Historia Prawa

15 grudzień, egzamin przedterminowy

(Katarzyna Sójka Zielińska - pierwsze 200 stron) XVIX wieczna recepcja prawa rzymskiego.

Wykład 1

• Zakres czasowy omawianych zagadnień to od początku średniowiecza do końca XX w. (upadek komunizmu). Omawiane w sposób - im nowsze czasy tym dokładniej.

• Zakres terytorialny omawianych zagadnień - Europa + pewien typ prawa anglosaskiego.

• Przed oświeceniem normalną rzeczą była analogia w prawie oraz w znacznym stopniu arbitralność sędziowska.

• Zagadnienia z Ksera:

• Kartka z zakresem materiału do egzaminu (nie jest to cały zakres)

• Kartkę - zagadnienia z prawa Polski ludowej

• Artykuł: „Historia prawa radzieckiego”

• Artykuł „Druga wojna światowa - polskie państwo podziemne, prawo, sądy polskie ...” (to znajduje się też w wyd. 2007 w rozdziale „Zanim powstała Polska ludowa” odczytać tylko informacje o sądach i prawie sądowym)

• Zagadnienia omawiane:

• Statuty litewskie w XVI w.

• Uniwersytety średniowieczne

• Do XVI w. uczymy się pobieżnie, od XVI wieku zaczynamy uczyć się dokładniej, od połowy XVIII wieku uczymy się bardzo dokładnie (z owych czasów pochodzą bowiem podstawy obecnych praw np. nowoczesne konstytucje powstają w XVIII w. model sprawowania władzy w Anglii, konstytucja 3 maja, konstytucja amerykańska, pierwszy kodeks, który zniósł karę śmierci powstał w 1786r.)

• Związek radziecki

• II wojna światowa

• Modele sprawowania władzy

• Typ brytyjski (parlamentarno-gabinetowy)

• Typ amerykański (prezydencki)

• Egzaminy

• Zerówka na ostanim wykładzie 15 grudnia

• I termin pisemny - 6 pytań, 60 min. Czasu, krótkie wypracowania na kilka tematów. II termin -ustny.

Wykład 2

• Upadek cesarstwa Zachodniorzymskiego (II poł V w. w 476 r. ) to umowny koniec starożytności.

• Starożytność - 476r - średniowiecze - 1453r. (upadek Bizancjum) - czasy nowożytne - 2007

• Prawo rzymskie

• Było prawem wspartym na nauce (uczona podbudowa), nauka prawa stała na bardzo wysokim poziomie, wiele ówczesnych dzieł prawniczych i konstytucji prawnych jest aktualnych do dziś, prawo było tworzone w oparciu o wiedzę, zburzyli to barbarzyńcy, którzy byli analfabetami i przywieźli swoje prawo zwyczajowe, prymitywne

• Prawo zwyczajowe - system prawny tworzy się sam, w wyniku takiego samego zachowania się ludzi w określonych sytuacjach. Istnieje różnica między zwyczajem a prawem zwyczajowym:

1. Zwyczaj to stałe postępowanie w ten sam sposób w powtarzających się sytuacjach, zwyczaj staje się prawem zwyczajowym, jeżeli zaczyna go wspierać władza państwowa swoją sankcją.

2. Prawo zwyczajowe jest partykularne, czyli podzielone (łac. Pars, partis - część),

3. Barbarzyńcy wyobrażali sobie, że każdy przychodzi na świat według pewnego prawa, które towarzyszy mu przez całe życie.

4. Confesio iuris - wyznanie prawa

5. Confessio est regina probationum - przyznanie się do winy jest królową dowodów

6. Ius, iuris - prawo

7. Lex, legis - ustawa

• Zasada osobowości prawa - obowiązywała we wczesnym średniowieczu, czyli każdy do końca życia żył według swojego prawa, ok X w. zasada ta zanikła (wcześniej stopniowo się zaciera), ustępuje miejsca zasadzie terytorialności prawa (np. nad Rawą obowiązuje tylko prawo rzymskie)

• Samopomoc - gdy nie było jeszcze sądów, każdy musiał sam sobie pomóc i wymierzyć sprawiedliwość (krwawa zemsta była legalną formą dochodzenia sprawiedliwości), wprowadzono zasadę „oko za oko, ząb za ząb” - było to prawo łagodzące a nie brutalne; było ograniczające, gdyż nie wolno było nikomu zrobić większej krzywdy niż nam została wyrządzona, lecz taką samą; potem powstawały prymitywne sądy, ale bez prokuratorów, pokrzywdzony sam oskarżył winnego (tzw. charakter prywatno - skargowy sądu);

• Nawiązka za rany - można było komuś zapłacić za krzywdę, np. za wybicie oka - albo osobiście albo w sądzie; poszczególne części ciała miały swoje ceny; jeżeli kogoś pozbawiło się życia płaciło się nawiązkę za głowę tzw. główszczyznę; tak było przez całe wieki.

• Ówczesne środki dowodowe:

1. Ludzie dawniej uważali, iż każdy ruch człowieka jest przejawem Woli Bożej - w sądzie Bóg miał więc pokazać, kto mówi prawdę (elementy sakralne, także przedchrześcijańskie). Tzw. Sąd Boży - Bóg miał dać zwycięstwo uczciwemu (np. chłopi walczyli na kije, a rycerze na miecze i ten kto wygrał był uczciwy, lub przeprowadzano tzw. próbę gorącej wody - trzeba było wyjąć kamień z wrzątku i ten, komu ręka szybciej się goiła był uczciwy. Odbywała się też próba trzymania gorącego żelaza, bądź stąpania po rozżarzonych węglach. W 1215r kościół katolicki zakazał księżom uczestniczenia w „Sądach Bożych”

2. Próba zimnej wody - stosowano ją wobec kobiet podejrzanych o czary (kobiety dokładnie golono, bo było „naukowo” udowodniono, że diabeł chowa się we włosach. Umieszczano kobietę w beczce z nogami do góry, żeby odizolować od podłoża, które mogło być miejscem zetknięcia się z diabłem; poza tym, związaną kobietę spuszczano do sadzawki ze święconą wodą - jeżeli tonęła, nie była czarownicą. Zwykle kobiety nie tonęły, bo suknie utrzymywały je na powierzchni tworząc pęcherzyki powietrza. Można się zastanowić dlaczego tylko kobiety były czarownicami? (Człowieka można było torturować trzy razy, czarownice bez końca); tylko próba zimnej wody przetrwała wiele setek lat (tak jak procesy czarownic - do II poł. XVIII w. ), w Polsce w 1776r. zakazano tortur i procesów czarownic (Polska była jednym z pierwszych krajów w Europie)

Ówczesne dowody sądowe w procesie:

1. Wszystko kręciło się wokół wyobrażenia, że Bóg wskaże sędziemu winnego, przysięga sakralna (na krzyż) - kładło się dwa palce na krzyżu i powtarzało formułę za sędzią - jeśli palce były źle położone lub człowiek pomylił się przy wygłaszaniu formułki, uznawano, że to Bóg wskazuje na jego winę i nieuczciwość;

2. zw. współprzysiężnicy - w danej sytuacji określonej przez prawo zwyczajowe można było przyprowadzić do sądu określoną ilość osób (one nic nie wiedziały o sprawie); osoby te przysięgały tylko, że dany człowiek jest porządny, więc na pewno mówi prawdę. Prawdziwi świadkowie pojawili się dopiero pod koniec średniowiecza; proces średniowieczny miał charakter prywatno - skargowy; postępowanie przed sądem było nieracjonalne (ratio, rationis - rozum)

3. Kary kompozycyjne - wyrównywanie szkód (compositio, compositionis - wyrównanie); kary były prywatne, bo szły do prywatnej kieszeni pokrzywdzonych; elementy prywatne dominowały w postępowaniu sądowym; tak było do XIII w. a potem nastąpiły stopniowe zmiany. Kościół katolicki był zainteresowany zwalczaniem herezji (były to potężne ruchy np. manicheizm ) a ten system nie dawał szans na zwalczanie herezji, więc musiał ulec zmianie.

Wykład 3

• Od 1215r.

• wprowadzono tzw. proces per denuntiatione -z doniesienia denuncjacji (prawne wezwanie do sądu); wystarczyło tylko powiadomić że ktoś jest heretykiem, a potem zajmowały się tym już organy kościelne (zaczyna się od prywatnego doniesienia, które wprowadza podejrzenia); forma est - wieść krąży, proces szybko staje się procesem bez denuncjacji, czyli tak zwanym procesem publiczno - prawnym.

• Proces publiczno prawny - wszczynany jest z urzędu, sędzia słyszy pogłoski i wyciąga własne wnioski, wystaczy zła opinia, lub to, że komuś źle z oczy patrzy, aby stał się on podejrzanym. Zaczyna się proces inkwizycyjny - sędzia prowadzi sprawę od początku do końca; proces jest wszczynany z urzędu przez organ publiczny, jedność osoby (jedna osoba prowadzi całe postępowanie?); w warunkach niedostatku dowodów najlepszym dowodem było przyznanie się skazańca do winy (confesio est regina probationum); tortury były legalnym środkiem dowodowym (były zgodne z prawem - lex, legis); postępowanie było tajne i dla publiczności i dla oskarżonego, więc praktycznie nie było możliwości obrony; decydujące znaczenie miało samo śledztwo, zaś rozprawa była formalnością, dekoracją (ingnistio - śledztwo); nie było stron.

• Ewolucja w systemie kar (równolegle w późnym średniowieczu) - na margines spychane są kary pieniężne kompozycyjne (płacone drugiej stronie) i proces prywatno skargowy , w prawie całej Europy kary kompozycyjne zanikają zupełnie w XVI w. (wyjatkowo długo utrzymywały sie w Polsce - do II poł. XVIII w.)

• W miejsce kar kompozycyjnych wchodzą powoli kary publiczne:

1. Cielesne (profesor Lityński zalicza tu również karę śmierci)

• Kara śmierci (najczęściej stosowana, na ogół była kwalifikowana, czyli zaostrzona)

• Kary mutylacyjne (multilatio - obcięcie) często były to kary mutylacyjne odzwierciedlające - np. złodziejowi obcinano rękę.

• Kary majątkowe - konfiskata majątku lub drobniejsze kary pieniężne, kary te degradowały społecznie.

• Kara pozbawienia wolności (marginalna, rzadko stosowana) nie miała w sensie liczbowym większego znaczenia, ponieważ była zbyt droga.

Nastąpiło faktycznie rozgraniczanie w świadomości ludzkiej prawa karnego i cywilnego

• Statuty miast włoskich - w II połowie XIIw. (do końca XVw.) miasta Włoch północnych uzyskiwały autonomię (gr. Autos - sam, nomos - prawo) Autonomia to możność stanowienia prawa dla siebie samego. Miasta te wyprodukowały ponad 3 tyś statutów, opierały się na prawie rzymskim, najszybciej odradzała się nauka prawa. Statuty włoskie powstawały na bazie ówczesnej nauki prawa; zakładały wiele rozwiązań ówcześnie nowoczesnych, na plan pierwotny wysunęła się odpowiedzialność karna za winę (tzw. odpowiedzialność subiektywna)

• Sięgnięto do zdobyczy prawa rzymskiego

1. Dolus - zły zamiar

2. Culpa - wina

3. Casus - przypadek (przypadkowe znaczenie)

Pojawiła się konstrukcja usiłowania, a nie tylko samego skutku.

Wykład 4

• Uniwersytety średniowieczne

• Prawo rzymskie właściwie nie doczekało się kodyfikacji, jednak w Bizancjum powstał Kodeks Justyniana (wybór największych osiągnięć z zakresu prawa z czasów cesarskich, fragmenty dzieł naukowych itp.); powstawały z początku prymitywne szkoły wyłącznie dla synów królewskich, hobbyści znaleźli we Włoszech fragmenty kodeksu Justyniana.

• Universitas - wspólnota nauczycieli i uczniów, ówczesne autorytety, cesarz i papież (dwa uniwersalizmy europejskie). Cesarz rzymski narodu niemieckiego (cesarze niemieccy podtrzymywali funkjcę prawną, że są kontynuatorami Cesarstwa Rzymskiego); w Niemczech szczególnie łatwo rozprzestrzeniało się prawo rzymskie, papież wygrał walkę z cesarzem, więc to on nadawał przywilej, że dana szkoła jest uniwersytetem; nauka teologii, prawa i medycyny była wymagana. Wchodziły one w skład septem artes liberales (siedem sztuk wyzwolonych, siedem umiejętności godnych człowieka wolnego). Uważa się, że najstarszym uniwersytetem europejskim jest uniwersytet boloński, który powstał w 1089r.;

• Dwa modele uniwersytetów:

1. Boloński (studencki) rządzili studenci, rektor był studentem, władze studenckie)

2. Paryski (profesorski)

• Rektor zawsze cieszył się szacunkiem, a miasto dbało o uniwersytet; wszystko było płatne (istniały tylko dwa modele, albo student płacił do kasy uniwersyteckiej, albo część do kasy, a część swojemu profesorowi, bo student zapisywał się do konkretnego profesora i zawierał z nim umowę na piśmie). Wszystkie wykłady odbywały się po łacinie, studenci na ogół dobierali się nacjami, studenci strasznie rozrabiali w miastach, ale pozwalano im na to, żeby nie przenieśli się gdzie indziej, bo wówczas profesorowie nie mieli by pracy i musieli by iść za nimi.

• Studia odbywały się metodą egzegezy tekstu (wydobywanie z tekstu wiedzy, analizowanie każdego słowa, potem zdania jako całości, potem akapitu itd.) glossy - uwagi, które zapisywał profesor na marginesie glosa do dziś w języku prawniczym oznacza drukowane w czasopismach naukowych komentarze do wyroków itp. była to szkoła glosatorów (później szkoła postglosatorów albo komentatorów,). Związani oni byli z uniwersytetem Bolońskim. Próbowano odtworzyć treść prawa rzymskiego; studia trwały wiele lat a wiedza i tak była fragmentaryczna, na studia przyjmowano każdego, kto zapłacił. Najniższym dyplomem, który dawały niektóre szkoły był dyplom bakałaża (bacalariat od bacalaureat - nauczyciel, który na uczelni pełnił funkcję asystenta profesora); pierwszy poważny stopień : licencjat (od łacińskiego licentia docendi - uprawnienia do uczenia) magister - mistrz, doctor (doctus - uczony) człowiek bardziej wykształcony

Wykład 5

• Uniwersytety papieskie

• Na uniwersytetach papieskich uczono prawa kanonicznego i rzymskiego, nigdzie nie uczono żadnego innego; nie uczono też żadnego prawa lokalnego, bo były to głównie prawa zwyczajowe, a uważano, że prawa zwyczajowe jako nieracjonalne, naukowo niepodbudowane, nie są godne uniwersyteckiego nauczania. W ten sposób można było przez setki lat utrzymać uniwersalny charakter uniwersytetów i prawo rzymskie stawało się ogólnoeuropejskim; utriusque iuris - doctor praw obojga (prawa żymskiego i kanonicznego)

• Czas studiów:

1. Dyplom bakałaża 6-7 lat

2. Licencjat ok. 9 lat

3. Magister ok 12-15 lat

4. Dyplom doctora - ok 30-35 lat

• W średniowieczu prawo zwyczajowe było spisywane, czasem były to prace prywatne

1. Recepcja (receptio - przyjęcie); na ogół te spisy były tworzone przez ludzi wykształconych na uniwersytetach, zawsze były trochę zniekształcone, tylko jeden spis był od tego wolny: tzw. „zwierciadło saskie” speculum saxonum(z lat 30-tych XIII w.) jego autorem jest Eika von Repkon, ławnik sądowy, który nigdy nie studiował na uniwersytecie - dlatego jego spis jest bardzo cenny, bo nieskażony prawem rzymskim. Spis ten został marnie przerobiony na użytek Magdeburga i funkcjonował pod nazwą Weichbild magdeburski, już w XIII w. prawo było prawem stanowionym, w środkowym średniowieczu (XI, XII, XIII w.) ukształtowały się w Europie stosunki feudalne (w Polsce w XIII, XIVw.). Społeczeństwo podzieliło się na stany:

• Duchowieństwo

• Szlachta (I poł. XIV w.)

• Mieszczaństwo (XIII w.)

• Chłopi

• Ówczesne rodzaje prawa:

1. Prawo kanoniczne i kościelne

2. Prawo dla szlachty (nazywane ziemskim lub PRAWEM POLSKIM (nie mylić z prawem Polski)

3. Prawo miejskie (autonomiczne prawa poszczególnych miast, wzór Środy Śląskiej wzorowanej na Magdeburgu)

4. Pewne grupy miały swoje prawa wewnętrzne (np. Ormianie)

• Zwierciadło Saskie - był to spis praw szlachty saskiej, jego nędzna przeróbka , WeichBild, znalazła zastosowanie dla mieszczan Magdeburga, potem przeszła do Środy Śląskiej i dalej. Jednak ponad tym sięgano do oryginału, bo był lepszy. Prawo saskie stało się źródłem prawa magdeburskiego.

Wykład 1 13 października 2007

• Prawo kanoniczne

• Prawo kanoniczne - system źródeł prawa, który pochodzi od kościoła, źródłem prawa jest kościół, przedmiotem regulacji obok stosunków kościelnych także niektóre świeckie (np. prawo małżeńskie)

• Prawo kościelne - przedmiot regulacji to tylko stosunki kościelne, źródłem może być kościół jak i władza świecka np. rozporządzenia króla w sprawach religjnych.

• Prawo kanoniczne rozwijało się od początku Kościoła

1. Kolekcje - zbiory sążnistych ksiąg prawa np,. kolekcja kardynała Deus de Pita, jedna z kolekcji zawierała Dogome index - pierwszy dokument o Polsce (Mieszka I) i jej granicach. W XII w. uczony, doktor Gracjan napisał pierwszy traktat naukowy na temat prawa kanonicznego (na temat sprzeczności norm prawnych). Było to tzw. Concordiata discordantium canonum - „uzgodnienie niezgody kanonów”, choć to książka naukowa, a nie akt prawny; od tego momentu datuje się początek prawa kanonicznego, które wejdzie też na uniwersytety

• Zbiory Średniowieczne:

1. Dekret Gracjana

2. Dekrety Grzegorza (papież Grzegorz IX

3. Sześcioksiąg Klementyny

4. Ekstrawaganty (dodatki nadzwyczajne)

5. Ekstrawaganty powszechne (Extravagantec Communes)

To pomniki prawa kanonicznego

• W 1582r. po Soborze Trydenckim te sześć źródeł ogłoszono oficjalnie zbiorem prawa kanonicznego, nadając nazwę „Corpus Iuric Canonici” - „Korpus Prawa Kanonicznego”, obowiązywał on w kościele katolickim do 1918r., kiedy to wszedł w życie Kodeks Prawa Kanonicznego przygotowany w 1917r. (vacatio legis - to czas od momentu ogłoszenia aktu pranego do jego wejścia w życie); ten kodks obowiązywał do 1983r., kiedy to Jan Paweł II wprowadził nowy Kodeks Prawa Kanonicznego obowiązujący do dziś. Prawo kanoniczne wsparte było nauką (podbudowa teoretyczna); jest to prawo racjonalne, bardzo wiele czerpało też z teorii prawa rzymskiego.

• Dwa systemy prawne naukowe w średniowieczu:

1. Prawo rzymskie

2. Prawo kanoniczne

Oba były nauczane po łacinie

• „Antygona” Sofoklesa - Pojawia się tam konflikt racji równoważnościowych; prawa boskie, czyli naturalne contra prawo ludzkie (Themis - od Temidy themis - prawo boskie, nomos - prawo ludzkie). Arystoteles użył jako pierwszy filozof słormułowania „Prawo naturalne” (w rozumieniu filozofów średniowiecznych były to prawa nadrzędne); przez całe średniowiecze ten system praw naturalnych miał swoje źródło w Bogu lub bogach; ukoronowaniem filozofii średniowiecza jest system filozoficzny św. Tomasza z Akwinu (XIIIw.) filozofia Tomasza z Akwinu do dziś jest oficjalnie filozofią Kościoła Katolickiego, Tomasz przejął od wcześniejszych filozofów (od Platona począwszy) hierarchiczną wiznę świata. Oznacza to, że podstawą wszelkiego porządku w świecie jest hierarchia (hierarchia zakłada nierówność!, nadrzędność i podrzędność). System praw św. Tomasza jest zatem shierarchizowany.

• 3 szczeble prawa Tomasza:

1. Pierwszym najwyższym szczeblem jest Prawo Boskie ( w tym prawie przejawia się Mądrość Boża, Bóg rządzi wszechświatem przy pomocy tego prawa. Prawo Boskie odbija się w rozumie ludzkim i jest wówczas...

2. Prawem naturalnym (przybiera ono postać pewnych ogólnych reguł etyczno-moralnych - np. bądź uczciwy, itp.. Są to zbyt ogólne prawa, żeby kierować się nimi na co dzień, wobec tego człowiek musi stworzyć mnij ogólne normy, które stanowią trzeci szczebel, czyli...

3. Prawo pochodzące od człowieka (szczegółowe przepisy prawne, prawo ludzkie musi być zgodne z prawem naturalnym!)

System św. Tomasza jest podsumowaniem, ukoronowaniem filozofii starożytnej i średniowiecznej.

• I poł XVIIw.

1. Holendra Hugo Gracjusza, wybitnego uczonego, teoretyka i prawnika uważa się za twórcę prawa międzynarodowego publicznego (to zakręt dziejowy w filozofii prawa). Gracjusz „Źródłem prawa naturalnego nie jest Bóg, źródłem prawa naturalnego jest rozum ludzki. Prawo naturalne wypływa z rozumu ludzkiego [...] Prawo naturalne jest czymś stałym, pewnym, niezmiennym u wszystkich ludów, w każdym czasie, na całej kuli ziemskiej jest takie samo, jednakowe, przez wieki stałe, pewne i niezmienne, tak jak reguły matematyki [...] I nawet wszechmocny Bóg nie jest w stanie spowodować, żeby dwa razy dwa nie było cztery [...] I z rozumu też wynika, że pewne czynności są dobre, a inne czynności są złe. I w konsekwencji Bóg pewne czynności pochwala, a innych zakazuje”; Gracjusz również rozwinął koncepcję umowy społecznej (umowa społeczna to źródło władzy państwowej) - kiedyś, bardzo dawno temu, ludzie żyli w stanie naturalnym; w tym stanie używali w sposób nieograniczony praw naturalnych, a zwłaszcza najważniejszego wolności (był to stan przedpaństwowy); ale wówczas człowiek miał kłopoty, np. z opanowaniem sił przyrody; (Thomas Hobbes w II poł. XVII w. mówi, że w stanie naturalnym ludzie byli źli, bo ludzie w ogóle są źli, „są jak ryby - zawsze większa ryba połknie mniejszą”) John Locke, twórca liberalizmu w II poł. XIX w. także rozwija ideę zapoczątkowaną przez Gracjusza. W każdym razie, skoro ludziom w stanie naturalnym żyło się źle, postanowili, że każdy ograniczy trochę swą wolność i odda ją na rzecz władzy państwowej.

• Ludzie się tak umówili, żeby powstał porządek - zatem w drodze umowy społecznej powstała władza państwa! Jeśli więc król naruszy umowę społeczną, można go usunąć (ale to już nie Gracjusz mówi, tylko takie wysnuto wnioski, gdyż Gracjusz uznał, że „pacta sunt servanta”, czyli „umów należy dotrzymywać”, ale ta koncepcja jest dwuznaczna, bo równie dobrze może oznaczać: „Skoro się tak umówiliście, przystaliście na takie warunki, to teraz cierpicie”). Gracjusz pisał jeszcze w dziele „O prawie wojny i pokoju”; „Prawo naturalne jest do tego stopnia nienaruszalne, że nawet Bóg nie może go zmienić”.

Wykład 2 13 października 2007r

• Powrót do średniowiecza - recepcja prawa rzymskiego.

W średniowieczu zaczynała się dominacja prawa zwyczajowego. Księga Elbląska- pierwszy polski spis prawa, spis najstarszy, pochodzący z XIIIw. Jego autor jest nieznany, księga została odnaleziona na strychu biblioteki miejskiej w Elblągu w XIX w. Tekst jest niepełny, księga miała powstać w na zamówienie zakonu krzyżackiego (w XIIIw. Krzyżacy przybyli na ziemię chełmińską - rządzili się swoimi prawami, ale chcieli także mieć spisane prawo polskie)

• Dwa statuty Kazimierza Wielkiego

1. Statut małopolski

2. Statut dla wielkopolski

Miały powstać pod koniec (1360r. - przed tym rokiem) panowania Kazimierza Wielkiego. Widać tu już tendencje do centralizowania prawa o czym świadczy fakt, iż statuty te po latach spisywano już razem. W prawie dominowały elementy prywatne.

• Recepcja prawa rzymskiego w XVIw. (odrodzenie) W renesansie nastąpiło odrodzenie się kultury antycznej oraz prawa rzymskiego. Recepcja tegoż prawa w XVIw. To najważniejsze zjawisko w dziejach europejskiej kultury prawnej w ostatnim co najmniej 1,5 tysiąca lat. Prawo rzymskie odrodziło się w umysłach ludzi jako pewien, wówczas nowy, sposób rozumowania prawniczego. Istota recepcji renesansowej to przyjęcie rzymskiej siatki pojęciowej, ogólnych konstrukcji prawnych myślenia prawniczego, koncepcji, a wraz z tym nastąpiła racjonalizacja prawa, czyli prawo znalazło rozumowe podstawy, a nawet więcej - podstawy naukowe (i to tam pozostało do dzisiaj). Recepcja przepisów prawa rzymskiego następowała w niewielkim zakresie. Był to proces stopniowy

• Terytorialny zasięg recepcji - recepcja postępowała najsilniej w krajach płw. Apenińskiego (blisko rzymu) oraz w krajach niemieckich (cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego) - cesarze niemieccy uważali się za kontynuatorów dorobku rzymskiego, w II połowie XVIIw, było ok. 300 krajów niemieckich. Panowała wówczas dynastia Habsburgów, Austria była jednym z państw niemieckich, cesarstwo istniało od Vw. do 1806 roku, kiedy to do akcji wkroczył Napoleon. Król Austrii, Habsburg przyjął tytuł cesarza Austrii. Na wschodzie Europy recepcja była słabsza, ale do Polskii dotarła. Słabo zaznaczyła się w Holandii i Krajach Skandynawskich, praktycznie zupełnie oparła się Anglia.

• Dlaczego Anglia oparła się Recepcji? W Anglii wcześnie pojawiło się Angielskie prawo powszechne tzw. „common law”, które zostało stworzone przez praktykę sądów, czyli głównym źródłem tego systemu były procedury sądowe (precedens z łac - to, co poprzedza coś) precedens to wyrok, na którym potem wzorują się sądy, gdy nastąpu analogiczna sytuacja. Drugim systemem prawnym w Anglii było tzw. equity law - czyli prawo słuszności. Był to system stworzony przez sędziów, studenci prawa w Anglii do dziś muszą się uczyć precedensów. Wracając do quity law, tworzono w Anglii tzw. wzory wyroków (np. wzór Williama Blackstonea); kiedy prawo rzymskie zaczęło robić karierę w Europie, „common law” już się ukształtowało, więc nie było zapotrzebowania na inne prawo. W Anglii wszystko oparte jest na procedurze. Angielski Oxford powstał jako trzeci uniwersytet po Bolonii i Paryżu - tam też uczono prawa kanonicznego i rzymskiego, a nie angielskiego. Sędziów natomiast kształciło się nie w uniwersytetach, ale w tzw. szkołach półwyższych, zlokalizowanych głównie przy oberżach (tam z kolei uczono prawa angielskiego, ale ci ludzie nie mieli pojęcia o prawie rzymskim), dlatego nie doszło do recepcji

• Sytuacja w ówczesnej Europie - W Europie w XVI w. panowała bardzo nietypowa sytuacja - tendencje do unifikacji i kodyfikacji (tendencje, bowiem kodyfikacja pojawiła się później), unifikacja (łac umus - jeden) to ujednolicenie, zrobienie z wielu praw jednego.

1. Czym różni się kodeks od spisu prawa?

• Spis prawa (inaczej zbiór prawa) ma miejsce, gdy istniejące prawo zostanie spisane (razem bądź nie) w zasadzie bez jego zmieniania).

• Kodeks to świadome tworzenie wielu nowości w prawie, w jego treściach, systematyce, terminologii (przyjmuje się, że kodeks powinien obejmować przynajmniej jedną całą gałąź prawa)

Unifikacja polega na likwidacji partykularyzmu, wiąże się z centralizacją władzy państwowej (będzie to prowadziło do pojawiania się absolutyzmu władzy państwowej - za tym idzie coraz surowsze prawo karne). Szczególnie ważnym kodeksem w środku Europy był niemiecki kodeks zwany CAROLINĄ (od imienia cesarza Karola V). Powstał w 1523r. i jego pełna nazwa brzmi „Constitutio Criminalis Carolina” (trzeba to świetnie umieć), jest to tylko kodeks karny (prawo cywilne zostało oddzielone). To kodeks karny, zarówno materialny jak i procesowy. Przeważały tam przepisy w postępowaniu proceduralnym. Carolina zna prawie wyłącznie inkwizycyjny z torturami i okrutnym systemem karnym. Było tam 8 rodzajów kwalifikowanej kary śmierci, jest to pewien obraz zakończenia kilkusetletniej ewolucji (od prywatno - skargowego do systemu inkwizycyjnego); celem Caroliny było odstraszanie, odcisnęło tu swe piętno prawo rzymskie, które było bardzo surowe (to, które poznano w Europie; było to prawo Rzymu cesarskiego, gdy cesarz miał potężną władzę i robił porządek za pomocą prawa rzymskiego. Recepcja prawa rzymskiego wspomagała tendencję do przechodzenia do surowych kar publicznych i procesu inkwizycyjnego. Prawo rzymskie to prawo silnej władzy cesarskiej). W 1649 roku miało miejsce tzw. Soborowe ułożenie” (sobór ziemski rosyjski ułożył kodeks, który wzorowano na prawie litewskim)

Wykład 3, 13 października 2007r.

• Polska w XVI w.

• Ustrój Polski poszedł w odrębnym kierunku niż w innych krajach (tam ustroje szły w kierunku absolutyzmu, ale w Polsce było inaczej); w Polsce rodzi się demokracja szlachecka (państwo polskie staje się Rzecząpospolitą szlachecką (res publica - „nasze państwo). Oczywiście było to państwo szlachty i demokracja też tylko do tej warstwy się odnosiła. Rządził sejm szlachecki (jedyna taka sytuacja w Europie). Tendencje do skodyfikowania prawa polskiego (ziemskiego i szlacheckiego) pojawiły się najpóźniej na początku XVIw. - wewnętrznym przejawem tych tendencji było spiasanie rozproszonego prawa ziemskiego na polecenie kanclerza Jana Łaskiego (spisano to z błędami w 1506r.). Pełna kodyfikacja prawa w Polsce przed rozbiorami nigdy się nie odbyła. Prawo spisane w 1506r. nazywano błędnie Statutem Łaskiego - obowiązywał on do III rozbioru. W 1523r. pojawił się kodeks pod nazwą „Formula Processus” - Formuła Procesowa (został uchwalony przez sejm i wszedł w życie w tym samym roku). Był to nieduży kodeks, który racjonalizował proces średniowieczny (proces ten pozostał taki, jak w średniowieczu, ale odrzucano kwestie nieracjonalne - np. powtarzanie formuły z placem na krzyżu, proces nadal prywatno-skargowy). W 1532r. powołano komisję, która miała przygotować korekturę praw (spotyka się na to określenie Korektura Taszyckiego bądź Komisja Taszyckiego, ale to dzieło przypadku, bo on po prostu został jako pierwszy wymieniony w komisji. W Polsce byli światli ludzie, którzy propagowali wprowadzenie prawa rzymskiego - to tzw. nurt romanizujący (zmierzający do silnej recepcji prawa rzymskiego). Reprezentowali go najwybitniejsi humaniści XVIw.

1. Andrzej Frycz Modrzewski („O poprawie Rzeczypospolitej”

2. Jakub Przyłuski - duchowny wykształcony na uniwersytetach zachodnich, autor planu kodyfikacji)

Nurt romanizujący reprezentowali ludzie wybitni, ale nieliczni.

• W XVI wieku powstał w Polsce równoległy nurt złotowolnościowy, prpoagujący złotą wolność szlachecką, twórcą i liderem był Stanisław Orzechowski! Był to znakomity pisarz, publicysta, piszący obrazowo, mający „cięte” pióro. Idea złotej wolności polegała na tym, iż szlachecka polska dobrze wiedziała, że w całej Europie władza królewska staje się coraz silniejsza, więc trzeba było zapobiec takiemu rozwojowi wypadku w Polsce. Rzeczpospolita była państwem liberalnym i demokratycznym (łat. liber - wolny). Wprowadzenie w Polsce prawa rzymskiego mogłoby doprowadzić do absolutyzmu, a absolutyzm dominium było najbardziej przerażające dla szlachty. W prawie rzymskim „cokolwiek monarsze podoba się, ma siłę prawa”, stąd też nurt złotej wolności świadomie odrzuca prawo rzymskie. Stanisław Orzechowski pisał o wolności Polaków: „Ty Litwinie, jako szkapa nosisz swego pana, a ja, Polak, latam wolny niczym orzeł”. Do nurtu romanizującego w Polsce dołączył się obcokrajowiec, Hiszpan z pochodzenia Piotr Rozjusz, wybitny uczony, prawnik, który przyjechał do Krakowa w 1542r. i zaczął wykładać prawo rzymskie w Akademii Krakowskiej, gdzie spotkał się z niechęcią studentów szlacheckich. Wdał się w polemikę z Orzechowskim, który napisał mu tak dosadne słowa, że Hiszpan uciekł do Wilna i pisał potem „W Polsce prawnik (w dawnym rozumieniu: ten kto zna prawo rzymskie) jest w takim poważaniu, jak kuśnierz u Etiopczyków”. Nurt złotej wolności zdecydowanie zwyciężył, a w efekcie w Polsce prawa rzymskiego w ogóle nie nauczano lub nauczano słabo, zatem mizernie wyglądała nauka prawa w ogóle. Szlachta była bardzo przywiązana do prawa zwyczajowego swych ojców i dziadków, recepcja w Polsce stała się słaba (w pewien sposób rozumowania przyjęto). Szlachta nie chciała kodyfikacji prawa, bowiem dobry kodeks musiał się wspierać na prawie rzymskim, sejm w 1534r. odrzucił projekt kodeksu. Szlachta stwierdziła, że najlepsze są stare dobre prawa („Novita est periculosa” - „Nowość jest niebezpieczna” - załamanie tendencji kodyfikacyjnych, był to koniec poważniejszych prób skodyfikowania prawa ziemskiego). Prawo to, ogólnie rzecz biorąc zachowa swój średniowieczny charakter (prywatno - skargowy proces, kary kompozycyjne); Prawo polskie było jedynym w Europie prawem, tak długo ten system utrzymującym. Jednak brutalnym system Caroliny był skądinąd nowocześniejszy.

• Prawo miejskie w Polsce w XVIw. nadal korzysta ze „Zwierciadła Saskiego”, które nie było już przestarzałe. W XVI w. pojawili się pisarze, tworzący książki naukowe o prawie miejskim, tzw. Iuris prudentia - literatura naukowa (łac. prudentia - mądrość). Jurysprudencja oznaczała naukę prawa, która stała się źródłem prawa w miastach, warto tu wspomnieć dwóch ówczesnych uczonych: Jana Jelonka i Bartłomieja Groickiego !, który był pierwszym pisarzem prawa miejskiego, tworzącym po polsku, a nie po łacinie. Groicki, przetłumaczył na polski Carolinę (było to luźne tłumaczenie, bowiem autor zmieniał kwestie, które mu się nie podobały, ale kodeks powstał!). W ten sposób Carolina weszła do miast polskich i stała się źródłem prawa miejskiego w Polsce. Ów rozdział w prawie szlacheckim i miejskim utrzyma się, aż do końca Rzeczpospolitej.

• Prawo wiejskie w Polsce w XVIw. - pomimo różnych wpływów, zachowano stare obyczaje (prawo zwyczajowe)

Wykład 4 - 13 października 2007.

• Sytuacja na Litwie w XVI w. - statuty litewskie:

• W XVIw. na Litwie trzy razy skodyfikowano prawo sądowe (było to niebywałe, jak na tamte czasy.

1. Pierwszy kodeks (I statut litewski) był przygotowany w 1522r., a wszedł w życie w 1529r.

2. II statut litewski wszedł w życie w 1566r.,

3. III statut litewski wszedł w życie w 1588r.

Każdy kolejny statut był większy od poprzedniego (I statut 300 artykułów, II - prawie 400, III - prawie 500).

• I statut litewski - nurt kodyfikacyjny pojawił się pod koniec XV w. (jego wyraźne przejawy obserwujemy na początku XVIw.). W 1501r. wielki Książe litewski Aleksander wydał przywilej dla ziemi wołyńskiej i powiedział, że dokument będzie wazny dopóki nie ustali się statutu dla całego księstwa. W 1514r. zgromadzone na sejmie stany szlacheckie upominają się o kodeks. W 1522r. znowu zbiera się sejm i statut jest już gotowy. I statut litewski wsparty był głównie na zwyczajowym prawie litewskim z niewielkimi śladami prawa rzymskiego i magdeburskiego.

• II statut litewski został przygotowany w związku z przyszłą Unią Lubelską (1569r.), czyli zacieśnieniem związku prawno-państwowego Polski i Litwy. Wszystkie 3 statuty obejmowały wszak i organizację władz państwowych oraz prawo sądowe, cywilne i karne. W połowie lat 50-tych komisja pracowała już nad drugim statutem. Członkami komisji byli Augustyn i Rotundus (polski prawnik, duchowny, entuzjasta prawa rzymskiego i zwolennik silnej władzy monarszej) czy Piotr Rozjusz (jest o nim wzmianka we „Fraszkach” Kochanowskiego). II statut litewski był krokiem naprzód, wyrazem postępu, widoczne są w nim już wyraźnie wpływy państwa rzymskiego.

• III statut litewski jest również wynikiem Unii Lubelskiej, gdyż II statut nie załatwił od razu sprawy. Kolejna poprawa została zaprojektowana od razu na sejmie w 1560r. Powołano komisję (deputację) do poprawy II statutu. Postanowienia sejmu z 1569r. mówiły o zbliżeniu systemów prawnych Polski i Litwy, ale nie o całkowitym połączeniu. Członkowie komisji mieli „położyć przez sobą Statut Łaskiego i zgadzać z nim prawo polskie”. W 1587r. odbył się sejm, na który nie przyjechali Litwini i wtedy „koroniarze” (Polacy) uchwalili, że z obu statutów (polskiego i litewskiego) trzeba utworzyć jeden. Do unifikacji nie doszło (zdecydowany sprzeciw Litwinów). Litwini chcieli mieć odrębne prawo sądowe, bo bali się roztopienia swej tożsamości narodowej w kulturze polskiej. W odrębności prawa rządowego upatrywali ważnego elementu zachowania odrębności narodowej. Augustyn Rotundus pracował też nad III kodeksem. Wstęp statutu był napisany przez kanclerza, Lwa Sapiehę (to wstęp- dedykacja, w którym podkreślano ideę państwa prawnego, którego celem jest obrona wolności, praw obywateli, a władca jest posłuszny prawu. Pochwała wolności jako sprawy najdroższej człowiekowi, za którą warto nawet oddać życie). Według III statutu „prawa dlatego są postanowione, aby możniejszemu i potężniejszemu nie wszystko można było czynić. I sam pan Hospodar (władca) nasz żadnej na nas wolności zażywać nie może, jeno tyle, ile prawo zezwala”. III statut to też duży krok naprzód, ale jest bardzo podobny do II statutu. Widać tu wyraźne wpływy prawa polskiego- m.in. w III statucie zrealizowano myśl Andrzeja Frycza Modrzewskiego o karze za mężobójstwo (mężobójstwo należy karać śmiercią, za zabicie człowieka obowiązuje kara śmierci, niezależnie od stanu, z którego się pochodzi). Wielkie Księstwo Litewskie było o wiele bardziej podatne na wpływy rzymskie, aniżeli Korona. Dlaczego? Bo przed rokiem 1569 stosunki społeczno-ustrojowe na Litwie były inne. Ponieważ władza wielkiego księcia (Hospodara) była silną władzą monarszą, nie było liberalizmu i tak silnego oporu wobec prawa rzymskiego. Poza tym, w XVIw. Litwa, po raz pierwszy w swych dziejach, wchodziła do Europy, były to peryferie europy, ale poprzez Unię z Polską, Litwa otworzyła się na Europę i być może tak gorliwie przyjęła prawo rzymskie by przypodobać się innym (Litwini powtarzali legendę, jakoby mieli pochodzić od starożytnych Rzymian).

W statutach litewskich coraz częściej pojawia się idea procesów publiczno-skargowych (widać po tym, iż w każdym kolejnym statucie było więcej przypadków zagrożonych karą śmierci. W II statucie 60, w III 100) Mimo zaostrzenia systemu, pojawiają się w statutach elementy humanitarne (np. granica wieku 16 lat do uzyskania pełnej odpowiedzialności karnej). Poza tym czytamy: „Sad w rzeczach wątpliwych, skłonniejszy ma być ku obronieniu niźli karaniu”. Według III statutu, ludzie ubodzu mieli otrzymywać obrońcę z urzędu. Statuty litewskie były w zasadzie prawem powszechnym dla ludzi wszystkich stanów, z wyjątkiem duchowieństwa i mieszczan na prawie magdeburskim. Statuty litewskie odnosiły się do szlachty i chłopów (nie oznacza to, że wprowadzono równość prawa, gdyż wewnątrz statutów było jednak zróżnicowanie)

Prawo posiłkowe - system prawa, który stosujemy, gdy napotykamy luk w prawie, coś nie jest uregulowane (dotyczy to prawa cywilnego).

I statut przewidywał, że w razie luki w prawie sędzia ma się posiłkować starodawnymi zwyczajami, dawnym prawem zwyczajowym

II statut litewski nie przewidywał w ogóle prawa posiłkowego

III statut stwierdzał, że w razie luki w prawie, sędzia ma się posłużyć sumieniem i przykładem „inszych praw chrześcijańskich” (jest to upoważnienie do posługiwania się prawem rzymskim - to pogląd Mikołaja Zalaszowskiego i Teodora Ostrowskiego !)

Teodor Ostrowski to najwybitniejszy pisarz prawa sądowego, żyjący w II poł XVIIIw., będący autorem m.in. dwutomowego podręcznika prawa polskiego („Prawo cywilne narodu polskiego” łac. civis, civilis - obywatel żymski). Teodor Ostrowski przetłumaczył też na język polski część wielkiego dzieła jednego z najwybitniejszych pisarzy angielskich Williama Blackstone'a (część odnosząca się do prawa karnego) i opatrzył to własnymi komentarzami - pokazują one Ostrowskiego jako zwolennika szkoły humanitarnej prawa karnego.

• Wpływ statusów litewskich na prawa krajów sąsiednich - II statut był prawem obowiązującym na płd-wsch. Terenach Korony, tych, które w 1659r. zostały oderwane od Litwy i włączone do Polskii (zastosowano przymus wobec Litwy). II statut nazywano wołyńskim, statut III stał się jednym z ważnych źródeł rosyjskiego „soborowego ułożenia” (1649r.) i podstawą projektu kodeksu przygotowywanego dla rosyjskiej części Ukrainy przez carat. Odgrywał też rolę prawa posiłkowego w Koronie Polskiej w sądach szlacheckich, bo prawo polskie nie było skodyfikowane. O III statucie wspomina Franciszek Zabłocki w komedii „Sarmatyzm”. Z III statutu recypowano (przejęto przepis) do prawa polskiego przepis o karze za mężobójstwo. III statut litewski przetrwał do 1883r.

Wykład 5 - 13 października 2007r.

• Zamach na władzę

• łac. crimen - przestępstwo

• infamia - pozbawianie szlachectwa

• Za zamach na władzę stosowano surowe kary, na przykład:

1. 1620r. zamach Piekarsiego, drobnego szlachcica, na króla Zygmunta III Wazę . Piekarski był człowiekiem niespełna rozumu i ubzdurał sobie, że musi zabić Króla. Zaczaił się na niego z czekanem w ciemnym przejściu, gdy Krój przechodził tamtędy ze swą Świtą, konfident napadł na niego z zaskoczenia, ale zdołał tylko ranić Króla w głowę, po czym został pochwycony przez straże królewskie. Za karę Piekarski miał zostać oblany rozgrzanym ołowiem, a następnie rozerwany na strzępy przez konie, zaś jego szczątki rozrzucono, bo nie zasługiwał na pochówek, Od jego nazwiska wzięło się powiedzenie „ Krzyczeć, jak Piekarski na mękach”

2. 1771r. - konfederaci barscy uprowadzili króla, by wymusić na nim obietnicę nie bratania się z Rosją. Porywacze uciekli z królem do ciemnego lasu, gdzie miały czekać posiłki, lecz nie mogli ich znaleźć. Wysyłano kolejnych zwiadowców, którzy gubili drogę w ciemnościach, aż w końcu z królem pozostał tylko jeden konfederat. Król obiecał, że jeśli go uwolni władca okaże wspaniałomyślność. Tak też się stało. Sądzono potem ok. 30 osób, ale tylko 4 skazano na śmierć. Wśród sądzonych była jedna kobieta, której winą było to, że znała plany męża i na niego nie doniosła.

Zjazd 27 października 2007r.

• Wiek XVIIIX, przełom 17/18 wiek.

• Grocjusz - bezprecedensowy zakręt w filozofii rozumienia nadrzędnego systemu prawa (prawa naturalnego). Stanowi on kamień milowy. Był pierwszym który powiedział - prawo naturalne nie pochodzi od Boga, jego źródłem jest rozum ludzki. Prawo naturalne jest niezmienne, stałe, u wszystkich ludów jest pewne (Jest takie jak reguły matematyki 2x2). Nawet wszechmocny Bóg nie może sprawić, żeby 2x2 nie równało się 4. Był on prekursorem poprzedzającym wiek oświecenia. Był oświeconym 100 lat wcześniej. Grocjusz rozwinął także umowę społeczną.

• XVIIIX wiek to oświecenie. Jest to wiek rozumu i światła. Rozum to coś co przekształca świat i doprowadza ludzkość do szczęścia. W okresie oświecenia w wieku rozumu, światła, panowało wśród elit umysłowych przeświadczenie o tym, że rozum jest wszechmocny, że rozumem można załatwić wszystkie problemy na ziemi, że rozumem można rozwiązać wszystkie trudności, w rezultacie tego, kierując się rozumem możemy wszyscy osiągnąć szczęście. Człowiek ma prawo do doczesnego szczęścia. Religie obiecują szczęście w zaświatach. Sposobem na osiągnięcie szczęścia jest stworzenie doskonałego prawa. Prawnicy stali się w ten sposób niesłychanie ważni. Prawo wskazuje nam właściwy, należyty kierunek postępowania. Postępując zgodnie z prawem postępujemy dobrze. Na końcu tej ścieżki jest szczęście. Ale musi to być prawo doskonałe. Filozofowie przyglądali się temu prawu, które mamy na dzisiaj, porównywali to prawo z prawem naturalnym, które było nadrzędnym systemem. Z porównania wyszło, że prawo państwowe jest okropne, nie do przyjęcia, nie nadaje się do poprawiania.

• Droga do stworzenia prawa doskonałego:

1. Należy zniszczyć całe prawo dotychczasowe (Voltaire - chcecie mieć prawa doskonałe, to spalcie wszystkie dotychczasowe) i budować od zera z niczego. ( jest to typowy punkt wyjścia dla konstruowania utopii).

2. Trzeba ustalić treść praw naturalnych czyli spisać coś w rodzaju kodeksu naturalnego. Czy da się ustalić treść kodeksu naturalnego? Jest to bardzo proste, zrobimy to przy pomocy rozumu, gdyż z rozumu one wynikają. Są to prawa jaśniejsze niż słońce, oczywiste.

3. Trzeba stworzyć na ziemi prawo pochodzące od władzy państwowej takie, żeby było zgodne z kodeksem naturalnym (Stworzyć kodeksy ludzkie zgodne z kodeksem naturalnym). Takie prawo będzie prawem doskonałym. Prawo to doprowadzi całą ludzkość do szczęścia, a nawet je zapewni. Cała ludzkość w całości i każdy z osobna człowiek będzie szczęśliwy. Prawo doskonałe rozwiąże wszystkie problemy człowieka. Wieczne szczęście zapanuje na kuli ziemskiej do końca świata,
   i następne pokolenia będą filozofom wdzięczne, żeśmy im zapewnili szczęście.

Jest to utopijna wiara we wszechmoc prawa i możliwość stworzenia doskonałego prawa.

Jest to główny nurt filozofii oświecenia. Dominuje on w oświeceniu z nurtem umowy społecznej.

• Powstały dwie deklaracje:

1. Deklaracja niepodległości (Ameryka) 4 lipca 1776 dokument aktualny do dziś. Bardzo wyraźnie odwoływała się do praw naturalnych człowieka, stwierdzała na początku: Stwórca, Bóg, wyposażył człowieka w pewne naturalne i niepozbywalne prawa takie jak prawo do życia, wolności, własności, oporu przeciwko uciskowi. Dalej są wyraźne echa przyjęcia umowy społecznej - dla zagwarantowania tych praw ludzie umówili się między sobą, że tworzą rządy, które muszą być podporządkowane prawu.

2. Deklaracja praw człowieka i obywatela 1789 (Francja) Zaraz po wybuchu rewolucji francuskiej. Zgromadzenie narodowe francuskie przystąpiło do ustalania, spisywania praw naturalnych. Zgromadzenie narodowe francuskie ogłasza naturalne, święte i niepozbywalne prawa człowieka (My informujemy cię głupi człowieku, jakie te prawa masz). Jest 17 artykułów zawierających prawa naturalne. Zaczyna się od - wszyscy ludzie są równi i wolni w obliczu prawa. TYLKO KODEKS KARNY MOŻE STANOWIĆ CO JEST PRZESTĘPSTWEM I JAKA ZA TO GROZI KARA (nie może być żadnej dowolności) Kary muszą być równe dla wszystkich ludzi. Nie można karać za czyny, które nie są szkodliwe społecznie. Każdy człowiek ma zagwarantowaną nietykalność osobistą (nie wolno go pozbawiać wolności inaczej, niż na mocy odpowiednich władz sądowych). Silnie zaakcentowano prawo własności i ochronę własności. Pojawia się tu definicja wolności człowieka - wolność polega na tym, że człowiek może robić wszystko, a granicą wolności jest tylko, żeby nie szkodzić drugiemu.

• Szkoła Humanitarna prawa karnego w XVIIIX wieku.

• Kierunek humanitarny prawa karnego został stworzony głównie przez filozofów po większej części nie będącej prawnikami. To rzutowało w sposób zasadniczy na ogólny kierunek i na nauki, myśli i tezy głoszone przez tych filozofów. One ogólnie wskazywały kierunek rozwoju prawa karnego, nie zajmowały się one jednak szczegółami dogmatycznymi.

1. Jest to kierunek filozoficzno - prawny. Oni nie stworzyli dogmatyki prawa karnego. Nie tworzyli przepisów, nie zajmowali się konstrukcjami, był to ogólny kierunek filozoficzny.

2. Najsilniejsze obszary to Włochy i Francja.

3. Kierunek ten wyrósł na gruncie ostrej krytyki dotychczasowego stanu prawnego, który istniał przed oświeceniem.

4. Krytyka konstruktywna i propozycje czegoś innego względem prawa karnego (część materialna):

• Nierówność ludzi wobec prawa karnego została poddana krytyce. Postulatem była równość wobec prawa karnego.

• Krytykowana resztki elementów sakralnych w prawie karnym. Krytykowano koncepcje, że przestępstwo to jest grzech. Nowa myśl to „przestępstwo to jest czyn wyrządzający szkodę społeczeństwu”.

• Dotychczas celem prawa karnego było odstraszanie (kary śmierci z udręczeniami i inne), co jest nie do przyjęcia. Głównym celem prawa karnego ma być poprawa przestępcy - resocjalizacja. Odstraszanie musi jednak w minimalnym stopniu zostać, trzeba się bać kary. Jednak głównie polegało to na oddaniu poprawionego człowieka społeczeństwu.

• Krytyka dotychczasowej nieproporcjonalności kary do czynu. Nawet za drobne przestępstwa groziła bardzo surowa kara. Krytyka: to jest bezmyślne, nieludzkie, żeby tak nierówno karać i za ciężką zbrodnię i za małe przestępstwo. Monteskiusz (mówi to jako pierwszy)- brak proporcjonalności powoduje upowszechnianie się i wzrost liczby przestępstw tych najcięższych. Monteskiusz mówi również, że dobry prawodawca będzie się bardziej starał o to, żeby przestępstwom zapobiegać, aniżeli za nie karać. Dobry prawodawca powinien się strać aby przestępstwom zapobiegać, aniżeli za nie karać.

• Kara podlegała najostrzejszej krytyce. Dotychczasowe kary są barbarzyńskie (Monteskiusz), te kary są niecelowe.

• Kara śmierci - filozofowie bardziej radykalni mówią, że w ogóle nie wolno stosować kary śmierci, gdyż każdy ma naturalne prawo do życia i władza państwowa nie może człowiekowi tego odebrać. Drugie skrzydło powiada, że rzadko, wyjątkowo za najcięższe zbrodnie można zastosować karę śmierci. Są bowiem ludzie jak dzikie zwierzęta. Kara ta musi być wykonywana w sposób humanitarny bez żadnych męczarni. Filozofów z tym podejściem jest większość.

• Kary mutylacyjne (ucinanie różnych części ciała, wydłubywania oczu itp.) - jest to zupełne barbarzyństwo i bez sens, żadnej resocjalizacji z tego być nie może. Czyni się ludzi nie tylko skrajnie nieszczęśliwymi, ale także obciąża się społeczeństwo kosztami utrzymywania osób kalekich. Tkwi tutaj element utylitarny (użytecznościowy)

• Kara konfiskaty majątku - konfiskata majątku powinna być absolutnie skreślona z katalogu kar, gdyż jest to kara zbiorowa dla całej rodziny.

• Kara wygnania jest hańbiąca dla człowieka, co to za podarunek dla innego kraju. Uważano to za bez sens.

Cały katalog kar został skrytykowany i miał zostać skreślony. W takim wypadku jak karać? Znaleziono karę humanitarną, ludzką, będzie to kara więzienia. Spełnia ona wszystkie postulaty. Doskonale ona spełnia postulat proporcjonalności do wagi czynu. Można ją dowolnie kształtować w czasie. Przede wszystkim kara więzienia doskonale spełnia warunek resocjalizacji. Więźnia będzie się resocjalizować. Resocjalizować będzie się przez kary więzienia, przez nauczanie religii, tak, że po odbyciu kary ten skazany stanie się kryształowym człowiekiem. Społeczeństwo odzyska go jako wspaniałego człowieka. W pracy więźnia tkwił element utylitarny. Więzień pracując będzie odpracowywał szkodę jaką wyrządził społeczeństwu.

5. Krytyka i postulaty w odniesieniu do procedury karnej :

• Atak na proces inkwizycyjny (tortury) - tortury na ogół bywają taką dolegliwością, że w drobniejszych sprawach mogą przewyższać dolegliwość wynikającą z kary, która zapada z wyroku. Tortury są stosowane wobec człowieka niewinnego, bo przed wyrokiem. Pojawia się zasada domniemania niewinności (do wyroku sądowego człowiek jest niewinny, oskarżonemu trzeba udowodnić winę). Tortury naruszają nie tylko ciało człowieka ale i jego godność. Konsekwencją była myśl: nawet przestępca jest człowiekiem. Jest sprawą naturalną, że człowiek boi się kary i dlatego kłamie, a więc przestępca ma prawo do kłamstwa bo wynika to z natury. Jeżeli ma prawo do kłamstwa nie wolno go zmuszać torturami do mówienia prawdy. Człowiek powinien mieć również prawo do obrony (materialne prawo do obrony - wolno przedstawiać dowody na niewinność, i formalne prawo do obrony - można wziąć sobie adwokata). Proces powinien być jawny.

6. Prekursorzy:

• Karol Monteskiusz - autor książki „o duchu praw”. Jest uważany za ojca duchowego tego kierunku.

• Voltaire (Wolter) - w latach 50-tych. Opanowany myślą zaprowadzenia tolerancji religijnej w Europie wziął się za odgrzebywanie starych spraw sądowych, gdzie wyroki zapadły w związku z nietolerancją religijną. Nagłaśniał te sprawy, pokazując jakie były pomyłki sądowe, jakie zbrodnie były dokonywane na tle nietolerancji religijnej. Wolter napisał „Traktat o tolerancji” 1762r. (o przypadku Jana Callasa?)

• W 1764r. ukazuje się anonimowo wydana we Włoszech po włosku książeczka
  „O przestępstwach i karach”. Książeczka zrobiła piorunujące wrażenie. Po pół roku przełożono ją na Francuski. W 1772r. przetłumaczono ją na język Polski. Autora wyśledzono. Okazał się nim markiz z Mediolanu - CESARE BECCARIA. Skończył on prawo, do końca życia nie pracował jako prawnik. W młodym wieku postanowił się ożenić, a za wybrankę wziął sobie córkę pułkownika miejscowych wojsk. Rodzina z powodu mezaliansu wyrzuciła go z rodu. Beccaria popadł w towarzystwo filozofów. Jego książka była mała i krótka, co było w tamtych czasach nietypowe. Książka była napisana nie tyle do umysłów co do serc ludzkich. Książka zawierała katalog krytyki i postulatów szkoły humanitarnej. Do dziś trwają spory jedynie czy Beccaria zupełnie wykluczał karę śmierci, czy też dopuszczał ją w wyjątkowych warunkach. Rok 1764 uważa się za początek szkoły humanitarnej. Beccaria nazywał Monteskiusza swoim ojcem duchowym i nauczycielem.

• Kajetan Filangieri - Włochy

7. Zwolennicy szkoły humanitarnej w krajach absolutyzmu oświeconego. W Polsce była demokracja szlachecka. Nigdy u nas nie było absolutyzmu. Absolutyzm polega na tym, że cała władza jest skupiona w rękach monarchy, które nie jest związany prawem, on sam dla siebie stanowi prawo. Były kraje, które przeszły fazy absolutyzmu oświeconego (władca jest oświecony, ale także przeprowadza w państwie oświecone reformy). Istotą reform absolutyzmu oświeconego jest to, że władca jest absolutny, ale jest na tyle mądry, że zdaje sobie sprawę z tego, że jak będzie ostro sobie poczynał, to prędzej czy później wszystko się rozpadnie. Władca dokonuje reform, aby złagodzić system, co ma doprowadzić do jego utrzymania. W Europie przez fazę absolutyzmu oświeconego przeszła Austria i Prusy.

• Józef Sonnenfels - prawnik Austriacki, który wielce się zasłużył przy tworzeniu kodeksów austriackich. Jest głównym Twórcą nowości w prawie Karnym Austriackim.

• Próby reform nieudane w krajach, które znajdowały się w trudnej sytuacji politycznej własnej.

• Węgry - stanowiły część monarchii austriackiej. Podjęli oni próbę skodyfikowania prawa.

• Polska

• Teodor Ostrowski - autor „Prawo Cywilne narodu Polskiego”. Dokonał on przekładu na język polski dzieła Williama Blackstonea. Dołączył on obszerny komentarz. W komentarzu ostrowski dał wyraz swoim poglądom humanitarnym.

• Profesor Akademii Krakowskiej Józef Januszewicz - idee humanitarne w wykładach

• Sebastian Czochrom - napisał „Dysertacja w prawodawstwie kryminalnym”.

• Hugo Kołłątaj w latach 70-tych podjął pracę na Akademii Krakowskiej, w latach 80-tych napisał 2 dzieła poświęcone prawu w ogóle. „Prawo polityczne narodu polskiego”, „Listy anonima”. Koniec lat 80-tych, lata sejmu 4-letniego (1788-92). Kołłątaj opracował koncepcję trzech konstytucji dla Polski:

1. Konstytucja ekonomiczna - (pakiet ustaw dotyczących gospodarki), która pozwoli na rozwój gospodarczy.

2. Konstytucja polityczna - została zrealizowana, dotyczyła organizacji władz państwowych. Jest to konstytucja 3-maja 1791r.

3. Konstytucja moralna - miała ona obejmować edukację publiczną. Drugą częścią miał być kodeks prawa sądowego. Polska od czasów Kazimierza Wielkiego w ogóle nie dorobiła się żadnych kodyfikacji. Posługiwano się statutem Łaskiego?. Sejm uchwalił, że kodeks będzie się nazywał Kodeksem Stanisława Augusta. Prawo znalazło się w konstytucji moralnej zgodnie z koncepcją, że prawo należy w ogóle do nauk moralnych, bo prawo nam pokazuje jak należy właściwie postępować. Konstytucja moralna miała wychowywać dobrego Polaka. Kodeks miał być również sankcją za złe czyny.

• Józef Januszewicz - był i działaczem, i wykładowcą, który pisał prace naukowe.

• Józef Szymanowski - stworzył główny zrąb kodeksu Stanisława Augusta.

• Józef Weyssenhoff

• Józef Pawlikowski - zasłużył się jako główny twórca prawa powstańczego.

• Anglia - w Anglii szkoły humanitarne się nie rozpowszechniły. Natomiast w Anglii humanitaryzacja, złagodzenie prawa karnego zaczęło się szczególnie wcześnie i postępowało swoją drogą. Prawo angielskie łagodniało już wcześniej. W pierwszej połowie XVII wieku w Anglii zniknęły tortury, wyprzedzając inne kraje. Zostawiono w prawie Angielskim tzw. karę mocną, która była łagodniejszą formą tortur (jeżeli domniemany przestępca kłamał, lub odmawiał zeznań to przywiązywano go i rozciągano na wznak na posadzce celi i na piersiach układano mu kamienie żywiąc go zgniłą wodą. Codziennie dokładano mu kamieni na piersi tak długo aż zaczął mówić, lub umarł). Kara mocna została zniesiona w 1772 roku. Jest to potwierdzeniem, że prawo angielskie łagodniało. W drugiej połowie XVIIIX wieku dochodzi do wielkich odkryć geograficznych dokonywanych przez flotę Brytyjską (nowa zelandia, Australia). Przestępcy, którzy dawniej mieli zostać zabici, byli wysyłani do tych krajów, zwłaszcza Australii żyli tam w warunkach pół wolnościowych i umacniali panowanie Korony Brytyjskiej. Równolegle na drugie statki ładowano prostytutki angielskie i przymusowo rozmnażały się z więźniami. Prawo angielskie wyraźnie się łagodziło, bez żadnych filozofii.

• William Blackstone - autor dzieła o prawie angielskim. Anglicy dzielą prawo wg procedury (jak się postępuje w danej sprawie). Tworzył on również kompendia dotyczące precedensowych wyroków, na których opiera się cały system prawa angielskiego.

• Rosja - cesarzowa Katarzyna II próbowała grać monarchinię oświeconą, która oświecone idee w zakresie prawa karnego wprowadza w życie. Napisała ona instrukcję dla komisji kodyfikacyjnej, która to instrukcja jest prostą kompilacją dzieła Monteskiusza i Beccaria. Powołała komisję kodyfikacyjną (ponad 500 osób). Komisja jak zaczęła pracować zaraz została rozwiązana.

• Kodyfikacje karne oświecenia.

• Kraje absolutyzmu oświeconego

1. Austria - przygotowania i prace nad reformami zaczęto w tzw. okresie Terezjańskim tzn. kiedy królem Austrii i cesarzem Niemiec była Maria Teresa (1740-80). Podjęto pracę nad prawem karnym i cywilnym. Efektem prac nad prawem karnym w Austrii był 1768r. kodeks „Constitutio Criminalis Theresiana” (potocznie Terezjana). Kodeks ten był w przybliżeniu powtórzeniem Karoliny. Był to kodeks zarówno materialny jak i procesowy. Kara śmierci kwalifikowana w wielu postaciach, tortury na cały gwizdek. Na końcu kodeksu były rysunki jak należy stosować tortury. W latach 1780-90 pojawia się oświeceni Józefińskie - jest to szczyt oświecenia austriackiego, a austriackie to szczyt oświecenia Europejskiego. Dwaj bracia, najstarsi synowie rozwinęli skrzydła i przygotowywali reformę prawa karnego. Józef II rządził Austrią i był cesarzem Niemiec, natomiast drugi syn Leopold był wielkim księciem Toskanii (dziś Florencja). W roku 1786 w Toskanii ukazuje się i wchodzi w życie Kodeks Karny „Leopoldina”. Kodeks technicznie był marny, przypominał traktat naukowy Beccaria. To była najdalej posunięta próba wprowadzenia programu humanitarnego w życie. Był to pierwszy na świecie kodeks, który całkowicie znosił karę śmierci. Bardzo mocno zaakcentowano proces resocjalizacji. Pierwszy kodeks w całości poświęcony prawu karnemu materialnemu - 1787r. „Józefina” w 1788r. pojawia się kpk „Józefina”. Pojawia się pierwsze w dziejach rozdzielenie prawa procesowego i materialnego.

• „Józefina” była jak na owe czasy precyzyjnie, nowocześnie zredagowana. Dawała niedoskonałą, formalną definicję przestępstwa. Stanowiła, że przestępstwem jest tylko ten czyn, który został jako przestępstwo opisany w ustawie. Pierwsze ustawowe w dziejach świata wyrażeni fundamentalnej zasady (mieści się w kk i Konstytucji RP) określanej NULLUM CRIMEN SINE LEGE - nie ma przestępstwa bez ustawy. Nic nie jest przestępstwem co nie jest przewidziane w ustawie karnej jako przestępstwo. Należało to do najważniejszych postulatów szkoły humanitarnej. Sędzia nie może sobie ustanowić co mu się żywnie podoba. Druga zasada NULLA POENA SINE LEGE - nie ma kary bez ustawy. Człowieka można skazać tylko na taką karę, jaka jest przewidziana w ustawie. Przed oświeceniem normalną rzeczą była analogia w prawie oraz w znacznym stopniu arbitralność sędziowska. (przez analogię - podobieństwo do przestępstwa wydawano kary). „Józefina” jest drugim na świecie kodeksem który znosi karę śmierci po „Leopoldinie”. Na czas wojny karę śmierci można było stosować. Zniesienie kary śmierci w wielkiej Austrii wywołało daleko idącą obawę, że zniesienie tejże kary spowoduje, że ten element odstraszający prawa karnego tak bardzo zmaleje, że przestępcy nie będą się bali prawa karnego. Ten strach wobec zniesienia kary śmierci spowodował, że wprowadzono bardzo ciężkie i długotrwałe kary pozbawienia wolności połączone z ciężką pracą. No porządku dziennym były kary kilkudziesięciu lat pozbawienia wolności. Dość szybko nastąpiło załamanie systemu penitencjarnego. Było za mało więzień. Jedynym sposobem opróżniania więzień były epidemie. Na początku lat 90-tych nastąpiło pewne cofnięcie w reformach. Austria robiła krok wstecz właściwie w każdej dziedzinie, którą reformowała. Rozpoczęto pracę nad nowym kodeksem karnym na początku lat 90-tych. W 1796r. przygotowano projekt i postanowiono go przećwiczyć w Galicji Zachodniej przyłączonej w III rozbiorze w 1795r. pod nazwą: KODEKS KARNY ZACHODNIOGALICYJSKI. Po niewielkich poprawkach w 1803r. na terenie całej Austrii kodeks zaczął obowiązywać jako tzw. „Franciszkana”.

• Prusy rozpoczęły reformy prawa karnego i nie tylko (także administracji, wojska, sprawy chłopskiej) w latach 40-tych XVIIIX wieku. Prace nad kodeksem trwały dziesięciolecia, aż sprawę przyśpieszyły rozbiory Polski a konkretnie II rozbiór 1793r. Przyłączono spory kawał ziem Polskich do Prus i pojawiła się kwestia zmiany prawa. W 1794r wprowadzony został kodeks w życie „PRUSKIE POWSZECHNE PRAWO KRAJOWE”, jednak przyjęło się stosowanie nazwy „LANDRECHT PRUSKI” - pruskie prawo ziemskie. Powstało monstrum XX tomów. Ustawodawca pruski przejął się bardzo idę oświeceniową, że kodeks ma być kompletny, czyli zawierać wszystko. Zawierał prawo cywilne, karne, praktycznie wszystko. Zwykły przeciętny człowiek miał z tej księgi wszystkiego się dowiedzieć o prawie w danym kraju. Wszystkie kodeksy miały być bardzo zrozumiałe dla przeciętnego człowieka. Kodeks ten zawierał pouczenia, instrukcje. Landrecht jest niesłychanie szczegółowy - KAZUISTYCZNY (casus - zdarzenie przypadkowe, jednostkowe zdarzenie, pojedyncza sytuacja) każdą sytuację próbowano zróżnicować, np. kradzież w dzień i kradzież w nocy. Niestety jest to niemożliwe. Kodeks Landrecht był stworzony na filozofii stworzonej przez Samuela Puffenderffa, która mówiła, że człowiek w każdej sytuacji występuje w dwojakim charakterze, raz jako indywidualność, jednostka, jednocześnie zawsze występuje jako członek pewnej społeczności. Systematyka Landrechtu została wsparta o tę myśl. Spowodowało to okropny bałagan. Przepisy merytorycznie pokrewne były porozdzielane w kodeksie.

• Prawo karne obowiązuje z kodeksu do 1851r. W tym dniu wchodzi w życie nowy kodeks Karny Pruski. Ten kodeks zostaje rozciągnięty w 1871r. na całą II rzeszę niemiecką. Przetrwał aż do czasów powojennych.

• Prawo cywilne zostało zmienione w 1896r. Ten kodeks obowiązywał od 1 stycznia 1900r. Nosił nazwę BGB. Obowiązuje on do dzisiaj.

17 listopad 2007

3. Francja - nie przeszła okresu absolutyzmu oświeconego, Francja nie przeszła reform, stąd rewolucja. Rok 1789 wybuch Rewolucji Francuskiej. Przed wybuchem podjęte były pewne poczynania 1778 - częściowe zniesienie tortur. 1789 - Deklaracja Praw Człowieka i obywatela - podobnie jak deklaracja amerykańska - 1776r. Nazywały się deklaracjami ponieważ jest to spis praw naturalnych człowieka, nie zostały one w tej deklaracji ustanowione. Nie mogą one zostać ustanowione, ponieważ są naturalne i należą się człowiekowi z samego faktu, że się urodził. Robespierre opowiada się za zniesieniem całkowitym zniesieniem kary śmierci (1791). 1791 - dwa kodeksy, karny materialny i karny procesowy. KK materialny wpisywał się w reformy oświecenia. Akcentował mocno odpowiedzialność na zasadzie winy i starał się o zachowanie proporcjonalności w zależności od stopnia winy i wyrządzonej szkody. Pojawia się próba wprowadzenia generalnych zasad odpowiedzialności nieletnich. Granica karalności 16 lat (powyżej pełna odpowiedzialność, poniżej odpowiedzialność była zróżnicowana w zależności od tego, czy to dziecko miało rozeznanie znaczenia czynu. Jeśli miało to stosowało się dom poprawczy, jeśli nie miało rozeznania to stosowało się środki wychowawcze). Pojawiła się górna granica odpowiedzialności złagodzonej. Powyżej wieku 75, 80 lat stosowało się łagodniejszą karę. Zostaje kara śmierci. Bardzo rozbudowane były kary pozbawienia wolności połączone na ogół z ciężką pracą. Wiosłowanie na Galerach było najcięższą karą. Były kary pręgierza, deportacji. KPK 1791r. przekształcił mocno proces. Został dokonany pierwszy krok w kierunku stworzenia procesu mieszanego. Do poł. 1794 wielki terror we Francji. Główną postacią był Maksymilian Robespierre. W czasie tego wielkiego terroru wydano szereg szczegółowych ustaw z których każda po trochę uchylała fragmenty kodeksów z 1791. Wszystkie ustawy praktycznie zlikwidowały kodeksy z 1791r. Wprowadzały instytucje Trybunałów Konstytucyjnych z jaskrawym naruszeniem elementarnych zasad procesowych (humanitarnych). Nie rozważał winy i kary, miał on likwidować kontrrewolucjonistów. Miał uderzać i niszczyć wroga (najczęściej wyrok śmierci). 1795r. po powrocie do pewnej normalności, dwa nowe kodeksy KK i KPK. Są to kodeksy bardzo podobne do tych z 1791r. KPK stanowi dalszy krok na drodze do stworzenia procesu mieszanego. Pojawiają się dwa stadia procesowe - śledztwo dokonywane we współdziałaniu prokuratora i sędziego śledczego. Sędzia śledczy to inny sędzia niż ten co wyrokuje. Część druga to postępowanie przed sądem. Z systemu angielskiego recypowano ławę przysięgłych. Końcówka oświecenia Francuskiego, czasy Napoleońskie 1799-1814, w 1815 na kongresie wiedeńskim zlikwidowano system Napoleoński. Kongres wiedeński trwał od 1814 do 1815. Kongres ten na nowo urządził Europę. Napoleon miał koncepcję integracji Europejskiej. Dlatego po 1815 był okres Restauracji. Przywracało się to co było dawniej. Tak jak urządzono Europę w 1815 na kongresie wiedeńskim w zasadzie, tak Europa przetrwała równe 100 lat do 1914 roku do I wojny światowej. Wyjątki na półwyspie Bałkańskim. W końcówce mamy dwa wiekopomne Kodeksy Napoleońskie. KK 1810. i KPK 1808r. Są to kodeksy nowych czasów, kiedy myśl oświeceniowa zwyciężyła. Oba kodeksy utrwalają we Francji humanitarne postulaty.

• KPK - 1808r. wprowadzał proces wg modelu mieszanego. Składa się on z dwóch części - śledztwo, część druga to postępowanie przed sądem. Śledztwo ma po większej części ma charakter procesu inkwizycyjnego. Przejawia się to w takich elementach jak:

• Wszczynane jest z urzędu przez organ publiczny.

• Jest prowadzone lub nadzorowane przez ten organ, który wszczął to postępowanie. Ten sam organ wnosi skargę przed sąd i popiera tę skargę.

• Śledztwo w zasadzie jest tajne (nawet względem oskarżonego)

• Najczęściej podejrzany jest aresztowany tymczasowo co utrudnia mu obronę.

• Obrona jest utrudniona przez tajność

• Obrońca ma utrudniony albo nawet uniemożliwiony kontakt z oskarżonym.

• Nie ma równości stron, prokurator jest panem śledztwa

Przeważają elementy inkwizycyjne. Oficjalnie nie można stosować tortur.
Inquisitio - łac. śledztwo.

Postępowanie przed sądem:

• Wszczęcie postępowania przed sądem następuje w momencie wniesienia skargi (akt oskarżenia). Bez tego sędzia nie może wszcząć śledztwa.

• Postępowanie jest jawne zarówno dla publiczności i dla oskarżonego (jest na sali rozpraw i widzi i słyszy co się dzieje). To w pełni umożliwia obronę.

• Przed sądem oskarżony i prokurator są na równych prawach. Są równymi stronami przed tym sądem.

• Sędzia jest inną osobą, która dotychczas nie prowadziła postępowania. Ma przed sobą równe dwie strony i nie jest zaangażowany w sprawę.

• Przed sądem prowadzony jest spór, jest to proces sporny - kontradyktoryjny (contra - przeciw, dico - mówię )

Postępowanie ma charakter skargowo-kontradyktoryjny.

Na tym polega istota procesu mieszanego.

Wynalazkiem francuskim było pojawienie się sędziego śledczego. Ma status sędziego, jest on niezawisły (należy odróżnić niezależność sądów od niezawisłości sędziów. Niezależność polega na tym, że pion sądowniczy nie zależy od pionu wykonawczego i ustawodawczego - trójpodział władzy Monteskiusza. Niezawisłość sędziów polega na tym, że sędzia w toku orzekania - wyrokowania - sędzia podlega tylko ustawie, tylko kodeksowi. Nikt mu nie ma nic do powiedzenia). W zakresie jego obowiązków jest prowadzenie śledztwa. Występuje tylko w I części procesu, w ogóle nie pojawia się w drugiej części procesu. Nie bierze udziału w wyrokowaniu. Śledztwa są prowadzone w sprawach ciężkich, w drobnych policja prowadzi dochodzenie albo prokurator. Śledztwo wszczyna prokurator. Np. jeśli jest morderstwo to śledztwo się prowadzi początkowo w sprawie (ad rem), jak pojawia się podejrzany prowadzi się śledztwo przeciwko konkretnej osobie (ad persona). Dopiero tutaj przekazuje się sprawę sędziemu śledczemu. Sędzia śledczy daje akta, potem prokurator decyduje czy akta wystarczają na ustalenie aktu oskarżenia, czy należy umorzyć postępowanie. Dzieje się tak, aby śledztwo prowadziła osoba bezstronna. Jest w celu złamania elementu inkwizycyjnego jakim jest nastawienie psychiczne.

4. Rosja, nie przechodziła przez okres absolutyzmu oświeconego. Tylko Katarzyna II grała rolę monarchini oświeconej. Nie było żadnych reform. Katarzyna druga powołała komisję kodyfikacyjną i dała tej komisji „Instrukcje”. Była to kompilacja dzieła Monteskiusza oraz Beccaria. Komisja kodyfikacyjna liczyła ponad 500 osób. Była ona przeciwna nowoczesnym rozwiązaniom. Jak komisja zaczęła pracę nad nowym kodeksem, to została przez Katarzynę rozwiązana.

5. W Anglii nurt humanitarny w zasadzie się nie rozpowszechnił, nie wywołał zainteresowania tamtejszych prawników. W Anglii łagodzenie prawa karnego zaczęło się wcześniej, postępowało swoimi drogami na skutek precedensów. Anglia była pierwszym krajem na świecie, który zniósł tortury. Od głębokiego średniowiecza istniała instytucja „dobrodziejstwa kleru”. Jeżeli sąd wydał wyrok skazujący sędzia mógł zastosować rodzaj łaski. Dawano oskarżonemu przeczytać kawałek biblii, jeśli on dobrze przeczytał, sędzia mógł go ułaskawić, bądź złagodzić karę.

6. Polska. Stan prawny w Polsce w poł. XVIII w. - są 4 systemy prawne; prawo kanoniczne, prawo polskie=ziemskie=szlacheckie, prawo miejskie i prawo wiejskie. Jest to stan prawny z końca XVI w. gdyż w tym okresie od XVI do XVIII nic się nie działo. W XVIII wieku są w Polsce nadal duże różnice społeczne. Prawo ziemskie są nieskodyfikowane, bardzo rozproszone. Jeśli chodzi o prawo karne, mamy dalej dominujący system prywatnoprawny, proces prywatnoskargowy. Dominują kary prywatne (kompozycyjne). Ten obszar powoli się kurczy ale dalej jest dominujący. W zasadzie nie ma tortur w prawie ziemskim. Prawo ziemskie było łagodne, gdyż było przestarzałe. Prawo miejskie w Polsce, to Carolina, nic nie zmieniło się od XVIw. Lata 1764 do 1795, lata panowania Stanisława Augusta, jest to okres reform różnych, w tym także podjęto pracę nad reformą prawa sądowego. Prawie każdy sejm, począwszy od roku 1764 przez kilkanaście lat, podejmował inicjatywę skodyfikowania prawa, co się długo nie udawało. Natomiast w Polsce przyjmowały się dość łatwo myśli, idee humanitarystów. Książki Monteskiusza i Beccarii zostały przetłumaczone na język polski. Można zauważyć, że nieraz te idee humanitarne trafiły do sądów, kierowali się oni tymi ideami humanitarnymi wbrew dotychczasowym prawom i zwyczajom (sprawcy porwania Stanisława Augusta). W latach 70-tych z inicjatywy Kołłątaja dokonana została reforma Akademii Krakowskiej i została ustanowiona Katedra Prawa Karnego z zaleceniem Kołłątaja, że ma się wykładać nauki Beccarii. Pojawili się uczeni Czechowicz napisał „Dysertację o prawie Kryminalnym”. W 1776r zniesiono przestępstwo czarów, zniesiono tortury, powołano komisję kodyfikacyjną, która szybko i energicznie zabrała się za przygotowanie projektu nowego kodeksu prawa sądowego. Powołano komisję kodyfikacyjną, która zabrała się za kodyfikację prawa karnego sądowego, na jej czele stał Andrzej Zamoyski, była ona 6-osobowa (m.in. Józef Wybicki). W 1778r. był gotowy projekt pod nazwą „Zbiór Praw Sądowych”. Projekt był gotowy i wydrukowany. Często używa się nazwy projekt Zamoyskiego. Były tam zawarte elementy karne, cywilne, i elementy ustroju społecznego. One właśnie, niektóre próby regulacji ustroju społecznego i politycznego, stały się powodem odrzucenia kodeksu, a nie treści prawa sądowego. Projekt m.in. poprawiał sytuację niektórych kategorii chłopów. Po drugie projekt ten osłabiał zależność kościoła katolickiego w Polsce od kurii rzymskiej. Była nagonka przeciwko projektowi, straszono co to będzie. Ambasador rosyjski czynnie w tym uczestniczył, bo im gorzej w Polsce tym lepiej dla Rosji. W roku 1780 obalono tej projekt. Projekt ten miał być jednym wspólnym kodeksem dla wszystkich stanów poza duchowieństwem. Mimo to nie miała być równość, wewnątrz kodeksu była nierówność, ale słabsza. Projekt mocno szedł w kierunku Caroliny, był surowy, ostry, brutalny. Postępem był w tym, że obniżono przegrody międzystanowe, elementy publicznoprawne zwyciężyły. Obalenie projektu Zamoyskiego przyhamowało na około 10 lat tendencje do skodyfikowania prawa. 1790r. sejm czteroletni (1778 do 1792). U progu sejmu pojawiły się prace Kołłątaja. Przedstawił on wizję trzech konstytucji dla Polski:

1. Konstytucja ekonomiczna - (pakiet ustaw dotyczących gospodarki), która pozwoli na rozwój gospodarczy.

2. Konstytucja polityczna - została zrealizowana, dotyczyła organizacji władz państwowych. Jest to konstytucja 3-maja 1791r.

3. Konstytucja moralna - miała ona obejmować edukację publiczną. Drugą częścią miał być kodeks prawa sądowego. Miała być edukacja patriotyczna.


Art 8. konstytucji 3 maja stanowił krótko, i ogólnie zapowiadał ustalenie kodeksu Stanisława Augusta. Przy pomocy kodeksu Stanisława Augusta chciano dokonać unifikacji (ujednolicenia) prawa Polskiego i Litewskiego. Stało się dokładnie to, co 200 lat wcześniej, wszyscy koroniarze (Polacy) byli za ujednoliceniem prawa Polskiego i Litewskiego a wszyscy Litwini byli przeciw. Litwini nie chcieli ujednolicenia, gdyż obawiali się, że ich odrębność narodowa zaniknie, że zostaną przez Polaków wchłonięci.

• Kodeks Stanisława Augusta - zostały powołane 2 komisje. W 1 komisji koronnej prym wiódł Józef Szymanowski, w komisji Litewskiej prym wiódł Józef Weyssenhoff. Oni próbowali przełożyć myśli humanitarne na przepisy kodeksowe. Różnice między nimi:

• Szymanowski należy do nurtu umiarkowanych humanitarystów, przekłada się to na to, że chciał on utrzymania kary śmierci, jako wyjątkowej, w najcięższych przypadkach i bez żadnych męczarni.

• Weyssenhoff był bardzo radykalny. Jego projekt przewidywał zniesienie kary śmierci. Jako okoliczności obciążające przy wymiarze kary przewidywał on wyższe urodzenie, wykształcenie, zamożność. Była to koncepcja rewolucyjna, wyższe urodzenie było zazwyczaj elementem łagodzącym.

• Reszta to postulaty szkoły humanitarnej!

• Konferencja Targowicka obaliła postanowienia sejmu 4-letniego. Nowy projekt Szymanowskiego miał elementy procesu mieszanego wyraźnie. 1794 Powstanie Kościuszkowskie. W Powstaniu Kościuszkowskim stworzono całe nowe prawo karne i sądy też zupełnie nowe (od zera). Nowe PK odnosiło się do przestępstw dużych. Było to prawo, które odpowiadało właściwie wszystkim postulatom humanitarnym. Przewidziana była kara śmierci prostym odjęciem życia przez powieszenie. Było to prawo humanitarne (zaskakująco humanitarne, zważywszy, że była dramatyczna wojna). Stworzono cały jak gdyby kodeks. Twórcą tego kodeksu był Józef Szymanowski. Przeniósł swoje koncepcje z niezrealizowanego kodeksu Stanisława Augusta. Józef Szymanowski był ministrem sprawiedliwości w rządzie powstańczym. Jednoosobowo przygotował te niezrealizowane koncepcje. W tym udoskonalił swój projekt KPK. W efekcie procedura karna powstania kościuszkowskiego miała cechy zdecydowanie, bardzo wyraźnie, klasycznie procesu mieszanego. Szło w tym samym kierunku w którym szły rozwiązania w innych krajach Europy.

• Józef Pawlikowski - przedstawił on koncepcję prawa karnego w duchu humanitarnym. Jest to domniemany autor broszury - czy Polacy mogą wybić się na niepodległość.

KONIEC I RP

• Prawo Cywilne w Europie

• Absolutyzm oświecony

1. Austria

• Za czasów Marii Teresy podjęte zostały prace nad skodyfikowaniem prawa (równocześnie PK i PC). W 1766 był gotowy projekt KC. Był on bardzo obszerny 8 tomów, a w ideach oświeceniowych było m.in. to, że kodeks ma być dla zwykłych prostych ludzi. Cesarzowa zwołała nową komisję, prace trwały długo, cesarzowa zmarła, a kodeks wszedł w życie 1787r. Była to „Józefina”. (jeśli jest pytanie niesprecyzowane to mowa o Karnym Materialnym). 1790r. umiera Józef II. 1783, wprowadzony jest dekret, który wprowadził całkiem świeckie prawo małżeńskie (wcześniej regulowało je prawo kanoniczne). Powołano nową komisję kodyfikacyjną, żeby to znów uporządkować. W latach 90-tych komisja pracowała. W 1797r. Był gotowy i wprowadzono w życie kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski. Wprowadzono go na próbę na terenie Zachodniej Galicji (Galicja wzięła się od Austrii, dali oni ją ziemią Polskim, którą zagarnęli w rozbiorach. Wymyślili ją od miasteczka Halicz niedaleko Lwowa. Po ukraińsku nazywał się Galicz. Była to ziemia Halicka i od tego Galicja). Obserwowano ten kodeks, poczyniono kosmetyczne poprawki, w roku 1811 ogłoszono go jako kodeks ogólno austriacki pod nazwą ABGB. Do dziś obowiązuje on w Austrii. (uzupełnić z podręcznika). 1811r. Był efekt filozofii prawa natury, autorzy uważali, że ponad prawem pozytywnym jest prawo naturalne. Główny twórca Zeiller: „prawo nie jest dziełem ludzi, a władcy nie są twórcami prawa ani prawodawcami, wszelkie prawo jest dane pierwotnie przez rozum” Ustawodawca tylko ogłasza prawo, musiał to być kodeks zupełny (całe prawo bez luk) i wolny od wszelkiej kazuistyki. Miał być prosty i jednorodny (miał obejmować tylko prawo cywilne). Równocześnie trwały prace nad kodeksem politycznym (sprawy społeczne i ustrojowe). Nie wszedł w życie ale pozwoliło to oddzielić zagadnienia cywilne i prawne.
  ABGB Własność - własność to prawo rozporządzania według upodobania istotą rzeczy (właściciel może wszystko zrobić z rzeczą, co nie jest zakazane prawem, a innym nie wolno się mieszać. Jest to powrót do rozumienia romanistycznego (rzymskiego) własności, tak rozumiano własność w prawie rzymskim.

Prawo małżeńskie -Europa (od średniowiecza). Czasy wczesne średnie - prawo małżeńskie było uregulowane w zasadzie świeckie, były uregulowane świeckimi zwyczajami (żonę się kupowało lub porywało, zmówiny - strony zmawiały się do warunków małżeństwa, pokładziny - cała wieś patrzyła jak młodzi się kładą do łóżka). Później prawo kanoniczne zapanowało nad prawem małżeńskim. Świeckie prawo małżeńskie 1783r. w Austrii Józef II wydał akt prawny cesarski którym wprowadził w pełni świeckie prawo małżeńskie, małżeństwo zostało potraktowane jako umowa prawa cywilnego dwojga ludzi i tylko prawo cywilne określało warunki zawarcia tej umowy, możliwość jej rozwiązania i skutki prawne tej umowy. Zagadnienia sporne w takim małżeństwie cywilnym rozwiązywały sądy powszechne. Skutki cywilno prawne wg tego uregulowania zostają wg prawa cywilnego.

Przebieg:

- zawarcie małżeństwa (jak się zawiera)

- prawa i obowiązki małżonków a także spory na tym tle określone są tylko w kodeksie cywilnym

- spory sądzą sądy powszechne i wg prawa cywilnego

W ABGB jest model mieszany prawy małżeńskiego. Jak chcesz to zawierasz w kościele, możesz w urzędzie stanu cywilnego.

Przy kodeksach własność, prawo spadkowe, oraz prawo małżeńskie.

2. Prusy

• Landrecht Pruski - gigantyczny twór (20 tomów). Kodeks cywilny przetrwał do 31 grudnia 1899 roku. Od 1 stycznia 1900 roku pojawia się kodeks ogólno niemiecki. W 1896r zostaje ogłoszony kodeks BGB. Miał 3 lata vacatio legis i wszedł w życie od 1 stycznia 1900r. Obowiązuje on w Niemczech do dziś.

3. Francja

• Na osobiste polecenie Napoleona przystąpiono do prac kodyfikacyjnych. Komisja 4-osobowa. Dość szybko przygotowała ona kodeks, który wszedł w życie w 1804r. Kodeks cywilny Francuzów. 1807 nazwany został kodeksem Napoleona. W 1814r dostał nazwę kodeksu cywilnego. W 1854r z powrotem kodeks napoleona (od Napoleona III). Kiedy znów go obalono został kodeksem cywilnym. Na ziemiach polskich wszedł w życie 1808r. pod nazwą Kodeksu Napoleona i pod tą nazwą prawie półtora wieku egzystował pod niezmienioną nazwą. Kodeks napoleona był arcydziełem sztuki ustawodawczej, techniki legislacyjnej. Od strony treści wspaniale umiał połączyć stare tradycje francuskie z prawem rzymskim, które stało na bardzo wysokim poziomie. Połączone zostało z koncepcjami prawa natury. Jest to kodeks, który nie jest przeteoretyzowany, nie jest też zbyt słaby. Jest świetnie trafiony na poziom przeciętnie wykształconego sędziego.

Własność i prawo małżeńskie. Kodeks zawiera definicje własności najnowocześniejszą od czasów rzymskich. Art.544. Nieograniczone prawo do rzeczy nie czyniąc z niej użytku zabronionego przez ustawę. (ogólnie mówiąc). Prawo małżeńskie było w 100% świeckie. Zawarcie małżeństwa następowało w Urzędzie Stanu Cywlnego. Obowiązki prawa małżeńskiego, oraz spory małżeńskie regulował kodeks cywilny. Spory rozpoznawały sądy powszechne i tylko wg kodeksu cywilnego. Religia nie miała nic wspólnego. Dopuszczalne były rozwody wg kodeksu cywilnego.

4. Jak to się stało, że Landrecht tak długo obowiązywał?

• Na początku XIXw. w Niemczech toczyła się naukowa ( Szkoła Historyczna) dyskusja na temat kodyfikacji prawa cywilnego. W Austrii i Francji był, a w Niemczech nie ma. Kodyfikacja była potrzebna dla ujednolicenia prawa we wszystkich krajach niemieckich. W roku 1814 pojawiła się broszura pt. „O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa i nauki prawnej”. Autorem tej wypowiedzi był Fryderyk Karol von Savigny twierdzi on, że prawo nie jest rezultatem abstrakcyjnych spekulacji rozumowych myślowych (źródłem prawa nie jest rozum). Prawo jest przejawem ducha narodu i tak samo jak język czy obyczaje rozwija się z narodem przez całe wieki tak jak się rozwija język. Tworzenie prawa jest procesem historycznym, stąd nazwa Szkoły Historycznej Nie wolno kodyfikować. Kodyfikacja jest sztucznym wtargnięciem prawodawcy w proces tworzenia prawa. To jest tajemnica przetrwania prawa cywilnego - ZACHAMOWAŁA SIĘ KODYFIKACJA. Ta koncepcja zrobiła furorę. Powstały skrzydła badawcze badające prawo. W II poł. XIXw. szkoła historyczna zaczeła ustępować miejsca nowym koncepcjom filozoficzno - prawnym. Pojawia się POZYTYWIZM prawniczy. Wypiera ona szkołę historyczną. Przodowały tu kraje niemieckie.

5. Pozytywizm prawniczy

• Positivus (stoi twardo na pewnym gruncie) - rozwijają się nauki empiryczne. Prawem dla pozytywisty jest treść ustawy, konkretny przepis. Pozytywizm zakorzenił się w Niemczech. Bardzo się tam umocnił. Georg Jellinek jednym z przedstawicieli. Bardzo ważny pozytywista Gustaw Radbruch stworzył formułę Radbrucha - że nie może być jakiekolwiek prawo, wielowiekowy wysiłek ludzkości doprowadził do ustalenia treści pewnych fundamentalnych zasad prawa człowieka. To się uwidoczniło w deklaracjach praw człowieka i obywatela i w zasadzie poza pewnymi szczegółami ludzkość jest zgodna co do pewnych treści i wartości jakie prawa muszą sobą przedstawiać. Całe partie prawa nie powinny być prawem, było to „ustawowe bezprawie”.

6. Normatywizm prawniczy

• Doprowadzony do pewnej skrajności kierunek rozwoju pozytywizmu. Jego twórcą jest Hans Kelsen.. Jego nie obchodzą przyczyny dla których ustanowiono ustawę, jego nie obchodzą skutki prawne tego rodzaju rozwiązań, jedynie tekst, który interpretuje. Przyczyny i skutki nie należą do nauki prawa.

• Upadek kazuizmu a potem komunizm (powrót do idei praw naturalnych).

• 1896r BGB - jest dzieckiem i pozytywizmu prawniczego, przy czym jest paradoksalne, że ten kodeks wyrósł na zdobyczach pandektystyki (przerobienie prawa rzymskiego, skrzydło romanistyczne szkoły historycznej). BGB po raz pierwszy w dziejach zaproponowano nową systematykę prawa cywilnego. (II w.n.e.Gaius dokonał systematyki podziału prawa prywatnego ius privatum na część odnoszącą się do osób personae, rzeczy res, czynności prawnych actiones. Ten trójpodział przetrwał do I połowy XIX w. ). BGB stosuje nową systematykę 5 części :

• Część ogólna

• Prawo rzeczowe (własność, posiadanie i inne związane z rzeczą)

• Zobowiązania (prawo obligacyjne, obligatio - zobowiązanie) To największy dział prawa cywilnego.

• Prawo rodzinne, przede wszystkim małżeńskie osobowe, majątkowe

• Spadkowe

Własność to nieograniczone prawo do rzeczy. Prawo małżeńskie to jest prawo w 100% świeckie. BGB po raz pierwszy w dziejach prawa zastosował tzw. klauzule generalne

Pojawia się równość wobec prawa

Św. Tomasz z Akwinu - czym innym jest własność w sensie posiadania, a czym innym jest fakt, że z własności wynika pewna misja społeczne polegająca na tym, że właściciel powinien korzystać z rzeczy ku pożytkowi innych

W prawie tworzy się kierunek socjalizacji prawa cywilnego - sędzia ma badać nie tylko formalną stronę każdej czynności, umowy prawnej, ale sędzia ma badać także słuszność danej czynności, czy nie ma sytuacji przymusowej którejś ze stron, czy nie ma wykorzystania jakiejś sytuacji. Sędzia ma się wtrącać. Na tle tych zjawisk w BGB pojawiły się klauzule generalne.

Na podstawie powyższych w BGB pojawiają się klauzule generalne - są to sformułowania, których treści należy szukać w życiu codziennym poza prawem, i te treści mogą się zmieniać (np. zasady współżycia społecznego - nie ma prawnego wyjaśnienia)

9. 1912r. Kodeks Szwajcarski - poziomem zbliżony do BGB. (nie trzeba go super znać) W tym kodeksie jest przepis, że w pewnych sytuacjach sędzia powinien się zachować jak ustawodawca.

GDZIEŚ OD TĄD DO KOŃCA WYKŁADU ODPOWIEDŹ NA 3 PYTANIA

10. Prawo Cywilne w Księstwie Warszawskim (stworzył je Napoleon, od 1807r. do 1813-15r.) Ustawodawstwo Warszawskie mówiło, że Kodekc Cywilny Francuzów będzie stanowił prawo cywilne Księstwa Warszawskiego. Wywołało to przerażenie szlachty i kleru (świeckie prawo małżeńskie, własność jako nieograniczone prawo do rzeczy). W feudalizmie istniała tzw. własność podzielona (i chłop był właścicielem i szlachcic. Szlachcic właścicielem zwierzchnim, chłop też był właścicielem podległym). Realizacja była wielkim przedsięwzięciem, jeśli wcześniej było inaczej. Zaczęto tłumaczyć kodeks co było niesłychanie trudne. Nie doczekano się urzędowego tłumaczenia tekstu. Udało się dzięki jednemu człowiekowi - Feliks Łubieński. Zachwycił się on tym dziełem, i wspólnie z Królem Saskim zawarł umowę tak szybkiego wprowadzenia, żeby opozycja nie zdarzyła się zorganizować.
    1 maja 1808r. wprowadzono w życie ten kodeks. Sprawę własności rozstrzygnięto na korzyść szlachty (właścicielem jest szlachcic) i to szlachtę uspokoiło. Gorzej z klerem. Skąd wziąć tyle urzędników stanu cywilnego? Urzędnikami stanu cywilnego zrobiono księży. To nie zdało egzaminu. Kiedy upadło księstwo warszawskie wydawało się, że to koniec KN. W 1815 utworzono Królestwo Polskie (teoretycznie było na papierze osobne państwo połączone głową panującego, faktycznie znalazło się pod panowanie rosyjskim). KN w Królestwie Polskim znalazł ogromną liczbę poważnych obrońców, doceniono jego wspaniałość, został już poznany i doceniono jego wartość od strony prawnej. Nie wszystko się udało obronić. W 1818 zmieniono hipotekę i wprowadzono Polską. Polska hipoteka wykształcona w XVIw. i była najlepszą hipoteką na świecie (hipoteka to zastaw bez dzierżenia). Dzisiaj każda nieruchomość ma osobną księgę wieczystą, w XVIw. były księgi sądowe. W 1825r. wprowadzono Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego. Najważniejsza była zmiana prawa małżeńskiego - przyjęto model mieszany austriacki ABGB. Spory rozstrzygały sądy powszechne wg prawa wyznaniowego. Powstanie listopadowe 1830-31, po nim carat dokręca śrubę i jest pierwszy ważny etap likwidacji Królestwa Polskiego. W 1836r. Car narzucił królestwu Rosyjskie prawo małżeńskie - ukaz carski prawo małżeńskie. Było to w 100% prawo wyznaniowe tzn. zawarcie małżeństwa następowało wyłącznie w formie religijnej przed duchownym danego wyznania, spory sądziły sądy duchowne danego wyznania, sądziły wg prawa danego wyznania. Ziemie polskie bezpośrednio przed I wojną światową to jeśli chodzi o prawo małżeńskie istniały 3 systemy w zaborze austriackim ABGB i system mieszany, w zaborze niemieckim BGB i system świecki, w zaborze rosyjskim to prawo małżeńskie było w 100% wyznaniowe (na zachód od Bugu w Królestwie Polskim był ukaz o małżeństwie z 1936r, na wschód od Bugu była ta sama treść, rosyjskie prawo, które umieszczone było w części zbioru praw cesarstwa rosyjskiego.

11. Zbiór praw cesarstwa rosyjskiego - ostatni kodeks w Rosji był w 1649r. - soborowe ułożenie, później pojawiały się różne ustawy. W XIXw. po upadku Napoleona car nakazał kodyfikację. Kodyfikacją zajął się Michał Sperański. Na polecenie cara przygotował bardzo nowoczesny kodeks cywilny na zwór KN. Kodeks się nie spodobał, Sperańskiego wysłano na osiedlenie na 10 lat. Zaczęto spisywać całe prawo rosyjskie od 1649r. Powstało 45 tomów. Pozostało 15 tomów, ogłoszono w 1932 vacatio legis do 1935r. jak Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego. To obowiązywało aż do rewolucji 1917r.

12. Przed I wojną światową na terenach byłego Królestwa Polskiego obowiązywało w prawie cywilnym:

• Kodeks Napoleona

• Prawo hipoteczne 1818

• Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego już tylko we fragmentach

• Ukaz o małżeństwie 1836r.
  Ten stan jeśli chodzi o znaczną część prawa cywilnego, a zwłaszcza prawo małżeńskie przetrwało do 1946r.

• Prawo karne w XIXw.

• Szkoły naukowe prawa karnego:

1. Szkoła klasyczna - sam początek XIXw., jest aktualna w części nauk do dzisiaj. Za główną postać uważa się Feuerbacha. Był on m.in. twórcą kodeksu karnego bawarskiego i liderem szkoły klasycznej. Szkoła ta bazuje na osiągnięciach szkoły humanitarnej, ale dołącza do tego pewne koncepcje w odniesieniu do istoty kary. Koncepcje filozofii Kanta. Kant obudował teoretycznie koncepcję kary odwetowej. Kara miała być sprawiedliwym odwetem. Miała ona jednocześnie resocjalizować (ze szkoły humanitarnej). Kara miała być wg szkoły humanitarnej proporcjonalna do winy. Uważano że człowiek ma wolną wolę (indeterminizm). Była to szkoła bardzo dobrych fachowców prawników i ona stworzyła nowoczesne precyzyjne konstrukcje prawne w zakresie prawa karnego. Feuerbach jest uważany, że jako pierwszy na świecie użył określeń (wyraził po łacinie) nullum crimen sine lege i nulla pene sine lege.

2. Szkoła antropologiczna - W latach 70-tych (1876) ukazuje się książka pt. Człowiek Zbrodniarz. Autorem tej książki Cesare Lombrosso. Wykłada on, że niektórzy ludzie rodzą się przestępcami. Są przestępcy z urodzenia. Taki człowiek, zbrodniarz jest jak gdyby człowiekiem pierwotnym. Widać te cechy na zewnątrz. Złodziej ma długie place, oszust biegające oczy. Badania antropologiczne potrafią wykazać odchylenie od norm. Dwaj lekarze angielscy mierzyli więźniów i tych którzy nigdy nie popełnili przestępstwa i wyszły im te same wyniki. Szkoła antropologiczna dość szybko upadła.

3. Szkoła socjologiczna - pod koniec wieku XIX łatwo było zauważyć, że stale wzrasta przestępczość w Europie. Brutalny kapitalizm musiał rodzić wzrost przestępczości. Szkoła ta do dziś nie umarła. Jej liderem był Franciszek Liszt. Okazuje się, że to czego uczyła szkoła humanitarna wraz z szkołą klasyczną, że należy badać winę i dokładnie do winy odmierzać karę - to ta myśl zbankrutowały. Koncepcja którą symbolicznie możemy zauważyć na posągu temidy (na jednej szali wina, na drugiej kara) upadła. Wyróżnia się dwie grupy przyczyn przestępczości - warunki środowiskowe (to bardzo ważna sprawa, tylko to nie jest zajęcie dla prawników). Drugą grupą są pewne przyczyny które tkwią w człowieku - tym się powinni zająć prawnicy. Kiedy się go bada trzeba w niego wniknąć. Sąd ma jak gdyby prześwietlić przestępcę, powinno się zbadać jakie niebezpieczeństwo dla porządku społecznego tkwi w danym osobniku. Stosownie do tego niebezpieczeństwa społeczeństwo powinno się zabezpieczyć. Wynaleziono system środków zabezpieczających, niezależnych od winy. Zależą od stopnia niebezpieczeństwa jakie ten osobnik sprawia dla porządku społecznego. Zamyka się takiego przestępcę i resocjalizuje się go. Szczególnie ważne będą środki lecznicze dla osób niepoczytalnych. (Środki zabezpieczające należy odróżniać od środków zapobiegających. Środki zapobiegające są środkami zapobiegającymi uchylaniu się od sądu.) Idea ta rozpowszechniła się także w Polskim kodeksie 1932r. Ideę tę nadużyły systemy totalitarne. Stosowano środki zabezpieczające predeliktalnie ( zanim popełniono przestępstwo już zamykano), nadużywano ich.

• Myślą oświecenia było to, że kodeks ma zawierać wszystkie możliwe przypadki jakie się mogą zdarzyć w życiu i ich rozstrzygnięcia. Szczególnie dotyczy to prawa karnego. Wszystko musi być opisane, nie wolno zostawić sędziemu żadnego pola na dowolność. Kodeks powinien być taki, i sądzenie powinno wyglądać w ten sposób, że sędzia tylko wie w którym miejscu kodeks otworzyć i tam ma wszystko napisane.

• I wojna światowa kończy XIX wiek. Urządzenie z kongresu wiedeńskiego przetrwało do 1914 roku.

• W kodeksie napoleona własność jest nieograniczonym władztwem nad rzeczą. Właściciel może z rzeczą zrobić wszystko co uważa za stosowne. W feudalizmie mieliśmy do czynienia z różnego rodzaju ograniczeniami prawa własności

• Istniała własność zwierzchnia i własność podległa.

• Ograniczenia na rzecz rodu najczęściej nie można było sprzedać bez zaoferowania członkom rodu pierwszeństwa w nabyciu (prawo pierwokupu).

Nowością jest powrót do sytuacji z czasów rzymskich jaką jest nieograniczone władztwo nad rzeczą.

• Umowna data odzyskania niepodległości 11 XI 1918r. Stan prawny po roku 1918.

• Źródła prawa cywilnego materialnego - W zaborze niemieckim obowiązywał BGB. W byłym zaborze austriackim ABGB. W Spiszu i Orawie, które przed I wojną należały do Węgier, tam obowiązuje prawo węgierskie (Tripartita Werboczego). W obszarze największym rozdzielonym rzeką BUGIEM, która stanowiła granicę pomiędzy niegdyś Królestwem Polskim a częścią Rosji po rozbiorach. Rzeczypospolita odrodziła się daleko na wschód od Bugu. Tam obowiązywał Zbiór praw cesarstwa rosyjskiego, a w pozostałości po Królestwie Polskim pozostały ustawy hipoteczne, KN ... (jest wcześniej). Ustawy są inne w treści.

• Komisja kodyfikacyjna II RP i jej praca
  3 czerwca 1919 roku Sejm jednomyślnie powołał komisję kodyfikacyjną. Członkowie komisji byli powoływani przez Naczelnika Państwa a później przez prezydenta RP i nieodwoływalni. Byli to prawnicy ze wszystkich trzech zaborów tak żeby znali wszystkie systemy prawne i z różnych zawodów prawniczych. Przeważali profesorowie Uniwersytetów. Pierwszy skład liczył około 44 osoby. Ponad 70 osób przeszło przez komisję przez całe 20 lat. Na czele stał prezydent komisji. Pierwszym był Franciszek Ksawery Fierich, prof. UJ, po jego śmierci powołano Bolesława Pochoreckiego, prezesa sądu najwyższego. Komisja sama uchwalała sobie regulamin, a w konsekwencji sama decydowała o swojej strukturze wewnętrznej i o trybie prac. Podzieliła się na wydział karny i wydział cywilny, później sekcję ustroju sądów. Po przygotowaniu projektu komisja przynosiła ten projekt Ministrowi Sprawiedliwości, i na tym rola komisji kodyfikacyjne kończyła się. Komisja nie miała żadnych uprawnień do jakiejkolwiek postaci inicjatywy ustawodawczej. Nie miała żadnego wpływu na to co się dalej stanie z projektem. Dalej była to własność ministra. Minister nadawał lub nie bieg ustawodawczy. Do 1926 roku projekty komisji trafiały od ministra do sejmu i były uchwalane w postaci ustawy, ale do 1926 roku było tego bardzo mało, bo komisja nie zdążyła ich przygotować. Z ważniejszych przygotowała 2 ustawy o prawie międzynarodowym prywatnym, i prawie międzydzielnicowym prywatnym. W 1926r. Józef Piłsudski dokonał zamachu i uchwalono nowelę sierpniową czyli zmianę konstytucji. Pozwalała ona prezydentowi RP wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Musiały to być takie rozporządzenia na jakie inna ustawa mu pozwalała. Prezydent z tego w 100% korzystał i wszystkie prace komisji kodyfikacyjnej weszły w życie jako rozporządzenia prezydenta RP. Były one nie ustawami, a rozporządzeniami wprowadzane. Było to dobre, gdyż omijano sejm, który był bardzo swarliwy. Podsumowując komisja była ciałem autonomicznym, fachowym (apolitycznym), na stałe umocowanym co uniezależniało ich od wyników wyborów (aury politycznej), roboczym dla ministra sprawiedliwości (jemu przynosili wykonaną robotę).

• Co się udało skodyfikować
  W prawie karnym wszystko udało się skodyfikować k.p.k. 1928r z procesem mieszanym, 1932 k.k., k.k. z 1932 jest najwybitniejszym dziełem światowym. Główną postacią był Juliusz Makarewicz. W prawie cywilnym wyszło gorzej, postanowiono nie tworzyć na pierwszy rzut jednego kodeksu cywilnego, skodyfikować każdy dział prawa cywilnego osobno. W 1933r. z mocą obowiązującą 1934r. skodyfikowano kodeks zobowiązań i kodeks handlowy. k.p.c. uchwalono w 1930, potem go zmieniono i w 1933 wszedł w życie. Pozostałych działów prawa cywilnego nie udało się zakończyć przed wrześniem 1939r. Nie skodyfikowano ani części ogólnej prawa cywilnego, ani prawa rzeczowego, ani prawa spadkowego. Prawo rodzinne (małżeńskie dzielące się na osobowe i majątkowe) uznano za bardzo ważną i pilną sprawę, gdyż dotyczy każdego. W 1928 roku gotowy był projekt Litostańskiego. Projekt praktycznie był świecki ( jedyne odejście to: można było zawrzeć małżeństwo albo w urzędzie stanu cywilnego albo przed duchownym wedle życzenia nupturientów - sięgnięto do ABGB).Projekt przewidywał rozwody i orzecznictwo sądów powszechnych. Strasznie pewne kręgi napadły w sposób straszliwy i niewybredny (głównie kręgi kościoła katolickiego). W rezultacie Minister Sprawiedliwości nie odważył się nadać biegu temu projektowi i ściśle związanego z tym prawem o aktach stanu cywilnego. Tylko te dwa projekty komisji nie weszły w życie, ale nigdy nie były odrzucone. Co do innych działów prawa cywilnego prace były bardzo zaawansowane, prawie ukończone. Przed wrześniem 1939 jednak nie zostały zakończone. Wszystkie prace i projekty stały na najwyższym poziomie. Były publikowane, ukazało się 78 tomów materiałów. Sporo materiałów tłumaczono za granicą. Członkowie komisji kodyfikacyjnej pracowali za darmo, jednak czuli misję dziejową. Projekty wykorzystano w latach 1945-46. Wyciągnięto je, dokonano poprawek (śluby tylko w urzędzie stanu cywilnego) i wprowadzono w życie dekretami w latach 1945-1946.

• Prawo pracy - komisja w ogóle nie kodyfikowała prawa pracy, gdyż prawo pracy właściwie się dopiero rodziło. Początków prawa pracy należy szukać w kapitalizmie, kiedy się rodzi wolny najem pracy. Umowę o pracy zaliczano do prawa zobowiązań. Istota prawa pracy polega na tym, że zaczyna wkraczać prawo administracyjne, które wspiera słabszego. Prawo pracy zaczyna się rodzić tam, gdzie się stapia prawo cywilne z prawem administracyjnym. Właściwy rozwój prawa pracy jest po II wojnie światowej. Polska była w absolutnej czołówce jeśli chodzi o rozwiązania korzystne dla pracownika w prawie pracy. Uznano, że za wcześnie jest na kodyfikowanie. Prawo musi się dopiero urodzić.

• Rok 1917 - miały miejsce wydarzenia bardzo ważne - tzw. rewolucji lutowa (miała miejsce w marcu), jej skutkiem było obalenie caratu. Został powołany rząd tymczasowy, którego zadaniem głównym będzie przeprowadzenie wyborów do zgromadzenia konstytucyjnego (narodowego), które ma uchwalić konstytucję. Drugim premierem rządu tymczasowego był Aleksander Kiereński. W październiku wybuchła wielka socjalistyczna rewolucja październikowa (w listopadzie noc z 7 na 8 listopada, wynika to z różnicy kalendarzy gregoriańskiego i juliańskiego.), był to klasyczny zamach stanu. Powołano na czele nowy rząd z Leninem na czele. Kiereński i Lenin to byli koledzy szkolni (obaj byli z sybirska, a ich ojcowie byli kolegami) Lenina wylano z uniwersytetu w Kazanie, studiował prawo, z wilczym biletem. Fiodor Kiereński znał rodzinę Lenina, pomagał Leninowi, żeby go przywrócono, dokończył studia eksternistycznie w Petersburgu. Nie mógł uczęszczać na zajęcia, żeby nie buntował studentów. Lenin obalił Kiereńskiego i stworzył swój rząd. To co zaczęło się później było oczywiście rewolucją. Do 1921r. włącznie trwa wojna domowa, rewolucja na całym obszarze, walki klasowe, społeczne, narodowościowe. Bolszewicy po uchwyceniu władzy w pierwszych godzinach uchwalili trzy ważne dekrety - dekret o pokoju (pozyskanie żołnierzy dla rewolucji. Na froncie działy się rzeczy dantejskie, nieuzbrojona armia rosyjska, ale bardzo liczebna, była wysyłana bezbronnie i powodowało to bunt żołnierzy i ich rodzin. Zaczął się głód. pokój za wszelką cenę - hasło Lenina w tym momencie), dekret o powołaniu rządu - ministrowie nazywali się komisarzami ludowymi, a cała rada nazywana była radą komisarzy ludowych. Dopiero w 1946r. zmieni się ta terminologia. 3 dekret był o ziemi - dekret ten dokonywał wywłaszczenia całej ziemi obszarniczej zarówno osób świeckich jak i cerkwi, ziemia przechodziła na własność państwa do dyspozycji rad. Ogłoszono, że cała ziemia stanowi własność ogólnonarodową (państwową). Wszelki obrót ziemią był niedozwolony. Tylko w takim zakresie wolno było mieć ziemię i tylko tym ludziom, którzy sami na niej pracowali, sami z rodziną (chłopów nie wywłaszczano). Działki takie wielkości były chłopom zostawiane. Nie usuwano ich, choć na papierze istniał zapis, że wszystko jest państwowe. Było to rozwiązanie tymczasowe, ale utrzymało się do 2002r. W dekrecie o ziemi stwierdzono że rozwiązanie jest tymczasowe do chwili kiedy zgromadzenie konstytucyjne postanowi co dalej z tą ziemią. Zgromadzenie konstytucyjne wybrano w końcu listopada, w tych wyborach bolszewicy chociaż mieli rząd, władzę, uzyskali 24% głosów. Było to za mało, żeby mieć większość. Ponad 50% otrzymała partia SR - Socjaliści Rewolucjoniści. Zgromadzenie konstytucyjne zebrało się w styczni (18), w zgromadzeniu bolszewicy mają mniejszość, a mają rząd. Bolszewicy zażądali, żeby zgromadzenie narodowe przelało moc ustawodawczą na rząd. Weszła gwardia bolszewicka z karabinami i wycelowali karabiny w deputowanych. Rada Narodowa nie rozeszła się i obradowała dalej. Po jednym dniu Bolszewicy rozpędzili zgromadzenie konstytucyjne i w związku z tym nic nie zrobiono z dekretem o ziemi. Bolszewicy zorganizowali zjazd rad, który wydał dekret o socjalizacji ziemi, który był praktycznie powieleniem dekretu o ziemi. Prywatna własność ziemi została w Rosji przywrócona formalnie konstytucją z 1993r. ale możliwość obrotu ziemią wymagała aktów wykonawczych. Proces został zakończony w roku 2002r.
  W czasach Stalinowskich 1929-1930 przeprowadzono wielkie rozkułaczanie (kułak - bogaty chłop), tylko chłop biedniak był w porządku. Do kułaków mógł być zaliczony biedniak który chodził do cerkwi. Nastąpiła kolektywizacja, zmuszano chłopów do tworzenia kołchozów (spółdzielni produkcyjnych), albo oddawania działek i przechodzenia do sowchozów (PGR-y). W 1918 roku kilkoma aktami przeprowadzono w pozostałym zakresie nacjonalizacje praktycznie całego majątku - przemysłu, transportu, banków, nieruchomości miejskich. Działo się to bez żadnego odszkodowania, ludziom zostawiono drobną własność przedmiotów osobistych. Głód szerzył się coraz bardziej. Były kartki, ale nie było nic na kartki. Wywoływało to kolejne bunty tłumione przez organy bezpieczeństwa dowodzone przez Feliksa Edmunda Dzierżyńskiego. Jego CZEKA uratowała bolszewików. Praca była obowiązkowa. Chłopi musieli oddawać obowiązkowe dostawy - cała nadwyżka niepotrzebna dla danej rodziny. Nikt nie był w takim wypadku zainteresowany tworzeniem nadwyżek, więc odbierano im na siłę, co wywoływało na wsiach głód. Na tle głodowym rozruchy były na porządku dziennym. Władza bolszewicka w latach 1917-1921 była na cienkim włosku, ale terrorem się utrzymywali. W marcu 1918r. przyjęto nowy kalendarz. W lutym/marcu wybuchło powstanie Kronsztadzkie (27 tysięcy świetnie wyszkolonych marynarzy). Marynarze zbuntowali się z głodu. 50 tysięcy czerwonoarmistów pod dowództwem Tuchaczewskiego tłumiło bunt krwawo. Lenin i towarzysze pojęli, że tak dalej się nie da. Lenin zdecydował się na wprowadzenie NEP - Nowa Ekonomiczna Polityka. Polegała ona na tym, że dopuszczono wolny rynek. Chłopów zwolniono z obowiązkowych dostaw, ale musiał zapłacić podatek. Chłop mógł sprzedać swoje rzeczy na rynku. Momentalnie rozwinęło się rolnictwo. Natychmiast pojawiły się ogromne nadwyżki. Ogromne nadwyżki wywożono na rynek. Władza radziecka kupowała te płody i eksportowała na zachód. Tam pozyskiwano dewizy za które kupowano nowe technologie i maszyny - tworzono nowoczesny przemysł. Stalin stopniowo przykręcił śrubę i na przełomie 1928-1929 zlikwidował NEP. Następuje kolektywizacja. Głód i miliony ludzi umiera. Zabrakło wszystkiego i do końca istnienia związku radzieckiego musiał on importować zboże. Była to gospodarka wiecznego niedoboru. NEP zlikwidowano, gdyż człowiek w systemie totalitarnym, dzień i noc podporządkowany totalitarnej władzy. Nie ma nic prywatnego, we wszystkich szczegółach musi być zależny od władzy, bo jak jest zależny to jest posłuszny. W okresie NEP 1922-28 dopuszczono także inne formy gospodarowania jak drobne warsztaciki, sklepiki itp. Później były plany pięcioletnie, ich rezultaty były by świetne, tylko agenci imperialistyczni stale robili dywersje i coś psuto. Z latach 1922-26, w okresie NEP pojawiły się liczne kodeksy, w tym także kodeks cywilny. Wykształciły się różne rodzaje własności (typy własności). Zostaną one umocnione konstytucją z 1936r. Była to konstytucja stalinowska. Były to rodzaje następujące: własność społeczna, która dzieliła się na własność ogólnonarodową (państwowa, państwo było ludu pracującego, miast i wsi), była to własność największa, i własność „spółdzielcza” (wszelka spółdzielczość była fikcją, była to w istocie własność państwowa, tylko na niby się tak nazywała). Drugi rodzaj - własność prywatna (drobnotowarowa) - była to drobna własność wytwórcza. Był to jakiś sklepik, warsztat szewski czy kowalski, czy coś w tym rodzaju. Własność ta była oficjalnie wypierana ponieważ z niej mogła by się odrodzić własność kapitalistyczna. W związku radzieckim ona prawie zaniknie. Trzeci rodzaj własności to własność osobista drobnych przedmiotów codziennego użytku. Była to własność akceptowana politycznie. To zróżnicowanie własności wiązało się z różną ochroną prawną (zarówno w prawie cywilnym i prawie karnym). Własność pierwsza miała bardzo silną ochronę prawną. W odniesieniu do dwa i trzy ochrona była bardzo słaba. Rodzaje własności utrzymały się do końca istnienia związku radzieckiego oraz musiały być przyjęte we wszystkich krajach tzw. demokracji ludowej, a więc także w Polsce i w Polsce funkcjonowało do grudnia 1989r. W grudniu 1989r. przeprowadzono odpowiednie zmiany w kodeksie cywilnym, który wyrugował to zróżnicowanie i jest jedna własność.

• Do 30 grudnia 1922 państwo nazywało się Rosją Radziecką. 30 grudnia formalnie przekształca się z Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

• Prawo cywilne w ZSRR. Szczególnie ważne jest prawo małżeńskie, rzeczowe i własność. Prawo małżeńskie osobowe w Rosji - W Rosji Carskiej Prawo małżeńskie było w 100% wyznaniowe. Kościoły - katolicki, rzymsko-katolicki. W czasie rewolucji lutowej podjęto prace nad stworzeniem w znacznym stopniu świeckiego prawa małżeńskiego. Były to prace bardzo zaawansowane. W grudniu roku 1917 ogłoszono dwa dekrety w gazecie. Było to w 100% prawo świeckie. To samo powtórzono w kodeksie we wrześniu 1918r. - kodeksie prawa rodzinnego. Była to sytuacja wyjątkowa, że tak szybko wydano jakikolwiek kodeks. Zawarcie małżeństwa następowało przez prostą rejestrację tego faktu w USC. Kiedy bolszewicy ogłosili, że nie ma żadnego dawnego prawa sprzed rewolucji, to niektórzy się ucieszyli. Śluby z dawnych czasów są ważne. Rozwiązanie małżeństwa mogło nastąpić w dwojaki sposób - jeżeli obie strony były zgodne co do tego, że chcą się rozwieść, to wystarczyło zarejestrowanie tego faktu w USC. Jeżeli nie było zgodny powinno to było pójść przez sąd. Bolszewicy wyznawali zasadę (wszelkie wzorce burżuazyjne były nie do przyjęcia) dużą swobodę w stosunkach damsko-męskich i także swobodę jeśli chodzi o związek małżeński. Lansowano skrajnie pojętą dobrowolność małżeństwa. Sąd nie mógł odmówić rozwodu, gdyż była wolność. Sąd musiał udzielić tego rozwodu. W 1926r. jest następny kodeks rodzinny. Zawierało się małżeństwo jak poprzednio, natomiast rozwiązanie małżeństwa następowało wyłącznie w trybie administracyjnym i mogło nastąpić przez jednostronne oświadczenie woli, zaocznie w nieobecności drugiej strony, czyli mogło mieć miejsce coś w rodzaju wypowiedzenia umowy małżeńskiej, złożonego urzędnikowi w USC. Taki stan prawny istniał do 1944r. Wtedy pod wpływem strasznych ofiar II wojny światowej władze stalinowskie pojęły, że trzeba tę rodzinę wzmocnić. Zmiany - rozwód mógł nastąpić tylko przez sąd, ale długo te sądy nie mogły się odzwyczaić od sytuacji wcześniejszej. Z biegiem czasu sąd zaczynał badać i ewentualnie odmawiać rozwodu. Doszło do sytuacji, że kodeks rodzinny jest odrębny od kodeksu cywilnego. KC składał się z 4 części wg wzorca BGB. Do tego dorobiono całą ideologię - prawo cywilne traktuje głównie o stosunkach majątkowych, w kapitalizmie nawet stosunki rodzinne są przeniknięte paskudnym pieniądzem. Toteż w kapitalizmie prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego. Natomiast w socjalizmie w rodzinie socjalistycznej panuje sama miłość. Stosunki rodzinne są wyczyszczone z paskudnych pieniędzy i stosunków majątkowych, toteż w socjalizmie prawo rodzinne stanowi osobną gałąź prawa. Tak musiało być we wszystkich krajach satelickich po drugiej wojnie światowej w tym w Polsce.

• Władza bolszewicka przyjęła zasadę, że nie ma całego prawa przedrewolucyjnego (ex nihili). Było to uregulowane przez dekrety o sądzie numer 1, 2, 3. Źródłem prawa rewolucyjnego są dekrety władzy ludowej i świadomość rewolucyjna tych którzy to prawo tworzą. Prawo miało się dynamicznie rozwijać. Świadomość rewolucyjna miała być głównym motorem. W zasadzie bolszewicy nie chcieli kodyfikować, bo to prawo dopiero miało się tworzyć. Kodeks stabilizuje, a prawo miało dopiero się tworzyć przed NEP-em.

• II wojna światowa

• Ziemie polskie znalazły się w III różnych systemach prawnych narzuconych Polsce. Atak obu agresorów był bezprawny z punktu widzenia prawa międzynarodowego toteż wszystkie czynności okupantów, który polegały na zmianie stanu prawnego były nielegalne z punktu widzenia prawa międzynarodowego, czyli w konsekwencji nieważne. W okupacji niemieckiej funkcjonowały sądy polskie w oparciu o prawo polskie. Wszystko co dla Niemców było ważne przejęli oni do sądów niemieckich. Niemcy ustanowili swoje sądy niemieckie, które sądziły Niemców. Do tego było całe życie podziemne polskiego państwa podziemnego i innych organizacji podziemnych i funkcjonował też wymiar sprawiedliwości polskiego państwa podziemnego. Zapowiedziano organizację natychmiast. Na wiosnę 1940 roku ukazały się przepisy prawne dotyczące tych sądów. Powołane zostały sądy kapturowe - powołane do sądzenia w razie nieludzkiego traktowania, zdrady, denuncjacji - za wszystkie te przestępstwa groziła kara śmierci, sąd ten był 3-osobowy, przynajmniej przewodniczący musiał mieć wykształcenie prawnicze. Postępowanie w większości było tajne, często zaoczne. Wyrok był albo uniewinniający, albo kara śmierci. Kara śmierci była wykonywana przez rozstrzelanie. Reorganizacja nastąpiła w 41r. (od lipca). Ciągnęła się mniej więcej rok (konspiracja na przełomie 41.42) r. nastąpiła reorganizacja. W wyniku reorganizacji powstały dwa piony sądów dla żołnierzy i dla osób cywilnych tzw. wojskowe sądy specjalne i cywilne sądy specjalne (to była błędna nazwa gdyż były to sądy karne).

• WSS i CSS - oba były powołane do karania wszystkich przestępstw. Struktura tych sądów była prawie taka sama, skład był 3 osobowy z przewodniczącym prawnikiem, prokurator. Zlikwidowano sędziego śledczego z sądu kapturowego. Prokurator rozpoczynał śledztwo, jak je zakończył to akta przekazywał przewodniczącemu sądu. Przewodniczący sądu sam decydował o formach dalszego postępowania - gdzie się odbędzie, kiedy się odbędzie. Przewodniczący musiał zadecydować kogo wezwie się na rozprawę w charakterze świadka a kogo się nie będzie wzywać. Postępowanie było jedno-instancyjne, nie było odwołania. W wyniku narady i głosowania jeśli zapadał wyrok albo uniewinniający albo skazujący to szedł on do zatwierdzenia (w WSS komendant najbliższej placówki AK, w CSS zatwierdzał najbliższy delegat rządu). Wyrok śmierci wykonywała najbliższa jednostka AK przez zastrzelenie. Jeśli był inny wyrok to sprawę odraczano, należy tu rozumieć, że na czas po wojnie. Ponieważ wszystkie czynności obu okupantów były nielegalne uważano, że formalnie państwo polskie istnieje dalej i obywatel polski jest zobowiązany przestrzegać całego prawa polskiego. W czasie powstania warszawskiego istniało 7 wojskowych sądów. Każdy jest żołnierzem i powołano 7 WSS. W okresie II pojawiały się dylematy moralne (np. czy pracować w niemieckiej firmie, czy polka może spotykać się z Niemcem). Państwo Podziemne wydało Kodeks Polaka (nie było tego w kodeksie karnym), Kodeks Moralności. Powołane zostały komisje sądzące walki cywilnej. Komisje te były do takich sytuacji, których w kodeksie karnym nie było, ale które były niewłaściwe.

• Polska Ludowa

• Początek Polski Ludowej formalnie to 22 lipca 1944r. czyli fałszywa data ogłoszenia manifestu PKWN. Manifest PKWN był programem politycznym i miał być takim zalążkiem (zapowiedzią) sytuacji prawnej jaką sobie komuniści wyobrażali. Komunistom bardzo nie pasowało, żeby obowiązywało prawo II RP. Polska nie była XVII republiką, bo Stalin wiedział, że to będzie zbyt dużo kłopotów. Prawo miało być narzędziem walki klasowej, walki z przeciwnikami politycznymi. W komunizmie prawo było wyrazem woli klasy panującej. Sądy, prokuratury, sędziowie, prokuratorzy miały być narzędziem walki z przeciwnikami komunizmu. Prawo ani ludzie z wymiaru sprawiedliwości nie było przystosowane. Należało by stworzyć nowe prawo komunistyczne i powołać nowych ludzi, ale to byłby za duży kłopot. Komunistom zależało na tworzeniu pozorów, że nastąpiła legalna zmiana rządu. Trzeba było zachować ciągłość prawa. Zderzały się dwie strony - udawanie, że wszystko jest w porządku, ale prawo i ludzie nie byli przygotowani do zupełnie nowych zadań. Manifest PKWN ogłaszał uchylenie Konstytucji Kwietniowej z 1935r. To wszystko było zupełnie nielegalne i siłą było wprowadzane w życie. Uwzięto się na konstytucję kwietniową bo legalne polskie władze funkcjonowały na podstawie tej konstytucji. Więc jeśli weźmie się fundament, to władza już nie będzie legalna. Przedwojenne prawo w zasadzie obowiązywało, nie reaktywowano komisji kodyfikacyjnej, sądów administracyjnych, utrzymano ustrój sądów, przedwojenne kodeksy. Był to punkt wyjścia. Taśmowo zaczęto produkować nowe akty prawne, które stale czyniły wyjątki od tych kodeksów i coś zmieniały. Tak działo się w prawie karnym, cywilnym i w ustroju sądów.

• Sądy - W 1928r. weszło w życie prawo ustrojów sądów powszechnych. Prokuratury były przy odpowiednich sądach. Na szczeblu najniższym były sądy grodzkie, piętro wyżej sądy okręgowe, wyżej sądy apelacyjne, najwyżej sąd najwyższy. Tylko przy grodzkich w zasadzie nie było prokuratorów. Przy innych były prokuratury. W sposób przemyślany okręgi sądowe nie pokrywały się z okręgami administracyjnymi. Stało się tak, aby sądy i prokuratury były bardziej niezależne od organów administracji. Sądy w zasadzie sądziły w składach zawodowych z dwoma wyjątkami. Nie było ławników. Były dwa środki odwoławcze - kasacja i apelacja. Apelacja była podstawowym środkiem odwoławczym. Można podnosić wszystkie zarzuty, mogą być co do prawa, co do błędnych ustaleń faktycznych, jeśli został wydany niewspółmierny wyrok. Sąd apelacyjny w zasadzie nie rozpatrywał spraw w I instancji. Od prawomocnego wyroku II instancji to wtedy od prawomocnego wyroku II instancji można było złożyć kasację do sądu najwyższego. W kasacji można zarzuca tylko obrazę prawa.
  Komuniści taki stan przyjęli na początku. Tak to istniało do roku 1950 kiedy weszły w życie z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1951r. (1950/1.I.1951). Oddzielono prokuraturę od sądów i stworzono cały pion prokuratury z prokuratorem generalnym odrębnym od Sądu Najwyższego. Reorganizacja polegała na tym, że zniesiono apelację i kasację i wprowadzono tylko jeden środek odwoławczy - rewizję wyroku. Łączył w sobie wszystko. Był bliższy apelacji. Było to wszystko wg wzoru radzieckiego. Sądy zreorganizowano w ten sposób, że przystosowano je do podziału administracyjnego i utworzono na szczeblu najniższym sądy powiatowe, na szczeblu wyżej sądy wojewódzkie, i Sąd Najwyższy. W 1975r. zniesiono powiaty i wprowadzono 49 województw. Wtedy zmieniono nazwę na sąd rejonowy.

• Sędziowie i prokuratorzy - Sądy miały być do walki klasowej, do niszczenia przeciwników politycznych. W zasadzie w systemie komunistycznym wykorzystywano wymiar sprawiedliwości, jako ten miecz, który miał zabijać przeciwników politycznych. Prawie każdy musiał mieć wyrok, władza chciała Cię zniszczyć. Nakazywano do przyznawania się do niszczenia ustroju, trzeba było pokazać, że jest się najgorszym wrogiem ludu. Każąca ręka sprawiedliwości dotykała Cię i zostawałeś rozstrzeliwany. Wyroki były udawaniem, totalnym kłamstwem, w celu usprawiedliwienia wyroków. Potrzebni byli ludzie do tego systemu. Dawni prokuratorzy i sędziowie byli dość oporni. Znajdowano ludzi dyspozycyjnych, którzy wydadzą wyrok na każde zawołanie. Sędziowie i prokuratorzy niewinnych i bardzo uczciwych ludzi skazywali. Trzeba było wyszkolić nowych sędziów i prokuratorów. W styczniu wydano przepisy, o tym, że Minister Sprawiedliwości mógł powoływać sędziów prokuratorów, którzy nie posiadali studiów. Dawali oni rękojmie należytego wykonywania zawodu prawniczego. Robiono krótkie kursy, od 6 do 18 miesięcy. Było w Polsce 6 stałych ośrodków. Były to średnie szkoły prawnicze. Było to w dużej mierze ideologiczne pranie mózgów. Ukończyło około 1100 osób te kursy. Po połowie zrobiono ich sędziami i prokuratorami. Im dawano stanowiska kierownicze w sądach i prokuraturach. Dopiero po 1956r. kazano im iść na studia. Nie wymagano żadnego wykształcenia, ale jest faktem, że raczej brano ludzi z maturą na te krótkie kursy. Drugą drogą uzależniania sądów od władzy było umieszczanie wszędzie ławników ludowych. Jest jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników po boku, którzy mają taki sam głos. Ławnicy były delegowane przez Radę Narodową. Pierwsze „wybory” do rad narodowych odbyły się w 1954r. ale rady istniały od 1944r. Rady wcześniej były tworzone przez organizacje społeczne i polityczne (PZPR). Wszystko odbywało się pod hasłem demokratyzacji sądownictwa - lud pracujący miast i wsi wkracza do sądów. Ławnicy byli dość oporni. W sądzie wojskowym nie było nawet cienia niezawisłości sędziowskiej. Sędziowie nie od Boga - cyniczni mordercy w todze. Ich działanie często dotykało najuczciwszych polaków. Jednak duża część sędziów funkcjonowała uczciwie.

• Rewolucja od zamachu stanu różni się tym, że zamach stanu to dokonana siłą zmiana ekipy rządzącej. Rewolucja (łac. revolutio) ruch którego się nie da zatrzymać, trafiło do słownika politycznego w czasie rewolucji Francuskiej)

• Historia ustroju Niemiec w skrócie. W X w. Zostało założone święte cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego - pojawia się fikcja, że jest to dalsza część cesarstwa rzymskiego. Cesarz był wybierany przez najważniejszych Królów i Książąt. Mieli oni praw wybierania cesarza. Całe cesarstwo był pewną federacją, składało się z wielu państw. Na czele każdego państwa stał Król, bądź Książe. Na początku XIXw. stało się tak, że stale był wybierany Habsburg Austriacki, czyli król Austrii był jednocześnie cesarzem Niemiec. Najwięcej było prawie 300 państw niemieckich i jeden cesarz (około XVIIX w.). Napoleon zakończył tę sytuację. W 1806r. był koniec Cesarstwa. Król Austriacki żeby dalej być cesarzem, przyjął tytuł cesarza Austrii. W XIX w. do Niemiec należało około 30 krajów. Myśl zjednoczenia Państw niemieckich istnieje
  i pogłębia się. Francja wetowała połączenie się Niemiec i to jest geneza wojny Francusko-Pruskiej 1870r. Francja przegrywa wojnę z Prusami. Francja na kolanach. Dodatkowo Prusacy w Wersalu w siedzibie królów francuskich ogłoszono powstanie II cesarstwa Niemieckiego 18 stycznia 1871r. Kiedy w Wersalu ogłaszano powstanie II Rzeszy Niemieckiej, jedno państwo niemieckie zostało wykluczone z rzeszy. Austria nie została przyjęta do II Rzeszy. Prusy nie chciały mieć wewnątrz w środku rywala i tak Austria została poza Niemcami. W 1867r. nastąpiło przekształcenie cesarstwa Austriackiego w państwo Dualistyczne (dwuczłonowe) - Austro-Węgry. Miała miejsce unia personalna między Austrią a Węgrami polegająca na tym, iż każdorazowy cesarz Austrii jest jednocześnie królem Węgier. Unia realna - wspólna polityka zagraniczna i wspólne wojska. 11 listopada 1918 Niemcy przegrywają I wojnę światową. Jest zakończona rozejmem (złożenie broni), i przywróceniem stanu granic z 1914 roku. Wybuchają powstania śląskie na terenie Niemiec. 18 stycznia 1919 rozpoczyna się konferencja pokojowa w Wersalu, tam gdzie zakładano wcześniej II rzeszę, teraz Niemcy byli tam wielkimi przegranymi. Zostaje podpisany traktat z Niemcami. Jeśli chodzi o granicę wschodnią Polski, to musieliśmy o nią walczyć. III rzesza powstaje w 1933 roku po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i NSDAP. Przy końcu II Wojny Światowej wykorzystano doświadczenia I Wojny Światowej. Groziło wybuchem kolejnych działań zbrojnych. Postawiono ultimatum bezwarunkowej kapitulacji. I tak się zakończyła II Wojna Światowa. Zwycięscy postanowili co dalej z Niemcami.

Hitler jednoczył resztki Niemiec, które zostały poza rzeszą. Hitler przyłączył Austrię do Niemiec, ale po II Wojnie Światowej kazano zlikwidować nabytki Hitlera, więc Austria ma być osobnym krajem.

• Skróty kodeksowe

• k.k. - kodeks karny w znaczeniu kodeks karny materialny (jak się nie dodaje żadnego słowa oznacza to, że jest materialny)

• k.p.k. - kodeks postępowania karnego

• k.c. - kodeks cywilny

• k.p.c. - kodeks postępowania cywilnego

• 33 pytania z POLSKI LUDOWEJ

27

---