Podstawy diagnozowania pedagogicznego wykłady(1), diagnostyka


Diagnostyka pedagogiczna - dziedzina wiedzy zajmująca się praktyką i teorią diagnozowania - procesu integralnie związanego z działalnością wychowawczą, jej środowiskiem, przebiegiem i skutkami.

Podstawowe zadania:

Doświadczenia polskich pedagogów w zakresie diagnostyki pedagogicznej (prezentacja dorobku wybranych pedagogów tworzących w nurcie teoretyczno - praktycznym).

Janusz KORCZAK (diagnoza kliniczno - wychowawcza, ojciec diagnozy interdyscyplinarnej)

Cel poznania i zrozumienia dziecka, poznanie siebie (auto-poznanie) wychowawcy, placówka wychowawcza - klinika wychowania.

Metody diagnozowania: obserwacja, analiza genezy zjawiska, typologia zjawisk np. typy wychowawców.

Przykład diagnozy typologicznej Korczaka : brutal, mizantrop, kokietujących dzieci, pozornych wychowawców, dozorców, tyranów, moralistów, apostołów, wychowawców dla idei.

Wzór to wychowawca rozumny, ambitny, badacz-klinicysta, znający metody poznawania dziecka.

Helena RADLIŃSKA - rodowód diagnozy społecznej. „Teoria pomocy zindywidualizowanej” zaakceptowana od Mary Richmond. Diagnoza fragmentaryczna, normy i wzorzec jako zespół norm. Mierniki szansy społecznej zależne od bytu w określonym środowisku. Pomiar różnych środowisk wychowawczych (wskaźnik OWS). Postawa etyczna badacza. Kształtowanie „konstruktywnej wyobraźni społecznej” służącej innowacji.

Metoda: wywiad, diagnoza środowiska społecznego w ujęciu terytorialnym, diagnoza genetyczna, diagnoza znaczenia, diagnoza fazy.

„Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego. Szkice z ped społecznej”

„Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Prace z ped społecznej”

Aleksander KAMIŃSKI - kontynuacja diagnozy społecznej. Uporządkowanie terminów w zakresie diagnozy społecznej. Elementy diagnozy społecznej: wzór, wzorzec, model.

Zastosowania elementów procedury diagnostycznej do prac empirycznych i teoretycznych, traktowanie diagnozy jako czynności koniecznej do optymalizacji procesu wychowawczego i efektywności działań społecznych. Metoda: diagnoza społeczna (rozpoznanie przyczyn niezadowalających stanów jednostki ludzkiej w kontekście środowiskowym czyli środowisko wpływa na zaburzenia w zachowaniu, wykolejenia, degradację społeczną...) „Funkcje pedagogiki społecznej”.

Rodzaje diagnozy społecznej wg Kamińskiego (wyodrębnione wg trzech metod pracy społeczno-wychowawczej) :

  1. Metoda indywidualnych przypadków (pomiar, wywiad, obserwacje) charakter genetyczny i decyzyjny

  2. Diagnoza grupy społecznej (badania socjometryczne) np. aktywność małych grup społecznych. Diagnoza genetyczna i diagnoza znaczenia

  3. Diagnoza społeczności lokalnych (lustracja społeczna) ogląd potrzeb i polepszenie stanu aktualnego.

Natalia HAN-ILGIEWICZ - diagnoza w terapii wychowawczej. Wyróżniła typy plastyczności psychicznej dla dzieci z trudnościami wychowawczymi i dzieci specjalnej troski. Zaproponowała 4 typy plastyczności: nawykowy, wpływowy, wyrachowany, ideowy. 1 i 2 wynika z wpływów zewnętrznych, 3 i 4 z doboru zasad postępowania. Katamneza jako specyficzna procedura diagnostyczna stanowiąca podstawę budowania teorii pedagogicznej (katamneza to kontrola pacjenta po zakończonym leczeniu - metoda kliniczna). Wielokrotnie powtarzana katamneza rodzin jako czynnik kontroli diagnozy, założenia etyczne dla pedagoga leczniczego. Wskaźniki powodzenia procesu wychowawczego:

Metoda: studium indywidualnego przypadku, badania katamnestyczne.

„W naszej szkole”, „Nieznośni chłopcy”.

Romana MILLER - diagnoza w pracy wychowawczej. Rola diagnozy prowadzonej na terenie szkoły i w toku kierowania grupą. Pomiar wyników działania wychowawczego w trzech grupach problemowych:

  1. Obowiązki szkolne

  2. Inicjatywy podejmowane przez ucznia

  3. Świat fikcyjny wychowanka jako stosunek osobowości do otoczenia

Metoda: obserwacja porównawcza, diagnoza działalności wychowawczej dokonywana w toku współdziałania z wychowankiem.

„Badania wyników nauczania i ich wpływów na intensyfikację pracy wychowawczej”

Usytuowanie diagnozy pedagogicznej w wybranych współczesnych modelach pedagogiki:

  1. Koncepcja działów w pedagogice S. Kunowskiego - pedagogika empiryczna (praktyczna), opisowa lub eksperymentalna, normatywna, teoretyczna

  2. Koncepcja pedagogiki jako nauki przyrodniczej i humanistycznej

  3. Koncepcja pedagogiki w opracowaniu J. Gniteckiego - pedagogika empiryczna (kim jest człowiek), prakseologiczna (kim się staje), hermeneutyczna (kim ma być - sfera wartości)

  4. Koncepcja pedagogiki teoretycznie i praktycznie zorientowanej S. Palki.

Diagnozę pedagogiczną współcześnie

PYTANIA KONTROLNE

  1. Kto był twórcą diagnozy kliniczno-wychowawczej i czym się ona charakteryzowała? Twórcą był J. Korczak. Celem jest poznanie i zrozumienia dziecka, poznanie siebie (auto-poznanie) wychowawcy, placówka wychowawcza - klinika wychowania. Metody diagnozowania: obserwacja, analiza genezy zjawiska, typologia zjawisk. Korczak zapisywał o dziecku wszystkie informacje, np. co je, kiedy jest chore, z kim się bawi - dokładna obserwacja i prowadzenie dzienników.

  2. Na czym polegała wprowadzona przez N. Han-Ilgiewicz procedura diagnostyczna zwana katamnezą? Katamneza to kontrola, dalsza obserwacja pacjenta po zakończonym leczeniu

  3. Czy diagnoza pedagogiczna to szczegółowa metodologia badań pedagogicznych? Uzasadnić odpowiedź. NIE, metodologia to dział pedagogiki, to cała procedura badawcza. Diagnoza nie jest działem pedagogiki, to objawy, przyczyny i prognozy. Metodologia zbudowana jest z diagnoz.

Teoretyczne podstawy diagnostyki pedagogicznej (rozumienie pojęcia, rodzaje i typy diagnoz.

Definicja:

Strukturę diagnozy zaprezentował S. Ziemski omawiając szczegółowo charakterystykę pełnej metody diagnozy. Diagnoza rozwinięta powinna wyjaśnić szereg problemów dotyczących badanego stanu rzeczy, dlatego więc składa się ona z 5 diagnoz cząstkowych:

Diagnoza identyfikacyjna - identyfikuje badany stan rzeczy przez przyporządkowanie do jakiegoś gatunku albo typu zjawiska, nazywa dany stan rzeczy, problem, zaburzenie;

Diagnoza genetyczna (kauzalna) - wyjaśnia obszar uwarunkowań badanego stan rzeczy, dąży do ustalenia czynników przyczynowych i mechanizmów rozwoju problemu, zaburzenia, danego stanu rzeczy;

Diagnoza znaczenia - określa rolę badanego zjawiska dla pewnego szerszego kompleksu zjawisk, całego układu, którego dotyczy;

Diagnoza fazy - wskazuje etap rozwoju stanu rzeczy podlegającego rozpoznaniu;

Diagnoza prognostyczna (rozwojowa) - przewidywanie tego, jak badane zjawisko może lub powinno się rozwinąć, co odbywa się na podstawie wyprowadzania wniosków z poprzednich etapów.

Na tej podstawie można powiedzieć, że „diagnoza to rozpoznanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości badanego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go do typu albo gatunku, przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju.”

Rola intuicyjnego wczucia się w badane zjawisko - intuicja rozumiana racjonalnie.

Rodzaje i typy diagnoz wg Stefana Ziemskiego:

Zadanie 1. Diagnoza klasyfikacyjna (typologiczna) zaszeregowująca badane zjawisko do danego typu, odpowiada na pytanie czym jest dane zjawisko x, lub określa że x należy do pewnego typu, lub ma cechy zbliżone do tego typu T(1). T(1)=f (a+b+c+d) - funkcja szeregu cech.

Zadanie 2. Diagnoza genetyczna (kazualna) wg metody Galileusza i Kartezjusza rozkłada dane zjawisko na składniki proste szukając uwarunkowania przyczynowego objawów na podstawie zebranych danych o wcześniejszych fazach tego zjawiska i na podstawie wiedzy o ogólnych prawidłowościach zjawiska badanej dziedziny.

Zadanie 3. Diagnoza „znaczenia” L. Grote Bedentungsoliagnose - wyjaśnienie teologiczne (celowościowe), ustalenie szkodliwości danego stanu dla danej osoby.

Zadanie 4. Diagnoza fazy - określenie stadium określonego stanu rzeczy, etapu rozwoju: wstępna, rozwinięta, końcowa.

Zadanie 5. Diagnoza prognostyczna - prognoza wg. Ziemskiego jest prostym wyprowadzeniem wniosków z uprzednio ustalonych elementów diagnozy, stanowi ich dopełnienie i powinna być zaliczona do diagnozy w sensie szerszym.

Wymienić rodzaje diagnoz wg Ziemskiego i podać miejsce diagnozy prognostycznej w porównaniu jej umiejscowienia w pedagogice społecznej. Diagnoza: klasyfikacyjna (typologiczna) , genetyczna (kazualna) , „znaczenia” , fazy i prognostyczna - prognoza wg. Ziemskiego jest prostym wyprowadzeniem wniosków z uprzednio ustalonych elementów diagnozy, stanowi ich dopełnienie i powinna być zaliczona do diagnozy w sensie szerszym.

metody stawiania diagnoz pedagogicznych (błędy w stosowaniu metod w procesie diagnostycznym).

  1. Metody stawiania diagnoz. Metoda to sposób wykonywania czegoś, postępowanie z kimś lub czymś. Ciąg czynności powiązanych ze sobą, służących wykonaniu zamierzonego celu, wykonanie określonego zadania. W badaniach naukowych - rodzaj przyjętych założeń ogólnych i zasad opracowania wyników. Metoda to sposób działania systematycznie stosowany i dalej składający się z wzajemnie ustosunkowanych stadiów stanowiący proces działania.

  2. Stadia badania pedagogicznego w diagnozie pełnej to:

  1. Metody poszczególnych stadiów diagnozy rozwiniętej - typów diagnoz cząstkowych i ich wzajemnych zależności.

Metody diagnozy klasyfikacyjnej. Określenie walorów (cech) podmiotów, sytuacji podmiotów użytych do opisu diagnostycznego. Walor rozpoznawczy cech - przyporządkowuje dane zachowania, przedmiot i podmiot badań do danego gatunku. Walor opisujący cech - opisuje naturę danej sytuacji i zachowania podmiotu. Systematyka rodzajów cech diagnozowanych przedmiotów, cechy: stałe - niestałe, ewoluujące - przypadkowe, dynamiczne - statyczne, typowe - nietypowe, istotne - nieistotne, podstawowe - pochodne, specyficzne - niespecyficzne, genetyczne - aktualne, strukturalne - funkcjonalne, całościowe - lokalne, naturalne - wywołane, podmiotowe - przedmiotowe.

Cechy diagnostyczne ważne dla diagnozowania człowieka. Cechy podmiotowe (cechy spostrzegane przez sam podmiot, informacje o wewnętrznych stanach psychiki, samopoczuciu, nastroju, trudności w nauce). Cechy podmiotowe są szczególnie potrzebne przy wyjaśnieniach genezy (przyczyny) stanu rzeczy oraz jego znaczenia dla organizmu i psychiki. Same cechy przedmiotowe nie dają podstaw do wyjaśnienia rzeczywistych przyczyn zaburzonego zachowania np. wagarowanie - czyli to co widzimy ale nie wiemy dlaczego.

Metody stawiania diagnoz klasyfikujących. Najwyższą wartość diagnostyczną przy diagnozie klasyfikacyjnej mają cechy specyficzne, istotne ogólne, niestałe, prawidłowo ewoluujące, tłumaczące genezę i prognozę w diagnozie (czyli te cechy które wymieniane są po lewej stronie myślników). Najprostszą metodą stawiania diagnoz klasyfikujących jest znalezienie w danym przedmiocie lub procesie cechy specyficznej danego gatunku. Często brak takiej cechy, szuka się więc kompleksowych cech ogólnych. Wybieramy kompleks cech najistotniejszych danego przedmiotu i zadajemy sobie pytanie, jakie gatunki posiadają te cechy.

Metody diagnozy typologicznej (wykorzystane w naukach społecznych i psychologicznych). Posiadają duże walory opisowe i wyjaśniające, przełamują bariery sztywnych norm klasyfikacyjnych. Dopuszczają stopniowe natężenie cech w różnych przedmiotach i ich zgrupowanie.

Typologie złożone z typów prostych i złożonych:

Metody diagnozy genetycznej - ujawnia ciąg rozwojowy który doprowadził do stanu obecnego. Odmiany diagnoz genetycznych:

Należy wyszukać wszystkie możliwe przyczyny, uważając aby nie pominąć żadnego, a następnie dokonać stopniowej eliminacji - pozostawiając ostatecznie jedną możliwą. Drugą możliwością jest zbadanie okoliczności i postawienie od razu hipotezy o przyczynie. Stosowana często w kryminologii w poszukiwaniu sprawcy przestępstwa. Pewniejsza jest metoda stopniowej eliminacji - różnicowania.

Metody diagnozy znaczenia

Metody w diagnozie znaczenia należy opisać zmiany które powodują zmiany stanu rzeczy ale też to jak całość dąży do przywrócenia równowagi. Jest ot wyjaśnianie celowościowe, w którym uwzględnia się trójczłonową relację. W diagnozie znaczenia bada się więc ogólne prawa przyczynowe i poprzez eliminację dochodzi się do właściwego przystosowania.

Metody diagnozy fazy: określa się stopień rozwoju badanych procesów i daje podstawę do przewidywania dalszego ich przebiegu. Aby ustalić fazę należy zbadać

Należy zwrócić uwagę iż każda faza przebiega wedle ogólnych prawidłowości, ale zestaw wszystkich faz nyso czasem cechy indywidualne.

Metody diagnozy prognostycznej. Prognoza jest wynikiem poprzedzających ją poprzednich etapów diagnozy. W praktyce diagnoza rozwojowa opiera się znacznie częściej na rozumowaniu prawdopodobnym, niepewnym niż na ogólnych przyczynach. Prognoza jest tym pewniejsza im bliżej dotyczy skutków. Tendencje rozwojowe są często uwarunkowane specyficzną sytuacją badanych przedmiotów, działaniem regulacji, powikłań indywidualnych lub typowych.

Specyficzne i wspólne metody różnych stadiów diagnozy.

Metody wspólne:

Systematyka błędów diagnostycznych. Typy błędów:

Błędy w wadliwe nastawienia diagnosty w procesie diagnostycznym :

PYTANIA KONTROLNE:

  1. Jakie cechy diagnostyczne stosuje się najczęściej do opisu człowieka w procesie diagnostycznym? Scharakteryzuj je. Cechy podmiotowe (cechy spostrzegane przez sam podmiot, informacje o wewnętrznych stanach psychiki, samopoczuciu, nastroju, trudności w nauce). Cechy podmiotowe są szczególnie potrzebne przy wyjaśnieniach genezy (przyczyny) stanu rzeczy oraz jego znaczenia dla organizmu i psychiki. Same cechy przedmiotowe nie dają podstaw do wyjaśnienia rzeczywistych przyczyn zaburzonego zachowania np. wagarowanie - czyli to co widzimy ale nie wiemy dlaczego.

  2. Jakie metody wspólne stosuje się w różnych stadiach diagnozy pełnej? Metoda hipotetyczna (postawienie jednej lub kilki hipotez i stopniowa ich falsyfikacja i weryfikacja) Metoda różnicowania (wybór z szeregu alternatywnych możliwości i dojście do bardziej prawdopodobnego wniosku)

  3. Na czym polegają diagnostyczne błędy rozumowania? Błędy rozumowania - niezupełna eliminacja, co może spowodować pominięcie hipotezy właściwej, zbytnia schematyczność diagnozy, powierzchowne i przypadkowe zaklasyfikowanie danego stanu rzeczy, fałszywa przyczyna, pomieszanie walorów objawów - cech stałych i niestałych, pomieszanie cech podstawowych i pochodnych.

wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego (diagnoza dydaktyczno-wychowawcza, diagnoza opiekuńcza).

Podstawowe elementy diagnostyki pedagogicznej w wybranych obszarach działań wychowawczych. Diagnoza sytuacji szkolnej - to rozpoznanie i ocena całokształtu warunków, osób, zjawisk i sytuacji związanych z uczęszczaniem dziecka do szkoły. Określenie to pozwala objąć zasięgiem liczne kwestie: warunki materialne, organizacyjne, osoby, relacje, zjawiska, sfery dydaktyczne, społeczne, emocjonalne. Diagnoza sytuacji szkolnej to pojęcie szersze od diagnozy dydaktyczno-wychowawczej.

Dla celów systematyzujących kategorie sytuacji szkolnej wyodrębnia się dwie główne pespektywy:

  1. Diagnoza sytuacji szkolnej jako diagnoza środowiska wychowawczego tworzonego przez szkołę

  2. Diagnoza sytuacji szkolnej jako diagnoza funkcjonowania dziecka w rolach związanych z uczęszczaniem dziecka do szkoły - role szkolne.

Podstawowe elementy diagnozy środowiska wychowawczego szkoły. Diagnoza ta może być podejmowana ze względu na:

Ogólne badanie jakości pracy szkoły czyli analiza m.in. takich aspektów jak: kształcenie, opieka i wychowanie, organizacja i kierowanie szkołą. Narzędzia pomocnicze do badania jakości pracy szkoły to ankiety, kwestionariusze dla nauczycieli, rodziców, dyrektorów i uczniów. Analiza dokumentacji szkoły, wywiady z różnymi osobami, testy osiągnięć.

Przykładowe zestawienie zagadnień i kwestii najczęściej spotykanych w diagnozie środowiska wychowawczego:

Rola społeczna - zdefiniowany i społecznie określony zespół przepisów, oczekiwań dotyczących pożądanego zachowania jednostek w konkretnych sytuacjach.

Podstawowe role szkolne dziecka to:

  1. Rola ucznia (przyswajającego wiedzę). Przedmiotem zainteresowania są: dojrzałość szkolna dziecka, osiągnięcia i niepowodzenia szkolne, frekwencja, plany edukacyjne, nastawienie dziecka do szkoły, uzdolnienia.

  2. Rola kolegi (w grupie klasowej, zespole zainteresowań). Przedmiotem zainteresowania są zdolności nawiązywania i utrzymywania kontaktów, poziom umiejętności społecznych, uczestnictwo w nieformalnych grupach rówieśniczych.

  3. Rola członka społeczności szkolnej (jednostka funkcjonująca w ramach zespołu szkolnego). Przedmiotem zainteresowań są: stosunek do regulaminów i wymogów szkolnych, zaangażowanie w życie szkoły, relacje z nauczycielami

  4. Rola dziecka uczącego się (ucznia w środowisku rodzinnym). Przedmiotem zainteresowań są: warunki realizowania obowiązków ucznia w domu, stosunek rodziców do nauki, pomoc w nauce, współpraca rodzica ze szkołą.

Czynniki kontekstu osobowościowo-społecznego i rozwojowo-zdrowotnego konieczne przy diagnozie wszystkich ról szkolnych dzieci:

Diagnoza sytuacji szkolnej - model diagnozy dydaktycznej

Diagnoza dydaktyczno-wychowawcza jest opisem i wyjaśnieniem rozpoznawania sytuacji dydaktycznej i wychowawczej ucznia, w tym zwłaszcza zmian, jakie w nim zachodzą pod wpływem oddziaływania pedagogicznego.

Odbiorcą diagnozy jest uczeń, powinien w niej uczestniczyć, poznać jej wyniki i mieć odpowiednio do wieku stosowany udział w podejmowanych decyzjach.

Użytkownikami diagnoz są rodzice, nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy szkolni.

Model diagnozy (oparty na modelu uczenia się wykorzystywanym w celu badania możliwości przyswajania treści kształcenia) wg Nemierko

Rozpoznawanie wstępnego przygotowania poznawczego obejmują wiadomości i umiejętności ucznia. Główną zasadą tego etapu diagnozy jest rozpoznawanie tego co uczeń potrafi, nie zaś tego czego mu brak. Metody diagnozy wstępnego przygotowania poznawczego: rozmowy z uczniami, wypracowania, doświadczenia przyrodnicze itp.

Wstępna motywacja to chęć uczenia się danych treści i cechy osobowości wpływające na utrzymanie tej chęci mimo trudności. Motywacja silna wpływa na proces uczenia się. Aspiracje do osiągnięć szkolnych są funkcją m.in. wzorów rodzinnych i samooceny ukształtowanej w szkole. Metody zdobywania informacji o motywacji ucznia: obserwacje pracy ucznia, wywiad swobodny, ankieta, wypracowania na wybrany temat, eksperyment pedagogiczny.

Treści kształcenia to system czynności opanowany przez uczniów:

Analiza treści kształcenia jest ważnym składnikiem diagnozy pedagogicznej, jeśli jest pominięta dane o uczniu i nauczaniu są niepełne - nie wiadomo bowiem co miało być opanowane.

Warunki kształcenia - obejmują otoczenie społeczne uczącego się, warunki materialne, szczególną rolę odgrywa też jakość kształcenia. Zależy ona od wskazówek i zachęt dawanych uczniowi, od organizacji kontaktu z treścią kształcenia oraz od systemu wzmocnień utrwalających jego etapowe osiągnięcia.

Pomiar osiągnięć poznawczych w danym zakresie treści, regulowany6 określonymi zasadami. Osiągnięcia szkolne poznawcze oznaczają nabytą zdolność wykonywania określonej czynności, odnoszą się do sprawnościowych cech dziecka.

Poznanie osiągnięć motywacyjnych czyli stosunku dziecka do określonych treści po próbie ich opanowania. Zazwyczaj osiągnięcia poznawcze są dodatnio skorelowane z osiągnięciami motywacyjnymi.

Jeśli w procesie uczenia się i nauczania pojawiają się rozbieżności pomiędzy wymaganiami wychowawczymi dydaktycznymi a postępowaniem uczniów mamy do czynienia z niepowodzeniami szkolnymi. Przyczyny niepowodzeń:

Następstwa niepowodzeń szkolnych: spadek motywacji do nauki, obniżenie aspiracji edukacyjnej, rozwój negatywnych relacji z dorosłymi, drugoroczność, obniżenie samooceny.

Oprócz osiągnięć i niepowodzeń szkolnych przedmiotem oceny pedagogicznej pozostaje także często relacje rówieśnicze. Analizuje się tutaj: pozycje dziecka wśród rówieśników, nastawienie do nich, wzory zachowa. Takie cechy jak: uczynność, empatia, pracowitość, wytrwałość, aktywność, opanowanie, lękliwość. Do diagnozy relacji rówieśniczych dzieci szkolnych stosuje się techniki: obserwacje, ankiety, wywiady, rozmowy, test socjometryczny, kwestionariusze ocen, skale szacunkowe.

Diagnoza opiekuńcza.

Diagnoza w praktyce oznacza zawsze zbieranie danych i na jej podstawie określanie badanej sytuacji oraz wyjaśnienie je wielorakiego charakteru. To sztuka odpowiedzi na pytania: do jakiego typu należy dany stan rzeczy? Jakie są przyczyny danego stanu rzeczy? Jakie ma znacznie dany badany składnik dla całości sytuacji? W jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy? Jak dalej będzie rozwijał się badany stan rzeczy?


Diagnosta powinien kierować się 7 zasadami etycznymi:
1.nie szkodzić

2.być kompetentnym

3.nie wykorzystywać

4.traktować ludzi z szacunkiem

5.dbać o zaufanie osoby badanej

6.podejmować działanie przy dysponowaniu pełnymi informacjami

7.działać zgodnie z zasadami społecznej równości i sprawiedliwości

3.Proszę wymienić czynniki ryzyka występowania patologii w rodzinie.

-wzrastanie w atmosferze przemocy i agresji, niekonsekwentnego wychowania, całkowitego podporządkowania się i braku szacunku dla drugiej osoby

-autorytarne osobowości rodziców z pewnymi cechami antyspołecznymi

-społeczna pozycja rodziców nie ma wysokiej rangi w strukturze społecznej

-stresy doświadczone przez rodzinę związane sa z trudnościami materialnymi, konfliktami małżeńskimi , bezrobociem , poczuciem i walką o autorytet rodzicielski

-normy i wartości obowiązujące z danym otoczeniem

-czynniki bezpośrednio uruchamiające agresją np. złe zachowanie dziecka im większa pozycja społeczna i wiek rodziców to mamy odczynienia z przemocą fizyczną i zaniedbaniem dziecka co powoduje szerzenie się patologii wśród rodzin.

1. Proszę wymienić prekursorów diagnozy pedagogicznej w Polsce i ich wkład w diagnostykę.

JANUSZ KORCZAK

Wprowadził do pedagogiki diagnozę w ujęciu klinicznym .Wg niego pedagogika podobnie jak medycyna musi wypracować diagnozę wychowania opartą na rozumieniu objawów. Twierdził on że nie ma objawów bez znaczeni8a , trzeba spostrzec i notować to co się dzieje łączyć to co wspólne ,a odrzucać to co przypadkowe. Diagnoza wg Korczaka ma dwa kierunki działania:

1. poznania i zrozumienia dziecka

2.poznania przez wychowawcę siebie, swoich możliwości jako współtwórcy procesu wychow.

Określił różne typy wychowawców takich jak: brutali, mizantropów(nienawidzą ludzi), wychowawców kokietujących dzieci, pozornych wychowawców , doradców i tyranów.

Propagował model sylwetki wychowawcy rozumnego ,ambitnego badacza , stosującego naukowe metody badania dziecka, a szczególnie cenił sobie metodę obserwacji w poznaniu dziecka. Obserwacja powinna być planowa, powinna uwzględniać : charakt. badanego dziecka, warunki obserwacji notatki formułowane na gorąco wraz z pozostawieniem miejsca na późniejsze uzupełnienie. Podkreślał duże znaczenie diagnozy genetycznej i typologicznej. Korczak szukał odpowiedzi na pytanie jak to się mogło stać (d. genetyczna) .W ujęciu Korczaka diagnoza ta ma dać odpowiedź na pytanie jak dziecko kochać i szanować i pomagać w rozwoju( d. kliniczno- wychowawcza)

ALEKSANDER KAMIŃSKI

Podkreślał duże znaczenie wywiadu środowiskowego jako podstawowego źródła informacji. Diagnoza indywidualnych przypadków ma charakter genetyczny i decyzyjny6. Badacz podejmuje diagnozowanie grupy społecznej i środowiska lokalnego .ma to służyć rozpoznaniu przyczyn kłopotów danej jednostki. Opracował narzędzia diagnozy do badania stowarzyszeń społecznych i młodzieżowych. Wprowadził wzorzec norma grup społecznych polega na rozpoznaniu trudności jakie napotyka badacz podczas badania populacji , zaś diagnoza społeczności lokalnych rozpoznaje podstawowe potrzeby środowiska lokalnego oraz sił społecznych mogących włączyć się do działań naprawczych .Te działania mogą być prowadzone w rodzinach zastępczych, domach pomocy społecznej , przedszkolach i świetlicach.

HELENA RADLIŃSKA

Twórczyni pedagogiki społecznej .Zaproponowała wprowadzeni metody indywidualnych przypadków w pracy grupowej oraz metody organizacji środowiska wychowawczego. Stworzyła wiec organizacje i zasady metod badań środowiskowych, gdzie określiła metody ,stworzyła organizację i narzędzia badawcze. Wprowadziła pojęcie normy i wzorca. Norma jest wielkością pozwalającą uznać badany wynik za optymalnie korzystny dla wychowanka , a wzorzec określa dystans jaki panuje między istniejącym stanem rzeczy a stanem pożądanym ,idealnym i pomaga zaprojektować przemiany kompensacyjne. Wprowadziła ogólny wskaźnik środowiska , który stał się podstawa różnych środowisk wychowawczych. Diagnoza społeczna skierowana była na pomoc jednostce i jej rodzinie , badała niepowodzenia dziecka i przyczyny tych niepowodzeń . uzasadniła potrzeby stosowania w diagnozie społecznej wywiadu środowiskowego , który ma ogromne znaczenie dla prowadzenia całej diagnozy. Diagnoza funkcjonalna to diagnoza która polega na określeniu znaczenia zaburzenia oraz wyznacza inne obszary funkcjonowania zaburzenia. Diagnoza fazy pozwala określić etap zaawansowania danego zaburzenia i jest to ważne ze względna podejmowane działania profilaktyczne bądź resocjalizacyjne. Podkreśliła w sposób znaczący diagnozę prognostyczno- profilaktyczną czyli tego co może stać się w przyszłości jeśli teraz niedostaną podjęte działania. Zwracała uwagę na postawy etyczne badacza podkreślając poczucie prawa wolności i poszanowania własności ludzkiej.

NATALIA HAN -IRGIEWICZ

Jej ujęcie diagnozy cechuje dynamiczność co oznacza taki typ rozpoznania badanego , które obejmuje bieżące sytuacje oraz wymaga podjęcia natychmiastowej decyzji w trakcie terapii. Wszystkie fazy pośredniego postępowania takie jak ocena , decyzje pośrednie są pominięte, gdyż sytuacja w takim przypadku wymaga szybkiej diagnozy. Stosowana w ratownictwie medycznym odnosi się ją do stadiów indywidualnych przypadków.

Wg Han Irgiewicz to integralny element pracy pedagoga bez niczego specjalnego. Umożliwia ona globalne ujęcie zadania oraz chroni przed fragmentarycznymi posunięciami .metoda ta skłania badacza do samokrytycyzmu i skłania do uzupełnień podczas badania. Proponuje ją stosować do rodzin jako czynnik kontroli diagnozy i stosowania środków terapeutycznych w ujęciu szkoły specjalnej. Wg niej diagnoza dynamiczna powinna opierać się na uwzględnieniu podstawowych wskaźników takich jak : przeszłość wychowanków, ich zaplecze lokalne i stosunek środowiska do szkoły, organizacja i klimat szkoły specjalnej , relacje między wychowankiem a wychowawca , zestaw sytuacji w których wychowanek odniósł świadome zwycięstwo nad sobą. Właściwy dobór personelu w placówce specjalnej ,realne perspektywy życiowe wychowanków ,indywidualny wzrost i rozwój psychiczny , harmonijne współdziałanie wychowanka i wychowawcy z innymi uczestnikami procesu wychowawczego . podkreśla etyczne uwarunkowania tego procesu

2. Jakie rodzaje dojrzałości wchodzą w skład dojrzałości szkolnej?

W skład dojrzałości szkolnej wchodzą rodzaje

WG GRABOWSKIEJ I WYSOCKIEJ obejmuje ona:

DOJRZAŁOŚĆ FIZYCZNA np. wzrost , waga, sprawność motoryczna , poziom funkcji zmysłów, ogólny stan zdrowia

DOJRZAŁOŚĆ UMYSŁOWA czyli rozumienia symboli wiedzy o świecie , opanowanie mowy, operacje myślowe.

DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA czyli poczucie obowiązku , kontakty społeczne, funkcjonowanie w grupie rówieśniczej

DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA kierowanie uczuciami , uzewnętrznianie uczuć , dojrzałość wolicjonalna, wytrwałość w pracy , celowa działalność ,podejmowanie inicjatyw.

1.Proszę omówić etapy diagnozy wg. S.Ziemskiego

Diagnoza rozwinięta posiada 5 etapów cząstkowych (wg S. Ziemskiego):
1. diagnoza klasyfikacyjna - odpowiada na pytanie jakie przyczyny pierwotnie zadziałały
2. diagnoza genetyczna - odpowiada na pytanie jaki ciąg zdarzeń doprowadził do stanu obecnego
3. diagnoza znaczenia dla całości - odpowiada na pytanie jakie znaczenie dla całości, w której znajduje się dany przedmiot czy proces ma jego stan obecny
4. diagnoza fazy - odpowiada na pytanie w jakiej fazie rozwoju znajduje się ten stan
5. diagnoza rozwojowa (prognostyczna) - odpowiada na pytanie w co ten stan rozwinie się w przyszłości

2.Jakie techniki i narzędzia wykorzystywane są w diagnozowaniu dojrzałości szkolnej?

Barbara Wielgocka-Okoń opracowała metodę badań która łączyła ocenę wykonywania przez dziecko zadań z obserwowaniem jego zachowania.

Badanie wykorzystuje 3 narzędzia:

1) test do oceny dojrzałości umysłowej

2)kwestionariusz do opisu warunków domowych dziecka

3)arkusz obserwacji dziecka podczas badania

Badania by były obiektywne muszą przebiegać w ściśle określonych warunkach dotyczących czasu, miejsca, czynności wstępnych, postawy badającego oraz przebiegu badań. W zakresie oceny sprawności fizycznej wykorzystuje się określone próby szybkości ,siły, mocy zwinności i koordynacji.

Po za samym testem źródłem informacji o dojrzałości szkolnej dziecka są:

-wywiad z dzieckiem

-wywiad z rodzicami

-obserwacja przyszłego ucznia

2.Proszę wymienić czynniki o charakterze materialno-rzeczowym, społecznym i kulturowym będące przedmiotem diagnozy sytuacji szkolnej dziecka.

Podejścia badawcze do sytuacji szkolnej to: diagnoza sytuacji szkolnej jako diagnoza środowiska wychowawczego tworzonego przed szkołę oraz diagnoza sytuacji szkolnej jako diagnoza funkcjonowania dziecka w rolach szkolnych.

Środowisko wychowawcze szkoły (środowisko szkolne) stanowi pewien układ czynników o charakterze materialnym, organizacyjno-rzeczowym, społecznym, emocjonalnym i kulturowym, które w niej lub bardziej systematyczny sposób wpływają na proces rozwoju i wychowania dziecka, w tym szczególnie na posiadaną wiedzę, umiejętności i zdolności oraz rozwój społeczny.

2.Jakie role społeczne pełnione przez ucznia są przedmiotem diagnozy pedagogicznej?

Przedmiotem diagnostyki pedagogicznej są:

-dojrzałość szkolna

-niepowodzenia i osiągnięcia szkolne

-zainteresowania i uzdolnienia

-specyficzne trudności dydaktyczne

-opóźnienia szkolne

-relacje z nauczycielami

-frekwencja szkolna, motywacja do nauki i chodzenia do szkoły, aspiracje i plany edukacyjne, pozycje społeczne wśród rówieśników, uczestnictwo w nieformalnych grupach rówieśniczych, cechy i relacje związane z rolą kolegi

2.Proszę wymienić i omówić strategie stosowane w diagnozowaniu rodziny?

Diagnozując rodziny stosujemy strategie całościowe i wybiórcze.

diagnoza całościowa - dąży do przedstawienia ogólnej charakterystyki środowiska wychowawczego rodziny i wyrażenia ogólnej oceny jego funkcjonowania, jej rezultatem jest obraz całości rodziny jako środowiska wychowawczego oraz ocena globalna jego charakteru i jakości; typy:

diagnoza typologiczna - rozpoznanie na podstawie kwalifikacji do istniejących lub specjalnie tworzonych systematyzacji typologicznych np. koncepcja Jacka Piekarskiego, który wyróżnił 4 typy rodzin (środowisko wzorcowe, przeciętne- typowa rodzina dla danej społeczności lokalnej, niekorzystne wychowawczo -ma typowe cechy negatywne i jest rodziną dysfunkcyjną, dysharmonijne -rodzina nie zawsze funkcjonuje normalnie) lub propozycja Ambrozik (rodziny normalne, zdezorganizowane, zdemoralizowane) lub typologizacja rodzin wg S. Kawuli:

diagnoza wybiórcza - koncentruje się głównie na wybranych aspektach jej życia .Najczęściej poddawane diagnozie sa takie cechy rodziny jak: postawy rodzicielskie, błędy wychowawcze. Oceniane są one z punktu widzenia innych członków rodziny.

3. Proszę zdefiniować metodę indywidualnych przypadków.

Metoda indywidualnych przypadków zwana stadium indywidualnych przypadków wywodzi się z metody pracy socjalnej rozwijanej w pedagogice opiekuńczej.

WG T.PILCHA Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych

2.Proszę wymienić narzędzia stosowane w diagnozowaniu rodziny.

Środki diagnozy wybranych cech rodziny - przegląd narzędzi

1) Kwestionariusz dla Rodziców Marii Ziemskiej - oparty na koncepcji postaw rodzicielskich, zgodnie z którą występują 4 główne typy nieprawidłowych postaw rodzicielskich: odtrącająca, unikająca, zbyt wymagająca i nadmiernie chroniąca. Zostały one wyznaczone na podst. głównych rodzajów zaburzeń kontaktów rodziców z dzieckiem Narzędzie to jest skalą ocen o charakterze czynnikowym, przeznaczone do wypełniania przez rodziców - każdego z osobna, którzy zaznaczają na skali 4-stopniowej stopień swojej zgody z przedstawionymi twierdzeniami górowanie, bezrozumność, koncentracja, dystans. Są one jednocześnie głównymi typami zaburzeń relacji między rodzicami a dzieckiem. Uzyskanie wysokich wyników w przeliczeniu. w wyróżnionych skalach wskazuje na występowanie u rodzica określonej postawy negatywnej, np. wysokie wyniki na skali górowania i wysokie wyniki na skali koncentracji sugerują występowanie postawy nadmiernie wymagającej w stosunku do możliwości dziecka. Uzyskiwanie wyników niskich sugeruje występowanie pożądanych wychowawczo postaw rodzicielskich,

2) Kwestionariusz Stosunków Między Rodzicami a Dziećmi A. Roe i M. Siegelmana w opracowaniu W. Kowalskiego - identyfikuje występowanie u rodziców określonych postaw: kochającej, wymagającej, ochraniającej, odrzucającej lub liberalnej przez identyfikację charakterystycznych zachowań rodziców w stosunku do ich małych dzieci. Dolną granicą wieku badanych jest 14-15 lat. Skala ocen o charakterze czynnikowym. Kw. PCR składa się z 2 wersji: - mój ojciec,- moja matka.

3) Inwentarz postaw „W moim domu” B. Markowskiej - ujawnia postawy dziecka wobec rodziców w dwóch zasadniczych kategoriach: akceptacja rodziców i odrzucenie rodziców. Inwentarz pozwala na analizę aktualnej emocjonalno-wychowawczej sytuacji rodzinnej dziecka.

4) Kwestionariusz diagnostyczny postaw wychowawczych (e. Littmann, E. Kosielke) stanowi on narzędzie badające w sposób kompleksowy relacje rodzice-dzieci. Składa się z 2 części - dla rodziców i dla dzieci. Narzędzie przeznaczone dla rodziców to kwestionariusz diagnostyczny postaw wychowawczych. Identyfikuje on występowanie o rodziców określonych stylów wychowawczych w aspekcie wymiarów:autokratyzm - wrogość,wyrozumiałość - łagodność.

Rodzicom przedstawione są twierdzenia o charakterze potocznych opinii o dziecku i jego wychowaniu

5) Test Komunikacji Zadaniowej Rodzic-Dziecko A. Frydrychowicz - technika diagnostyczna oparta na metodzie obserwacji i eksperymentu, jest to diagnoza zachowań komunikacyjnych. Test jest przeznaczony do badania par rodzic -dziecko w wieku 6-10 lat. Składa się z trzech elementów: zadań testowych. Skali obserwacji rodzica oraz skali obserwacji dziecka.

1.Jakie techniki i narzędzia wykorzystuje się w diagnostyce opiekuńczej?

Techniki, jakie możemy wykorzystać to: obserwacja, wywiad, ankieta, badanie dokumentów, test socjometryczny, pomiar, statystyka.

Narzędzia to: magnetofon, aparat fotograficzny, kamera video, skale pomiarowe, kwestionariusze ankiety.

W diagnostyce opiekuńczej stosuje się najczęściej diagnozę jednostkową, grupową lub środowiskową, jednakże należałoby zwrócić szczególną uwagę na badania kompleksowo-środowiskowe, o charakterze socjologiczno - psychologicznym z zachowaniem algorytmu, tj. zbioru reguł określających sposób rozwiązania postawionego problemu.

2.Proszę scharakteryzować rodzinę zdrową i dysfunkcjonalną.

W RODZINIE ZDROWEJ- jest opieka nad dziećmi , kontakty są jasne i zrozumiałe: dziecko zawsze jest kochane nawet wtedy gdy jego zachowanie jest nie do przyjęcia , granice prywatności są szanowane ,każde uczucie jest ważne i akceptowane. Rodzice są nauczycielami i przewodnikami , obowiązują rozsądne ograniczenia i zależności, wymagania stawiane dzieciom są dostosowane do ich wieku i możliwości , rodzice dają odczuć dzieciom , ze są cenione ,Zycie jest zorganizowane istnieje planowanie i zdolność do przeciwstawiania się kryzysom.

W RODZINIE DYSFUNKCYJNEJ- zdaniem dzieci jest opieka nad rodzicami , występują komunikaty podwójne wprowadzające zamieszanie , dziecko jest ciągle zawstydzane, uczucia bywają przedmiotem agresji i dlatego są tłumione , dzieci sam się wychowują najlepiej jak potrafią , panuje haos i skrajna surowość , od dziecka wymaga się demonstrowania pseudo dojrzałości . Daje się dzieciom odczuć , ze są nic niewarte i nie zasługują na miłość , przechodzi się od jednego kryzysu do drugiego członkowie rodziny sami go tworzą.

1. Jakie czynniki środowiskowe podlegają diagnozie?

Wyróżnia się trzy grupy czynników środowiskowych, podlegających diagnozie:

1. środowisko materialne

2. wzory osobowe

  1. organizacja życia

wybrane przez siebie metody i techniki diagnozy pedagogicznej

Diagnoza pedagogiczna ma na celu ocenę poziomu sprawności dziecka w czytaniu i pisaniu, w stosunku do wymagań programu szkolnego. Diagnoza pedagogiczna nie ogranicza się do sprawdzania i oceniania stanu osiągnięć ucznia, lecz obejmuje także wyjaśnienie przyczyn (genezy) tego stanu i przewidywanie rozwoju osiągnięć (prognozę). Przeszłość (indywidualna historia uczenia się i wychowania) jest w niej podstawę interpretacji obecnych postępów ucznia, a teraźniejszość jest podstawą przewidywania jego przyszłych postępów.
W diagnozie pedagogicznej rozważa się istotne elementy sytuacji pedagogicznej: warunki uczenia się, programy, metody, wymagania, osiągnięcia poznawcze i motywacyjne. Diagnozę pedagogiczną mogą uzupełniać: diagnoza zdrowotna, psychologiczna, socjologiczna oraz ekonomiczna. Głównym odbiorcą diagnozy pedagogicznej jest sam uczeń - wychowanek, który powinien w niej świadomie uczestniczyć, poznać jej wyniki oraz mieć pewien, stosowny do wieku, udział w podejmowanych decyzjach. Natomiast pełnoprawnymi użytkownikami diagnoz są rodzice, nauczyciele i wychowawcy ucznia. Im więcej o nim wiedzą, tym większą mają szansę na dobranie stosownych oddziaływań.

Skuteczność i efektywność postępowania interwencyjnego uwarunkowana jest przede wszystkim przez właściwe postawienie diagnozy. Podstawę celnej diagnozy stanowi zbiór informacji, które uzyskuje się w dwojaki sposób:
1. Podejście zewnętrzne - informacje zaczerpnięte są z kwestionariuszy lub skali postaw.
2. Podejście wewnętrzne (fenomenologiczne) - informacje pochodzą z takich technik diagnostycznych jak: obserwacja, rozmowa, wywiad, analiza dokumentów oraz technika ankietowa.

Należy zaznaczyć, iż w pedagogice dokonuje się ścisłych kategoryzacji dotyczących opisu postępowania diagnostycznego, dlatego też rozróżnia się pojęcia: metoda, technika i narzędzie diagnostyczne.

I. Metoda diagnozy, technika diagnostyczna, narzędzie badawcze

Metoda diagnozy zawiera zespół racjonalnie uzasadnionych sposobów postępowania diagnostycznego, który jest ukierunkowany na opis wycinka rzeczywistość. Jest on sumą elementów składowych takich jak: zaplanowanie całości przebiegu procesu diagnozy, dobór, konstruowanie i zastosowanie technik diagnostycznych, wybór sposobu analizy i opisu badanej rzeczywistości, rozumowanie diagnostyczne, weryfikację uzyskanego obrazu diagnostycznego oraz prognozowanie jego rozwoju, projektowanie interwencyjne, a także holistyczną ocenę wyników postępowania praktycznego. Wg S. Nowaka: "[…] metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania".
Technika diagnostyczna to konkretne czynności praktyczne badacza, mające na celu zebranie optymalnie obiektywnych i sprawdzalnych danych. Ścisłe wyznaczniki pomagają w prawidłowym ustaleniu celu diagnozy, operacjonalizacji problemu i doborze wskaźników. Według A.Kamińskiego "Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji - tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej". Do najczęściej stosowanych w diagnostyce psychopedagogicznej technik należą: wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza dokumentów i wytworów, skale pomiarowe czy też ankieta.
Narzędzie badawcze jest ostatecznym wynikiem operacjonalizacji problemu badawczego i stanowi zbiór określonych wskaźników badanej sytuacji. W zależności od zastosowanej techniki przyjmuje różną postać np. kwestionariusza, skali czy arkusza obserwacyjnego.

II. Rozmowa i wywiad

Wywiad diagnostyczny to rozmowa badającego z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy do gromadzenia informacji empirycznych przeważnie o charakterze jakościowym, takich jak: fakty, wydarzenia, sądy, opinie, postawy, wyobrażenia, uczucia, deklarowane zachowania, wiedza o rzeczywistości.

Rozmowa to także bezpośredni kontakt z osobą w celu gromadzenia danych. Różnicą polega na tym, iż podczas rozmowy podmiotem, od którego pozyskiwane są informacje jest osoba badana, natomiast w wywiadzie respondentami są osoby postronne.

Typy wywiadu:
1. Skategoryzowany - rozmowa, w której sekwencja pytań jest stała, przeważają pytania zamknięte
2. Swobodny - rozmowa, w której sekwencja pytań jest zmienna, przeważają pytania otwarte
3. Jawny - respondent jest świadomy swojej roli w badaniu, zna jego cel
4. Ukryty - respondent nie wie, że jest przedmiotem badania
5. Nieformalny - respondent wyraża zgodę na wywiad, ale nie zna jego celu
6. Formalny - respondent zaznajomiony został z celem wywiadu
7. Indywidualny - przeprowadzany z jedną osobą
8. Zbiorowy - przeprowadzany wśród wieszaj grupy ludzi
9. Psychologiczny - wiąże się z badaniem cech jednostki, podstaw jej zachowania lub zaburzeń funkcjonowania
10. Środowiskowy - służy poznaniu zależności między indywidualnym funkcjonowanie jednostki a wpływem środowiska

Prawidłowe, skuteczne i dające miarodajne wyniki przeprowadzenia wywiadu uzależnione są od przestrzegania następujących reguł:
1. Sposób budowania pytań i ich komponowania w całość, tworzenia ich sekwencji i całości ich przebiegu. Pytania pełnią w wywiadzie funkcję informacyjną, ale także motywującą. Dlatego też muszą być sformułowane jasno, zrozumiale, konkretnie, nie mogą wprowadzać nowego tematu w sposób nieoczekiwany. Pytania należy ujmować w zróżnicowany sposób, stosując pytania zarówno proste jak i złożone, otwarte i zamknięte, pytania wprost oraz nie wprost, pytania sugerujące, naprowadzające, odroczone lub przejściowe. Jeśli wywiad czy rozmowa poruszać będzie więcej niż jeden wątek, należy pogrupować pytania według odrębnych sfer, a także uszeregować według jednej z wybranych reguł: konstrukcji lejkowej, konstrukcji odwróconego lejka lub progresji.
2. Język, którym posługuje się diagnosta. Optymalną sytuacją jest indywidualne dostosowanie języka wywiadu do możliwości intelektualnych osoby badanej.
3. Sposób prowadzenia i przebieg. W rozmowie wstępnej diagnosta przedstawia siebie, instytucję, którą reprezentuje, cel, buduje atmosferę poufałości i życzliwości, obniża stres badanego, zapewnia o dyskrecji, motywuje do szczerych odpowiedzi. Część zasadnicza to zadawanie pytań związanych z problemem. Na początku powinny wystąpić pytania neutralne i łatwe emocjonalnie, następnie trudniejsze, a na końcu zagrażające. Wywiad finalizują pytania rozładowujące emocje respondenta i podziękowanie ze strony diagnosty.
4. Rejestracja pozyskiwanych danych. Forma i kontekst wypowiedzi, a także pozawerbalne zachowanie badanego mogą być cennymi wskaźnikami warunkującymi trafność diagnozy. Wśród dostępnych możliwości występuje zapis magnetofonowy, sporządzenie notatek odręcznych lub protokołu badań.
5. Sposób sporządzenia protokołu oraz jego zawartość.
6. Respektowanie warunków poprawności. Główną zasadą jest zapewnienie spokoju i dyskrecji, wykluczenia sytuacji zakłócających oraz dobór odpowiedniego miejsca i pory przeprowadzenia wywiadu. Badacz powinien zaprezentować cel i charakter badań, odpowiednio pokierować rozmową, pobudzać do odpowiedzi, a zarazem powstrzymać się od ich sugerowania. Niedozwolone jest ujawnianie przez diagnostę własnych opinii i stosunku emocjonalnego wobec badanych zagadnień.

III. Ankieta

Jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera. Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Ankieta jest niezastąpiona w badaniach pedagogicznych, gdzie pytamy o cechy zbiorowości, fakty, opinie o zdarzeniach, dane liczbowe. Cechą odróżniającą ją od wywiadu jest to, że nie wymaga bezpośredniego kontaktu z badającym, respondent sam odpowiada na pytania.

Ankiety klasyfikujemy poprzez podział ze względu na dwa kryteria: sposób ich rozprowadzania (środowiskowa, pocztowa i prasowa) i sposób motywowania respondentów (jawna i anonimowa).
1. Środowiskowa (audytoryjna) - stosuje się ją wśród respondentów skupionych w jednym miejscu np. w klasie.
2. Prasowa - zamieszczona na łamach gazet, ma na celu zbadania pewnego faktu wśród osób ankietowanych rozproszonych np. po całym kraju.
3. Pocztowa - rozprowadzana przez pocztę, Internet lub pocztę e-mailową.
4. Jawna - skierowana do respondenta określonego imiennie lub gdy możliwe jest jego wskazanie na podstawie przypisanych mu cech.
5. Anonimowa - nie jest podpisywana imiennie, pytania skonstruowane są tak, aby respondent nie mógł zostać zidentyfikowany.

Tak jak w przypadku wywiadu, także ankieta musi spełniać wyznaczone i rygorystyczne zasady, wśród których należy wymienić:
1. Umiejętne zmotywowanie respondentów do udzielenia szczerych odpowiedzi.
2. Precyzyjne i poprawnie sformułowane pytania.
3. Troska o wygląd zewnętrzny ankiety.
4. Trójdzielna konstrukcja: instrukcja, część zasadnicza oraz metryczka.
5. Przed przystąpieniem do badań ankietowych wśród liczniejszej grupy, ankieta powinna zostać sprawdzona wśród małego grona w tzw. badaniach pilotażowych.

Wadą ankiety jest niemożność zweryfikowania prawdomówności, stopnia zrozumienia pytań i konsultacji ewentualnych wątpliwości. Należy ona także do technik zamkniętych, ponieważ wiąże się z uzyskiwaniem takich informacji, jakie ankieter może przewidzieć.

IV. Obserwacja

Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów. To czynność badawcza, polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Obserwacją można nazwać prostą nieplanowaną rejestrację zdarzeń i faktów, ale także proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem technik pomocniczych (kamery, magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych włącznie).

Typy obserwacji:
1. Swobodna - stosuje ją w praktyce każdy nauczyciel i organizator. Daje ona sumę ogólnej wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie, posiada y niskie walory diagnostyczne.
2. Systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia - polega na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach.
3. Uczestnicząca występuje wtedy, gdy badacz staje się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Może mieć dwie postacie jawną lub ukrytą. Jawna ma miejsce, gdy grupa badana jest poinformowana o roli badającego, ukryta - występuje wtedy, gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy członek jej grupy.

Innego podziału technik obserwacyjnych dokonuje się ze względu na charakter zadania poznawczego i swoiste cechy zaplanowanej obserwacji:
1. Ciągła - prowadzi się ją przez dłuższy okres czasu, z dnia na dzień notowane są nowe, kolejne zmiany badanego zjawiska.
2. Fotograficzna - to zaplanowane, szczegółowe i ciągłe obserwowanie zjawiska w krótszym wymiarze np. okres trwania lekcji i w określonym czasie. Zachowanie rejestrowane jest jednocześnie w kontekście obserwacji oraz w ich naturalnym środowisku.
3. Próbki zdarzeń - obserwator skupia się na wybranych zdarzeniach lub sytuacjach, w których mają miejsce interesujące go zachowania. Badacz obserwuje dzieci i oczekuje na wystąpienie zdarzenia, które zostaje opisane w chwili pojawienia się.
4. Próbki czasowe - obserwator koncentruje swoją uwagę na wybranych aspektach zachowań pojawiających się w jednolitych, krótkich odstępach czasu. Długość i liczba tych odcinków powinna dostarczyć reprezentatywnych próbek czasowych badanego zjawiska. Technika ta nie uwzględnia kontekstu zjawiska, jest ona natomiast ekonomiczna ze względu na czas badania.

Narzędziem obserwacji jest np. arkusz obserwacyjny. Jest to inaczej kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W określonych rubrykach pod określonym zagadnieniem rejestrowane są wszystkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Wcześniejsza typologia zagadnień nie pozwala na przeoczenie któregoś z nich oraz nadaje określony kierunek badaniom. Materiał badawczy można również gromadzić za pomocą notatek, opisów, dzienniczków obserwacyjnych, rejestracji dźwiękowej lub fotograficznej.

Dobrze przeprowadzoną obserwacje warunkują następujące wyznaczniki:
1. Premedytacja - przeprowadzenie informacji w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania poznawczego.
2. Planowość - przeprowadzenie obserwacji według planu.
3. Celowość - obserwator skupia się wyłącznie na zjawiskach związanych z badaniem.
4. Aktywność - spostrzeżenia selekcjonowane są ze względu na przedmiot i cel poznania.
5. Systematyczność -obserwacja powinna trwać ciągle i być przeprowadzane według określonego systemu.

3.1 Rozmowa i wywiad

Łobocki, Pilch, Baman, Sztumski, Szustrowa, Gerstmann: Wywiad to sposób gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami, które mogą udzielić informacji na temat interesujących badacza zagadnień.

Gerstmann, Szustrowa: Rozmowa definiowana jest analogiczne (jak wyżej), wywiad traktuje się jednak jako bardziej formalną, wystandaryzowaną technikę uzyskiwania informacji, zaś rozmowę jako technikę bardziej swobodną, indywidualną, nieprzewidywalną w swym kierunku.

Typy wywiadu:

Gerstmann, Szustrowa: Konstruując wywiad należy zwrócić uwagę na:

W strategii budowania wywiadu należy uwzględnić logikę badającego, który zakłada pewne cele i chce je osiągnąć oraz logikę badanego, który opowiada o sobie z wewnętrzną logiką odpowiadającą chronologii lub wadze wydarzeń w jego życiu.

Strategia budowania całości wywiadu:

Wywiad musi być formalny i treściowo zorganizowany (zaplanowanie tematyki, celu, wybór kategorii diagnostycznych, sformułowanie pytań i hipotez diagnostycznych itp.).

Przebieg wywiadu/rozmowy:

  1. Rozmowa wstępna - przedstawienie siebie, instytucji, celu, budowanie atmosfery poufności i życzliwości, zapewnienie dyskrecji, anonimowości, motywacja, pytanie o ew. wątpliwości

  2. Część zasadnicza- zadawanie pytań o zasadnicze treści związane z problemem, zgodnie z przyjętymi ogólnie regułami

  3. Zakończenie - rozładowanie emocji, pytania respondenta, podziękowania

3.2 Ankieta

Pilch, Buaman, Łobocki, Sztumski: Ankieta to gromadzenie danych polegające na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów odpowiednich, specjalnych kwestionariuszy oraz na pisemnym udzielaniu odpowiedzi na pisemnie postawione pytania.

Technika ankietowa służy do badań masowych, pozwalając w krótkim czasie przebadać dużą liczbę osób.

Ankieta od wywiadu różni się stopniem kategoryzacji kwestionariusza, charakterem uzyskiwanych danych oraz charakterem przeprowadzania badań.

Typy ankiet:

Ze względu na sposób rozprowadzania

Ze względu na sposób motywowania

Warunki poprawności stosowania badań ankietowych:

  1. Umiejętne zmotywowanie respondentów do udzielania szczerych odpowiedzi

  2. Poprawnie skonstruowane narzędzie

Struktura ankiety: instrukcja, część zasadnicza, metryczka.

3.3 Obserwacja

Łobocki, Pilch, Bauman, Sztumski, Szustrowa: Obserwacja to gromadzenie danych na drodze spostrzegania kierowanego zadaniem poznawczym. Stanowi zatem celowe planowe spostrzeganie rzeczywistości w jej naturalnym przebiegu.

Zalety obserwacji:

Typy obserwacji ze względu na sposób zbierania informacji:

Techniki obserwacji:

Warunki poprawności prowadzenia obserwacji:

Sztumski: Cechy dobrze przeprowadzonej obserwacji (formalne wymogi, jakie musi spełnić badanie):

  1. Premedytacja - obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania poznawczego

  2. Planowość - obserwacja prowadzona jest wg planu odpowiadającego celowi obserwacji

  3. Celowość - uwaga obserwatora skupia się tylko na zjawiskach interesujących z punktu widzenia rezultatu poznania

  4. Aktywność - obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, ale dokonuje ich selekcji ze względu na przedmiot i cel poznania

  5. Systematyczność - obserwacja nie może być przypadkowa, jednorazowa, ale powinna trwać ciągle i być przeprowadzana wedle określonego systemu pozwalającego spostrzegać przedmiot wielokrotnie i w różnorodnych warunkach jego istnienia

Protokół z obserwacji prowadzonej w celach diagnozy decyzyjnej lub poznawczej powinien zawierać: zadanie obserwacyjne, czas i długość obserwacji, zastosowaną technikę, miejsce obserwacji, arkusz obserwacyjny, bądź dziennik obserwacji, dane obserwatora i osób obserwowanych, opis warunków zewn. i nieprzewidzianych sytuacji, szczegółowy opis zachowań badanych i ich kontekstu sytuacyjnego.

3.4 Analiza dokumentów i wytworów

Łobocki, Pilch, Bauman, Sztumski: Analiza dokumentów i wytworów jako technika badawcza polega na opisie, interpretacji i wnioskowaniu o faktach, wydarzeniach, zjawiskach, o własnościach czy cechach ludzi, grup czy układów społecznych przez ustalenie i opisywanie cech (formalnych, treściowych, wew. i zewn.) tychże dokumentów lub wytworów, rozumianych szeroko.

Przedmiotem analizy w tej technice pozostaje dokument, za który przyjmuje się wszelki materialny wytwór działania, materialny przedmiot, zawierający w sposób bezpośredni lub pośredni interesujące diagnostę dane.

Cele (zastosowanie) analizy dokumentów:

  1. Pozyskiwanie informacji o faktach

  2. Uzyskiwanie informacji o sposobie postrzegania pewnego wycinka rzeczywistości przez autora dokumentu

  3. Poszukiwanie głębiej ukrytych treści psychospołecznych, co wiąże się z traktowaniem wytworu jako projekcyjnej manifestacji osobowości autora

  4. Ustalenie cech osobowościowych autora, nadawcy, jego systemu wartości, intencji, motywów, pragnień, cech instrumentalnych, o czym wnioskuje się głównie z cech formalnych dokumenty

  5. Wnioskowanie o założonych przez nadawcę cechach odbiorców i przypuszczalnych reakcjach

  6. Wnioskowanie o cechach systemu społeczno-kulturowego, w którym dany dokument powstał

  7. Wnioskowanie o zachowaniach i cechach osobowych innych ludzi

Typy dokumentów:

Etapy planowania przebiegu badania za pomocą analizy dokumentów:

  1. Określenie celu badania i sprecyzowanie zadania badawczego

  2. Operacjonalizacji problemu - określenie wstępnych kategorii analizy

  3. Ustalenie źródeł informacji - liczby i typów dokumentów oraz sposobu ich uzyskania

  4. Wstępna analiza dokumentów - określenie ich przydatności w badaniu

  5. Ustalenie ostatecznych kategorii analitycznych i typu analizy - zakres treściowej analizy oraz analizy jakościowej i ilościowej

  6. Właściwa analiza dokumentów - analiza treściowa i formalna, jakościowa i ilościowa

  7. Weryfikacja wyników - odniesienie wyników analizy dokumentów do wyników uzyskanych z innych badań (przy pomocy innych metod, technik)

Rodzaje analizy dokumentów:

Zalety analizy dokumentów: umożliwia dotarcie do danych, czy postaw autora niedostępnych przy zastosowaniu innych technik (wydarzeń z przeszłości), umożliwia zebranie określonych danych, kiedy wytwory jednostki są jedną z niewielu form jej ekspresji (dzieci upośledzone, nieme, głuche), pozyskiwanie danych z dawno powstałych źródeł i powtarzalność analizy.

Wady: duże prawdopodobieństwo subiektywnego odbioru i interpretacji, możliwość celowego zniekształcenia dokumentu przez jego autora, fałszywe przedstawianie sienie i możliwość celowego fałszerstwa dokumentów.

3.5 Pomiar w naukach społecznych - możliwości wykorzystania w diagnozie psychopedagogicznej

Pomiar w diagnozowaniu pedagogicznym jest sposobem ujmowania zjawisk i procesów wychowawczych w postaci kategorii ilościowych, by sprawniej i dokładniej je poznawać, a jednocześnie dokładniej kontrolować ich przebieg oraz występujące w nim zależności.

Celem pomiaru w diagnostyce pedagogicznej jest uzyskanie ścisłej wiedzy i badanej rzeczywistości.

Pilch, Bauman: Pomiar polega na określeniu natężenia siły, intensywności występowania danej cechy lub zjawiska, a czasem też prostej częstotliwości. Istota pomiaru polega zatem na porządkowaniu, ilościowym określaniu pewnych zjawisk lub ich cech o charakterze jakościowym, przekształcaniu zbioru faktów jakościowych uznawanych jako cechy na hierarchie ilościowe rozumienie jako zmienne.

Łobocki: Pomiar stanowi przyporządkowanie liczb, numerów przedmiotom (obiektom lub faktom) zgodnie z określonymi regułami, w taki sposób, aby odzwierciedlały one zachodzące między tymi przedmiotami stosunki, czyli jest to przypisanie wartości liczbowych jednostkom, cechom nie posiadającym tych wartości.

Rodzaje pomiaru ze względu na kryterium sposobu jego dokonywania:

  1. Podstawowy - ilość mierzonej cechy przedmiotu określa się przez proste i bezpośrednie porównanie z przedmiotem, który posiada pewną typową ilość tej własności (np. długość)

  2. Pochodny - pomiar, który wymaga posługiwania się logicznymi lub matematycznymi prawami dotyczącymi miar podstawowych

  3. Umowny (wskaźnikowy) - pomiar opierający się na przypuszczalnych związkach między obserwacjami a mierzonymi cechami (testy, kwestionariusze).

Pomiar może odbywać się na kilku poziomach, różniących się stopniem dokładności uzyskanych danych. Wyróżnia się zatem kilka poziomów pomiaru ze względu na stopień jego zorganizowania:

  1. Poziom nominalny prosty - stanowi prosty opis rzeczywistości, nadawanie nazw obiektom; występują tu relacje różności/równości; brak możliwości operacji statystycznych

  2. Poziom nominalny (skale nominalne) - najprostszy sposób porządkowania cech, stosowany do wstępnej klasyfikacji zbioru; polega na wyróżnieniu, nazwaniu odmian cechy, zjawiska, bez orzekania o ich porządku, kolejności; dokonuje się tu klasyfikacji ze względu na posiadanie lub brak określonej cechy

  3. Poziom porządkowy (skale porządkowe, rangowe) - pozwala na uporządkowanie badanych obiektów odpowiednio wg kryterium wartości danej cechy, ale w ograniczonym wymiarze, gdyż nie określa się tu ilości;

  1. jej cechy to ustalanie kolejności klas obiektów, występowanie relacji równości, różności, większości, mniejszości, przechodniości między obiektami

  1. Poziom interwałowy (skale interwałowe, przedziałowe) - pozwala skonstruować skalę metryczną, liczbową; poza tym, że zawiera informacje skali porządkowej, określa też odległość między stopniami skali, czyli między elementami porządkowanego zbioru; warunkiem podstawowym jest tu istnienie powtarzalnej jednostki miary - interwału;

  • Poziom ilorazowy (skale ilorazowe, stosunkowe) - odmiana skali interwałowej, ale z naturalnym punktem zerowym, który odzwierciedla najmniejszą możliwą wartość danej cechy, a więc mierzona zmienna musi posiadać absolutny punk zerowy, co pozwala określić, ile razy jeden element jest większy od drugiego