanie	hukanie lochanie	marcowanie
dł. rui	ok. 2-8d, ok. 7d	b. krótko ↓24h (13-17h)	2-4d	2-3d	5-6d	7 d
owulacja	24-48h przed końcem rui	ok. 12h po zakończeniu objawów rujowych	pod koniec rui, u n. Cap po zakończeniu objawów rujowych	pod koniec rui, można poznać po sromie*; odruch tolerancji + 36-48h → owulacja	podczas rui pod wpływem bodźca kopulacyjnego ovulatio violenta

*Zmiany w obrębie sromu u lochy w trakcie rui (wargi obrzękłe i rozwarta szpara sromowa):

**specyfika cyklu u suki:

- monoestralność sezonowa

- podobieństwo profilu hormonalnego między ciężarnymi, a nieciężarnymi (nie da się stwierdzić ciązy po poziomie progesteronu; ciałko żółte utrzymuje się 70-90d = ↑poziom progesteronu → spadek poziomu po porozie/ w fazie anestrus)

- bardzo długa faza lutealna

- przedowulacyjna luteinizacja pęcherzyków

- jajeczkowanie niedojrzałych oocytów (dojrzewanie 2d w drogach rodnych samicy)

** Objawy rujowe: odruch tolerancji, obrzęk warg sromowych, wypływ z dróg rodnych: śluzowy, rzadki, wodo jasny

OBJAWY	RUJA
		silna	średnia	słaba
niepokój	wyraźny	nieznaczny	brak
ryczenie	częste	czasem	czasem
wyginanie grzbietu	występuje	występuje	czasem
utrata apetytu	czasem	czasem	nie
oblizywanie	występuje	występuje	czasem
obskakiwanie innych	zawsze	zawsze	czasem
tolerowanie obskakiwania	ZAWSZE
wyciek śluzu	występuje	występuje	występuje ale mało
obrzęk sromu	wyraźny	nieznaczny	nieznaczny lub brak
zaczerwienienie przedsionka pochwy	wyraźne	nieznaczny	nieznaczny lub brak

PRAKTYCZNE WSKAZUWKI UNASIENNIANIA

WYSTAPIENIE RUI	PORA UNASIENNIANIA	ZBYT PÓZNE UNASIENNIANIE
rano do 9	ten sam dzień po południu	na 2. dzień rano
9-12	bardzo późno tego samego dnia	po 9tej dnia następnego
po południu	ranek	po południu następnego dnia

Zasady obserwacji rui u bydła:

- 3-4x w ciągu doby

- każdy okres obserwacji min. 30 min (obskakiwanie ma miejsce zwykle co 15-20 minut)

- szczególnie uważnie prowadzić obserwację późnym wieczorem i wcześnie rano (większość rui rozpoczyna się nocą!!!)

- najlepsze warunki obserwacji rui są u zwierząt trzymanych luzem

Czynniki decydujące o wykrywalności rui u bydła:

- wielkość stada (im↑ tym ↓skuteczność)

- identyfikacja zwierząt

- indywidualne cechy zwierzęcia

- obsługa (kwalifikacje, rzetelność)

- organizacja pracy w oborze

- zapis.

Czynniki zastępcze względnie pomocnicze w wykrywaniu rui:

- obecność buhaja z przesuniętym prąciem (próbnik, szukacz) l

- pisak kulkowy pod żuchwą (jak skacze to oznacza obskakiwaną krowę) buhaj próbnik ub androgenizowana krowa

- mierniki ruchu (aktynometr, pedometr) ↑ aktywności w czasie rui

- barwny wykrywacz np. KAMAR (barwnik na okolicach kk. krzyżowej, jak buhaj skacze - zmiana koloru)

- pomiar oporu elektrycznego w pochwie (podczas rui ↑ Cl = ↑ opór = ↓ przepływ prądu)

- tresowane psy

- przewidywanie rui na podstawie dokumentacji, np. kalendarz rujowy.

BADANIE W KIERUNKU PŁODNOŚCI (modelowym zwierzęciem w omawianiu planu badania będzie krowa mleczna).

1. Wywiad środowiskowy (badanie zootechniczno - weterynaryjne obory)

- kontrola żywienia

- analiza upraw i pastwisk

- kontrola pielęgnacji i utrzymania = kontrola wykrywania rui, bo jest to jedna z ważniejszych przyczyn niepłodności!!!

- analiza czynników klimatycznych

- kontrola kartotek

- kontrola książek leczenia

- ocena buhaja

- wskaźniki płodności

Pożądane wskaźniki płodności w stadzie bydła mlecznego

WSKAŹNIKI	WARTOŚĆ
okres międzyciążowy = od porodu do następnej ciąży	60-90d, max 100d, ↑120 b. źle
zapładnialność = % zapłodnionych samic po 1. inseminacji	↑ 60%
indeks inseminacyjny, niekiedy utożsamiany ze wskaźnikiem ciąży = ilość zabiegów zapłodnień przeprowadzonych w stadzie do ilości zacieleń (w ciągu roku)	do 1,5, max 2-3, ↑3 b. źle
% brakowań niepłodnych samic	do 5%
odsetek ronień	↓ niż 3%
1sza inseminacja po porodzie	do 70d
wiek przy 1szym ocieleniu	24-27m
wskaźnik niepowtarzalności = ilość samic, które nie powtarzają rui po 1. unasiennianiu
wskaźnik wcieleń = %porodów
okres między wycieleniowy	330-390d

2. Wywiad indywidualny

- wiek

- ilość dotychczasowych ciąż i porodów

- przebieg ostatniej ciąży

- czas trwania i przebieg ostatniego porodu

- przebieg okresu poporodowego (łożysko!!!) koniec inwolucji macicy po 45d po porodzie = regeneracja endometrium

-kiedy wystąpiła pierwsza ruja po porodzie

- jak kształtuje się cykl jajnikowy

- jakie są zewnętrzne objawy rui

- czy krowa była inseminowana, kryta

3. Badanie kliniczne samicy

- badanie ogólne: rasa, pokrój, typ użytkowy, zachowanie się zwierzęcia, stan odżywienia, ogólne badanie kliniczne (temperatura, tętno, oddechy)

- badanie zewnętrzne

ocena budowy miednicy: wielkość, ustawienie, stan więzadeł

u Bo guzy biodrowe nieco wyżej niż kulszowe; przy zaburzeniach neurohormonalnych odwrotnie: podciąganie macicy → podciąganie pochwy → podciąganie sromu = JASKÓŁCZE GNIAZDO → urovagina (zaleganie moczu u pochwie); wypadnięcie pochwy czy macicy ma tendencje do nawrotu [często wada dziedziczna u Ca]

ocena sromu: wielkość, rozwarcie szpary sromowej, kształt (m.in. entropia, ektopia), symetryczność, szczelność, obecność zmian patologicznych, obecność wypływu

obecność zmian na zewnętrznych częściach narządu płciowego: brodawczak, rak,

- badanie wewnętrzne prze pochwę i prostnicę

Badanie przedsionka pochwy w aspekcie płodności: wykrycie zmian towarzyszącym specyficznym zakażeniom takim jak gruźlica, rzęsistnica, chlamydioza, IBR

4. Badania dodatkowe (specjalistyczne)

- cytologia

- bakteriologia

- biopsja

- badania endoskopowe

- kateteryzacja szyjki macicy

Eq, Fel: ruja gdy ilość światła się zwiększa = zwierzęta długiego dnia świetlnego, Ov, Cap: ruja gdy ilość światła się zmniejsza = zwierzęta krótkiego dnia świetlnego

Zazwyczaj używa się tylko wyrazu niepłodność, bez przymiotnika czasowa

długość cyklu zależna od tego czy kotka jest domowa czy wolnożyjąca, u Fel domowych sezonowość może być zatarta

DŁUGOŚĆ CYKLU trudna do ustalenia, bo różna długość fazy proestrus

CIECZKA: 1. okres przedrujowy ok. 7d (krwisty wypływ, suka nie dopuszcza samca), 2. ruja właściwa ok. 9d (wypływ słomkowy, zmniejszenie obrzęku warg sromowych, suka dopuszcza samca) = 2-3 tyg.

OWULACJA INDUKOWANA tez u królików

Różny charakter wypływów ze szpary sromowej: FIZJOLOFICZNIE: śluz rujowy, PATOLOGICZNIE: ropa przy endometritis, urovagina

---