Historia Polski 1795-1918

Upadek Polski nastąpił, gdy naród polski dźwigał się z wiekowego marazmu i pod wpływem haseł Oświecenia przystępował do naprawy rządu, gospod i społ. Sąsiedzi zlikwidowali organizm budzący się do życia. Likwidacja stosunków feudalnych: poddaństwa, pańszczyzny, różnic stanowych. Rozkład stanu panującego szlacheckiego, kształtują się nowe klasy burżuazja i proletariat - rozwój stosunków kapitalistycznych. Znaczenia nabiera inteligencja, różnicuje się stan chłopski.

Uwłaszczenie chłopów w Polsce: nadanie chłopom na własność ziemi uprzednio przez nich użytkowanej wraz ze zniesieniem ich feud. obciążeń na rzecz panów. Najwcześniej uwłaszczenie rozpoczęło się w zaborze pruskim, gdzie w 

1808 chłopi, użytkownicy gospodarstw w dobrach państwowych, otrzymali możliwość wykupu gruntów

1811 podobną możliwość otrzymali chłopi w dobrach prywatnych, mogli otrzymać gosp. rolne na własność w zamian za zwrot na rzecz dotychczasowego właściciela 1/2 powierzchni gospodarstwa w przypadku, gdy chłop nie posiadał prawa dziedziczenia, bądź 1/3 powierzchni gospodarstwa w przypadku posiadania prawa dziedziczenia. (1790 - chłopów w domenach - wielka własność państwowa uznano dziedzicznymi posiadaczami ziemi Fr Wilh II do 1797, Fr Wilh III od 1797 do 1840) Reforma przygotowana przez junkrów przeprowadzona odgórnie, ale wymuszona przez lud. Najbardziej sprawna. Przeprowadzono separację gruntów.

Separacja gruntów najpierw:

• generalna, oddzielenie gruntów chłopskich od pańskich

• specjalna, podział gospodarstw chłopskich

1816 ograniczono uwłaszcz. do gospodarstw sprzężajnych. Wyłączono gospod poniżej 25 morgów 6,3 ha, które nie były sprzężajne.

1821 rząd rozpoczął likwidację serwitutów w drodze wypłaty odszkodowań dziedzicom. Faworyzowanie zamożniejszych gospodarstw. Folwark przestawiał się na gospodarkę pieniężną. Chłopi pozbawieni serwitutów, korzystania z lasów, pastwisk.

Reluicja - edykt o wykupie powinności, wszystkie świadczenia w naturze i robociźnie przeliczano na gotówkę, wykup etapami lub jednorazowo.

1823 na takich samych zasadach przeprowadzono uwłaszczenie w W Ks Pozn. W poł XIX w. nadano ziemię także drobnym rolnik. dopiero 1850 objęto uwłaszczeniem małorolnych, a realizacja reformy trwała tam do poł. lat 60.

Komornicy - ludność małorolna wyłączona z reformy uwłaszczeniowej ulegała proletaryzacji, zależna ekon od dworu, pańszczyzna piesza. Komornicy nie mieli praw do ziemi.

Serwitut - prawo do użytkowania cudzej własności: podział gruntów użytkowanych do tej pory przez dwór i gromady, gł pastwiska

• dworskie, obowiązki pana: utrzymać domostwo, zapewnić inwentarz, zastępstwo przy płaceniu podatków, uprawnienia na gruntach, roszczenie służby

• chłopskie, prawo do korzystania przez chłopa, budulec np. w razie pożaru

Pruska droga do kapitalizmu - długa droga do kapitalizmu, odgórna, ale wymuszona przez lud. Najbardziej sprawna. Pruska droga do kapitalizmu preferowała duże gospodarstwa, samodzielne.

Pruska droga do kapitalizmu w rolnictwie (Lenin) - odgórna likwidacja stosunków feudalnych. Podział gruntów między wielką własność folwarczną (niemal całość lasów) i drobną własność chłopską. Rozwarstwienie: jedni dochodzili do dużej własności inni ją tracili. Rugowanie i proletaryzacja w E Śr-Wsch.

Podział wspólnot gminnych (dwór i wieś to była gmina). Wilkierz - konstytucje ziemskie, ustawy, które regulowały stosunki wewn.

Wspólnoty: pastwiska, lasy, stawy, drogi. Dzielono między dwór i uwłaszczonych chłopów (b. Mało w 1811).

Reformy przeprowadzano w latach kryzysu, państwo szło wtedy na ustępstwa.

Komisje: generalne, powiatowe, specjalne (do konkretnych zadań).

Czas 2 lat na uzgodnienie między sobą. Odszkodowanie może być w naturze lub pieniądzu. Podatek powinności nie może przekroczyć 1/3 wartości gospodarstwa. Chłop zrzeka się przy tym pomocy budowlanej. Kontrybuent = chłop.

W latach 70/80 likwidacja dziesięciny na rzecz Kościoła. Dziesięcina = meszne.

Junkier - właściciel ziemski. Junkrzy - wielcy właściciele ziem, którzy przekształcili swe latyfundia w gospodarstwa kapitalistyczne kosztem masowo rugowanych chłopów. Byli ostoją zaborczej polityki Hohenzollernów. Trzon kadry oficerskiej.

W Galicji (w wyniku ruchów rewol. 1846 i 1848) uwł chłopów ogłoszono 1848, a przeprowadzono w ciągu 10 lat, nie uszczuplając stanu posiadania chłopów i nie obciążając ich odszkodowaniem; zamaskowaną formą wykupu stał się podatek (przeznaczony na odszkodowanie dla dziedziców); chłopi w większości utrzymali serwituty (korzystanie z dworskich pastwisk, lasów). Pozostawiono chłopom całość uprawianej ziemi, przy czym rząd zobowiązał się do zapłaty odszkodowań właścicielom. W praktyce za ziemię zapłacili chłopi, obciążeni przez państwo specjalnym podatkiem. Proces uwłaszczenia w zaborze austr prowadzono przez 10 lat.

Zab ros - na ziemiach pol włączonych bezp do pań ros uwłaszczenie wprowadzono ukazem carskim z 1861, który nadawał ziemię chłopom pod warunkiem jej wykupu. Z otrzymanego nadziału chłop miał płacić czynsz lub odrabiać pańszczyznę, przy czym miały zostać ustalone warunki wykupu. Utrzymanie pańszczyzny przez dwa lata od ogłoszenia ukazu i nieuregulowanie sprawy wysokości odszkodowań budziły powszechne niezadowolenie. Ukaz z 1861 nie obejmował ziem Kr Pol, gdzie w dniu wybuchu pows 22 I 1863 uwł chłopów ogłosił Tymczasowy Rząd Narodowy (przekszt z Komitetu Centralnego, po przejęciu władzy przez białych przyjął nazwę Rząd Narodowy <zbierał podatki, poczta, prasa, sąd>, działał do czasu wprowadzenia dyktatury R. Traugutta 17 X 1863). Manifest nadawał ziemię chłopom, obiecując odszkodowania właścicielom. Zagwarantowano chłopom uprawnienia z tytułu serwitutów oraz nadania dla bezrolnych, którzy wezmą udział w powstaniu.
Rząd Narodowy nakazywał dowódcom oddziałów powstańczych odczytywanie dekretów uwłaszczeniowych w każdej wsi. Protokoły nadania ziemi chłopom miały być wciągane do ksiąg gminnych i podpisywane przez dziedzica, proboszcza, wójta i sołtysa. Opierających się wykonaniu dekretów nakazywano karać śmiercią. Rząd carski dążąc do odciągnięcia ludności wiejskiej od powstania przepr. uwł w Król Pol 2 III 1863 na zasadach zbliżonych do manifestu Tymczasowego RN (chłopów obciążono bezpośrednim wykupem).

Mapa Europy za NB zmieniała się z roku na rok - zabór Polski także mógł być traktowany jako tymczasowy.

Konwencja delimitacyjna - Kr Polskie na zawsze zniesione, po śm K II 3 rządy w Petersburgu podpisały 1797 układ, że żadne z mocarstw nie będzie dążył do jego odbudowy na swoją korzyść. Prusom przyznano W-wę, Prusacy wycofywali się z Krakowa wywożąc na złom polskie insygnia koronne. Traktaty rozbiorowe (2 zabory niemieckie):

• Rosja - 62% obszaru i 45% ludności, ziemie lit-ruskie - K II rozdała faworytom 1/3 ziem, Koś Unicki zlikwidować presją administr.

Prusy - 20% obszaru i 23% ludności, Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę i Mazowsze (całe dorzecze Wisły), tereny najwyżej stojąco gospoda - Fr Wilh II (do 1797) zaplanował szybką germanizację Prus Król, zagarnął królewszczyzny i dobra duch, średnią szlachtę szykanami doprowadzał do wysprzedaży majątków, dla uboższej utworzył korpus kadetów, kolonizacja

Austria - 18% obszaru i 32% ludności, Malopolska i ziem ruskie - Maria Teresa (Leop II 1790/2, Francisz I 1804 pierwszy ces A, 1806 zrzekł się ces rz-niem, Ferd I 1835-1848)w Galicji gł źródło dochodów i rekruta. Teren mocno wyzyskiwany, system policyjny.

3 zaborców chciało przyciągnąć na swoją stronę magnaterię i przez nią oddziaływać na szlachtę. Jednak stanowiska administracyjne i sądowe obejmowali obcy. Cała ludność poddana obowiązkowi służby wojsk.

Po zaborach zahamowane zostały reformy czynszowe na wsi, dla chłopów zgasła nadzieja na wyzwolenie, jakie niosła Insurekcja. Upadały manufaktury, banki warszawskie, W-wa z ponad 100 tyś - ok. 65 tyś.

Poprawia się koniunktura dla szlacheckich folwarków, eksport zboża w czasach pruskich do Anglii wzrósł trzykrotnie. Także na Ukrainie ziemiaństwo polskie podniosło stopę życiową.

Latyfundia magnaterii w odwrocie. Pozbawiono ich władzy politycznej, zmuszano do osiedlenia w jednym z zaborów i sprzedaży dóbr leżących poza kordonem. Gołota spychana do rzędu chłopstwa.

Izba Edukacyjna, Izba Edukacji Publicznej 1807-1812, utw przez Komisję Rządzącą, 1812 przekształcona w Dyrekcję Edukacji Narodowej wzorowanej na KEN. Rozbudowała sieć szkół elementarnych, dążyła do spolszczenia germanizowanych przez kilkanaście lat szkół - repolonizacja. Przeciwstawiała się wpływom Kościoła na oświatę. Dyrektorem Stanisław Kostka Potocki, członkami Stanisław Staszic, Bogumił Linde, Onufry Kopczyński.

Uniwersytet wileński - dyr. Jan Śniadecki. Liceum krzemienieckie kierowane przez Tadeusza Czackiego i H. Kołłątaja.

Towarzystwo Przyjaciół Nauk - 1800-32 zawiązano inicjatywą kilku magnatów i uczonych w celu ratowania bytu narodowego.

Gł ideolog Stanisław Staszic 1755-1826. prace TPN obejmowały wszystkie dyscypliny nauk studia nad j. pol., jego słownictwem (S.B. Linde), gramatyką (O. Kopczyński), ortografią, his Polski, prawa, nauki, literatury i sztuki (T. Czacki, J.S.,J. Lelewel);

TPN prowadziło pracę zespołową, systematyczną i zorganizowaną; poza działalnością ściśle nauk. zajmowało się m.in. gromadzeniem zbiorów muzealnych, organizowaniem rocznic, popularyzacją wiedzy; prace TPN były drukowane gł. w „Rocznikach Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” (t. 1-21 1802-30) i w „Pamiętniku Warszawskim”;

Jakobini Polscy - radykalni działacze przed insurekcją a następnie w czasie jego trwania, zwolennicy radykalnych przemian, rekrutowali się z zdeklasowanej szlachty, tworzącej się inteligencji. W większości dawni czł Kuźnicy Kołątajowskiej (lewica w okresie Sejmu Czteroletniego 1788-1792 skupiona wokół H. Kołłątaja, hasła reformatorskie, pamflety, satyra, krytyka stosunków feudalnych i przywileje stanowe, hasła rewolucji fr braterstwa ludów i walki z tyranią). Jakobini Polscy domagali się równouprawnienia mieszczan, zniesienia pańszczyzny i poddaństwa chłopów, utworzenia republiki. W czasie Insurekcji wpływali na radykalizację metod. Kierowali wystąpieniami mieszkańców W-wy - samosądy, żądali ukarania targowiczan i króla (targowiczanie: za obaleniem K 3Maja, S. Potocki, S. Rzewulski, F. K. Branicki, wezwanie wojsk ros. II rozbiór 1793 skompromitował targowiczan). Nie tworzyli jednolitej struktury, nie próbowali przejąć władzy. Po upadku powst zawiązali

Towarzystwo Republikanów Polskich 1797. Rozczarowani z rządów Księstwa Warszawskiego i NB w opozycji. Gł. działacze:

Hugo Kołłątaj 1750-1812 (czołowy przedstawiciel polskiego oświecenia, współpracownik KEN, autor podstawowych aktów Insurekcji, więziony przez Austriaków w Ołomuńcu, 1802 wstąpił do TRP, izolowany i inwigilowany przez Rosjan,

Jakub Jasiński 1761-1794 (poeta, gen, wódz insurekcji litewskiej - odsunięty przez Kościuszkę za radykalizm),

Kazimierz Konopka 1769-1805 (przywódca akcji wieszania zdrajców 9V i 28 VI 1794 w Wa-wie),

Józef Zajączek 1752-1826 gen, uczestnik wojen NB, w Egipcie, od 1815 namiestnik Kr Pol, uległy wobec ks Konstantego, od 1818 ks

Alojzy Orchowski 1767-1847(autor pierwszego projektu uwłaszczenia chłopów), działacz Tow Rep Pol.

Jan Dębowski 1773-1823 (gen, ucz insurekcji., na emigracji w DP, kampanie NB w Hiszpanii 1808-1810, adiutant H. Dąbrowskiego).

W latach 90 wszystkie organizacje upatrywały pomoc gł z Fr.

Tajne organizacje po III rozbiorze nie objęły szerokiego kręgu ludzi, brak jednolitego programu działania. 3 tendencje:

1. szlachecka - Centralizacja Lwowska - skupiała ziemiaństwo, powstała w Galicji, odbudowa Polski przedrozbiorowej, za powstaniem zbrojnym przy pomocy Francji, Walerian Dzieduszycki.

2. burżuazyjna - TRP - powstała w W-Wie program reform, ale ograniczony do stanów, równouprawnienie mieszczan, wyzwolenie w 3 zaborach przy pomocy Fr, ustrój republikańsko-demokr, współpracowała z Deputacją Polską w Paryżu, liczyła na pomoc Francji i od niej uzależniała działania, działacze dawni jakobini Andrzej Horodyski, Alojzy Orchowski.

3. plebejska - wyzwolenie chłopów, obalenie szlachty, ustrój republikański, Franciszek Gorzkowski.

Franciszek Gorzkowski 1760-1830 - zał organizację chłopską - obalenie władzy szlachty i ustrój republikański, próby uwłaszczenia chłopów, spisek gorzowskiego 1797 - nawoływał chłopów do walki. Pierwsza próba powiązania walki klasowej z niepodległością.

Na emigracji działały:

Deputacja Polska - organizacja lewicowa utw po insurekcji w Paryżu, opowiadała się za zrównaniem stanów, uwłaszczeniem. Za gł cel zorganiz. powstania w kraju. 1795 zerwanie DP z Agencją. Działacze dawni stronnicy Kołłątaja. (Kuźnica-jakobini-TRP=DP).

Franciszek Dmochowski 1762-1808, działacz Kuźnicy K, jakobin w czasie insurekcji, jeden z przywód. DP, współzał TPN

Józef Szaniawski 1764-1843, jeden z liderów DP w Paryżu, czł TPN, po powrocie do kraju lojalny do caratu, kier cenzurą.

Agencja 1794-1802 - przedstawicielstwo władz powstania kościuszkowskiego utw w Paryżu przez Fr Barssa, przeciwstawiało się rewolucyjnemu programowi Deputacji Polskiej. Nadzieje odbudowy państwa pol w oparciu o Fr. Program w oparciu o Kons 3 Maja. 1797 zgoda na utworzenie Legionów Dąbrowskiego. Działacze:

Franciszek Barss, kierował Agencją, zginął podczas kampanii moskiewskiej NB.

Józef Wybicki 1747-1822, w pow koś walczył pod komendą H. Dąbr, najwybit. działacz Agencji, przyczynił się do pows Legionów, autor hymnu, 1806 wkraczając z NB do Berlina wezwał Polaków do powstania przeciw Prusom, duża rola przy tw Ks W-go, po upadku NB zmienił orientację na prorosyjską.

Orientacja prorosyjska:

Michał Ogiński - kompozytor we władzach powstańczych na Litwie, doradca AI.

Ksawery Lubeki-Drucki, książę, 1815 - czł Rządu Tymczasowego Król Pols., 1821-30 min skarbu, inicjator zał Banku Pols 1828.

Inne próby:

Joachim Denisko 1756-1812, po insurekcji na emigracji w Tur, skąd przygotowywał powstanie, współpracował z Centralizacją Lwowską, pokonany przez Aus na Bukowinie 1797.

Policja gdańska trafiła na spisek niemieckiej i polskiej młodzieży 1797 mający na celu usunięcie Prusaków z Gdańska i proklamowanie republiki: Godfryd Bartholdy - aresztowania i ucieczki.

Legiony Polskie - Legiony Dąbrowskiego, utworzone w Republice Lombardzkiej i Cizalpińskiej, ochotnicy z jeńców armii austriackiej, a oficerowie z emigracji fr. Skład: 2 legie (pułki piechoty), batalion artylerii i pułk jazdy.

Po kilku m-cach było ok. 7 tyś utworzono 1798 pułk jazdy i batalion artylerii.

Walczyły z wojskami austr, neapolitańskimi i ros, ale najczęściej były używane do tłumienia antyfr powstań chłopskich.

Uczestniczyły 1798 w zajęciu Państwa Kościelnego i przekształceniu go w Republikę Rzymską. Część uczestniczyła w wyprawie NB do Egiptu (Józef Sułkowski, adiutant NB, zginął w czasie powstania antyfr w Kairze).

W walce z Królestwem Neapolu atak pierwszej Legii Karola Kniaziewicza przesądziła o wygranej Fr pod Civita Castellana 1798. Magnano, Mantua (po kapitulacji twierdzy, dow oddaje Polaków jako dezerterów), Trebbia.

1799 w krwawych bitwach z wojskami aus i ros w płn Włoszech legie nieomal unicestwione - atak Suworowa we Wł.

1799 NB pomaga pomocy mater Dąbrowkiemu i Kniaziewiczowi, ten ostatni zorganizował nową Legię Naddunajską

1801 - po pokoju fr-aus w Lunevill część żołnierzy min Kniaziewicz uznało, że NB nie pomoże odzyskać niepodległości Polski opuszcza Legiony, reszta wysłana na San Domingo do walki z powstańcami murzyńskimi.

Przez LP przeszło ok. 21-25 tyś Polaków. Stworzyły świetną kadrę dowódczą, która była bazą armii Ks Warsz. i Król Pols. Pieśń Legionów stała się hymnem. Z wysłanych na Haiti (San Domingo) ok. 6tyś wróciło kilkuset. Większość 1807 przeszła do Legii Nadwiślańskiej lub armii Ks Warszawskiego.

Legia Naddunajska - formacja utw 1799 w Republice Batawskiej (Holandia)z jeńców pol i byłych żoł armii aus, którzy dostali się do niewoli fr. Początkowo dowodził K. Kniaziewicz. Zwycięstwo pod Hohenlinden 1800.

Po demonstracyjnym podaniu się do dymisji Kniaziewicza i odejściu części legionistów przeformowana w 3 półbrygadę polską, a następnie w 113 półbrygadę francuską. Żołnierzy 113 półbrygady odkomenderowano 1801 na San Domingo, gdzie zostali zdziesiątkowani. Formalnie przestała istnieć 1802.

Pokój w Luneville 1801: między Fr a Aus - Podział na strefy wpływów: Fr ma wolną rękę we Włoszech i zach Niemczech, ale nie miesza się do E Środkowej, (dymisja Kniaziewicza, protesty w Legionach, NB rozprasza pol wojska). Żadna ze stron nie poprze wroga kontrahenta - dotyczyło to także emigracji polskiej.

Legia Nadwiślańska - oddziały polskie w służbie fr, utworzone 1807 z ochotników i byłych żołnierzy Legionów we Włoszech. Na żołdzie francuskim, Ks W-kie zobowiązywało się do uzupełnień. Składały się z 3 od 1810 4 pułków. Dowódcą Józef Chłopicki. Oddziały jazdy dow J. Konopka w kampanii hiszpańskiej 1808 -1812 a w kampanii rosyjskiej K Tański. 1813 Legię Nadwiślańską wcielono do korpusu polskiego dowodzonego przez J. Poniatowskiego. Wzięta do niewoli po kapitulacji Drezna.

Józef Pawlikowski, zwolennik silnej władzy królewskiej, będąc sekretarzem T. Kościuszki 1800 wydał broszurę: „Czy Poalcy mogą się wybić na niepodległość” - atakował orientację profrancuską i znaczenie Legionów dla odbudowy państwowości. Naród polski może odzyskać niepodległość tylko o własnych siłach w wyniku powstania ogólnopol.

Orientacja prorosyjska -

Adam Kazimierz Czartoryski 1734-1823 (przedstawiciel Familii, kandydat do tronu, współtwórca KEN, poparł K 3Maja i insurekcję, co spowodowało konfiskatę jego dóbr i przekazanie synom)

Adam Jerzy Czartoryski 1770-1861 - doradca AI, minister spr zagr, uczestnik KW 1815 z ramienia Rosji, w czasie wybuchu pows list w składzie Rządu Narodowego, po klęsce wyemigrował do Fr, gdzie stanął na czele ugrupowania politycznego Hotel Lambert.

Plan puławski - koncepcja 1803/5 odbudowa Polski pod berłem rosyjskim. Element walki przeciw NB. Niemcy, Włochy i Bałkany zorganizowane na zasadzie federacji. AI posługiwał się nim jako forma nacisku do Wiednia i Berlina. Aby zmusić Prusy do koalicji przeciw Fr AI demonstracyjnie zjawia się w Puławach skąd udaje się do Berlina (Fr Wilh III) - zgoda na przemarsz wojsk.

1805 XII Austerlitz (Sławków w Czechach) - bitwa 3 ces NB > Franciszek I > A I. Koalicja antyfr rozpadła się. Prusy zagrożone.

14 X 1806 Prusy pobite w 2 równorzędnych bitwach pod Jeną i Auerstad. NB wkroczył do Berlina.

Wzywa Dąbrowskiego z Wybickim do odezwy do Polaków. Kościuszko wezwany odmawia.

1807 NB powołał w W-wie Komisję Rządzącą, skład 7 czł gł działaczy Sejmu Czteroletniego. Na czele Stanisław Małachowski. Komisji podlegało 5 dyrektorów: sprawiedliwości, spraw wew, skarbu, policji i wojny (Józef Poniatowski).

Armia ok. 30 tyś, w 4 legiach, dowództwo: Dąbrowski, Zajączek, ks Józef.

Dąbrowski rozbił Prusaków pod Tczewem, kilkumiesięczne oblężenie Gdańska.

Nierozstrzygnięta bitwa pod Iławą skłania NB do negocjacji: gotów oddać Polskie w zamian za pokój, ale i AI gwarantował Prusom zatrzymanie polskich nabytków. 1807 wygrana NB pod Friedlandem zmusiło AI do pokoju z NB.

7 VII 1807 pokój w Tylży nowy podział na strefy wpływów w E. Proklamowano powstanie Ks Warsz podległego królowi saskiemu Fr Augustowi. Prusy ocalono.

NB narzucił Konstytucję 1807, ustrój wzorowany na państwach wasalnych. Kodeks NB miał burżuazyjny charakter, zrównanie stanów, ale prawo wyborcze mieli: szlachta, zamożne mieszczaństwo, inteligencja. Spór z bpami, ponieważ kodeks wprowadził instytucję urzędu stanu cywilnego, powierzonej proboszczom - problem ze ślubami nie katolickimi i rozwodami.

T. Kościuszko odmówił współpracy z NB, a Kołłątaj oskarżany o jakobinizm odsunięty od rządów.

Król saski jako książę - pełnia władzy wykon i inicjatywa ustawod. Gł polityka zagr. Podległy Związkowi Reńskiemu, ale armia NB

Rada Stanu złożona z ministrów. Ministrowie mianowani przez króla - przygotowywali projekty ustaw Prezesem St Potocki, min wojny przyszły marszałek Józef Poniatowski, min sprawiedl. Feliks Łubieński.

Parlament = Sejm - 100 posłów, 60 posłów obieranych na sejmikach szlacheckich i 40 deputowanych ze zgromadzeń gminnych. Dyskusja i uchwalanie, zbierał się raz na 2 lata/na 2 tyg. Zebrał się po raz pierwszy w 1809. Składał się z 2 izb:

• Senatu (bpi, wojewodowie, kasztelanowie - mianowani dożywotnio)

• Izby Poselskiej.

W praktyce Fr August rzadko przebywał w Polsce, rządy sprawowała Rada Stanu pod kontrolą fr rezydenta. Urzędy sprawowali Polacy. Państwo podzielone na 6 departamentów, które dzieliły się na powiaty. Na czele departamentu prefekt a powiatu podprefekt.

KS War połączone unią personalną z Saksonią podporządkowane interesom Fr.

Utrzymanie dużej armii ok. 100 tyś w 1812 obciążały nadmiernie skarb państwa (tzw bajońskie sumy - 1808 umowa przejęcia wierzytelności pruskich przez Ks W zastawione na wierzytelnościach pruskich na hipotekach wielkopolskich, wycenione na 43 ml fr za 21 ml, płatnych w ciągu 4 lat - sumy te okazały się nieściągalne). Ks W nigdy nie było wypłacalne i uzależnione finansowo od Fr. Blokada handlowa i zakaz eksportu do Anglii. Jedną z metod spłat było polskie mięso armatnie. Kontyngent ustalono na 30 tyś.

Ks W przestało istnieć na mocy decyzji KW 1815 - z części Ks W utworzono Królestwo Polskie.

Gdy NB uwikłany w Hiszpanii, Austria postanowiła odzyskać utracone tereny i zaatakowała w 1809. Obroną dowodził ks Józef Poniatowski, Do W-wy wkraczają Austriacy pod dow arcks Ferdynanda d'Este. Jednak postępy armii polskiej w Galicji (Lublin, Zamość, Sandomierz) zmuszają do wycofania się z W-wy po 6 tyg. Sytuację komplikuje armia ros występująca jako sojusznik NB, krepowała armię polską, ograniczając jej zdobycze. J. Poniatowski wkracza do Krakowa.

Pokój w Schonbrunn1809. Do Ks W-kiego przyłączono Nową Galicję. Rosja Otrzymała Tarnopol. Powiększono Ks W-kie dodatkowo o 4 departamenty, a wzrost armii podniesiono do 60 tyś.

Mimo blokady Anglii, blokada sprzyjała Polsce w rozwoju rodzimego przemysłu. Zaopatrzenie armii stymulowało rozwój. Upadek Rzeczp pociągnął upadek manufaktur teraz je podźwignął. Rozwój sukiennictwa, hodowla wełny.

1809 - rząd wprowadził podatek od kunsztów (rzemiosła i handlu), każdy po wykupieniu patentu mógł podjąć dowolną produkcję bez zgody cechów.

Mieszczanie mogli nabywać ziemię i piastować urzędy. Kodeks NB zrównał mieszczan ze szlachtą w zakresie stosunków prawno-sądowych. 1808 dekret królewski zawiesił prawa obywatelskie Żydów na 10 lat - zakaz głosowania do Sejmu, piastowania urzędów i nabywania dóbr. Za opłatą zwolnieni ze służby wojsk. 1809 wysiedlono ze Śródmieścia do osobnych dzielnic.

1808 - dekret o konskrypcji, powołanie do służby wojskowej wszystkich obywateli 20-28 lat. Pobór, co 2 lata, zamożni mogli się wykupić. Liczbę rekruta w drodze losowania.

W armii kult cesarza. Narzędzie zaborczości, wąwóz Samosierra 1808. 1806/1813 przez szeregi ok. 180-200 tyś. Straty ok. 100 tyś.

1810/1811 po raz pierwszy bilans Ks W zamknął się saldem dodatnim - stabilizacja. Jednak nowa wojna postawiła skarb państwa u progu bankructwa.

NB uwikłany w Hiszpanii. Proponował zacieśnienie sojuszu i prosił o rękę siostry. Car żądał publicznego wyparcia się sprawy polskiej. Projekt: „Królestwo Polskie nie będzie nigdy odbudowane”. AI proponował przejście ks Józefowi na stronę ros. Propozycja odrzucona, społecz. nastawione na orientację fr. Obie strony pragnęły przeciągnąć sprawę polską na swoją stronę, ale bez deklaracji.

Rosja przygotowywała się do uderzenia wyprzedzającego, ale rezygnuje po analizie możliwości pozyskania sojuszników.

1811 - otwiera porty dla W Bryt.

1812 - NB zmusił Prusy do przymierza, 20 tyś armia. Od Austrii 30 tyś., za które gwarantował, że nie pozwoli zająć Rosji księstw naddunajskich. W odpowiedzi ultimatum, żądające wycofania się za Łabę.

1812 - po przekroczeniu Niemna NB ogłosił, że rozpoczyna drugą wojnę polską.

W W-wie kazał zwołać Sejm nadzwyczajny, na którym ogłoszono przywrócenie Król Polskiego. Zapewniał, że przywróci Polskę w duchu konserwatywnym, chłopi na Litwie oczekiwali swobód - rozczarowanie, odmawiali pańszczyzny, zapał Litwy zamrożony.

Polacy stanowili najsilniejszy kontyngent ok. 100tyś. Osłaniali katastrofalny odwrót, straty sięgały 70%.

1813 armia ros wkroczyła do Księstwa. Poniatowski z nową armią cofał się w okolice Krakowa. Arystokracja warszawska przestawiała się na orientację prorosyjską. Poniatowski dochowując wierności przysiędze wyprowadził korpus do Saksonii.

18 X 1813 bitwa pod Lipskiem w czasie przeprawy rz Elestra ginie. Ks W nie przetrwało upadku NB.

Polska była obiektem przetargów, eksploatacji i narzędziem agresji. Gdyby zdołał podbić E nie byłoby miejsca na niepodległą Polskę.

Jednak podjęcia sprawy polskiej przez NB zmusiło AI do utworzenia Kr Pol.

NB zapoczątkował: zniesienie poddaństwa, prawa polityczne mieszczan, modernizacja armii, aparatu państwowego, ograniczenie wpływów Koś - zapoczątkowało to likwidację systemu feudalnego.

1813 - większość ziem polskich pod okupacją ros. AI powołał Radę Najwyższą Tymczasową Ks W: 2 Ros, 2 Pol, 1 Niemiec.

Prusy i Austria domagali się likwidacji Ks W. AI chciał połączenia pod swym berłem całości ziem polskich. Jednak zmuszony do kompromisu. Sprawie polskiej pomógł powrót NB - chciano przeciągnąć ich na swoją stronę.

Dla klas posiadających związek z caratem gwarantował przywileje i przewodnią rolę w państwie.

Na KW decyzje 5 mocarstw 1815 ministrowie:

Robert Castlereagh min Anglii - nie dopuścił do odstąpienia Prusom Lotaryngii i Alzacji a Rosji wszystkich ziem polskich

Klemens Lothar Metternich kanclerz - zapewnił Austrii hegemonię w Związku Niemieckim

Charles Maurice Talleyrand (duch., na jego wniosek Konstytuanta =Zgromadzenie Ust., przeprowadziło sekularyz dóbr koś, poparł zamach NB 1799, 1807na usługach cara, 1815 przyczynił się do restauracji Burbonów L XVIII, po rew lipc 1830 przeciw Karolowi X ( Karol X rozwiązał parlament, cenzura) 1830 poparł Ludwika Filipa I (król 1830-1848), ambasador w Londynie.

Karl August Hardenberg - kanclerz, 1795 doprowadził z Fr do pokoju, który ułatwił III rozbiór Polski, jego reformy uratowały Prusy przed bankructwem. Kontynuował reformy Steina, m.in. uwłaszczenie chłopów.

Karl Nesselrode - min spr zagr, nakłaniał cara do restauracji Burbonów i ścisłej współpracy z Aus i Prusami, Dążył do włączenia Bałkanów do ros strefy wpływów. Polityka załamała się podczas wojny krymskiej 1853-1856.

Tzw. 4 rozbiór Polski: AI zrezygnował z Poznania i Torunia na rzecz Prus oraz ½ Saksonii Prusom, dostał zaś W-wę.

Kraków stanowić miał „wolne miasto”, Austria otrzymała Tarnopol. 3 V1815 Prusy i Austria godzą się na Kr Pol u boku Rosji.

• Zabór pruski

Największe znaczenie Śląsk. Procesy germaniz. Tymczasem na Pom i Śląsku panowała pańszczyzna. Państwo pragnęło roztoczyć opiekę nad chłopem i zapewnić nieusuwalność z gruntu, jednak polityka mało skuteczna w państwie administrowanym przez junkrów

Przemysł

Najbardziej rozwijał się na Śląsku. Hutniczo-górniczy, przewrót przemysłowy polegał na zastąpieniu węgla drzewnego koksem przy wytopie surówki żelaza, tzw pudlingowanie - oczyszczanie surówki poprzez odpowiednie nagrzanie. Maszyny parowe, walcarki.

Kopalnie były najczęściej własnością junkrów.

Stosunki narodowościowe

Język polski utrzymał się min na Kaszubach. W Poznaniu mianowano namiestnika Antoniego Radziwiłła żonatego z ks pruską, aby jednał dla dyn Hohenzollernów szlachtę polską. Nie otrzymał szerszych uprawnień. Ziemiaństwo mogło mianować landratów (naczelnik powiatu w Prusach), zorganizowano sejmy stanowe złożone z ziemiaństwa, bogatego mieszczaństwa. Gminy wiejskie reprezentowali gł niemieccy osadnicy w Poznańskiem. Sejm raz na 3 lata. Rząd berliński nie liczył się z sejmem.

Od lat 20, na Pomorzu i Śląsku germanizacja, wprowadzano j.niem. Wmawiano, że nie mówią po polsku, a łamaną gwarą - wasserpolnisch. Wprowadzano j.niem do urzędów i koś.

Obrońcy j.pol, pastorzy: Krzysztof Mrongowiusz z Ostródy i Gustaw Gizewiusz Warmia i Mazury.

Opór językowy i niem dyskryminacja dała ludności budzenie się polskiej świadomości narodowej.

Na Śląsku budzicielem Józef Lompa - pisarz i nauczyciel.

• Kongresówka

Rola Adama Czartoryskiego, który na KW realizował konserwatywne pragnienia polskiej magnaterii.

1. trwałe połączenie z Rosją - każdorazowo królem będzie car ros pełnia władzy wykonawczej króla, mianował namiestnika, ministrów, senatorów i wyższych dygnitarzy, wyłączność inicjatywy ustawodawczej, prawo weta.

2. osobny rząd

3. własne wojsko

4. polski język urzędowy

5. konstytucja

6. Rada Stanu - centralny organem rządowym (Rada Państwa - pozostała z Ks Warsz), w składzie: ministrowie, radcy, przewodniczył król, kompetencje - przygotowanie projektów praw, sądownictwo, budżet, kontrola rządu, zniesiona 1841, przywrócona 1861 i zlikwidowana podczas reform Wielkopolskiego, dzieliła się na:

a) Rada Administracyjna - namiestnik (główny głos) i 5 ministrów (doradztwo), zarządzenia wykonawcze do postanowień króla, 1867 zniesiona. Zamiast ministerstw 5 komisji: wyznań rel, sprawiedliwości, spraw wew, policji i wojny, skarbu.

b) Ogólne Zgromadzenie

Sejm złożony z Senatu i Izby Poselskiej. W izbie poselskiej 77 posłów od sejmików szlacheckich po 1 z powiatu oraz 55 deputowanych od zgromadzeń gminnych. Większe kompetencje niż z Ks Warsz. Zbierał się, co 2 lata na 30 dni.

Konstytucja najbardziej liberalna w E, prawo głosu 100 tyś. Wolność słowa, wyznania i nietykalność os. W praktyce udział właścicieli ziem. Dawała wolność chłopom, ale przemilczała prawa do ziemi.

Królestwo 127 tyś km2, o 17% mniej niż Ks Warsz. Ludność 2,7 do 4 mln.

1825 - na wzór pruski utworzono Towarzystwo Kredytowe Ziemskie.

Namiestnikiem w.ks. Konstanty mianowany przez AI, odsunięty od Petersburga i następstwa tronu.

Nikołaj Nowosilcow 1768-1838, faktyczny współrządca Kr Pol, bezwzględny rusyfikator, org i kierownik tajnej policji, zacięty przeciwnik autonomii, zwolennik zatarcia odrębności ziem pol, prowadził śledz przeciwko Tow Filom, znienawidzony przez społ pol.

1819 - odwrót polityki liberalnej AI (Aleksiej Arkaczejew 1815-1825), pierwszy sygnał zniesienie cenzury wbrew konstytucji. Rozbudowa policji, szpiegostwa, donosów.

Gospodarka

Ks Ksawery Drucki-Lubecki - min skarbu Zrównoważył budżet. (groźba ograniczenia samodzielności Królestwa wobec deficytu), ogranicza wydatki, bezwzględne ściganie zaległości, inwestycje. Podnosi podatki, monopol tabaczny, sól. 1828 - powstaje Bank Polski. Mocna pozycja w państwie, mógł przeciwstawić się Konstantemu i Nowosilcowi.

Opozycja w klasie ziemiańskiej

Kaliszanie: Wincenty i Bonawentura Niemojowscy. 1820 na 2 sejmie wyst z oskarżeniem rządu o łamanie konstytucji gł cenzury.

Za ich sprawą sejm odrzucił kodeks postępowania karnego, domagano się ławy przysięgłych i jawności sądu. AI oburzony wyjechał z Wa-wy i przekazał Konstantemu, że może nie liczyć się z Konstytucją. 3 sejm 1825, Niemojowskich nie dopuszczono do obrad.

Tajne związki młodzieży

Ok. 50 organizacji. 1817 - pierwsza organizacja Panta Koina (wszystko wspólne), cel gł literacki i samokształceniowy, kościuszkowskie tradycje, rozbita przez policję.

Związek Wolnych Polaków: pierwsza org polityczna, Tadeusz Krępowiecki, Wiktor Hetman, Józef Kozłowski. Cel, niepodległa Polska, zjednoczenie ziem z 3 zaborów.

Filomaci - konspiracja studencka. Zał 1817, Towarzystwo Filomatów (gr przyjaciół nauk) najstarszy Józef Jeżowski, najmłodszy Adam Mickiewicz, Tomasz Zan - Wilno, towarzystwo patriotyczne, samokształcenie, pielęgnowanie przyjaźni i cnoty. Potem przekształcona w Związek Patriotyczny o charakterze spiskowym. 1823 aresztowania, rozbity. Na procesie sam Nowosilcow.

Filareci - patriotyczny związek wileński 1820-1823 zał przez Filaretów w miejsce Koła Promienistych. Nabywanie nauk, moralności i religii. Koniec, gdy proces filomatów.

Wolnomularstwo Narodowe - konspiracja wojskowa mjr Walerian Łukasiński. Wolnomularstwo było tolerowane, a nawet forytowane przez AI - stąd pomysł działalności. Zagrożony przez policję - rozwiązuje i zakłada TP.

1822 - wyszedł zakaz wszystkich związków tajnych. Sytuacja się zaostrza. 1820/3 - ze składek usypano kopiec Kościuszki.

Towarzystwo Patriotyczne (Łukasińskiego) 1821-1828 - głównie oficerowie. Cel - powstanie. 1822 aresztowano Łukasińskiego. Zamarło. Następca ppłk Seweryn Krzyżanowski. Dialog z Pestelem Towarzystwo Płd., które przyznawało Polsce prawo do niepodl.

Dekabryści rozbici przez Mikołaja I 1825-1855, proces ich odsłonił istnienie TP w Polsce. Krzyżanowski i towarzysze aresztowani. Szlacheccy rewolucjoniści przegrali na równi z rosyjskimi w 1825. Konstanty i Nowosilcow chcieli postawić ich przed sądem wojennym, ale Lubeki przeforsował sąd sejmowy zgodny z konstytucją. Mikołaj spodziewał się głów, ale wyrok uznawał, że nie są winni zbrodni stanu i wymierzył lekkie wyroki. Car zatwierdził wyroki dopiero po roku.

Sąd sejmowy 1828 rozpatrywał zbrodnie o zdradę stanu, obrazę majestatu, 1828 oddalił oskarżenia w stosunku do czł Tow Patriot.

• Wolne Miasto Kraków = Rzeczpospolita Krakowska

Państwo utw decyzją KW z 3 V 1815. Uchwały kongresu gwarantowały miastu m.in. niewprowadzenie obcych sił zbrojnych oraz "opiekę" państw rozbiorowych sprawowaną przez rezydentów Rosji, Prus i Austrii. Obejmowała terytorium ok. 1150 km², które zamieszkiwało 88 tys. mieszkańców. Językiem urzędowym był polski. Decydującą rolę odgrywała szlachta, a zwłaszcza nieliczna arystokracja. Podstawą gospodarki był przede wszystkim handel z ościennymi krajami: Królestwem Polskim, Galicją i Śląskiem, opłacalny dzięki utworzeniu w Krakowie strefy wolnocłowej. Przemysł rozwijał się słabo ze względu na konkurencję obcych towarów napływających bez ograniczeń do Rzeczpospolitej Krakowskiej.

• Konstytucja - na mocy konstytucji, nadanej Rz Krakowskiej przez mocarstwa rozbiorowe w 1818, wprowadzono ustrój republikański, władzę wykonawczą sprawował 13-osobowy Senat Rządzący, do którego należała także inicjatywa prawodawcza. Władza ustawodawcza pozostawała w rękach Zgromadzenia Reprezentantów (sejmu), liczącego 41 członków, z których część wybierały zgromadzenia gminne, a część wyznaczały różne instytucje, m.in. Uniwersytet. W rzeczywistości duży wpływ na politykę Wolnego Miasta mieli rezydenci, po 1831 ingerujący we wszystkie jego sprawy.
  We władzach Rzeczpospolitej Krakowskiej od początku toczyła się zacięta walka pomiędzy konserwatystami a liberałami. Prezes Senatu, popierany przez sfery szlachecko-arystokratyczne, przewodził konserwatystom, przywódcą liberałów był rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego W. Litwiński, popierany przez środowisko inteligencko-burżuazyjne. Jesienią 1831, przez dwa miesiące, Rzecz Krak okupowały wojska ros, po powstaniu listop swobodę miasta znacznie ograniczono i faktyczną władzę przejęli rezydenci.
  W 1. poł. lat 30. XIX w. żywo rozwijała się konspiracja, w związku z czym Austriacy zdecydowali się okupować Rzeczpospolitą Krakowską w latach 1836-1841. Po rewolucji krakowskiej (20 II-3 III 1846) rząd wiedeński za zachętą Mikołaja I, mimo sprzeciwu Prus, wcielił 6 XII 1846 Rzeczpospolitą Krakowską do Galicji i rozpoczął gwałtowną germanizację.

Kultura

Upadek państwa przerwał bujny rozwój kultury Oświecenia. W ciągu ćwierć wieku obowiązywał klasycyzm - naśladownictwo wzorów gr i rzym za pośrednictwem Francji. III rozbiór przyniósł upadek rezydencji magnackich, poza Puławami Czartoryskich.

Nowe ogniska kultury to Wilno i Krzemieniec.

Pańszczyzna nie zelżała i doszedł nowy ciężar - służba wojskowa. 2 zmiany w życiu chłopa: rozpowszechnienie kartofla i wódka.

Towarzystwo Przyjaciół Nauk - 1800, magnaci i uczeni. Siedziba ufundowana przez Stanisław Staszica na Krakowskim Przedmieściu (Pałac Staszica), po nim prezesem Julian Niemcewicz (adiutant Czartoryskiego, Kościuszki w czasie insurekcji, pierwszy prezes Teatru Narodowego, prezes TPN na emigracji), czołowy pisarz, przeciwnik pows list.

2 wydziały: umiejętności (nauki ścisłe) i nauk (humanistyka).

Uniwersytet Jagielloński zgermanizowano, a Akademię w Wilnie przekształcono w uniwersytet - rektor Jan Śniadecki. Joachim Lelewel 1815 objął katedrę historii. Liceum w Krzemieńcu, Uniwersytet Warszawski. Biblioteki.

Podręczniki Jana (rektor w Wilnie, astronom, matematyk, KEN, TPN) i Jędrzeja Śniadeckich (chemik, biolog, lekarz).

Masoneria: Deiści (Bóg stwórcą, ale nie ingeruje) ok. 5 tyś członków 1820, wielkim mistrzem masonerii polskiej Stanisław Potocki - za reformą koś i ukróceniem przywilejów.

Przeciwko lożom, ślubom cyw i ateizmowi ofensywa bpów, którzy oparcie mieli wśród drobnej szlachty i chłopstwa. Autorytet księdza wśród warstw niższych pozostał nienadwątlony..

Gazety: W Wa-wie: Pamiętnik Warszawski, w Wilnie: Wiadomości Brukowe, gł przedruki - liberalne.

Cenzura paraliżuje Gazetę Codzienną i Orzeł Biały. Gazeta Warszawska i Kurier Warszawski - przedruki z prasy zagr.

Inteligencja walczyła z klasykami. 1815-1830 okres kształtowania polskiej inteligencji, odróżniała ją od arystokracji i ziemiaństwa brak majątku, od burżuazji styl życia, od drobnomieszczaństwa - wykształcenie. Młoda, prężna siła pozbawiona wpływu na losy kraju przeciwna była ugodowej postawie klasyków wobec zaborców. Spór polityczno-społeczny przybrał postać konfliktu pokoleń i wyładował się na polu literackim. Nowe pokolenie stanęło pod sztandarem romantyzmu.

Romantyzm - w Polsce od 1822 I tom Poezji A. Mickiewicza, do upadku powstania stycz 1863. Z Zachodu przybył z poezją Goethego, Schillera, Byrona - głosił prymat uczucia nad rozumem, powrót do średniowiecza, umiłowanie wolności. Mickiewicz II i IV cz Dziadów. Fr Chopin: tytuły rondo, polonez, mazurek. Maurycy Mochnacki (czł Tow Patriotycznego).

- w opozycji do kultury dworskiej, romantycy sięgali do kultury ludowej współtworząc nowa kulturę - mieszczańską, która ukształtowała ostatecznie oblicze XIX w.

- zwrot ku historii średniowiecznej

- kultura ludowa

- antyfeudalne hasła demokratyczne

- typ romantycznego bohatera

- odrzuca racjonalizm i materializm, preferuje emocje, spirytualizm

Powstanie list 1830-1831 - sprowokowane łamaniem konstytucji, represjami wobec tajnych org, planowanej interwencji wobec rew lipc we Fr usuwająca Burbonów i rew sierp w Belgii przeciw Holendrom. Udział Polaków, wymarsz armii oznaczał okupację kraju.

Piotr Wysocki 1797-1874, pdpr, zał tajnej organizacji potocznie zwanej Sprzysiężeniem Wysockiego, gł podchorążowie i inteligencja warszawska. Wobec wykrycia organizacji i groźby aresztowania członkowie zdecydowali się na wystąpienie zbrojne.

Próba oparcia o znakomitości, ale Czartotyski, Chłopicki i generalicja nie poparła powstania.

Chorążowie oddali kierownictwo szlachcie, która nie kwapiła się do walki. Popiera Lelewel.

Mobilizacja armii przyspiesza akcję. Spiskowcy zdecydowali się rozpocząć powstanie od zamachu na ks Konstantego - noc listopadowa 29 XI 1830 napad na Belweder. Odcina się szlachta i burżuazja.

Plan nie został w pełni zrealizowany. Konstanty zdołał uciec, nie powiodło się zaskoczenie oddziałów rosyjskich. Spiskowcy pod wodzą P. Wysockiego ruszyli na Stare Miasto, wzywając do walki ludność W-wy. Do spiskowców przyłączyli się gł rzemieślnicy i biedota miejska oraz nieliczne oddziały wojskowe, za pomocą których zdobyto Arsenał. W ciągu nocy i następnego dnia uzbrojona ludność stolicy i część wojska pol, opanowały W-wę. Wojsko pozostające przy Konstantym oraz oddziały rosyjskie wycofały się do Wierzbna. Gdy osłabły pierwsze nastroje rewolucyjne, kierownictwo nad powstaniem przejęła skłonna do kompromisu arystokracja.

Konserwatyści domagali się przyłączenia ziem zabranych.

Kaliszanie - z braćmi Wincenty i Bonawentura Niemojowskimi, liberalni politycy ziemiańscy, domagali się praw konstytucyjnych, autonomii Król Pol. Byli zwolennikami umów między chłopem a dziedzicem. Przeciwnicy rewolucji.

Klubowicze - lewica z Maurycy Mochnackim, Tadeusz Krępowieckim za pełną niepodległością - teren ich agitacji kawiarnia Honoratka. Zrównanie stanów, republika. Chcieli rozszerzyć powstanie na Litwę i Ukrainę. Tworzą

Towarzystwo Patriotyczne - (Mochnackiego) Klub Patriotyczny = Towarzystwo Patriotyczne. Prezes Lelewel. Najradykalniejsze i najaktywniejsze. Gazety: Nowa Polska i Gazeta Polska.

Z inicjatywy Franciszek Lubeckiego-Druckiego powstała tzw Rada Administracyjna przystąpiła do rozbrajania ludu i podjęła próbę porozumienia z Konstantym. Lubecki z Czartoryskim chciał zlikwidować rewolucję i porozumieć się z carewiczem. Burżuazja zaczęła rozbrajać lud.

Klub zamienia się w Towarzystwo Patriotyczne i domaga się spalenia mostów. Zmuszono klasę panującą do walki o niepodległość.

Sejm detronizuje Mikołaja wbrew swej woli. Troska, aby powstanie nie przerodziło się w rewolucję społeczną. Sejm zatrzymał władzę zwierzchnią i powołał Rząd Narodowy: Prezes Czartoryski

4 członków, jeden czartoryszczyk, 2 kaliszczan, Lelewel z lewicy. Wew skłócony i uzależniony od Sejmu. Pozbawiony wpływów na prowadzenie wojny. Wodzem Michał Radziwiłł. Faktycznie miał dowodzić Chłopicki.

Towarzystwo Patriotyczne II - organizacja powstała 1830/1 z inicjatywy Piotra Wysockiego i Maurycego Mochnackiego. Domagało się aktywizacji działań i przekształcenia Rady Administracyjnej w Rząd Narodowy. Rozwiązane przez władze powstańcze wznowiło działalność 19 I 1931 pod kier Lelewela. Pod naciskiem TP Sejm przeprowadził detronizację cara 25 I 1831.

Dyktatura Chłopickiego

Pod naciskiem TP doszło do utworzenia Rządu Tymczasowego, na czele którego stanął A. Czartoryski. Tymczasem 5 grudnia ogłoszona została dyktatura generała J. Chłopickiego popularny za zatargi z Konstantym. Pozyskany przez konserwatystów dyktator zawiesił działalność TP i wszczął rokowania z Petersburgiem, co do warunków i sposobu likwidacji powstania. Dyktatura Chłopickiego hamowała zapał narodu. Opozycja wrzała. Zniesiono cenzurę. Gazety wzywały do czynu. Stracił 6 tyg na zbrojenia. Wysłał Druckiego-Lubeckiego do cara. Odpowiedź cara - zdać się na łaskę lub niełaskę cara. Chłopicki skompromitowany składa władzę. Car zażądał bezwarunkowej kapitulacji, widząc w zaistniałych wydarzeniach wygodny pretekst dla ograniczenia autonomii.

Sejm 25 I 1831 ogłosił detronizację Mikołaja I i dynastii Romanowów. Wojna z caratem stała się nieunikniona.
Władza w państwie pozostawała w tym czasie w ręku obradującego nieprzerwanie sejmu. Podlegał mu Rząd Narodowy, 5 os skład:

- 2 przedstawicieli konserwatystów - czartoryszczyków, 2 kaliszan - J. Lelewel jako reprezentant Towarzystwa Patriotycznego.

4 II 1831 do Królestwa wkroczyła armia ros pod dow feldmar Iwana Dybicza.115 tyś. Polska 27 tyś. Latem ok. 80 tyś.

Początkowe sukcesy powstańców

Wobec przewagi przeciwnika Polacy postanowili skoncentrować swe siły. Zarządzono taktyczny odwrót w kierunku W-wy, gdzie powstańcy zamierzali stoczyć decydującą bitwę. W trakcie odwrotu doszło do kilku bitew i potyczek. 14 II 1831 pod Stoczkiem jazda polska generała Józef Dwernickiego pokonała rosyjską brygadę kawalerii. Do zasadniczego starcia doszło na polach Grochowa w dniach 24 i 25 II 1831, wyróżnił się Jan Skrzynecki. Dowództwo w rękach Radziwiłła i Chłopickiego - liczył, że honorowa przegrana pozwoli na kapitulację. Krwawa bitwa z Dybiczem, ale powstrzymał atak na W-wę, duże straty. Chłopicki ranny.
Wskutek ciężkich strat poniesionych w bitwie Dybicz zrezygnował ze szturmu na Warszawę. Po bitwie pod Grochowem naczelne dowództwo powierzono generałowi J. Skrzyneckiemu. Jednocześnie wykorzystano okres przerwy w działaniach wojennych dla wzmocnienia armii. Wielu ochotników z innych zaborów. Ignacy Prądzyński - pomysłowy gen. wygrywa 3 bitwy.
W końcu marca wybuchło powstanie na Żmudzi, które objęło wkrótce znaczne obszary Litwy i Białorusi. W marcu wojsko polskie przystąpiło do ograniczonej ofensywy, odnosząc sukcesy w bitwach pod Dębem Wielkim (31 marca) i Iganiami (10 kwietnia).

Bitwa pod Ostrołęką

Wojska ros w porę wycofały się, zostawiając Polaków zagrożonych natarciem Dybicza. W dniu 26 maja doszło do bitwy pod Ostrołęką, która wskutek nieudolnego dowodzenia skończyła się porażką wojsk polskich. Przegrana pod Ostrołęką spowodowała załamanie się Skrzyneckiego, który utracił wiarę w zwycięstwo i radził natychmiastowe podjęcie układów.
Bierność naczelnego wodza umożliwiła armii ros (śm Dybicza dow Iwan Paskiewicz) spokojny przemarsz przez płn Mazowsze, sforsowanie Wisły i podejście od zachodu pod W-wę. Skrzynecki nie zrobił nic by mu przeszkodzić.

Bezczynność naczelnego wodza wywołała wzburzenie, 15 sierpnia doszło w Warszawie do demonstracji, w toku których żołnierze i lud domagali się przeprowadzenia zmian w rządzie i objęcia kierownictwa przez lewicę. Doszło do rozruchów, rząd utracił kontrolę.

Oblężenie Warszawy i upadek powstania

W tych warunkach władzę przejął generał Jan Krukowiecki, - w praktyce dyktatura. Zawiesza TP. Rozbraja ludność cywilną. także nie wierzący w zwycięstwo powstania. Krukowiecki surowo rozprawił się z uczestnikami rozruchów i wobec dwukrotnej przewagi Rosjan chciał kapitulować. Dopiero na wyraźne polecenie sejmu przystąpił do obrony Warszawy. Gen Ramorino z 20 tyś z misją zadania strat Rosjanom, aby uzyskać lepsze warunki kapitulacji.

Spóźnia się z odsieczą. 6 IX 1831 szturm, Paskiewicz zdobywa Wolę, ginie inwalida gen Józef Sowiński.

Krukowiecki przystąpił do rokowań z Paskiewiczem i poddał stolicę. Ramorino wycofał się do Galicji.

Wojsko polskie, a wraz z nim rząd i sejm wycofały się do Zakroczymia.

Siły pol jeszcze ok. 60 tyś.- 2 x tyle co na początku powstania, ale generalicja nie chciała się bić.

Sejm powierzył dow powstania Maciej Rybiński, potem Jan Umiński (1 dzień) Nie miało to jednak większego znaczenia, powstanie faktycznie upadło wraz z kapitulacją W-wy. Sejm protestował przeciw kapitulacji, ale nie mógł narzucić woli dowództwu.
Większość woj pol i cywilne kierownictwo przekroczyły granicę pruską i udały się na emigrację. Ostatnie kapitulowały twierdze w Modlinie (9 października) i Zamościu (21 października). Powstanie nie objęło 2 innych zaborów. Nieudana wyprawa na Litwę.

Klęska pow list spowodowała ograniczenie autonomii Król Pol i nasilenie ucisku narodowego we wszystkich zaborach. Powstanie trwało 10 m-cy, stawiło czoła największej potędze ówczesnej Europy. Przeszło ok. 140 tyś. O przegranej zdecydowało kierownictwo niewierzące w zwycięstwo i od początku szukające drogi zakończenia. Generałowie i ministrowie działali na szkodę powstania. Kontrrewolucja: Chłopicki, Skrzyneczki, Krukowiecki.

Dzięki pow lis niepodległość neutralnej Belgii. Fr i Ang. mogły regulować sprawy na Zach bez oglądania się na Rosję. Prusy formalnie neutralne wspierały Rosję. Austria, próba Czartoryskiego korony dla Habsburgów, Aus tłumiła powstanie we Włoszech nie prowokowała Polaków. Poselstwo do pp Grzegorza XVI, ten sam czuł się zagrożony rew włoską zakazał brania bpom polskim udziału w powstaniu, Publicznie potępił powstanie po jego upadku. Klęska pows sprawia pogorszenie syt polit w trzech zaborach.

1833 w Munchengratz trzech zaborców podpisało układ o wspólnym zwalczaniu ruchów rew.

Zwycięski Mikołaj I likwidował sejm i polską armię, nadał Statut Organiczny.

Statut Organiczny, ustawa zasadnicza wydana przez M I w 1832 po stłumieniu pows list., zastępował konstytucję z 1815

• przyłączał Król Pol do cesarstwa,

• znosił koronację, sejm i wojsko,

• ograniczał kompetencję Rady Stanu (1841 zlikwidowana), która odtąd podlegała Radzie Państwa w Petersburgu

• utrzymano Radę Administracyjną, ale ograniczono jej kompetencje: 5 ministrów, od 1841 przejęła kompetencje Rady Stanu

• pozostawił j. pol w administracji, polskie prawo karne, skarb, wolność wyznania, nietykalność osobistą i własność.

• W praktyce rządził namiestnik carski łączący pełnie władzy cywilnej i wojskowej I. Paskiewicz 1832-1856 (25 lat do śm)

• 1837 w miejsce województw wprowadzono gubernie oraz ros system monetarny

• 1841 zlikwidowano Radę Stanu

• 1847 obowiązuje ros kodeks karny

• 1851 zniesiono granicę celną z Rosją, co w praktyce uczyniło z Król Pol część składowa imperium roz.

Kilkadziesiąt tys. wcielono do armii (25 lat) i wyprowadzono do Zakaukazia. Kilkuset na więzienia i ciężkie roboty, konfiskaty. Zamknięto U Warszawski i TPN, wiele zbiorów wywieziono. 1833 wprowadzono stan wojenny - amin cywilna podporządkowana wojskowej. W W-wie postawiono cytadelę. Formalnie utrzymała się Rada Administracyjna ograniczona do roli wykonawczej namiestnika. Teki ministrów zamieniono na dyrektorów. Zmuszono do utrzymania armii okupacyjnej, budowy twierdz Modlin, Dęblin, Iwanogrod. W zaborze aus rozwijała się reakcja, tropienie spiskowców, aresztowania.

W Poznańskiem Radziwiłł odsunięty ze stanowiska, na jego miejsce Edward Flottwell. Rozpoczęło się wykupywanie folwarków z rąk polskich, zwiększenie elementu niem. Kraków niepodległy z imienia.

1839 zlikwidowano Koś unicki.

Unici - wyznawcy prawosławia (oraz innych kościołów wschodnich) zachowujący własna liturgię, obrządek wschodni, uznający jurysdykcję pp na terenach Rzeczypospolitej w wyniku Unii Brzeskiej 1596 (odtąd kos wsch podzielony na unitów i dyzunitów).

1839 - likwidacja Kościoła unickiego w Rosji. Oficjalnie unia przestała istnieć 1899. W zab aus Koś unicki cieszył się swobodą.

1744 Maria Teresa wprowadziła nazwę - Kościół greckokatolicki.

Praca organiczna - działalność porozbiorowa w Polsce w 1 poł XIX mająca legalny charakter w obronie pol bytu nar. Podniesienie gospodarki i oświaty. Duża waga oświaty, kultury i rozwój gosp. Praca społ, charytatywna, nauk i artystyczna. Przeciwna nielegalnej działalności polit zwł. walce powstańczej. Jednym z pierwszych przedsięwzięć było utworzenie w 1838 w Poznaniu z inicjatywy Karola Marcinkowskiego (lekarz) budowy Bazaru Polskiego, zmiana na tronie Prus, jako liberał pozował Fr Wilh IV 1840-1861. W Galicji gł przedstawicielem Leon Sapieha (twórca Tow. Kredytowego Ziemskiego 1841, Galic. Kasy Oszczędności 1844, spółka akcyjna, której celem budowa kolei Kraków-Lwów), W Królestwie Andrzej Zamoyski (zał Towarzystwa Rolniczego, czołowa postać obozu białych, przeciwnik Wielkopolskiego, uruchomił produkcję statków parowych, monopol na Wiśle, 1862 wydalony, emigr Fr). Także millenerzy (int i burż warsz 1858-1861), domagali się uwłasz. chłopów, równoupr. Żydów, reformy szkolnictwa, autonomii dalej - niepodległość, nazwa przeciwników, zarzucający odkładanie wyzwolenia na 1000 lat. Byli współtwórcami tajnej organizacji „białych”, Edward Jungers (przywódca i czł dyrekcji Białych). Po upadku pow stycz program pracy or. przejęli pozytywiści warsz

Andrzej Zamoyski 1800-1874, hr, działacz gosp i polit w Kr Pol, przywódca obozu Białych. Propagator wiedzy rolniczej i postępu techni. W swej rezydencji w Klemensowie 1843-1847 org zjazdy ziemiaństwa, na których dyskutowano o zmianie stosunków na wsi. Zwolennik oczynszowania chłopów, 1842 przeprowadził je w swoich dobrach. Prezes Tow Rolniczego 1858-1861 - przywódca pol ziemiaństwa. Przeciwnik A. Wielopolskiego - domagał się autonomii opartej na konstytucji 1815 dla Król Pol. Nakaz emigracji 1862.

Klemensowczycy - grupa liberalnego ziemiaństwa, w latach 40,od rezydencji A. Zamoyskiego (Klemensów), w której odbywały się doroczne zjazdy ziemiańskie, propagowali postęp gosp i tech. oraz idee umiarkowanych reform społ. 1858 utworzyli

Towarzystwo Rolnicze - dbało o podniesienie poziomu roln, w kwestii chłop niejednolite stanowisko: uwł za odszkodowaniem lub oczynszowanie, dz. oświatowa na wsi. Prezes A. Zamoyski (inicjator oczynszowania). Tow Rol ok. 4,6 tyś czł. Pod naciskiem manifestacji ulicznych w II 1861 Tow opowiedziało się za uwł. chłopów. 6 IV rozwiązał Wielkopolski, co powodem manifestacji ulicznych i pośrednio dopr do masakry na Placu Zamkowym 8 IV 1861. Po rozwiązaniu Tow, wielu czł w organizacji białych.

Ogół szlachty wolał się jednak trzymać pańszczyzny.

Bractwo Trzeźwości - org przez kler do walki z pijaństwem. Propinacja dworska wyciągała ze wsi cały zarobek chłopa rujnując jego zdrowie i siły. Gł w Galicji.

Wielka Emigracja, emigracja polit-patriotyczna po upadku pow list, do której dołączyli w późniejszym okresie inni uchodźcy, głównie z zaboru ros. Odegrała dużą rolę w his Polski XIX w. Należała do największych ruchów migracyjnych w Europie tamtego czasu. Jej ośrodkiem był Paryż, we Fr liczyła ok. 8-9 tys. osób. Znaczące ośrodki emigr. znajdowały się również w Belgii i Anglii.
W skład Wielkiej Emigracji wchodzili przedstawiciele szlachty (ok. 3/4), żołnierze powstańczy, członkowie Rządu Narodowego, politycy, pisarze i artyści. Najbardziej wpływową organizacją emigracyjną było TDP (1832-1862, gł okres działalności do 1857), kierowało ruchem spiskowym w kraju przez swoich emisariuszy. Do najbardziej znanych publicystów należeli: W. Heltman, J.N. Janowski, L. Mierosławski, S. Worcell.

Secesja części czł TDP spowodowała powstanie rewolucyjno-demokr organizacji Lud Polski (Gromady Grudziąż i Humań, 1835-1846). Kierunek demokr-republikański i częściowo lewicowy pod wpływem J. Lelewela: Komitet Narodowy Polski (1831-1832), a także tajne organizacje stawiające sobie za cel organizowanie partyzantki i patriotycznych spisków w kraju: 1832 Zemsta Ludu (nieudana wyprawa do zaboru austriackiego oddziału J. Zaliwskiego), Młoda Polska 1832-1834 (m.in. pomoc w zorganizowaniu spisku S. Konarskiego). Zasługą Lelewela było doprowadzenie do utworzenia Zjednoczenia Emigracji Polskiej (1837-1846).

Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej - zał przez Kaliszanie XI 1831. Przybywają czł Tow Patr i rozbijają, powstaje

Komitet Narodowy Polski - J. Lelewel, Szymon Konarski XII 1831, program utw z Polski republiki przy użyciu szlachty i inteligencji pomijając chłopów, powstanie w 3 zab. Komitet brał czynny udział w ruchach rewolucyjnych organizowanych przez karbonariuszy. Stworzył organizacją Młoda Polska (delegatem Sz. Konarski, powiązana z Mazzinim - Mł Włochy, program republikański). Lelewel próbował powiązać program z węglarstwem. Rozwiązany przez rząd fr. Lelewel do Brukseli. Próba zjednoczenia emigracji polskiej 1837-1846 ze zwolenników J. Lelewela i Józefa Dwernickiego skończyła się fiaskiem.

z KNP występuje kilku członków i zakłada

Towarzystwo Demokratyczne Polskie - czł z KNP, najliczniejsza i najbardziej wpływowa org Wiel Emigr. Na czele TDP stała Centralizacja, która kierowała organizacją, Tadeusz Krępowiecki (Mały manifest 1832), Wiktor Heltman (Manifest wielki 1836 złagodzenie stanowiska wobec szlachty, sukces możliwy przy poparciu chłopów). Organizowali powstanie na 1846, ale spisek wykryto, masowe aresztowania w 3 zaborach na kilka dni przed planowanym rozpoczęciem walk. 1849 usunięta z Fr, przenosi się do Londynu odkąd traci wpływy. Część działaczy opuściła TDP podczas dyskusji nad programem 1836 tworząc

Gromady Ludu Polskiego: Grudziąż i Humań - socjalizm utopijny. Stanisław Worcell, Tadeusz Krępowiecki.

Próba zebrania sejmu, komplet 33 posłów i senatorów. Bez powodzenia.

Próba zjednoczenia emigracji w sposób demokratyczny, powołano w 1832 z gen Drewnickim Komitet Emigracji Polskiej.

Adam Jerzy Czartoryski - projekt utrzymania emigrantów pod bronią jako narzędzie w rękach - niepolitykujące.

1. Obóz Czartoryskiego Hotel Lambert - prawica, dygnitarze, wyżsi oficerowie, zamożne ziemiaństwo: godzili się na równouprawnienie zamożnego mieszczaństwa, uwłaszczenie, zniesienie pańszczyzny. W oparciu o Konstytucję 3 Maja dążyli do monarchii konstytucyjnej. Powołano Związek Jedności Narodowej z Maurycym Mochnackim, który dążył do zjednoczenia sił przy ks Adamie, ale śm Mochnackiego 1834. Najlepsza dyplomacja.

Niepodległość tylko w obliczu wojny eur i pomocą mocarstw zach. Liczyli na konflikt Fr i Ang z Rosją. Sieć agentów w E. Agenci w Persji i Afganistanie - konflikt bałkański i Bliskowsch. Agenci działali pod opieką dypl fr, co nic nie przyniosło sprawie polskiej.

2. Leleweliści - próba nawiązania współpracy z węglarstwem międzynarodowym powoduje wydalenie Lelewela i rozwiązania KNP.

Powołał Zemstę Ludu, która miała kierować partyzantką w Polsce. Szukał współpracy z org eur węglarzy, Józef Mazzini z Włoch. Potem JL przejmuje władzę nad Młodą Polską, zmierzał do zjednoczenia emigracji i kierowania konspiracją w kraju.

Zasady republ-demokr. TDP nie podejmowało z nim współpracy. Po 1849 bezczynny.

3. TDP - szlacheccy demokraci, najliczniejsza i najbardziej wpływowa organizacja Wielk Emigr. Członkowie z KNP, Tadeusz Krępowiecki, ks Józef Pułaski. Na czele 5-osobowa Centralizacja w Poitiers, która kierowała organizacją w kraju i na emigracji - demokr obierana. Pierwszy program Mały Manifest Krępowieckiego - potępiał postawę szlachty w pows list, głosił zniesienie stanów, zerwanie ze szlachtą, wolność i ziemia dla chłopów. Manifest Wielki Poitierski Wiktora Heltmana - głosił, że niepodległość można wywalczyć o własnych siłach, które są w ludzie. Wyzwolić je może demokracja. Wolność i równość wszystkich, uwłaszczenie, republika. Najlepsze kontakty z krajem.

Ludwik Mierosławski czł 1843-1857 zał Tow Demokratycznego. Przewidziany na przywódcę niedoszłego powstania 1846. Dow powstania na Wlk-sce 1848. Dyktator na początku pows stycz. Syn Polaka i Francuski.

4. Gromady Ludu Polskiego - oparcie gł na ludzie, zniesienie własności folwarcznej, oddania całej ziemi w ręce ludu. Gromada Grudziądz, Gromada Humań, Gromada Praga złożona z emigrantów, inteligencji. Hasła likwidacji szlachty. Utopijny socjalizm i komunizm. Odrzucali własność spadkową i dziedziczną. Stanisław Worcell, ideolog T. Krępowiecki jako ideolog.

Na emigracji tworzyło grono znakomitych pisarzy i artystów, mesjanizm romantyków. 3 wieszczy: Mickiewicz Dziady III cz., Pan Tadeusz, Słowacki Kordian, Grób Agamemnona, Zygmunt Krasiński hrabia, Prześwit, Irydion. Cyprian Kamil Norwid, także artysta-plastyk, Kleopatra. F. Chopin, J. Lelewel, M. Mochnacki, S. Goszczyński, J.B. Zaleski.

Tradycję Wielkiej Emigracji podjęła tzw. młoda emigracja po upadku powstania styczniowego 1863.

Ignacy Krasicki 1735-1801, najw pisarz pol oświecenia, ucz obiadów czwart, przyjaciel Fr Wilh II - abp Gniezna. Monachomachia.

Józef Ignacy Kraszewski 1812-1887, 223 powieści, Hrabina Cosel, Stara Baśń, Bruhl.

Nurty rewolucyjne

Nieudane próby partyzantki w kraju z ramienia Lelewela podejmowane przez Zaliwskiego.

Karbonaryzm w Polsce - 1831-1833 2 ogniska karbonaryzmu w Paryżu i Besancon ok. 400 czł. podlegały dyrektywom Namiotu Narodowego Polskiego kierowanego przez T. Krępowieckiego.

1833 w Galicji zał Związek Węglarzy Polskich rozbity przez aresztowania, ustąpił miejsca Młodej Polsce i TDP.

Młoda Polska - emisariusze Lelewela, powiązana z Mazzinim - nacisk na walkę z Austrią. Emisariusze MP zał Stowarzyszenie Ludu Polskiego 1835 w Krakowie. Franciszek Smołka, przywódca ruchu narod we Lwowie. Dążył do federacji A-W.

1836 Kraków zajęty przez wojska 3 mocarstw - represje.

Na pocz lat 40, gdy zamierała działalność lelewelistów, do gł działań przystąpiła Centralizacja TDP. Sterowane z Wersalu zakładały komitety w Polsce, min w Poznaniu i W-wie, docierając na Litwę. W Polsce tworzy się opozycja przeciw Wersalowi, nastroje rewolucyjne. TDP w Wersalu tendencja wojenna. Bano się, że ster kierownictwa może się wymknąć z ruchu.

Piotr Ściegienny 1801-1890 ksiądz (Kielce, Radom, Lublin) wzywał do likwidacji wielkiej własności i walki z zaborcami, propagował plany wśród ludu i społ intelig, planował wybuch powstania 1844, zesłany wrócił dopiero 1871. Autor Złotej Książeczki - „List ojca świętego Grzegorza papieża do rolników i rzemieślników” - rzekoma bulla Grzegorza XVI (przeciwnik rewolucji) do chłopów pol, głosiła likwidację wielkiej własności i walki z zaborcą.

Karol Libelt - 1807-1875, Poznań, nauczyciel literatury polskiej, w konspiracji TDP, członek pięcioosobowego komitetu przygotowującego powstanie. Autor manifestu krakowskiego. 1846 aresztowany, w procesie berlińskim skazany na k śm. Uwolniony podczas rewolucji w Berlinie 1848. Poseł do sejmu pruskiego, prezes Koła Polskiego. Filozof, ulubiony uczeń Hegla (1770-1831).

Ludwik Mierosławski 1814-1878 - ucz powst list, czołowy działacz TDP 1845/6 w Centralizacji, generał, historyk wojskowości. Wyznaczony na wodza powstania, przybył do kraju - aresztowany w procesie berlińskim i skazany na śm. Po uwolnieniu naczelny wódz oddziałów powstańczych w Wlkp-e 1848, 1849 wódz powstania na Sycylii mianowany gen. Potem w Badenii.

Dyktator powstania styczniowego z ramienia Tymczasowego Rządu Narodowego, zwalczał obóz czerwonych, pobity pod Krzywosądem i Nową Wsią zbiegł do Paryża, w konflikcie z Rządem Narodowym. 1865 zał Tow Demokratyczne.

Towarzystwo Demokratyczne (charakter wojskowy, uważane za kontynuatora TDP (1832, Krępowiecki, Pułaski, Heltman, Manifest), głosiła hasło zjednoczenia Słowian pod przewodnictwem Polski. 1870 TD usunęło Mierosławskiego i połączyło się z Zjednoczeniem Emigracji Polskiej II z 1866 roku (nie mylić z ZEP Lelewela z 1837).

Zjednoczenie Emigracji Polskiej - zał 1866 w Paryżu, największa organizacja emigr pol po pows stycz 1863/4. Jarosław Dąbrowski. Połączyło się z TD Mirosławskiego, istniało do 1871.

• Powstanie 1846 (wyznaczony termin noc 21/22 II miało wybuchnąć w 3 zab) zorg przez rewolucyjnych demokratów.

Centralizacja na dyktatora przewidziała Mierosławskiego. Bano się jednak w Wersalu żywiołowego wystąpienia ludu. Chłopi mieli być powołani do wojska dopiero w II fazie powstania, najpierw opanować miała gł cele szlachta z regularną armią.

Powstanie paraliżuje w Poznaniu aresztowania. Wydaje hr Henryk Poniński. Do więzienia dostaje się Mierosławski i Libelt.

Także masowe aresztowania we Lwowie.

W Krakowie Austriacy nie zapobiegali powstaniu, aby inkorporować miasto. W Galicji urzędnicy wmawiali chłopom, że otrzymają wolność, jeśli dotrzymają wierności cesarzowi, brak poparcia chłopów.

W Królestwie wyznaczony na dowódcę Bronisław Dąbrowski syn generała i organizatora Legionów na wieść o aresztowaniach w Poznaniu zbiegł za granicę.

W zaborze pruskim nie doszło do wybuchu w skutek aresztowań prewencyjnych. Tylko na Pomorzu próba wystąpienia F. Ceynowy

Rewolucja Krakowska 1846 - przygotowywana przez TDP. Była fragmentem ogólnonarodowego powstania.

Zbiegła się w okresie z wystąpieniami chłopów, którzy nie poparli rewolucji, a wręcz przeciwnie wystąpili przeciw niej.

Dyktatorem w ogólnopolskim powstaniu miał być L. Mierosławski, ale został aresztowany w Poznaniu.

Wybuch rewolucji poprzedziła nieudana próba zajęcia Tarnowa. 21 II powstańcy zaatakowali wojska aus.

Zawiązał się Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej:

Jan Tyssowski - 24 II- 3 III był dyktatorem, wobec rewolty chłopów wycofał się do granicy pruskiej, w St Zj. Dembowski.

Ludwik Gorzkowski - przeciwnik Tyssowskiego, projekt armii ludowej, po upadku powst. wycofał się z działalności polit

Rząd zapowiadał zniesienie stanów, nadziały ziemi. Tyssowski ogłosił się dyktatorem, dążył do ograniczenia walk, wycofał się z 1500 żołnierzami do Prus. Próba przejęcia dyktatury przez Edwarda Dembowskiego, ale zginął zastrzelony przez Austriaków podczas próby powstrzymania chłopów maszerujących na Kraków. Jego śm położyła kres powstaniu.

Przeciwko szlachcie podburzała chłopów administracja austr. Powstańcy nie umieli pociągnąć za sobą chłopów.

Rebelia Jakuba Szeli oraz interwencja wojsk ros i aus doprowadziła do szybkiego upadku pows. Trwała 9 dni upadła niemal bez walki

Upadek rewolucji krak doprowadził do włączenia Rzeczp Krak do Galicji.

Powstanie chłopskie w Galicji 1846 - rabacja galicyjska - antyfeudalne powstanie. Największe na ziemiach pol powstanie chłopów, skierowane przeciw szlachcie, które wykorzystały władze aus., do sparaliżowania powst przygotowywanego przez demokratów szlacheckich. Nieudana próba opanowania Tarnowa przez powstańców dała pretekst do wystąpień, zniszczono ok. 470 dworów i 1000 zabitych. Rozbrajali powstańców i oddawali w ręce aus. Po upadku rew krak stłumione przez wojska aus. Meterrnich chwalił się, że chłopi galicyjscy zachowali wierność cesarzowi. Jedno z pierwszych przejawów fali rewol okresu Wiosny Ludów. Jednym z przywódców Jakub Szela - pełnomocnik gminy w procesie o zabór gruntów, internowany, gospodarstwo na Bukowinie.

Na wieści o rabacji Mikołaj ukaz 1846 spis inwentarzy - nie likwidowały powinności, ale zapobiegały dowolnemu stosowaniu. Zakazywał rugów pod warunkiem wypełniania powinności. Dotyczył gospodarstw minimum 3 morgi, resztę zostawiał łasce pana. Lista 121 powinności (darmoch), które zostały zniesione. Nakazał spisanie tzw. tabel prestacyjnych.

Tabele prestacyjne - wykaz powinności ciążących na każdej osadzie i przysługujących jej praw. Spisu dokonywał dziedzic.

Wiosna Ludów 1848/9
Burżuazja domagała się zniesienia absolutyzmu i udziału we władzy. Chłopi zniesienia pańszczyzny. Proletariat poprawy bytu mater.

Francja 22-24 II 1848 - rewolucja lutowa, obalono L Filipa I Orleańskiego, Fr proklamowana II Republiką. Zapoczątkowała ruch rewolucyjny w wielu krajach, zwany WL.

Austria - Wiedeń 13-15 III - lud obalił Metternicha, wymusił na ces amnestię, wolność prasy i obietnicę konstytucji.

Berlin 18-19 III - ogłoszono uwłaszcz. chłopów, uchwalono konstytucję we Frankfurcie n/M, próba powołania władzy ogólnoniem, jednak jesienią 1848 rozwiązano parlament w Prusach i w III 1849 w Austrii. W Berlinie lud wymusił na królu amnestię polit. Więzienie opuszcza Mierosławski i Karol Libelt. (Moabit - więzienie w Berlinie). Na wieści berlińskie wybuch powst w Poznaniu.

Powstanie wielkopolskie 1848 - na wieść o berlińskiej rewol marcowej utworzono w Poznaniu Komitet Narodowy. Ruch docierał na Pomorze. Zorganizowano wojsko na czele z L. Mierosławskim. W IV 1848 komitet podpisał konwencję przewidującą rozbrojenie większości oddziałów w zamian za autonomię części Poznańskiego. Prusacy nie dotrzymali umowy i zaatakowali powstańców. Mimo zwycięstw Polaków pod Miłosławiem, Wrześnią i Sokołowem wojska powst uległy rozprężeniu, co doprowadziło do podpisania kapitulacji. Nie głoszono socjalnych haseł, w pamięci miano rabację galicyjską.
Mierosławski miał ok. 5 tyś ale nie chciał ich wykorzystać przeciw Prusom ale Rosjanom. Jego siły rozbite przez Prusaków, chłopi chcieli porwać się do walki, ale uniemożliwiła im szlachta. Dlatego represje w Poznańskim nie dotknęło ziemiaństwa.

Po upadku powstania korzystano z wywalczonych przez rewolucję swobód obywatelskich, wolności stowarzyszeń i prasy.

Obóz ziemiański wykorzystywał to do legalnej walki - pracy organicznej.

Latem 1848 - zawiązano Ligę Polską, August Cieszkowski - filozof i ekonomista. Cel skupienie sił moralnych i materialnych. Docierała na Pomorze i Mazowsze. Ok. 40 tyś czł. Represje pruskie.
W latach 1850-1852 władze pruskie zlikwidowały niemal wszystkie stowarzyszenia i organy prasowe polskie, jakie powołała WL.

WL na Pomorzu - włączyło się w nurt działań legalnych. 5 posłów polskich do Berlina. Udział w Lidze Polskiej. Charakter bardziej demokratyczny niż w Poznańskiem. Prasa w j. pol gł dla ludu. Ziemiaństwo polskie było mniej liczne. WL rozbudziła społeczeństwo.

1847 klęska głodowa w Galicji. Demokraci zdziesiątkowani represjami i zniechęceni do współpracy z ludem.

Smolka Franciszek 1810-1899- czł Stowarzyszenia Ludu Polskiego, uczestnik zjazdu słowiańskiego w Pradze 1848, przywódca ruchu narodowego we Lwowie1848 wspólnie z Florian Ziemiałkowskim wystosował adres do cesarza, w którym prosili o 

• zwołanie sejmu,

• spolszczenie urzędów i szkół

• oddanie administracji w ręce Polaków,

• zrównania wyznań i stanów

• w imieniu ziemiaństwa gotowość uwłaszczenia chłopów bez odszkodowania.

Wybrany do wiedeńskiej Rady Państwa 1862, dążył do przekształcenia Austro-Węgier w państwo federalne złożone z 5 krajów.

1848 - hr Serafin Stadion, gubernator Galicyjski, ubiegł polskich liberałów i demokratów i 15 V 1848 ogłosił w imieniu ces uwłaszczenie chłopów na koszt rządu. Umiejętnie manipulował nastrojami między ludn pols-ukr.

Rząd zatwierdził z wcześniejszą datą, dzięki czemu cesarz mógł uchodzić za dobroczyńcę ludu.

We Lwowie zaskoczeniem dla Stadiona i Polaków był zryw ludn ukraińskiej, która domagała się praw obyw dla 2 ml społeczności. Korzystając z wolności słowa grupa duch wystąpiła do cesarza z prośbą o obronę spod ucisku polskiego. Przebudzenie narodu ukraińskiego we Wschodniej Galicji, gdzie polski ruch narodowy podcinała sprawa chłopska i sprawa ukraińska.

Po rewolucji w III w Wiedniu - wolność prasy.

1848 - odbyły się wybory do parlamentu w Wiedniu. Wybrano 17 chłopów polskich i 14 ukraińskich.

W Krakowie Adam Potocki jawnie głosił zerwanie z niepodległością, i nadzieję na autonomię w monarchii przekształconej w państwo federalne. Nadzieje się nie ziściły. Nowy cesarz
Franciszek Józef 1848-1916, w III 1849 rozwiązał parlament i dla pozoru ogłosił konstytucję, która nie weszła w życie. Austria wraca do centralistycznego systemu rządów opartych na policji i wojsku. Opozycja zneutralizowana. Upada powstanie węgierskie.

Najważniejszą sprawą, jaką przyniosła WL w Galicji było zniesienie pańszczyzny, oraz 7 m-czna odwilż, która dała na krótko wolność myśli i zgromadzeń.

Reforma uwłaszczeniowa w Galicji 1848 - szeroki zakres reformy:

• objęła wszystkich chłopów posiadaczy

• natychmiastowe uchylenie powinności

• pozostawienie chłopom serwitutów

• dziedzicom obiecano indeminizację rządową. (w 1857 wypłacono odszkodowanie w papierach procentowych notowanych na giełdzie po kursie 70 za 100. Wykupem obciążono kraj w formie podatku indeminizacyjnego. Podatek płacono przez 30 lat, gł uwłaszczeni chłopi. Własność folwarczna utrzymała swój stan posiadania.

Wszystkie ugrupowania emigracji polskiej stawiające sobie za cel niepodległość współpracowały z ruchem rewolucyjnym w Europie.

Hotel Lambert - Adam Czartoryski próbował powołać siły zbrojne w Państwie Kościelnym. Pius IX odmawia.

TDP - pochłonięte gł sprawami kraju.

W Rzymie A. Mickiewicz - chciał powiązać odrodzenie kościoła z odrodzeniem Polski. Zwalczany przez czartoryszczyków. W Mediolanie zawiązał legion polski, jednak Karol Albert (Sabaudia, król Sardynii, abdykował 1849 na syna Wiktor Emmanuel II) rozejm z Austrią. W Piemoncie walczył gen Chrzanowski. W Austrii Józef Bem, kierował obroną Wiednia.

Mickiewicz w Paryżu wydaje Trybunę Ludu, międzynarodowy skład redakcji.

W poł XIX odpływ polskiej tzw młodej emigracji. Wierzono, że niepodległość można uzyskać przez wyzwolenie całej Europy, stąd powszechny udział Polaków w większości rewolucjach.

III 1848 rewolucja na Węgrzech- konflikt z mniejszościami, którym odmawiał równouprawnienia. Wkrótce konflikt z Wiedniem.

Ludwik Kossuth - staje na czele obrońców węg niepodległości. Naczelnym wodzem gen Henryk Dembiński. Przyjmuje jako dowódcę Józefa Wysockiego, który formuje Legion Polski (późn min wojny w pows stycz), Józef Bem, który uratował front w Siedmiogrodzie skąd wyparł Austriaków, zdobył na Węgrzech sławę legendarną. 1849 naczelny wódz armii węg. Po upadku na służbie tureckiej przeszedł na islam i przyjął imię Murat Pasza. Powstanie rozbija potężna armia ros Paskiewicza.

Ocena rewolucji - WL - miała miejsce gł w 2 dzielnicach.

W Galicji chłopi pozbyli się poddaństwa i pańszczyzny.

W Prusach uwłaszczeniem objęto małorolnych.

W Królestwie przyznano chłopom nieusuwalność z gruntów.

Przebudzenie świadomości narodowej na Śląsku i Pomorzu.

Sytuacja emigracji polskiej. Rozłam:

1. Centralizacja TDP wydalona z Fr, przenosi się do Londynu - traci wpływy w Polsce i na emigr. Odnosiła się krytycznie do NB III, który obalił w 1852 we Fr republikę.

2. Mierosławski, Seweryn Elżanowski, zawiązała w Paryżu Koło Polskie, które przeciwstawiało się Centralizacji w Londynie.

Wojna ros-tur 1853-1856. Poparcie Turcji przez Fr i W. Bryt. Wojna krymska poruszyła całą emigrację przeciwko Rosji.

Próby organizacji polskich sił zbrojnych w Turcji: Czartoryski, Wysocki.

Centralizacja londyńska potępiała te próby - uważali, ze tylko powstanie zbrojne w kraju może dać niepodległość.

Gen Zamoyski organizował dywizję polską na ang żołdzie, Mickiewicz udał się na Bl Wsch, zmarł w Stambule 1855.

N III szachował Austrię sprawą polską, chcąc zmusić ją do koalicji - w przeciwnym razie mówił, że zwróci się do Polaków.

Kongres Paryski 1856 - nawet nie poruszano sprawy polskiej.

Literatura: Mickiewicz Pan Tadeusz, Beniowski, Kordian (Słowacki), Nie-Boska komedia (Zygmunt Krasiński), Zemsta (Fredro był konserwatystą i ugodowcem), Promethidion (CK Norwid).

Oparciem dla piśmiennictwa, prasy, sztuk pięknych była szlachta posiadająca.

Filozofią doby romantyzmu był heglizm - dopasowany do potrzeb uciśnionego ludu.

Hoene-Wroński Tadeusz 1778-1835, przekształcił filozofię Kanta, idealista.

Karol Libelt 1807-1875 (ulubiony ucz Hegla), twórca Manifestu krakowskiego 1846, prezes Koła Polskiego, poseł poznański.

Cieszkowski August 1814-1894, współzałożyciel Poznańskiego TPN, krytyk Hegla.

Nauka
Germanizacja i rusyfikacja ośrodków naukowych powyżej średniego, natomiast nauczenie powszechne blokowała szlachta.

W Królestwie za Paskiewicza regres.
Towarzystwo Naukowe Krakowskie 1852 - zerwało związki z germanizowanym UJ. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1857.

Ignacy Łukasiewicz 1822-1882, farmaceuta, pionier przemysłu naftowego w Europie, wynalazca lampy naftowej. Związany ze Stowarzyszeniem Ludu Polskiego. 1852 destylacja ropy naftowej, 1853 pierwsza lampa do oświetlenia apteki, później szpitala, 1854 pierwsza w świecie kopalnia ropy naftowej, 1856 rafineria.

Muzyka: Fryderyk Chopin 1810-1849 - muzyka przepojona folklorem. Stanisław Moniuszko 1819-1872 Halka, Straszny Dwór.

Sztuki plastyczne - Michałowski Piotr 1800-1855, gł przedstawiciel romantyzmu w malarstwie pol, sceny wojen NB, Samosierra.

Fotografia - wynalazek z 1839, dagerotyp - obraz fotograficzny uzyskiwany na posrebrzonej płytce metalowej.

Sytuacja przed powstaniem styczniowym.

1846 - ukaz carski, osłona chłopa od rugów. Chłopi odgrażali się, że zrobią z panami jak w Galicji 1846. Konflikt chłopa z panem.

1851 - Mikołaj I dążąc do unifikacji Król z Ros zniósł granicę celną między obu terytoriami. W latach 50 wkracza rewolucja przem.

Klęska Rosji w wojnie krymskiej 1853-1856 - zniszczenie Sewastopola przez siły bryt-fr-tur, z roku na rok kolejne bunty chłopskie.

Odwilż posewastopolska - po pokoju paryskim 1856: Władze ogłosiły amnestię: wróciło do kraju kilka tyś Polaków.

1855 - nowy car Aleksander II 1855-1881, początkowo liberalne reformy, uwłaszczenie, reforma ziemska, sądowa, miejska, wojskowa i szkolna, rozwój kapitalizmu. Połowiczność reform oraz reakcyjna od 1863 polityka carska spowodowała wzrost aktywności ruchów rewoluc. (narodnicy - Hercen, budowa socjalistycznej Rosji w oparciu o lud, organizacje: Ziemia i Wola).

Iwana Paskiewicza zastąpił Michał Gorczakow do 1856-1861 namiestnik, wódz naczelny w wojnie krymskiej. Starając się pozyskać arystokrację polską liberalizował stosunki w Kr Pol. Złagodniała cenzura. Opustoszały więzienia.

1858 Towarzystwo Rolnicze A. Zamoyski. Odczyty, za uwłaszczeniem za opłatą lub w drodze umów między panem a wsią. Czynsze zamiast pańszczyzny, regulacja serwitutów. W okresie manifestacji narodowych 1861 jako przedstawicielstwo białych występowało z postulatami do rządu carskiego. Rozwiązane w IV 1861 przez A. Wielopolskiego.

Millenerzy - członkowie tajnych kółek gł warszawskiej inteligencji i liberalnej burżuazji, byli przeciw rewolucji, głosili program gospodarczej odbudowy, pracy organicznej, hasła uwł. chłopów, równoupr Żydów, rozwoju demokr samorządu. Edward Jurgens.

Powstanie styczniowe, powstanie narodowe przeciw Rosji, trwające od 22 I 1863 do wiosny 1864 i obejmujące zasięgiem Król Pol, Litwę i Białoruś, w mniejszym stopniu Ukrainę. Spowodowane nasilającym się rosyjskim uciskiem narodowym, kryzys systemu feudalnego - sytuacja rewolucyjna w Rosji, zmiana w układzie stosunków międzynarodowych (zwycięstwa Garibaldiego we Wł)

Poprzedzone ulicznymi manifestacjami patriotycznymi w W-wie (m.in. obchodami rocznicy wybuchu powst list 1830-1831, procesjami, pochodami o charakterze patriotyczno-religijnym), krwawo tłumionymi przez władze rosyjskie.
W okresie przedpowstaniowym formowały się 2 obozy polityczne: " czerwonych" i " białych".

Czerwoni -obóz polit radykalno-demokratyczny w czasie pow stycz1861-1864, skład gł z działaczy nielegalnych kółek wojskowych oraz organizatorów manifestacji patriotycznych 1860-1861. Kierowali powstaniem od stycznia do września 1863. 2 odłamy:

• prawe skrzydło za wykupem ziemi przez chłopów i przesunięcie terminu powstania. Jarosław Dąbrowski (zginął na barykadzie Komuny Par 1871, Zygmunt Sierakowski (chciał stworzyć tajne państwo polskie), jedność ludów.

• lewica za uwłaszczeniem chłopów oraz za odrębnością Litwy, Białorusi i Ukrainy, Ludwik Mierosławski, Antoni Szwarce

• Komitet Miejski, od V 1862 Centralny Komitet Miejski, po upadku Langiewicza (11-18 III) Rząd Narodowy

Biali - obóz polityczny 1861-1864, gł liberalnych ziemian, szlachta, bogaci mieszczanie i inteligencja, członkowie Towarzystwa Rolniczego, millenerzy.

Dążyli do uzyskania niepodległości na drodze koncesji udzielanych przez cara i porozumienia z klasami panującymi w Rosji.

• odrzucali ugodowe hasła Wielopolskiego

• odrzucali radykalne hasła obozu czerwonych

• Głosili potrzebę pracy organicznej.

• 1861 Delegacja Miejska, 1862 Dyrekcja

Uwłaszczenie widzieli za odszkodowaniem dla właścicieli. Starali się zapobiec powstaniu.

Do powstania przystąpili w III 1863 - rozwiązali Dyrekcję i wprowadzili swych przedstawicieli do Rządu Narodowego.

Nadzieję na zwycięstwo wiązali z interwencją Fr i Ang. Przedstawiciele: Andrzej i Władysław Zamoyscy, Edward Jungers, Leopold Kronenberg. Doprowadzili do dyktatury Langiewicza.

Początek powstania - wybuch pow stycz przyspieszyło zarządzenie przez władze ros poboru do wojska (tzw. branki). Branka miała na celu rozbicie konspiracji "czerwonych" i udaremnienie powstania. 22 I 1863 w dzień wybuchu powstania CKN przeobraził się w Tym Rząd Narodowy, który opublikował manifest powstańczy i uzupełniające go dekrety. W manifeście rząd wzywał narody polski, litewski i białoruski do walki z zaborcą, zarazem uroczyście ogłaszał zniesienie różnic stanowych oraz natychmiastowe uwłaszczenie.

Osiągnięcie poważniejszych sukcesów było niemożliwe wobec wyraźnej przewagi oddziałów ros. W Kr Pol stacjonowała 100 tys armia, przeciw niej w nocy z 22 na 23 stycznia wystąpiło zaledwie 6 tys. powstańców. Garnizony rosyjskie zaatakowano w 33 miejscach. W części miejscowości (np. w Płocku) atak powstańców w ogóle się nie powiódł, w innych miejscach - zwłaszcza na Podlasiu - udało się rozbroić kilka garnizonów. Wybuch powstania zaalarmował jednak dow ros, które zarządziło koncentrację wojsk w większych miastach. Liczba miejsc, w których stacjonowali Rosjanie, zmniejszyła się ze 180 do 42. Było to korzystne dla powstańców, którzy zyskali większą swobodę ruchów na prowincji oraz swobodny dostęp do granic Królestwa.

Większe bitwy stoczone przez powstańców

Przewaga ros, w związku z tym przyjęto taktykę wojny partyzanckiej, nękając przeciwnika niespodziewanymi atakami, nie podejmując otwartej walki.
Ogółem przez szeregi oddziałów polskich w całym okresie powstania przeszło ponad 200 tys. ochotników. Stoczono ok. 1200 potyczek. Największe nasilenie powstanie styczniowe osiągnęło latem 1863, gdy po krótkim okresie dyktatury L. Mierosławskiego przewagę we władzach centralnych uzyskali "biali" i po przejęciu dyktatury powstania przez M. Langiewicza (10-19 marca).
"Biali" duże nadzieje wiązali z ewentualną interwencją mocarstw zachodnich. Fr, Ang i Aus ograniczyły się do przesłania Rosjanom not dyplomatycznych żądających zapewnienia Królestwu autonomii. Noty te zostały odrzucone przez rząd carski, który zdawał sobie sprawę z nieskuteczności takich protestów. Żadne z tych państw nie zamierzało faktycznie wystąpić zbrojnie w interesie Polski.
Nie mogąc zlikwidować partyzantki, władze ros podjęły akcje pacyfikacyjne oparte na stosowaniu terroru i zasad odpowiedzialności zbiorowej. Z okrucieństwa zasłynął zwłaszcza nowy gubernator Litwy, Michał Murawjow, zw Wieszatielem. Mnożyły się publiczne egzekucje, kontrybucje, konfiskaty majątków i masowe zsyłki na Sybir.

Dyktatura Traugutta

Jesienią 1863 powstanie osłabło. Próbował je ratować sprawujący od 17 X 1863 władzę dyktatorską R. Traugutt, jednak na wiosnę 1864 walki prawie zupełnie wygasły. Najdłużej, bo aż do jesieni 1864, walczył oddział chłopski księdza S. Brzóski na Podlasiu. 5 VIII 1864 Traugutt, którego ujęli Rosjanie, został stracony wraz z 4 członkami Rządu Narodowego.

Upadek powstania

Pow stycz było najdłużej trwającym pow pol, wspomaganym przez Polaków z wszystkich zaborów, emigrację, a także przedstawicieli innych narodów, m.in.: Rosjan (A.D. Trusow), Ukraińców (A. Potebnia), Włochów (F. Nullo), Francuzów, Niemców, Słowaków.
Czołowymi dowód: M. Borelowski, D. Czachowski, J. Hauke-Bosak, A. Kurowski, M. Langiewicz, Z. Sierakowski, W. Wróblewski. Wg szacunków w pow stycz zginęło ok. 30 tys. powstańców, ok. 38 tys. zostało zesłanych na Sybir.
Klęska była ogromnym wstrząsem dla Polaków. Wśród dużej części społeczeństwa zapanowało przeświadczenie o beznadziejności wszelkiej walki. Rząd carski stopniowo likwidował resztki autonomii Król Pol, którego nazwę zmieniono na Kraj Nadwiślański.

Romuald Traugutt 1826-1864, w armii Paskiewicza, tłumił powst węgierskie 1849, ucz w woj krymskiej, 1862 podał się do dymisji. Po wybuchu pow stycz objął dow oddziału. 17 X w b. niekorzystnej sytuacji objął władzę dyktatorską likwidując niepanujący nad sytuacją rząd czerwonych Dobrowolskiego. Zreorganizował i utrzymał wojska powstańcze. Dążył do szybkiej realizacji dekretu uwłaszczeniowego. Aresztowany i skazany na śm w Cytadeli warsz.

Aleksander Wielkopolski 1803-1877 - pows list wysłany do Londynu, 1846 wysłał list do Metternicha potępiający powstanie chłopskie 1846 i oskarżający rząd Aus o jego wywołanie, odtąd zwolennik orientacji proros, ugody z Rosją i uzyskanie dzięki niej autonomii. 1861/2 doprowadził do zamiany pańszczyzny na tzw okup pieniężny, uzyskał przywrócenie samorządów lokalnych i Rady Stanu Królestwa, spolonizował administrację, reforma szkolnictwa, rozwiązał Tow Rol, w koń X 1861 złożył dymisję po przybyciu min. wojny Suchozaneta, z którym był w konflikcie wyjechał do Petersburga gdzie uzyskał zgodę na zastąpienie represyjnych-wojskowych rządów - rządami cywilnymi.1862/3 Naczelnik Rządu Cywilnego w Król Pol. W VI 1862, zrealizował 3 ukazy

1. oczynszowanie chłopów, ale skasowane miały być serwituty, sankcjonował rugi a małorolnych zostawiał na łasce dziedzica - krok wstecz do postanowień z 1846 - cel zjednanie właścicieli ziemskich

2. równouprawnieniu Żydów, uchylał przymus zamieszkania, nabywania nieruchomości, funkcji publicznych

3. reformie oświaty, powiększał liczbę szkół średnich, obniżał opłaty, odnawiał uniwersytet w W-wie.

Przeciwnik powstańczej ideologii i rewolucji, w celu rozbicia organizacji czerwonych ogłosił brankę 12 tyś młodzieży, która stała się bezpośrednią przyczyną powstania, które zakończyło karierę, wobec załamania się jego polityki wycofał się i wyjechał do Drezna.

Początki powstania: Manifestacje z okazji rocznicy powstania listop., pogrzeb generałowej Sowińskiej. 1860 w W-wie zjazd:

1. car Rosji Aleksander II

2. ces Austrii Franciszek Józef

3. regent, król pruski 1861 Wilhelm I, ces od 1871-1888.

Gorczakow ponaglany z Petersburga i wzmocniony posiłkami rozwiązuje Delegację Miejską (organizacja na celu miała uspokojenie niepokojów społecznych), Towarzystwo Rolnicze, 8 IV 1861 rozpędził protestujący tłum, padło 100 ofiar.

1861 - weszła połowiczna reforma rolna w Rosji, która nie objęła Królestwa (Ukaz nadawał chłopu ziemię pod warunkiem wykupu. Z otrzymanego nadziału chłop miał płacić czynsz lub odrabiać pańszczyznę. Utrzymanie pańszczyzny przez 2 lata i nieuregulowanie wysokości odszkodowań budziło powszechne niezadowolenie). Uwłaszczenie ogłosił Tymcz Rz Nar 22 I 1863. Zagwarantowano chłopom uprawnienia z tytułu serwitutów, nadania bezrolnym, którzy wezmą udział w pows 3 morgi. Rząd cars dążąc do odciągnięcia ludności wiejskiej od powstania przeprowadził uwłaszczenie w Królestwie w III 1863 na zasadach zbliżonych do Tymcz Rz Nar.

Zatarg z kościołami - w rocznicę śm Kościuszki wojska otoczyły 2 kościoły, wyciągnięto siłą ok. 1500 mężczyzn. Kuria bpia na znak protestu zamknęła wszystkie kościoły, przyłączyli się pastorzy i rabini. 14 X 1862 wprowadzono stan wojenny.

Komitet Centralny ogłasza, że występuje jako rząd Tymczas Rz Nar:

• rozbudowano władze wojewódzkie, powiatowe, miejskie

• policję, pocztę

• rozpisano podatek od nieruch 0,5 %, lub 5 % dochodu - ściągali anonimowi poborcy

Aktywność spisku krępował obóz białych.

Współpraca z następcą aresztowanego Dąbrowskiego, Padlewskiego z Herzenem z Ziemi i Woli w sprawie równoprawnego udziału Białorusi i Litwy. Mierosławski zarzucał zdradę interesów narodowych, w opozycji.

Powstanie przygotowywano na wiosnę - liczono na zaburzenia chłopskie w Rosji z tytułu wprowadzanej reformy. Wydelegowano pieniądze na zakup broni z terminem na wiosnę.

6 X 1862 z inicjatywy hr A. Wielopolskiego zapowiedź branki, gł osób politycznie podejrzanych. W odpowiedzi powstanie, tym samym datę wybuchu narzucił nieprzyjaciel w chwili dogodnej dla siebie.

We Fr policja aresztowała polskich agentów wysłanych po broń - papiery udostępniła ros ambasadzie.

W nocy 14/15 I 1863 władze car przeprowadziły brankę w W-wie.

Komitet Centralny uprzedzając wypadki ogłasza się w Manifeście Tymczasowym Rządem Narodowym i wyznacza początek powstania na 22 I. Zrazu dekretował uwłaszczenie, właścicielom odszkodowanie, bezrolnym za udział 3 morgi.

Początkowo powstanie bez wodza. Mierosławski w Paryżu. Brak broni, zima niedogodna dla partyzantki.

Chciano opanować pomniejsze jednostki i zdobyć broń. Car w Królestwie dysponował ok. 100 tyś.

Dyrekcja białych przeciwstawiała się pows, często udaremniała rozkazy. Powoli na stronę czerwonych przechodzą millenerzy i biali.

Poparcie z Londynu i Wiednia, N III zakłopotanie, żywił nadzieję na szybki upadek - nie chciał popsuć stosunków z Rosją.

Konwencja Alvenslebena - układ Rosji i Prus z II 1863 z inicjatywy O.von Bismarcka zawarty przez pruskiego gen zezwalający wojskom ros na przekraczanie granicy pruskiej w operacjach przeciw powstańcom polskim. Bismarck zaoferował pomoc Rosji chcąc zerwać układ ros-fr. Wystawił 60 tyś armię na granicy.

Powołany na dyktatora Mierosławski przegrywa bitwy i wycofuje się do Paryża.

W koń lutego rozmowy między Dyrekcją a Rządem Tymczasowym.

11 III Langiewicz ogłasza się dyktatorem - zamach stanu na Rząd Tymczasowy, który jednak uznaje jego dyktaturę by nie kompromitować sprawy. Jednakże dyktatura Langiewicza załamała się po tygodniu, wygrywa, ale dzieli na 3 oddziały.

Rząd Narodowy - wyłania się z Komitetu Centralnego Narodowego 22 I, przetrwał do 10 V. Skład 5 osób po przejęciu władzy przez białych i prawicę czerwonych. Władza ustawodawcza, wykonawcza, cywilna i wojskowa. Dekrety miały moc ustawy. Doprowadził do utworzenia własnej organizacji państwowej, która nakładała i zbierała podatki, poczta, prasa, sądy. Tajna struktura. Po wprowadzeniu dyktatury Traugutta 17 X 1863 rząd stracił charakter kolegialny, za koniec działalności rządu uważa się aresztowanie Traugutta 10 IV 1864. Problem pieczęci - rozkazy uwierzytelniała pieczęć, przechodziła z rąk do rąk.

Społeczeństwo nie miało armii, dowództwa, brak obycia z bronią. Z Belgii docierała małymi partiami, konfiskowana przez Prusaków i Austriaków. Niemożliwym było pokonanie wroga w polu.

W lipcu carat zaangażował 340 tyś żołnierzy do powstania. Przez szeregi przeszło ok. 200 tyś Polaków, ale jednorazowo czynnie nie więcej niż 30 tyś. Ok. 1200 potyczek. Wojna gł partyzancka - sukcesem było przebicie się z okrążenia.

Brak radykalnych haseł - ster rządów umiarkowana prawica. Powstanie bez poparcia Litwy, Biał i Ukr bez szans tak jak pow lis.

Sierakowski Zygmunt pseud Dołęga 1826-1863, udał się na Litwę zorganizował wojsko, plan ekspansji do Rosji w celu połączenia z ros elementem rewolucyjnym, ale 2 tyś armia rozbita, powieszony.

Rząd nie stawiał żądań do walki w zaborach prus i austr. Domagali się tylko wsparcia i środków.

W Poznaniu Jan Działyński organizował wojsko. We Lwowie ksiądz Adam Sapieha.

W obu zaborach organizowano gł demonstracje, były też schronieniem dla wielu powstańców.

Na Pomorzu fala demonstracji polityczno-religijnych. Z wszystkich terenów napływ ochotników.

Biali przystępując do powstania żywili nadzieję w interwencji mocarstw.

Wielu Rosjan walczyło i ginęło w szeregach polskich. Poparcie Ziemi i Woli, Kołokoła Herzena i Bakunina. Niestety nie doszło do zgrania ruchów rewolucyjnych w Polsce i Rosji.

Zawiodły rachuby na masowe poparcie wsi. Carska reforma uwłaszczeniowa przyczyniła się do spacyfikowania wsi.

Dyktatura Traugutta

Rządy białych oczekujące interwencji mocarstw zaniedbały szanse wojny partyz w lecie. Carat skoncentrował 300 tyś armię pod dow

Michaił Murawjew zwany Wieszatielem (początkowo dekabrysta - radykalnie zmienił poglądy), pacyfikował powstanie na Litwie.

Gubernator na Litwie. Wprowadził metody terroru i odpowiedzialności zbiorowej. Skazywał na śm, katorgę, konfiskaty, wysiedlenia wielu tyś, całych wsi na Sybir. Pogardzany także przez Rosjan.

W Królestwie namiestnikiem był Konstanty brat A II, próbował reformami i półśrodkami zapobiec powstaniu. Po wybuchu odwalany przez AII 31 X 1863.

Zastępuje go już od IX gen Berg Fiodor, ostatni namiestnik Król Pol. Bezwzględnie stłumił powstanie, likwidował odrębność urzędów i instytucji dążąc do unifikacji z Rosją.

W Rządzie Narodowym upada rząd Majewskiego - biali zaczynają się odsuwać od powstania. Z Hotelu Lambert francuskie sugestie, aby utrzymać powstanie do wiosny, gdy wzrośnie szansa wojny. Wysuwają nowego kandydata R Traugutta, byłego oficera carskiego.

Wysunięty przez białych realizował politykę czerwonych. Szczerze chciał ratować powstanie.

Odebrał pieczęcie, nikogo nie powołał do rządu, pozostał anonimowym dyktatorem.

• zreformował wojsko, ustanowił regularne i stałe kompanie, bez rozpuszczania

• nacisk na dekrety uwłaszczeniowe, za przymuszanie do pańszczyzny k śm.

• Opierał się gł na ludzie, ograniczał rolę szlachty

• Próba nawiązania kontaktów z Garibaldim przeciw Austrii

• Liczył na zaognienie konfliktu z Danią o Szlezwik i ofensywę na wiosnę

Społeczeństwo jednak wyczerpane. Szlachta galicyjska sama rozbroiła bazy zaopatrzeniowe.

Carat zmuszony do rewizji procedury uwłaszczeniowej, chłopom dodano ziemi, obniżono opłaty, uznano właścicielami gruntów.

W Królestwie Nikołaj Milutin (autor reformy uwłaszczeniowej w Król Pol, twórca zasad rusyfikacji) 2 III 1864 - chłopom nadano ziemię, którą użytkowali, w zamian obciążyli ich wieczystym podatkiem gruntowym w zamian za odszkodowanie dla dziedziców. Ukaz pokrywał się z dekretami Rządu Narodowego, aby odciągnąć chłopów od powstania.

Powstanie dogorywało, aresztowano rząd, w Cytadeli Warszawskiej stracono Majewskiego, Traugutta i 4 współpracowników.

Powstanie zabajkalskie - bunt ok. 700 więźniów przy budowie drogi, przy Chińskiej granicy, rozbite.

Bilans

• Największe z powstań w XIX wieku

• Zesłania, straty w ludzie i w majątku

• Utrata autonomii przyznana Wielopolskiemu

• Rusyfikacja szkół i administracji

• Duże ubytki polskości na Litwie i Rusi

1. zasy trójlojalizmu, pracy organicznej, początki ruchu robotniczego

Od uwłaszczenia - zabór ros wkracza w epokę rozwiniętego kapitalizmu, w zab niemieckim kapitalizm już od 1848/9.

Rozwój kapitalizmu, ale zaostrzył się kurs antypolski. Społeczeństwo rezygnuje z walki.

Burzliwe przemiany gospodarcze: przyrost ludności, rozwój miast, zmierzch hegemonii szlachty, wzrost burżuazji i obszarników.

Emigracja postyczniowa mniej liczna ok. 8 tyś i bardziej plebejska.

Koncepcja Hotelu Lambert (Czartoryski publicznie ogłosił koniec powstania i początek pracy organicznej - miano mu za złe wyrzeczenia się sprawy polskiej): z poparciem N III Austria pokona Rosję i Prusy i odbuduje Polskę pod berłem Habsburgów.

Próba zbliżenia Aus i Fr. Kanclerz Friedrich Beust 1853-1866, wykorzystywał Hotel i finansował go, szachował tym Rosję i posłuszeństwo w Galicji. Ale polityka ta załamała się, gdy Wiedeń nie poparł Fr w wojnie z Prusami 1870 i upadku II cesarstwa.

Próba zjednoczenia emigracji.

Zjednoczenie Emigracji Polskiej 1866-1871, org polit na emigracji po pows stycz 1863-1864 w Paryżu, działało w E i St Zj. Na czele ZEP stał 7-os Komitet Reprezentacyjny. Gł działacze: J. Dąbrowski, W. Wróblewski Zygmunt Miłkowski (TT Jeż). Członkowie zorganizowani w gminy, gł rolę przejęły gminy paryskie. Program zakładał odbudowę niepodległego państwa i przeprowadzenie radykalnych ref społ. Różnice zdań w sprawie granic, kwestii chłopskiej i stosunku do ros ruchu rewolucyjnego stały się przyczyną rozpadu organizacji. ZEP przyjęło 1868 nazwę Zjednoczenie Demokracji Polskiej, 1870 połączyło się z Tow Dem Mierosławskiego, który odmawia udziału, także Józef Wysocki, Zaprzestało działalności 1871. Emigranci stopniowo włączają się w nurty ruchu robot. I Międz. Londyn 1864, sekcja polska ok. 30 komunardów. W Paryżu bardziej bano się rewolucji społecznej z udziałem Polaków niż Prusaków w 1870. W III 1871 lud Paryża powołał Komunę przeciw burżuazji, wśród komunardów ok. 400 Polaków. W walkach ginie Dąbrowski. Udział w Komunie wielu zbliżył do socjalizmu.

Likwidacja stosunków feud, uwłaszczenie, rewolucja przemysłowa - przynosi poprawę bytu. Postęp medycyny i higieny.

W 4 ukazach uwłaszczeniowych dla Król Pol z 1864 pozostała sprawa serwitutów.

W dobrach rządowych zlikwidowano serwituty całkowicie, a niektórym chłopom przyznano nawet odszkodowanie.

Z czasem likwidacja serwitutów w drodze umów dobrowolnych.

Serwituty - źródło konfliktu klasowego między wsią a dworem - podtrzymywane i wykorzystywane przez władze.

Folwarki przechodziły na płodozmian, chłopi na trójpolówkę bezugorową.

Rozwój gospodarki kapitalistycznej wymagał kredytu. Powstawały banki, które finansowały rozbudowę kolei: początek dał Kronenberg zakładając 1870 Bank Handlowy w W-wie, Epstein Bank Dyskontowy, Jan Bloch Dom Bankowy, współtwórca kolei Warszawsko-Petersburskiej.

Towarzystwo Kredytowe Ziemskie 1825 zał przez Franciszka Lubecki-Drucki zał 1825 działające do 1939 - kredyt długoterminowy, powstaje także TK Miejskie udzielające kredytu pod hipoteki w W-wie i Łodzi.

Hipolit Cegielski 1815-1868, przemysłowiec poznański, 1850 zal warsztat naprawczy, 1855 rozpoczął produkcję maszyn i narzędzi rolniczych (żniwiarki, kosiarki, siewniki, młocarnie) rozbudował do wielkiej fabryki polskiej.

Prusy Wsch spichlerzem Niemiec, przemysł gł na Górnym Śląsku - największy ośrodek przemysłu ciężkiego na ziemiach pol, węgiel, huty, pudlingowanie, stalownie martenowskie. W górnictwie zastosowanie młota pneumatycznego i dynamitu. Przemysł śląski pozostawał jednak w tyle do Zagłębia Ruhry czy Saary. Rozwój kolei, od 1870 wykup linii przez państwo z rąk spółek akcyjnych.

Z 3 dzielnic Polski Galicja w poł XIX najbardziej upośledzona pod wzgl gospod. Ziemia rozdrobniona. Brak postępu na wsi, pauperyzacja chłopa, wiele podatków: gruntowy, drogowy, szkolny. Chłop musiał uiszczać opłaty indeminizacyjne za uwłaszczenie.

Ignacy Łukasiewicz, aptekarz ze Lwowa 1853 wynalazł metodę oczyszczania ropy na naftę, rozwój przemysłu górniczego. Pod Jasłem pierwsza rafineria.

Przemiany polityczne - Po powstaniu likwidacja odrębności Król Pol. Nazwa Kraj Przywiślański i zlikwidowano herb Król Pol.

1864 pod kier namiestnika Berga Komitet Urządzający powołany gł do reformy rolnej zlikwidował w 1866 Sekretariat Stanu Król Polskiego, Radę Stanu, Radę Administracyjną i komisje rządowe. Na wzór ros urządzono władze administracyjne, skarbowe, pocztowe, szkolne itp. Utworzono 10 guberni (z 5) i 85 powiatów.

Po śm Fiodora Berga 1863-1874 (ostatni namiestnik) następcy nie mieli funkcji namiestnika, ale generał-gubernatora - władza administracyjna, wojskowa i policyjna - mogli zsyłać bez wyroku.

W kraju stan wojenny do I woj. św. W prasie cenzura prewencyjna. Urzędy obsadzone przez adm ros. i z. ros jęz. urzędowym

Rusyfikacja szkolnictwa, szykanowanie koś kat i unickiego 1875 siłą wcielono. Koś unicki likwidowany od 1839, oficjalnie przestał istnieć 1899, natomiast w zab aus cieszył się wolnością. W szkołach j ros językiem obowiązkowym, próba zastąpienia alfabetu.

Apogeum walki z j. pol za generał-gubernatora Józefa Hurki 1883-1894, kiedy karano młodzież za odezwanie się w j. pol.

Nie przełamano w społeczeństwa polskiego, ale stan oświaty podupadł.

Największe ograniczenia na Litwie, Białorusi i Ukrainie: zakaz sprzedaży ziemi Polakom, zakaz nawet nabożeństw, katolicy i Polacy nie mieli dostępu do służby publicznej.

W zab prus, na los Polaków zaważyło zjednoczenie Niemiec.

Celem partii Narodowo-Liberalnej podpory Bismarcka stała się germanizacja wschodnich prowincji. Atak gł w wyższe warstwy społ.

1871 - cały zabór pruski znalazł się w granicach Rzeszy.

1876 - określono, że j. niem jest wyłącznym językiem urzędowania władz i sądów, germanizacja nazw miejscowych, Wlk Ks Poznańskie przemieniono na prowincję poznańską. W szkołach j pol utrzymano tylko jako przedmiot, dopuszczalny w lekcjach rel. - tolerancję traktowano jako przejściową.

Osobna walka z Koś., polegała na:

• odsunięciu od szkolnictwa, odbierania akt stanu cywilnego

• nadzór rządu na kształcenie księży, głoszenie kazań, obsadę stanowisk

Odtąd stanowisko takie mógł objąć obywatel niemiecki po zdaniu egzaminu i za zgodą władz prowincjonalnych. Od owego spornego egzaminu dla księży zatarg przybrał nazwę - walki o kulturę Kulturkampf.

Na ziemiach pol pod panowaniem Prus Kulturkampf łączył politykę antykoś z germanizacją. Uwięziono m.in. abpa gnieźnieńsko-poznańskiego M. Ledóchowskiego 1874 i wielu innych duchownych. Wydano ustawę o zakazie używania j.pol w adm i sądach 1876. Działania w ramach Kulturkampfu spowodowały opór i w konsekwencji jednoczenie się Polaków w walce z germanizacją.

Abp gnieź-pozn Mieczysław Ledóchowski, dla sprawy polskiej całkowicie obojętny, ale oddany papiestwu. Gotów iść na kompromis w sprawie języka, ale nie w sprawach koś. Rząd zamknął seminarium w Poznaniu, zlikwidował szkolnictwo zakonne, grzywny, 1874 Ledóchowski skazany na 2 lata, 100 parafii bez proboszczów. Opór stawiło społeczeństwo, jakiego rząd się nie spodziewał.

Opozycja Bismarcka znalazła się nawet w parlamencie. Bismarck ostatecznie wycofał się z akcji kulturkampfu. Ledóchowski został kardynałem w Watykanie a na jego miejsce Niemiec. Kulturkampf minął, ale akcja germanizacyjna trwała nadal.

Autonomia Galicji

W przeciwieństwie do zaborów prus i ros, w Galicji Polacy uzyskali autonomię narodową a nawet uprzywilejowane stanowisko.

Agenor Gołuchowski 1812-1875 - wielokrotny namiestnik Galicji:

• współpraca z dynastią dla umocnienia szlachty polskiej kosztem ogółu chłopstwa

• reforma uwłaszczeniowa interpretowana niekorzystnie dla chłopa

• ograniczał prawa językowe Ukraińców

• przeciwstawiał się próbom konspiracji, lojalny dla korony umacniał prawa szlachty

1859 Aus przegrywa wojnę włoską, powołany ministrem stanu w celu zjednania arystokracji pol, węg i czes

1865 wskutek opozycji Węgrów nastąpił zwrot ku federalizmowi i współpracy z magnaterią.

1866 przegrana Aus z Prusami pod Sadową przesądziła o hegemonii Prus w zjednoczonych Niemczech.

W monarchii nastąpił dualizm. Franciszek Józef musiał iść na ustępstwa, powstają Austro-Węgry.

Próby odwetu na Prusach, wierzono, że zostanie poruszona sprawa polska przeciw Rosji i Prusom. Jednak dualizm zacieśnia uzależnienie pozostałych krajów monarchii od Wiednia. Do opozycji przechodzą Czesi w 1867 bojkotują Radę Państwa.

Polacy grając kartą Czechów uzyskują 1869 polski język urzędowy i w sądach. Spolonizowano uniwersytety w Krakowie i Lwowie.

Autonomia Galicji: 2 niezależne od siebie hierarchie:

• rządowa (namiestnik mianowany i podległy rządowi w Wiedniu od 1871 powrócił Agenor Gołuchowski)

• krajowa (reprezentowana przez sejm z marszałkiem 1861-1873 Leon Sapieha).

Władza krajowa znaczyła mniej od rządowej. W praktyce władzę sprawowało wielkie ziemiaństwo.

Autonomię Galicji wykorzystali Polacy ze szkodą dla ludności ukr, która była upośledzana w szkolnictwie i sprawowaniu władzy.

1870 - upadek II cesarstwa we Francji pod Sedanem przekreślał szanse odwetu na Prusach za Sadową.

1873 sojusz 3 cesarzy: Wilhelm I, Franciszek Józef I, Aleksander II. Przymierze 3 mocarstw rozbiorowych zawarte w celu koordynacji polityki zagr, porozumiewanie się w wypadkach rozbieżności zdań (inicjatorem Bismarck). Nie przetrwał, alarm roku 1875, nie poparcie Rosji na Kongresie Berlińskim, dwuprzymierze aus-niem przeciw Rosji 1879.

Stańczycy - konserwatywne ugrup polit w Galicji powstałe po pows stycz, gł ziemiaństwo i wysokich urzędników. Nazwa od cykl 20 pamfletów w Przeglądzie Polskim pt Teka Stańczyka, Stanisław Tarnowski (hr, poseł, czł Izby Panów, rektor UJ) Józef Szujski, (historyk, rektor UJ, członek AU, współtwórca krak szkoły hist) Stanisław Koźmian (publicysta, dyr. Teatru w Krakowie, głosił zasady trójlojalizmu). Hasła stańczyków: kult wrogości wobec Rosji, rola przewodnia Polski wśród narodów słow, przeciw idei powstańczej i dążeniom niepodległoś, ścisła współpraca i lojalność wobec Habsburgów, obejmowali ważne stanowiska państwowe.

Trójlojalizm - postawa polit po upadku pows stycz wyrażająca się w podporządkowaniu władzom zaborczym. Wyrzekali się dążeń niepodległościowych, minimalizacja postulatów. W Galicji Stańczycy, w Poznańskiem przedstawiciele Koła Polskiego w sejmie pruskim gł w okresie kanclerstwa Leona von Caprivi (1890-1894 po Bismarcku, złagodzenie polityki, zniósł ustawy antypolskie o nauczaniu początkowym w j pol)- tzw ugodowcy.

W Król Pol Zygmunt Wielopolski s Aleksandra, zebrał ok. 800 podpisów elity pod adresem cara z oświadczeniem przywiązania do tronu i gotowości do ofiar na rzecz Rosji.

Kazimierz Krzywicki były współpracownik Wielopolskiego - głosił, że Polacy powinni się wyrzec niepodległości, samorządu a nawet własnego języka i nazwy.

Lojalizm tylko w Galicji przynosił korzyści. W zab ros i prus - program kompromitowany poczynaniami władz.

Irredenda - dążenie do uzyskania niepodległości.

Pozytywizm. Pozytywizm warszawski. Okres i prąd literacki w Polsce od 1863 do 1881 (zamach na A II) lub ok. 1890.

Walka o postęp społeczny i gospodarczy oraz model demokracji na wzór zachodni. Hasła pracy organicznej, czasowej rezygnacji z dążeń niepodległoś. i pracy u podstaw (działalność oświatowa warstw upośledzonych gł chłopstwa). Gł mieszczaństwo i inteligencja. Poglądy wychowanków Szkoły Głównej w W-wie. Proza wypiera poezję. Powieść realistyczna, gł wiejska. Odbiorcą gł inteligent.

Podkreślał rolę wiedzy i nauki. Oszczędność, godność kobiety, powszechna oświata, postęp tech. Wysuwał na pierwszy plan pozytywnego człowieka pracy. Na planie pierwszym proza. Służył burżuazji, przeciw zbankrutowanej warstwie ziemiańskiej, klerykalizmowi i wszetecznictwu umysłowemu. Opowiadali się przeciw walce o niepodległość: nie potrzeba własnych żołnierzy, ministrów, parlamentów, aby żyć szczęśliwie. Epoka pozytywizmu - społeczeństwo to organizm - krytyka marksistów i socjalistów.

Teatr - jedyne miejsce, gdzie rozlegało się publicznie słowo polskie.

Teatry objazdowe, w których karierę rozpoczynali Ludwik Solski i Gabriela Zapolska.

Sztuki plast, gł rozwój malarstwa: Juliusz Kossak 1824-1899, Jan Matejko 1838-1893, Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939.

J.I. Kraszewski 1812-1887, 223 powieści, nie ma sobie równych w lit pol, fenomen eur: Bruhl, Macocha, Hrabina Cosel, Stara Baśń.

Józef Korzeniowski 1797-1863, prozaik, pedagog, udział w założeniu Szkoły Głównej.

Aleksander Świętochowski 1849-1938 - najwybitniejszy twórca pol pozyt. Felietony Liberum veto w piśmie Prawda.

B. Prus (Lalka), H. Sienkiewicz (Trylogia, Rodzina Połanieckich - praca organiczna, Quo Vadis, Faraon, Krzyżacy), A. Asnyk (poezja), M. Konopnicka, E. Orzeszkowa (Nad Niemnem).

Konrad Prószyński - 1875 wydał elementarz, który rozchodził się w setkach tyś., dla samouków.

W zab pruskim

Praca organiczna miała większe możliwości, sprzyjał rozwój gosp dzielnicy, charakter ustawodawstwa, możliwość stowarzyszeń.

Marcinkowski Karol 1800-1846 - rzecznik pracy organicznej. Odrzucał działalność spiskową. Zakładał biblioteki, kursy kwalifikacyjne dla młodzieży. Współzał

• Bazaru Polskiego - 1838 Poznań

• Towarzystwo Pomocy Naukowej - 1841 z K. Liebeltem, pomoc finansowa dla młodzieży z biednej szlachty, mieszczan i chłopów. Stypendia, później kierownikiem został znany przemysłowiec Hipolit Cegielski.

Towarzystwa gospodarcze z poszczególnych powiatów organizują się w Centralne Towarzystwo Rolnicze. Z ramienia Towarzystwa powstały: spółka pożyczkowa, kasa oszczędności, szkółka rolnicza, koło gospodyń. Tworzą się także na Pomorzu. Kółka nie uprawiały polityki. Groźba germanizacji pobudzała do działań.

Wśród drobnomieszczaństwa towarzystwa przemysłowe skupiające samodzielne rzemiosło.

1861 w Poznaniu powstaje Towarzystwo Pożyczkowe.

1871 Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, związek polskich spółdzielni (najstarszy w Polsce)z inicjatywy Mieczysława Łyskowskiego, Franciszka Rakowicza i ks Augustyna Szamarzewskiego

- patronat księdza Augustyna Szamarzewski 1832-1891 - doprowadził do stworzenia silnego polskiego systemu bankowego niezależnego od pruskich instytucji. Udzielając kredytów uniezależniał Polaków od niem instytucji finansowych. Wniósł ogromny wkład w obronę polskiego stanu posiadania. Obowiązkiem patrona było wizytowanie spółek i kontrola ich gospodarki.

Po nim funkcje przejął ksiądz Piotr Wawrzyniak 1849-1910 w Śremie utworzył nowoczesny Bank Ludowy, 1891 przejął patronat nad polskimi spółkami kredytowymi w Poznańskiem, Organizował pierwsze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu. 1894/6 poseł na sejm.

Walka z naciskiem germanizacyjnym spychała na dalszy plan różnice polityczne, ale ich nie eliminowała.

Rosnącej potędze Niemiec towarzyszył wzrost nacjonalizmu, który przejawiał się w ekspansji gospod i polit kosztem sąsiednich nar.

1885 - rugi pruskie - Bismarck pod wpływem opinii publ usuwa za granicę wszystkich Polaków przybyłych na zarobek - ok. 26 tyś.

1886 - rząd powołał tzw Komisję Kolonizacyjną z funduszem 100ml M na zakup majątków od Polaków, mobilizacja i opór społ.

Na Pomorzu łatwiej ulegała germanizacji ludność ewangelicka.

Groźba wynarodowienia Mazurów, Wojciech Kętrzyński historyk, zgermanizowany powrócił do polskości, działacz na rzecz polskości Mazur..

Na Pomorzu Florian Ceynowa głosił, że ludność nie powinna mieć związków z klerykalną i szlachecką Polską, ale podtrzymując folklor budził opór przeciw niemczyźnie. Po nim Hieronim Derdowski: Nie ma Kaszub bez Poloni, a bez Kaszub Polsci.

Ludność Warmii w opozycji katolickiej przeciw akcji kulturkampfu, łączność z Toruniem, Wa-wą.

W Galicji praca organiczna stanowiła nieśmiały postulat. Rządy konserwatystów, gł ziemian - nie troszczyli się ani o oświatę, ani o przemysł. Brak burżuazji - wielkiego przemysłu. Zbyt silna partia stańczyków.

Liga Polska - 1887 w Szwajcarii z inicjatywy

Zygmunt Miłkowski (pseud Teodor Tomasz Jeż), uczestnik rew na Węgrzech 1848/9, z ramienia TDP na Bałkanach, sformułował oddział i przedzierał się na Podole, rozbrojony przez Rumunów. 1866 zainicjował akcję utworzenia Skarbu Narodowego na rzecz przyszłego powstania. Jeden z przywódców Zjedn Emigr Pol 1866/71. 1887 twórca i pierwszy prezes Ligi Polskiej.

Tajna organizacja polit, charakter demokr-mieszczański. Gł cel walka o niepodległość w drodze konfliktu między zaborcami.

Zakładało wiele organizacji polit i kulturalnooświatowe oraz społeczne.

Liga Polska, rozłam Liga Narodowa a z niej ND.

1893 rozłam, grupa członków z Romanem Dmowskim utw Ligę Narodową. Zwalczała rewolucyjne ruchy robotnicze, nacjonalizm.

Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne=Narodowa Demokracja=endecja.

Roman Dmowski (1897 współorganizator ND 1864-1939 poseł do 2 i 3 Dumy Państwowej, pol delegat 1919 w podpisywaniu traktatu wersalskiego), Zygmunt Balicki (ideolog, po wybuchu I w św za współpraca z Rosją), Jan Ludwik Popławski (współtwórca ND, autor programu, głosił wynarodowienie ludności ukraińskiej, biał i lit. Wobec Żydów pełna asymilacja)

ZET - Związek Młodzieży Polskiej zał 1887n przez Zygmunta Balickiego, zorganizowana na wzór masonerii, skupiała młodzież akademicką 3 zaborów. Początkowo związany z LP potam LN. Nacjonalistyczny i antysocjalistyczny charakter.

Ruch robotniczy

1870 - ukaz carski zakazywał zrzeszania się i strajków.

Warunki pracy regulował regulamin pracy: czas pracy 12-14h, małoletni 8.

W Prusach od 1864 dozwolone były związki zawodowe, ale udział w strajkach groził więzieniem.

1878-1890 - ustawy przeciw socjalistom, karała druk, zakazywała zebrań, ograniczała działalność związków zaw.

1874 - przymusowe ubezpieczenie od nw. W latach 80 wchodzą kasy chorych i ubezpieczenia na starość.

Najliberalniejsze prawo w Austrii. Dozwolone związki zawodowe od 1867 a strajki od 1870, karane było organizowanie strajków przez związki. Jednak położenie robotników było najgorsze w Galicji ze wzgl na rozproszenie zakładów pracy.

Na Pomorzu i Śląsku organizował się ruch robotniczy o zabarwieniu socjalistycznym, gł w środowisku niemieckim. Księża organizowali stowarzyszenia katolickie odciągające robotników od walki klasowej. W Król Pol ok. 1000 Polaków w ruchu narodnickim powiązanych z Ziemią i Wolą, wyrok na AII 1881 Ignacy Hryniewiecki. Oparciem dla pol socjalizmu było Królestwo.

Waryński Ludwik 1856-1889 działacz socjalistyczny, w Petersburgu zorganizował polskie koło socjalistyczne.

W Polsce organizował kółka socjalistyczne wśród robotników w zakładach Lilpopa w W-wie.

Współtwórca I Proletariatu - pierwszej polskiej partii robotniczej 1882. Program: terror ekonomiczny i polit, strajk, bojkot podatkowy i administracyjny, uspołecznienie środków produkcji. Niepodległość została przemilczana.

Aresztowany przez władze carskie w Twierdzy Schlisselburskiej zm na gruźlicę (tam gdzie zm Walerian Łukasiński, Wolnomularstwo Narodowe i Towarzystwo Patriotyczne, aresztowany 1822, zm 1868)

Socjaliści przeciwstawiali się idei powstań narodowych, wierzyli w rewolucję światową. Strajki.

Socjaliści na emigracji w Szwajcarii: Maria Jankowska, Limanowski, Mendelson.

Socjaliści byli przeciw pozytywizmowi.

Szkoły historyczne: skupiały się wokół uniwer Lwów, Kraków i W-wa, sz his różniły się oceną przedrozbiorowego państwa

Krakowska szkoła historyczna, (winny rozbiorów nie król ale reformatorzy, ustrój negatywny).

Józef Szujski 1835-1883 - współtwórca krakowskiej szkoły historycznej. Jeden z przywódców stańczyków.

Smołka Stanisław 1854-1924, prof. We Lwowie, przedstawiciel krak szk hist.

Lwowska szkoła historyczna -

Szymon Askenazy 1866-1935, twórca lwowskiej i warszawskiej szkoły hist.,

Oswald Balzer 1858-1933, prof. Uniw we Lwowie.

Warszawska szkoła historyczna - przedrozbiorowy ustrój pozytywna ocena -

Smoleński Władysław 1851-1926, czołowy przedstawiciel warsz szk hist, za rozbiory obciążał przede wszystkim państwa sąsiednie

Nauka

1871 - Polka dostała się na uniwersytet. Moralność mieszczańska - obłudna, modne trójkąty przy zachowaniu pozorów małżeńskich.

Pod koń XIX 30 % umiało czytać i pisać. Szkolnictwo w zab ros zrażało językiem ros wykładowym.

W zab prus szkoły ludowe likwidowały analfabetyzm, gł ośrodek germanizacji. W Galicji szkolnictwo pod polskim zarządem.

1883 na skalę światową było skroplenie azotu i tlenu dokonane przez 2 prof. krakowskich: Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski.

Lata 1890-1918 - okres hegemonii Niemiec w E.

Polityka Bismarcka zmusiła do współpracy Austrię i Rosję.

1876-1878 - kryzys bałkański sprawia, że Niemcy bliżej wiążą się z Aus-Węg 1879, mimo to Bismarck chciał zachować równowagę między swymi partnerami przedłużając 2 razy sojusz 3 ces: 1881 i 1884. Przy takim układzie sprawa polska bez szans.

1890 - po odejściu Bismarcka rozbieżności między Niem a Rosją. Rosja zawiera konwencję z Fr 1893/4. Początek rozbicia E na 2 bloki: Rosja i Fr przeciw trójprzymierzu Niem, Aus-W i Włoch.

Świat kapitalistyczny wkraczał w fazę imperializmu - charakterystyczny w polityce zagr, mocarstwa zbroiły się w przewidywaniu walki o nowy podział wpływów na wszystkich kontynentach. Sprawa polska dla mocarstw była błaha, aż do ostatnich dni przed I w św., jako atut przeciw drugiemu mocarstwu, a wręcz przeciwnie sprawa ta zbliżała ich do siebie przed polską irredentą.

Przemysł

W Król Pol pierwsze 10 lat kryzysowych XX przemysł przetrwał koncentrując zakłady i ograniczając produkcję.

Powstawały kartele - pozwalały na regulację produkcji i rynki zbytu.

Gł kapitał obcy w kartelach, którego nie interesowały potrzeby kraju, ale zysk.

Królestwo i Rosja były terenem eksploatacji obcego kapitału, przy czym teren rosyjski był bardziej uprzywilejowany.

Konkurencja włókiennicza Łodzi z Moskwą, która była faworyzowana przez rząd. W Łodzi gł kapitał niem, ok. 15 firm gł rodzinnych

Kartelizacja - wzrost zysków bez potrzeby inwestycji.

1913 - W-wa otrzymała dopiero 3 most na Wiśle, dziś most Poniatowskiego.

Zab pruski

Na ogół koniunktura. Przemysł ciężki na Górnym Śląsku, gł: węgiel i żelazo.

Funkcjonowało 16 spółek zatrudniających 100 tyś robotników. Ściśle powiązane ze sobą osobami i układami. Struktury kartelowe.

N G Śląsku najwięcej robotników ok. 0,5 ml.

Na Pomorzu 6 zakładów pow 1tyś, gł stocznie. W Elblągu fabryka lokomotyw, a dla żon i córek fabryka cygar 3,2 tyś kobiet.

Najlepiej rozwinięta kolej, najgorzej w zab ros. Budowano drogi bite o żwirowanej nawierzchni. Regulacja Odry i obwałowanie dolnego biegu Wisły.

Galicja

Zaznaczył się postęp, gł przy wydobyciu surowców, zaniedbywano produkcję. Nowością nafta, odwierty w Kołomyi, Krosno.

Udział w światowym wydobyciu ropy w 1911 wynosił 5%. Także w tym sektorze wykup przez wielki kapitał, odpływ zysków za granicę. Produkcja soli kamiennej w Bochni i Wieliczce. Przedsiębiorstwa zmuszone do włączania się do austriackich karteli.

Rozwój przemysłu włókienniczego gł wełny w Śląsku Cieszyńskim - Bielsko-Biała.

Różne drogi gospodarcze trzech zaborów, nierównomierne rozmieszczenie bogactw naturalnych.

Przemysł polski cierpiał na brak oparcia we własnym państwie.

Emigracja zarobkowa

Przyczyny: duży przyrost naturalny, przeludnienie wsi, ucisk gospod, polit i narodowy.

Emigracja zaczyna się najpierw w zab prus., gł do St Zj., od 1890 gł do zach Niemiec.

Z zab ros emigracja gł do Am płd Brazylii. Rząd Brazylii zapewnił 1890 darmowy przejazd. Emigracja gł wiejska do Brazylii i St Zj.

Z Galicji gorączka przypada na 1891, Ukraińcy gł do Brazylii po 1900 do Kanady, a Polacy gł do St Zj.

Emigracja przynosiła korzyści, przysyłali pieniądze do kraju rodzinom, a sezonowa przywoziła oszczędności, wpływ także na wiedze i doświadczenie zawodowe - część wracała. Rośnie pensja robotnika.

Emigracja polska: St Zj ok. 3,5 ml, Niemcy 750 tyś, Brazylia 100 tyś, Kanada 45 tyś, Argentyna 32 tyś.

Zmiany władców

Mikołaj II 1894-1918 - syn A III ostatni car Rosji, przeciwnik reform, niezdecydowany i nieudolny władca, 1906 dzięki premierowi Piotr Stołypinowi (stłumił ruchy rewolucyjne, 1907 rozwiązał Dumę, zam 1911) utrzymał rządy silnej ręki.

Władze carskie z ugodowcami się nie liczyły.

Wilhelm II 1888-1918, syn Fr III, wnuk królowej Wiktorii. Rzecznik polityki imperialist, która doprowadziła do wybuchu I woj. św. Za jego panowania nasiliła się propaganda nacjonalistyczna i germanizacja ziem pol. Odprawił Bismarcka.

Nowy kanclerz Leo von Caprivi 1890-1894, zniósł ustawy antypolskie - przywrócono j.pol w nauczaniu początkowym, ustawę antysocjalistyczną. Obniżył cła na import zboża. Miał silne poparcie Koła Polskiego w Berlinie. Jednak opozycja junkrów niezadowolonych z obniżki ceł i złagodzenia kursu antypol doprowadziła do jego dymisji.

Abp gnieźnieńskim znów Polak Florian Stablewski (ugodowiec). Po odejściu Capriviego rząd wrócił do szykan.

W Galicji 1888-1895 namiestnikiem Kazimierz Badeni, 1895-1897 premier.

Próba pozyskania Ukraińców. Rozwój oświaty. Badeni tłumił ruch robotniczy i ludowy.

1896 wprowadza V kurię dająca prawo powszechnego głosowania, bez kobiet - nie dawało to masom jednak żadnego wpływu, ale angażowało masy w walce wyborczej.

1897 zrównał j czeski z j niem na terenie Czech i Moraw, co spotkało się ze sprzeciwem nacjonalistów niemi upadkiem jego rządu.

Upadki kompromitujące trójlojalistów:

• kompromitacja Kościelskiego, ugoda i bezwzględne podporządkowanie wobec rządów Capriviego - po jego upadku zaostrza się akcja antypolska w zab prus

• nieudana wizyta Mikołaja II w W-wie, zebrano 2 ml rubli podarku dla cara, za co ten otwiera Politechnikę W-ską, nie łagodzi polityki antypolskiej

• upadek rządu Badeniego apogeum konserwatystów polskich, premier 1895/7, a min spraw wew Agenor Gołuchowski 1895/6

Upadek konserwatystów, pojawi się nowa siła polityczna, która przejmie inicjatywę polityczną.

Liga Polska utw 1887 z inicjatywy Zygmunta Miłkowskiego, kierowana przez Centralizację.

Przybudówką był Zet Zygmunta Balickiego. R. Dmowski.

W 1893 grupa młodych Zetowców z R. Dmowskim dokonała zamachu na Ligę Polską, przekształcając ją w Ligę Narodową. Kierownictwo przeniesiono do W-wy. Zmiana nazwy oznaczał się wyrwanie z wpływów masońskich i zwrot w kierunku nacjonalizmu. Dmowski potępiał ugodę z zaborcą, odrzucał przygotowania powstańcze, głosił zbiorowy bierny opór, manifestacje i kary dla zdrajców. Manifestacja w 100 lecie insurekcji, pochód pod dom Kilińskiego. Fala aresztowań.

Jan Ludwik Popławski 1854-1908 i Dmowski przenoszą kierownictwo i gazetę Głos do Lwowa w Galicji.

W następnych latach wobec kompromitacji ugody w 3 zaborach autorytet Ligi zaczął się umacniać.

Komitet Centralny uznał za najpilniejsze pozyskanie sobie wpływów na wsi. Zakłada min TON Towarzystwo Oświaty Narodowej propagujące pracę organiczną i kształtujące świadomość polit. Pozyskuje wszystkie grupy społ.

„Polak” - gazeta kolportowana, jak sobie radzić z wyzyskiem, księdzem, nie było bezpośredniego ataku zaborcy.

Wojna z socjalistami gł wśród młodzieży na uczelniach ZET z socjalistami.

W gimnazjach PET powiązane z Zetem.

1897 - przywódcy Ligi zawiązali Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, później określane literami ND.

Władze stronnictwa urzędowały we Lwowie

Ruch ludowy w Galicji i spółdzielczość

W Galicji kilku chłopów weszło do sejmu z IV kurii po 12 latach.

1894 - urządzono we Lwowie Wystawę Krajową w 100 lecie insurekcji, która obrazowała autonomię władzy, wystawiono Panoramę Racławicką Jana Styki i Wojciecha Kossaka.

1895 - powstaje Stronnictwo Ludowe, od 1903 PSL: domagało się demokratyzacji ordynacji wyborczej - powszechnej, uregulowania świadczeń chłopskich, dostępu do serwitutów. Pełnia praw obywatelskich dla chłopów, równouprawnienie narodowe, polit i ekonom. Postulaty niepodległości Polski. Gł siła polityczna w Galicji. 1913 podział w galicyjskim PSL:

• PSL Piast, Wincenty Witos (3 razy premierem 1920/1, 1923, 1926), brat Andrzej, Jakub Bojko prezes, poseł na Sejm Krajowy w Galicji

• PSL Lewica, gł Małopolska Jan Stapiński, prezes, w pierwszym rządzie niepodległościowym Jędrzeja Moraczewskiego.

Sejm Krajowy, organ przedstawicielski istniejący 1861-1914 na terenie zaboru austriackiego (w Galicji). Posiadał kompetencje ograniczone ds. gospoda, oświat i kult. Ustawy Sejmu Krajowego podlegały akceptacji cesarza aust. Skomplikowana ordynacja wyborcza (system kurialny) zapewniała miejsca w Sejmie Krajowym posłom reprezentującym bogate warstwy społeczeństwa Galicji.

Duża rola spółdzielczości, gł w Poznańskiem - narzędzie obrony swych interesów. Gł spółdzielnie kredytowe, jako uwolnienie się od lichwiarstwa. Doprowadziły do wielkiej obniżki stopy procentowej. 350 tyś członków.

Pionierem spółdzielczości był Franciszek Stefczyk 1861-1924 działacz z Galicji, inicjator kas zapomogo-pożyczkowych, po śm

nazwane kasami Stefczyka. Zał pierwszą na ziem pol kasę zap-poż w Czernichowie k Krakowa. Członek PSL.

Kółka Rolnicze - powstawały podobnie jak w Poznańskim służyły do organizowania życia na wsi, eliminacji uciążliwych pośredników handlowych.

W zab Prus Komisja Kolonizacyjna - cel - odebranie Polakom własności ziemi.

Okoliczności te łączyły różne grupy ludności, a koniunktura dawała środki, które pozwoliły na prowadzenie walki ekonom.

Powstaje 1888 Bank Ziemski, który kładł nacisk na parcelacje folwarków gł z rąk niemieckich. Spółki polskie pracowały sprawniej niż ociężała Komisja Kolonizacyjna. Pod koń 90 lat bilans dodatni - Gł polską placówką kredytową w zab pruskim był:

Bank Związku Spółek Zarobkowych zał 1885 , dyrektor Jerzy Kusztelan. Bank płacił wyższy procent od wkładów i tańsze kredyty od banków niem.

Rozwój spółdzielczości, powstawały tzw Rolniki, pośredniczyły w zbycie, dostawie nasion i nawozów, paszy i węgla.

Polskie życie organizacyjne funkcjonowało opierając się na spółdzielniach.

• chłopskie kółka rolnicze

• towarzystwa przemysłowe, kupieckie

Tymczasem zaostrzał się rządowy kurs antypolski. Nastroje nacjonalizmu i ekspansji gospodarczej Rzeszy. Włączają się oprócz rządy niem klasy posiadające. 1894 powstaje Niemiecki Związek Kresów Wschodnich - nazywany przez Polaków Hakatą, od 3 nazwisk.

Hakata, niemiecka, nacjonalistyczna organizacja antypolska, założona w 1894 w Poznaniu przez Hennemanna, Kennemanna i Tiedemanna. Działania organizacji popierał cesarz Wilhelm II i odsunięty od kanclerstwa O. Bismarck. Dążyła do wytępienia polskości na ziemiach zab prus poprzez zakrojoną na szeroką skalę propagandę antypolską, inicjowanie i popieranie poczynań rządu zmierzających do ustawowego zakazu używania j pol w szkołach, urzędach..

Hakata popierała wszelkie formy walki ekonomicznej z ludnością polską, działalność Komisji Kolonizacyjnej oraz decyzje rządu o wywłaszczeniu Polaków. W 1896 przeniosła swą siedzibę do Berlina. Prowadziła antypolską politykę aż do rozwiązania w 1934.

• kolonizacja na ziemiach wsch

• angażowano środki finansowe

• propaganda

• tworzenie skupisk mających na celu rozrywanie i izolowanie skupisk polskich, preferowane warunki spłat, pod warunkiem nie sprzedaży ich w ręce polskie.

• rezerwowano dla Niemców nieruchomości w centrum miast

• dodatki finansowe dla nauczycieli i urzędników należycie wypełniających obowiązki narodowe

• rugowano Polaków z administracji i samorządów miejskich

W szkołach ludowych, panował system gł szkół jednoklasowych, wykłady w j. pol tylko religii. Głośna sprawa dzieci we Wrześni, które odmówiły brania katechizmów w j.niem. Strajk dzieci 1901-1902.

1904 - ustawa wyjątkowa - zakaz tworzenia nowych osad, w praktyce zakaz budowy budynków bez pozwolenia władz. Głośna sprawa z 1904 Michała Drzymały, któremu policja nie dała postawić chałupy zamieszkał w wozie cyrkowym - zakupiony 1910 przez Wielkopolan do Muzeum Narodowego i wystawiony w Barbakanie w 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem - symbol oporu z kolonizacją pruską.

1907 po rewolucji, która miała miejsce w Rosji i Król Pol 1905-1907:

1 ustawa pruska - prawo przyznane KK przymusowego wywłaszczania polskich majątków ziemskich (w sprzeczności z konstytucją)

2 ustawa ogólnoniemiecka - o zgromadzeniach i stowarzyszeniach - wszelkie zgromadzenia mogą odbywać się w j. niem

• Pomorze - Pomorze Zach w przeważającej części było zgermanizowane.

Pomorze Gdańskie - gł siłą polityczną stanowiła Gazeta Grudziądzka i otoczenie wokół niej, które musiało borykać się z presją ziemiaństwa i kurii bpiej. Z jej inicjatywy powstawały po wsiach towarzystwa ludowe, czytelnie, chóry. Do Reichstagu i sejmu pruskiego wysyłano polskich posłów z regionu kaszubskiego.

Na pocz XX wyłania się ruch młodokaszubski pielęgnujący miejscową gwarę i tradycje. Twórcą młody poeta Aleksander Majkowski - założyciel pisma lit-etnograf Gryf. Popularyzowali problemy regionu, co przyniosło im zarzut, że rozrywają polską jedność narodową, co przyczyniło się po paru latach do upadku ruchu.

• Górny Śląsk

Adam Napieralski bronił praw j.pol w Kościele, ale zajmował dwuznaczną postawę w sprawach Kulturkampfu. Gł Partia Centrum - partia katolicka, program: federacyjny ustrój Rzeszy, broniło praw koś kat, przeciw centralizacji Bismarcka. Później przeszłą na stronę rządu, głosiła hasła przyspieszenia germanizacji Ślązaków.

Korfanty Wojciech 1873-1939 - występuje przeciw partii Centrum. Głosił program Narodowej Demokracji, jeden z czołowych przywódców Chrześcijańskiej Demokracji związanej mocno z ND. Głosił nierozerwalność Ślązaków od Polski.Przeciw sobie miał Napieralskiego, hakatystów, kler, władze prus. Głosił program socjalny 8 h pracy, ubezpieczenia. Nie głosił niepodległości.

Nacjonalizm polski: odrzucał hasła niepodległości, rewolucję, głosił nienawiść nie tylko do 3 zaborców, ale do wszystkich obcych narodów. Jednocześnie przyczyniał się do zaognienia innych nacjonalizmów: ukraińskiego, litewskiego, żydowskiego. Oporna na hasła tylko klasa robotnicza.

1889 - II Międzynarodówka (I-1864-1872) w 100 lecie zburz Bastylii do I w św 1914. 3 kierunki: reformistyczny Bernstein, centrowy Kautsky, lewicowy Luksemburg, Lenin.

Po upadku partii Proletariat (L. Waryńskiego 1882-1886), powstaje 1888 tzw II Proletariat nawiązujące do tradycji I Prol, Marcin Kasprzak, Ludwik Kulczycki, głosili indywidualny terror.

Związek Robotników Polskich - zał Julian Marchlewski, Janusz Tański, Adolf Warszawski-Warski. Walka gł ekonomiczna, organizowanie strajków, składek na zasiłki dla strajkujących.

1893 Związek Robotników Polskich połączył się z II Proletariatem, przy udziale Stanisława Mendelsona (jeden z org II Międzynarodówki) nowa partia przybrała nazwę PPS, ale już w tym samym 1893 roku rozdźwięk:

1. SDKP - Socjaldemokracja Królestwa Polskiego, gł działacze warszawscy Bronisław Wesołowski

2. PPS - ważna rola sekcji litewskiej, J. Piłsudski i Stanisław Wojciechowski

Innym organem socjaldemokr. była SD na emigracji: Luksemburg, Warski, Marchlewski. Programy prowadziły do konfliktów.

Dla wielu inteligentów socjalizm był hasłem i narzędziem oddziaływania na masy, a gł celem niepodległość: J. Piłsudski.

2 kierunki w międzynarodowym ruchu robotniczym:

1. rewolucyjny - obalenie społeczeństwa burż

2. reformistyczny - poprawa bytu w społ burż

SDKP - prowadziła akcje na zewnątrz, udział w manifestacjach, strajkach - fala aresztowań 1893/5.

1900 odbudowa pod nazwą SDKPiL na czele Feliks Dzierżyński (1877-1926 - jeden z gł organizatorów Rew Paż, na czele Czeka)

Liczebnie słabsza od PPS, ale oparcie w zagranicy Luksemburg, Warski, Marchlewski. Gł cel obalenie caratu we współpracy z ruchem rew ros. W wyzwolonej i zdecentralizowanej Rosji Polska miała mieć autonomię. SDKPiL odrzucała myśl odbudowy w wyniku wojny imperialnej bądź powstania. Fakt, ze partia odcinała się od niepodległości odcinał ją od patriotycznego społ pols.

Oprócz 2 polskich partii socjalistycznych działała trzecia żydowska.

1891 - w Król Pol zakazano ponownie nabywania i dzierżawy gruntów wiejskich. W Niem i Aus byli równouprawnieni.

Asymilację hamował nacjonalizm polski i towarzyszący antysemityzm. Reakcją był nacjonalizm Żydów polskich.

Bund - Powszechny Żydowski Związek Robotniczy 1897 Wilno. Zwalczał organizacje syjonistyczne i ortodoksyjne, dążył do zapewnienia Żydom autonomii kult-narod. Popierał tylko robotników żydowskich, za co zatarg z SDKPiL i SDPRR, które głosiły hasła jednej partii scentralizowanej. Współpracowała doraźnie z PPS.

• Rewolucja 1905-1907

Antagonizmy klasowe i narodowościowe, kryzys w wojnie z Japonią 1904/5 (próba rozładowania kryzysu w Rosji, Jap atakują pierwsi flotę w Port Artur), seria klęsk. Początek 22 I 1905 - krwawa niedziela w Petersburgu (robotnicy chcieli przedłożyć petycję carowi), masowe strajki i wystąpienia chłopów oraz żołnierzy (pancernik Potiomkin), akty terroru przeciw funkcjonariuszom. Tzw Duma Bułyginowska: min spr wew, wybory 4 stopniowe z zastosowaniem cenzusu majątkowego, bez udziału robotników i biedoty wiejskiej. 4 kurie: obszarnicza 1 głos na 2000, miejska, gminna i robotnicza 1 głos na 90 tyś.

Pod wpływem wydarzeń i opozycji liberalnej M II ogłosił 30 X 1905 Manifest Październikowy wprowadzający swobody obywatelskie: urząd premiera, Dumę, tym razem wybory powszechne i przyznanie Dumie praw ustawodawczych. Przyznawał podstawowe swobody demokr dla społeczeństwa. (zaspakajał wymogi polskiej ND). Izbą wyższą Rada Państwa z członków mianowanych. Ordynacja faworyzowała ziemiaństwo.

Powstanie stopniowo upadło. Rozwiązanie II Dumy 16 VI 1907 i uchwalenie nowej ordynacji wyborczej zwiększającej znaczenie ziemiaństwa zakończyło rewolucję, którą stłumił Piotr Stołypin

• rozpoczęto modernizację państwa w kierunku monarchii parlamentarnej

• przeprowadzono reformę agrarną znoszącą wspólnoty gminne, dając podstawy stworzenia silnego chłopstwa podpory caratu

• W Król Pol - Królestwo Polskie było największym ogniskiem walk rewolucyjnych 1905-1907 w całym imperium rosyjskim.

Wpływ kryzys gospodarczy i ogłoszenie poboru na wojnę ros-jap.

Było to największe masowe wystąpienie robotników przem i rolnych. Bezpośrednią przyczyną była krwawa niedziela 22 I 1905.

W Król Pol zwrócona politycznie przeciw caratowi. Wpływy partii: PPS, ND, SKPiL, PZL.

Piłsudski i Dmowski w Japonii. Piłsudski otrzymał pomoc na zakup mauzerów w zamian za info o ruchach wojsk ros. 1904 zaczęto montować bojówki. ND przeciw akcjom strajkowym. Powstaje Polski Związek Ludowy 1904-1907 powiązany z PPS działał gł na wsi, popierał żądania robotników rolnych. Stefan Brzeziński, Zygmunt Nowicki, Wacław Kruszewski - pierwsza partia chłopska.

IV 1904 policja carska wykrywa drukarnię SDKPiL w W-wie, ginie Marcin Kasprzak zastrzeliwszy 4 policjantów.

Na wieśc o krwawej ND społeczeństwo Królestwa odpowiedziało strajkiem powszechnym - ok. 400 tyś robotników, walki w W-wie ok. 90 zab i Łodzi gdzie zginęło lub rannych zostało ok. 2 tyś.

Punktem szczytowym był ogólnoros i w Król Pol strajk październikowo-listopadowy, który wymusił obietnice nadania konstytucji i stworzył kilka tygodni wolności słowa.

W Zagłębiu Dąbrowskim doszło do wystąpień zbrojnych i powstania Republiki Zagłębiowskiej a w Zagłębiu Staropolskim Republiki Ostrowieckiej, postulaty:

• autonomia Król Pol

• wolności obywatelskie

• protest przeciw poborowi Polaków na wojnę z Japonią 1904-1905

• poprawa warunków socjalnych, 8h pracy, pensje, chłopi serwituty,

• studenci wprowadzenie j.pol jako wykładowego, ale także do urzędów i adm, sądów

• zaprzestania rusyfikacji

• swobody działania Koś kat

Główną formą walki masowe strajki, wiece i demonstracje, walki barykadowe w Łodzi 3 dni ok. 200 ofiar - pierwsze zbrojne powstanie robotników w dziejach caratu. Za sprawą Organizacji Bojowej PPS kilkaset zamachów, napady na transporty pieniędzy.

Od lata 1906 PPS prowadziło akcję terrorystyczną, na urzędników, pociągi pocztowe, kasy powiatowe. Zakonspirowani nawet przed kierownictwem.

W koń 1905 wprowadzono w Król Pol stan wojenny a armia przystąpiła do tłumienia rewolucji. Liczne wyroki śm i surowe kary. Właściciele zakładów pracy stosowali lokauty tj tymczasowe zamykanie fabryk, zwalnianie robotników. W Król Pol wspierało kontrrewolucję 250 tyś armia. Król Pol było gł ogniskiem walk rewolucyjnych 1905-1907 w całym imperium ros.

W wyniku rewolucji powołano w Rosji 1906 obdarzony nikłymi uprawnieniami parlament - Duma Państwowa, w którym zawiązało się Koło Polskie.

Polacy uzyskali złagodzenie polityki rusyfikacyjnej min polonizację szkolnictwa prywatnego, zgoda na tworzenie pol stowarzyszeń nauk i kult, zelżała cenzura, zalegalizowano ruch związkowy. Rewolucja wpłynęła na wzrost kultury polit społ pol i powstanie nowożytnego układu partyjnego. Ukaz tolerancyjny pozwalał na powrót do katolicyzmu. Legalizacja stowarzyszeń. Wielka rola endecji przy tworzeni polskich szkół średnich, ludowych oraz bibliotek. Powstaje TNW - Tow Naukowe W-skie 1907-1952. Przyczyniło się do powstania uniwersytetu i politechniki w W-ie 1915, Handelsman, St Kętrzyński.

Rew 1905-7 daje także świadomość narodową w Lit, Biał i Ukr. Rodzi się tam nowa inteligencja, która odmawia praw Polakom.

Ostoją i siłą polit burżuazji była endecja, która miała także swoje bojówki. Od 1906 jawnie toczyła walkę ze strajkami. Np. w Łodzi zabito ponad 100 działaczy socjalistycznych - mordy polityczne.

I 1907 wybory do II Dumy, znów wygrywa endecja.

Zabory

Rewolucja 1905-1907 wywarła potężny wpływ na pozostałe zabory. Rok 1905 obudził poczucie solidarności.

Ignacy Daszyński z PPSocjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego i PPS był w parlamencie wiedeńskim, przeciwnik silnej ręki Badeniego, podczas demonstracji w Krakowie sam podpalił portret cara M II.

1907 w Galicji została zniesiona ustaw kurialna, bez prawa głosu pozostały tylko kobiety oraz osoby pobierające środki z funduszów publicznych. Ukraińcy domagali się równouprawnienia z Polakami. Polskie Koło w rękach konserwatystów - obszarników, w opozycji do nich wszystkie partie.

W Poznańskiem i na Pomorzu rozpoczął się strajk dzieci w szkołach ludowych pod hasłem praw nauki religii po polsku.

Pozostały na polu 2 najważniejsze orientacje: endecka i piłsudczykowska.

1907-1909 - reakcja Stołypinowska: cofnięcie się fali rewolucyjnej, aresztowania, wyroki śm, zsyłki. Likwidacja związków zaw.

Ciosy w szkoły średnie - cofano koncesje. Cios w reprezentację parlamentarną, Koło Polskie liczyło w Dumie 35 posłów, endecja postawiła nawet wniosek o autonomię Królestwa. Stołypin rozwiązał Dumę w VI 1907 a nowa ordynacja przyznała tylko 14 mandatów. Królestwo nie doczekało się samorządu ani miejskiego ani ziemskiego, jakie funkcjonowały w pańs ros.

• Przed I w św

Wojna japońska i kryzys rewolucyjny osłabił Rosję.

Niemcy 1905 ogłosiły pretensje do Maroka.

Austro-Węg 1908 ogłosiły aneksję Bośni i Hercegowiny.

Rozbudowa floty wojennej i ekspansja kolonialna zaostrza stosunki Niemiec z Anglią.

Postępujący rozkład Turcji pozwala Ros i A-Weg do próby sił na Bałkanach.

Na tym tle podział E na 2 wrogie bloki ukształtowane pod koń XIX.

Anglia 1904 porozumienie z Fr a 1907 z Ros.

1911 spór o Maroko.

1912 agresja 4 państw bałkańskich przeciw Turcji

1913 zatarg zbrojny między tymi państwami

1904/5 Konflikt marokański: Fr i Hisz zawarła układ o podziale stref wpływu w Maroku. 1905 roszczenia do terytoriów wysuwają Niemcy, które wysłały do Tangeru okręty wojenne. Rywalizacja doprowadziła do konfliktu zbrojnego niem-fr zakończoną pokojem w Fezie. Francja objęła patronat nad Marokiem, a port morski w Tangerze przekształcono w strefę międzynarodową.

Wydarzenia na Bałkanach 1912-1913 zaktywizowały polskie ośrodki polityczne w zab aus i przyczyniły się do powstania

Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, w skład weszły:

• PPS Frakcja Rewolucyjna - Piłsudski, Leon Wasilewski - program walki o niepodległość, mniejsza uwaga do współpracy z ruchem rew ros. Przygotowywanie kadr do przyszłej armii polskiej: Związek Walki Czynnej (Wł Sikorski)j, Organizacja Strzelec, 1909 powróciła do nazwy PPS

• Narodowy Związek Robotniczy, Jan Stanisław Jankowski

• Narodowy Związek Chłopski, z działaczy którzy opuścili endecje Aleksander Bogusławski

• PPSD, Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski i inne partie

Cele:

1. konfederowanie akcji niepodległościowych

2. utworzenie u boku Austrii polskich sił zbrojnych

3. w razie walki miała zorganizować władze naczelną (różne projekty min połączenie z Aus-Węg)

Komisja Tymczasowa przestała istnieć w 1914 w chwili powołania Naczelnego Komitetu Narodowego.

Naczelny Komitet Narodowy powstał 1914 w skład weszły KSSN, CKN - Centralny Komitet Narodowy lwowski, Stronnictwo Ludowe, i inne - bez endeków. Secesja bo treść roty składanej przez Legiony miała za mały charakter narodowy.

Na czele departamentu wojskowego W Sikorski. 1915 - konflikt Piłsudski i Sikorski. Piłsudski sprzeciwiał się dalszemu werbunkowi do Legionów wobec dwuznacznej postawy Austrii w sprawie polskiej. W następnych latach upadek znaczenia NKN, uległ rozwiązaniu po utworzeniu Rady Regencyjnej 1917.

Rada Regencyjna - namiastka najwyższej władzy państwowej w Król Pol, powstała we IX 1917 na mocy patentów cesarzy Niemiec i Austrii, w raz z powołaną przez nią Radą Stanu miała pełnić funkcje ustawodawcze, miała sprawować władze do okresu objęcia rządów przez króla lub regenta.

W skład Rady Regen weszli: arcybiskup warszawski A. Kakowski, prezydent Warszawy Z. Lubomirski i ziemianin J. Ostrowski. W praktyce jej rola sprowadzała się do wykonywania poleceń władz okupacyjnych, przede wszystkim niemieckiego generał-gubernatora H. Beselera i austriackiego generał-gubernatora K. Kucka.

W nielicznych przypadkach Rada Regencyjna zdobywała się na oficjalne protesty u swych mocodawców. W październiku 1918, w obliczu klęski państw centralnych, Rada Regencyjna wystąpiła z orędziem zapowiadającym odbudowę państwa polskiego, przeprowadzenie wyborów i powołanie nowego rządu. W listopadzie 1918 przekazała władzę wojskową i cywilną J. Piłsudskiemu.

Przed wybuchem I woj. św mocarstwa nie zajmowała sprawa polska. Ani w Berlinie, ani w Wiedniu nie brano pod uwagę anektowania Król Pol. Po stronie ros obszar Król Pol traktowano jako drugorzędny.

Polacy natomiast spierali się czyje zwycięstwo przyniesie większe korzyści. 2 orientacje:

1. oparcie w Rosji

2. oparcie w Aus-Węg

Lewica twierdziła, że zwycięstwo każdej ze stron nie przyniesie poprawy proletariatu - potrzeba rew socjalnej.

W Król Pol ruchy mariawitów, tworzą się organizacje rolnicze, które odcinają się od wpływów endecji (przez co tolerowane przez rząd - jako przeciwwaga) i spod wpływów dworu i kleru. Tygodnik „Zaranie” redagowany przez Maksymilian Malinowski (później we władzach 1918 PSL i 1931 SL). Z Zaraniem współpracowała M. Dąbrowska. Przyczyniło się do rozwoju ruchu ludowego.

W Król słabo natomiast rozwinęła się spółdzielczość kredytowa, mało kas zapomogowo-kredytowych.

Char - autorytet koś zaczął się wykruszać na wsi.

Antagonizmy między PPS-Lewicą a SDKPiL.

Związki zawodowe PPS dążyły, dążyły do legalności, gdy tym czasem działalność związków SDKPiL była nielegalna.

W 1914 Zarząd główny SDKPiL zaproponował PPS rozmowy na temat zjednoczenia, przeszkodziła I woj. św.

Bernard Bulow 1900-1909 kanclerz i premier Prus. Realizował politykę zmierzającą do nowego podziału świata, popierał wielki przemysł, zwalczał socjaldemokrację. Polityka wroga polskości. Za jego rządów wzmożenie szykan wobec ludn pol.

Komisja Kolonizacyjna dysponując wielkim funduszem wykupywała ziemię z rąk polskich.

Endecja zdobyła przewagę w Kole Polskim z Poznańskiego.

Na Górnym Śląsku rozczarowanie Wojciech Korfanty porozumiewa się (prawdp pod wpływem trudności finansowych) (przeciwnik socjalizmu, hasła nierozłączności Ślązaków z narodem pol., za demokratyzacją życia, poprawą socjal robot) z Adamem Napieralskim (włąściciel szeregu czasopism, min Katolik w Bytomiu, współpracownik niem partii Centrum, która dwuznaczną postawę w sprawie pol po okresie Kulturkampfu. Proniemiecka linia polit). Napieralski wykupił wszystkie organy prasowe Korfantego.

W Galicji problem ukraiński. Ukraińcy dążyli do 3 postulatów:

1. większy udział w administracji

2. większa liczba mandatów do sejmu

3. większa liczba szkół, w tym własnego uniwersytetu

Na porozumieniu zależało władzom aus, w obawie przed infiltracją ros w obliczu wojny.

Michał Bobrzyński, historyk - współtw krak szkoł hist, prof. UJ, 1908-1913 namiestnik Galicji, przywódca krakow stńczyków. Przeciwnik endecji i moskalofilów pol i ukr. Zezwalał na tworzenie się organizacji paramilitarnych w Galicji. Konserwatysta.

1913 wprowadził nowy projekt w ordynacji wyborczej ustalający tzw V kurię, miał to być kompromis dla wszystkich niezadowolonych w tym Ukraińców i socjalistów oraz ND. Nie była to demokratyczna reforma: 27 % mandatów dla Ukraińców, V ordynacja miała być dla bogatych chłopów i proboszczów wiejskich. Jednakże konserwatyści krakowscy wraz z bpami i ND oskarżali go o radykalizm, co doprowadziło do dymisji Bobrzyńskiego.

1913 rok to także rozłam w PSL:

Jan Stapiński 1867-1946 organizator ruchu ludowego w Galicji, 1908-1913 przewodniczący PSL wystąpił z Koła Polskiego i przeszedł do opozycji.

Wincenty Witos 1874-1945 staje na czele PSL-Piast stanął na prawicy stronnictwa. (brat Andrzej).

PPS-D Galicji i Śląska Cieszyńskiego

Ignacy Daszyński 1866-1936, przeciwnik Badeniego, zwolennik państwowości polskiej, współpracownik Piłsudskiego, po I woj. św na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie 7-18 XI 1918. Jego gabinet wydał Manifest: szerokie reformy, podporządkował rząd Piłsudskiemu po jego powrocie do kraju. Na polecenie Naczelnika państwa otrzymał zadanie utworzenia nowego rządu, jednak próba nie powiodła się. Powstał nowy gabinet utworzony przez Jędrzeja Moraczewskiego.

W rządzie Witosa wicepremier. Od 1928 w opozycji do Piłsudskiego

Jędrzej Moraczewski 1870-1944, działacz PPSG i Śląska Cieszyńskiego. W I woj. św walczył w Legionach Polskich. 1918 Piłsudski powierzył mu misję utworzenia rządu odrodzonego państwa polskiego. Po przewrocie majowym 1926 usunięty z PPS za popieranie Piłsudskiego.

Przewrót majowy - zbrojny zamach stanu dokonany przez JP 12-14 V 1926, obalono rząd Witosa i dymisji prezydenta Stanisława Wojciechowskiego (PSL-Piast). 15 V powołano rząd Kazimierza Bartela (1926-1930 trzykrotny premier, nowela konstytucyjna powiększająca rolę prezydenta). 1 VII na prezydenta RP wybrano I. Mościckiego co zapoczątkowało okres rządów sanacji.

Sanacja - obóz polityczny sprawujący rządy od przewrotu majowego do IX 1939. Dzięki noweli do konstytucji 1926 ograniczono rolę sejmu na korzyść prezydenta i rządu. Gł organizacją polit Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem 1928-1935 a po 1928 Obóz Zjednoczenia Narodowego.

Najliczniejszą grupę działaczy stanowili wojskowi, stąd władze sanacyjne określano „rządami pułkowników”.

Działacze: Józef Beck, Edward Rydz Śmigły, Walery Sławek, Kazimierz Świtalski, Ignacy Mościcki.

Po przegranej kampanii wrześniowej działacze sanacji stali się celem ostrej krytyki i byli odsuwani od stanowisk państwowych na emigracji.

Ignacy Mościcki - 1867-1946, wybitny chemik, dzięki poparciu JP prezydent RP 1926-1939, w 1939 internowany w Rumunii, władzę przekazał Władysławowi Raczkiewiczowi 1939-1947 prezydent na emigracji.

1908 na tle kryzysu bośniackiego między Rosją a Aus-Węg utworzył się w Krakowie ZWC - Związek Walki Czynnej pod dow Kazimierza Sosnkowskiego a faktycznie JP. Celem antyrosyjskie powstanie. Organizowano formacje przysposobienia wojskowego.

Powstały:

• w Krakowie Strzelec pod komendą JP

• Związek Strzelecki pod Sikorskim

Obie działały pod cichym przyzwoleniem aus jako ewent narzędzie dywersji antyros w razie wojny.

Piłsudski przygotowywał się do powstania, współpracował nawet z wywiadem wojskowym.

Wojna wybuchła w chwili ożywienia narodu, a jednocześnie rozbicia politycznego.

1. Prawica - trójlojalizm

2. endecja stawiała na carską Rosję - liczyli na autonomię, Dmowski zyskał poparcie w Galicji ze względu na Ukraińców, a w zab prus ze wzgl na Hakatę.

• Kultura okresu Młodej Polski

Młoda Polska - okres literacki w Polsce, także w dziedzinie sztuk plastycznych i muzyki. 1890-1918. Między pozytywizmem a 20leciem międzywojennym. Związana z europejskim modernizmem. Przedstawiciele ur w latach 1860/70 debiut 1890/1900:

Jan Kasprowicz - endek, czł Ligi Narodowej, poeta, publicysta

Stanisław Żeromski, organizator polskiej władzy państwowej na Podhalu, prezydent tzw Republiki Zakopiańskiej 1918, Przyczynił się do powstania Towarzystwa Przyjaciół Pomorza, kandydat do Nagrody Nobla 1934, Syzyfowe prace, Popioły, Wierna rzeka, Przedwiośnie, Doktor Judym

Kazimierz Przerwa Tetmajer, związany z Legionami JP, najwybitniejszy z twórców Młodej Polski. Poezje I, II, do VIII.

Stanisław Wyspiański, uczeń Jana Matejki, związany działalnością art. z Krakowem, w literaturze dramaturg: Warszawianka, Wesele.

Stanisław Przybyszewski - otaczała go atmosfera skandalu, rozbił małż Kasprowicza, ekscesy alkoholowe.

Władysław Reymont 1867-1925, Laureat Nagrody Nobla 1924, robotnik kolejowy, wypadek - odszkodowanie: Ziemia Obiecana, Chłopi (Nobel).

Gabriela Zapolska 1857-1921, aktorka, pisarka, Moralność Pani Dulskiej - fałsz moralny galicyjskiego mieszczaństwa.

Piękno Tatr rozsławił Witkiewicz i Tetmajer.

Malarstwo: Władysław Podkowiński, Stanisław Witkiewicz

Muzyka: Karol Szymanowski, pianista Ignacy Paderewski

Teatr - prym Krakowa, reżyser Tadeusz Pawlikowski, pierwszy, który narzucił własną interpretację spektaklu.

Kino - pierwsze filmy 1908, kariera Poli Negri (Barbara Chałupiec 1896-1987) w Hollywood, koniec kariery w okresie ery dźwięku.

Sztuki plastyczne - prym Krakowa, Szkoły Sztuk Pięknych - impresjonizm (pejzaż, martwa natura), kubizm (Picasso, zerwanie z malarstwem tradycyjnym, ze sztuką naśladowania, geometryczne uproszczenie brył). Upowszechnianie sztuki w różnych dziedzinach.

Pozytywizm - materializm przyrodniczy, wiara w postęp

Modernizm - postawy: idealizm, irracjonalizm, pesymizm. Dekadentyzm - przeczucie o schyłku Europy, a nawet katastrofy świata.

Charakter specyfiką Mł Pol był powrót do romantyzmu politycznego.

Okres Młodej Polski:

• nadal w niewoli, ale wytworzenie się masowych ruchów polit.: , robotniczego, ludowego, nacjonalistycznego.

• Po rew 1905 społeczeństwo rozbite na różne orientacje

• Nowe wynalazki: sport, film, samolot, samochód, telefon, prąd

• Podnosi się stopa życiowa ogółu ludności

Chimera - ważne czasopismo art-literackie w W-wie dal okresu Mł Pol. Publikacje większości polskich prozaików i poetów.

Przełom w historiografii. Kres apogeum UJ w Krakowie. Nowa synteza Władysława Smoleńskiego: Dzieje narodu polskiego 1897/8 (1851-1926 czołowy przedst warsz szk hist, odpowiedzialność za rozbiory państwa sąsiedzkie) przeciwstawiała się koncepcjom Michała Bobrzyńskiego: Dzieje Polski w zarysie 1879 (UJ, przywódca stańczyków, 1908/13 namiestnik Galicji)

Studia Oswalda Balzera (1858-1933 najwybit historyk prawa, Lwów, związany z ND) i Lucjana Siemieńskiego 1807-1877 (zał Akademii Umiejętności) wykazały, że Rzeczypospolita szlachecka i polska monarchia stanowa nie wykazywała anomalii w Europie, lecz były tworami zdolnymi do życia.

Wojciechowski Tadeusz 1838-1919 - współzał Tow Hist we Lwowie. Mediewista, w Szkice historyczne podważył legendę bpa Stanisława, rewizja autorytetu Koś kat w dziejach Polski.

Askenazy Szymon - 1866-1935, badacz XVIII-XIX, twórca lwow i warsz szk hist.

Akademia Umiejętności - 1871 w Krakowie, grupowała uczonych z całej Polski i emigracji, celem reprezentowanie pol nauki na arenie międzynar. Działalność polegała na inicjowaniu i popieraniu badań naukowych, tworzeniu zbiorów, gł ze składek społeczeństwa. Początkowo 3 wydziały: filologiczny, hist-filoz, mat-przyrod, AU była naczelną polską instytucją naukową w okresie zaborów. 1919 jako Polska Akademia Umiejętności od 1951 PAN/

• I wojna światowa

Podział Europy na 2 antagonistyczne bloki:

1. Państwa centralne: Niemcy, Aus-Węg, Turcja, 1915 Turcja.

2. Ententa: Francja, Rosja, Wielka Brytania (potem Serbia, Belgia, Japonia, 1915 Włochy, 1916 Rumunia, 1917 USA i Grecja.

28 VI 1914 austriacki następca tronu arcks Franciszek Ferdynand zam w Sarajewie przez serbskiego nacjonalistę.

Dało to pretekst dla Aus-Węg złamania niebezpiecznej Serbii.

Pełne poparcie Niemiec - ultimatum 23 VII do Serbii a 28 VII wypowiedziały wojnę.

30 VII Rosja w obronie Serbii ogłosiła mobilizację.

1 VIII Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji a 3 VIII Francji. 4 VIII Anglia przyłącza się do wojny. Wojna objęła całą E.

Od początku wiadome było, że wojna zaważy na losach polskich. Tocząc się na ziem pol, zmuszała walczących do zajęcia stanowiska w sprawie pol.

• Początek wojny

Ofensywa ros w 2 kierunkach:

1. północna, na Prusy Wsch - zatrzymana przez Hildenburga pod Tannenbergiem (nazwa nadana za Grunwald)

2. południowa na Galicję - Rosjanie zajmują Lwów, docierają pod Dunajec

1915 Niemcy odbierają Galicję Wschodnią, 5 VIII Niemcy wkraczają do W-wy, potem do Wilna. Front ustalił się na Wschód od Bugu, granicy zbliżonej z 1793 roku, całość ziem w granicach państw centralnych.

Cofające się wojska ros uprowadziło ok. 700 tyś ludzi z dobytkiem.

Liczba Polaków powołanych pod broń przez 3 zaborców dochodziła do 2 ml. Przez 4 lata mieli się zabijać między sobą za obca sprawę. Zginęło ok. 400 tyś. Ogromne straty materialne. Wojną objęte całe Król i Galicja, część powiatów prus. Niemcy z terenu Król rabunkowa gospodarka, wyrąbano 600 tyś lasów bez zalesienia. Za zniszczenia wojenne odpowiedzialne tylko 4% w wyniku działań wojennych, reszta to rabunek władz: 56% niem, 22% aus, 16% ros.

Mocarstwa wobec sprawy polskiej

Na początku wojny bez jasnych koncepcji, koła konserwatywne w Ros i Niem nie wykluczały zawarcie pokoju odrębnego wykluczającego zmiany granic. Koncepcje:

Rosja - zapowiadał aneksję Galicji Wsch, a z Królestwa, Gal Zach, Poznańskiego i cz Śląska utworzenie Polski związanej z Rosją.

Niemcy - w wypadku zwycięstwa koncepcja Mitteleuropy: system państw ze Śrd E podporządkowanych Rzeszy.

Austria - zdawała sobie sprawę, że silniejszy partner rozstrzygnie tę kwestię i najmniej miała do powiedzenia.

Wszystkie odezwy ogólnikowe głosiły bliżej nie określoną wolność i były nie podpisane przez monarchów.

Społeczeństwo wobec wybuchu wojny.

Lenin w imieniu SDPRR wzywał do wykorzystania wojny do celów rewolucji socjalnej. Hasła solidarności partii robotniczych.

W zab ros endecy opowiedzieli się po stronie caratu.

W zab prus archidiecezja wzywała do posłuszeństwa, na Śląsku Korfanty z Napieralskim, a w Grudziadzu Kulerski otwarcie po stronie Niemiec.

Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych - KSSN w zab aus, kierowana przez JP uzyskała zgodę na wkroczenie strzelców do Królestwa i wywołania antyros powstania. Strzelcy wkraczają do Kielc. JP ogłosił, że w W-wie powstał Rząd Narodowy i powołał go na komendanta pol sił wojskowych. Rząd okazał się fikcją, powstanie nie wybuchło, przyszedł rozkaz rozwiązania strzelców, ale politycy galicyjscy ocalili oddziały przekształcając je w legiony polskie wchodzące w skład armii aus-węg.

Centralny Komitet Narodowy - pod zwierzchnictwem ND poparł koncepcję legionów, ponieważ opowiadała się za tym niemal cała opinia w Galicji. Zawiązał się w Krakowie

Naczelny Komitet Narodowy - złożony z wszystkich stronnictw polit: KSSN, CKN, konserwatystów, SL. Prezes burmistrz Krakowa J. Leo. Zadaniem jego był patronat nad przyszłymi Legionami, eliminując tym samym dowództwo JP i rzekomy Rząd Nar.

Aus-Węg wyraziły zgodę na utworzenie 2 legionów w sile 8,5 tyś każdy. JP zdegradowany do komendanta 1pułku piechoty legionów.

Legiony Polskie w I woj. św - utworzone z inicjatywy prezesa Koła Polskiego, prezydenta Krakowa J. Leo za zgodą Wiednia.

16 VIII 1914 w Krakowie zebrano:

• posłów Koła Polskiego przy parlamencie w Wiedniu

• posłów Sejmu Krajowego w Galicji

• KSSN

• i endeckiego CKN

Uchwalono utworzenie 2 legionów: Zachodniego (wpływy JP i KSSN) i Wschodniego (wpływy ND). Podlegały naczelnemu dow aus, przysięga na wzór austr, rekrutacja spośród niepoborowych lub ochotników z Królestwa. Komenda polska i umundurowanie, nie obowiązywały stopnie oficerskie, tylko funkcje dowódcze: komendanta kompanii, batalionu, itp.

Po wkroczeniu wojsk ros do Galicji Legion Wsch odmówił złożenia przysięgi austriackiej i rozwiązał się w całości.

Legion Zach złożony z 2 brygad bił się pod Krakowem.

W W-wie endecy powołali Komitet Narodowy Polski, który miał utworzyć formacje po stronie Rosji jako przeciwwaga legionów galicyjskich. Legion puławski tylko ok. 1000 ochotników.

Wkroczenie do W-wy Niemców społeczeństwo traktowało jako wyzwolenie.

Królestwo podzielone na 2 strefy wpływów: Niem 2/3 i Aus-Węg 1/3.

Koło Polskie w Wiedniu zwróciło się do Franciszka Józefa by połączył pod swym berłem całe Królestwo złączone z Galicją.

Niezadowolenie Niemców, którzy traktowali zdobyte tereny jako obszar eksploatacji i kartę przetargową.

W miastach powołano rady miejskie i magistraty, w powiatach sejmiki, ale zdominowane były przez Niemców.

Spolonizowano uczelnie W-wie, U i Politech, ale biura urzędować miały po niem.

Fronty znieruchomiały w okopach.

Wł Sikorski forsował rozbudowę legionów. Jednak niechęć do Niemców powoduje bierną postawę.

JP oświadczył, że wstrzymuje werbunek do legionów do czasu dopóki państwa centralne nie proklamują niepodległości Polski, nie utworzą rządu i nie mianują wodza.

W 2 roku wojny orientacja austriacka traciła grunt. Namiestnikiem Galicji został od 50 lat Niemiec. Wieszano rzekomych zdrajców, wojsko zachowywało się butnie wobec ludności.

Piłsudski w 1916 demonstracyjnie podał się do dymisji oświadczając, że odtąd może służyć tylko pod władzą narodową. Przemianowano legiony na Polski Korpus Posiłkowy i obiecano polskie sztandary.

Generałowie: Beseler w W-wie i Kuk w Lublinie ogłosili 2 równobrzmiące manifesty 5 XI 1916, mowa, że 2 cesarze Wilhelm II i Fr Józ, postanowili z ziem odebranych Rosji utworzyć państwo samodzielne z dziedzicznym monarchą, włąsną armią, bez mowy o granicach i własnym rządzie.

W odpowiedzi Mikołaj II protest i wydał akt głoszący utworzenie wolnej Polski złożonej z 3 zaborów: osobny ustrój, armie, ale zwierzchność caratu. Do protestu przyłącza się Fr i Ang. Pewne sympatie w USA na Wilsona zyskał wpływ pianista Paderewski. W konsekwencji zostawiono Rosji wolną rękę.

Rewolucja Lutowa 27 II (12 III) 1917 przyniosła większe wpływy dla sprawy polskiej.

Rewolucja obaliła carat. Na czele ruchu stanęła Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.

Władze przejęła burżuazja tworząc Rząd Tymczasowy.

Rada Delegatów kategorycznie określiła samookreślenie się narodów. Rząd Narodowy tymczasem zachował powściągliwość likwidując instytucje rosyjskie w Królestwie powołując Komisję Likwidacyjną z Polakiem na czele Aleksander Lednicki.

17 III 1917 Rząd Tymczasowy już opowiada się za stworzeniem niepodległego państwa pol z ziem zamieszkałych przez większość polską. Przyszła Polska miała być związana wojskowym przymierzem a granice wytyczy ros Konstytuanta.

Od tej chwili sprawa polska została umiędzynarodowiona. Fr, Ang, Włoch przyłączyły się do tej deklaracji. Upadek caratu dawał rządom większe pole manewru.

Generał-gubernatorzy aus i niem powołały TRS - Tymczasową Radę Stanu - był to pierwszy organ władzy polskiej na ziem Kró Pol. Jako organ doradczy i pomocniczy przy tworzeniu instytucji państwowych. 25 członków: 15 z ter niem i 10 z ter aus. Tymczasem władze TRS wystąpiły pod adresem okupantów z żądaniami przejęcia szkolnictwa, sądów, ustanowienia regenta. Beseler ignorował.

Władze zgodziły się na powołanie armii polskiej pod warunkiem podporządkowania się państwom centralnym. Na znak sprzeciwu z Rady ustąpił JP. Po aresztowaniu JP z Sosnowskim w VII 1917 i po tzw kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich 26 VIII (Polonische Wehrmacht - Polskie Siły Zbrojne) - TRS podała się do dymisji. I i III brygady internowano. II brygada złożyła przysięgę dow Józef Haller.

Sytuacja gospodarcza pogarszała się, wywózka robotników do Niemiec, chaos pieniężny i kredytowy, wieś nie ufała nowej walucie.

Epidemie, drożyzna, kartki. Grypa hiszpanka 1918. Antyniemieckie nastroje.

W Rosji wiele skupisk Polaków. Organizowano armię, także we Francji. Dmowski podróżował do Londynu, Paryża i Rzymu szukając oparcia dla sprawy polskiej. W VIII 1917 zorganizował pod jego przewodnictwem w Lozannie KNP.

Komitet Narodowy Polski - 1917-1919, w Paryżu, kontynuacja Komitetu Narodowego (1914-1917), utworzona przez Dmowskiego w Lozannie, przeniesiona do Paryża. W składzie: IJ Paderewski, E. Piltz, S. Grabski, J. Haller, M. Zamoyski. Do XII 1917 uznawany prze Ententę za przedstawicielstwo narodu pol. W II 1918 otrzymał polit kierownictwo nad armią polską we Fr. KNP nie uznawał rządu J. Moraczewskiego i podporządkował się Naczelnikowi Państwa JP dopiero po utworzeniu 16 I 1919 gabinetu Paderewskiego.

Tymczasowa Rada Stanu skompromitowana przysięgą podała się do dymisji VIII 1917. Pozytywnym skutkiem jej działalności było zorganizowanie kadr administracji i sądownictwa. Z rozmachem rozbudowano szkolnictwo.

15 IX 1917 dwaj gen-gub ogłosili patenty carskie o ustanowieniu polskiej władzy państwowej. Do czasu powołania na tron króla władzę miała przejąć Rada Regencyjna złożona z 3 członków powołanych przez cesarzy. Ustanowiono rząd oraz Radę Stanu już jako organ ustawodawczy. Regentami byli: abp warszawski Aleksander Kakowski, ksiądz Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski.

Pierwszym premierem Jan Kucharzewski, czł ND. Wystąpił w 1911 z ND protestując przeciwko ros polityce Dmowskiego. Od 1911 w Lidze Narodowej. W 1917 objął rząd powołany przez Radę Regencyjną. Po traktacie brzeskim 1918 podał się do dymisji.

X 1917 bolszewicy obalili Rząd Tymczasowy w Petersburgu i przejęli władzę. Deklaracja Lenina - unieważnienie traktatów rozbiorowych. Aby rozprawić się z kontrrewolucją rząd radziecki musiał się wycofać z wojny z Niemcami.

Brzeski traktat pokojowy - długotrwałe negocjacje 8XI-15XII 1917 nie przyniosły pozytywnych rezultatów, Niemcy zajęły Łotwę, Estonię, Ukrainę po Krym gdzie utworzyły marionetkowe państwo ukraińskie, z którym zawarli separatystyczny pokój. Rosja zmuszona trudną sytuacją wew zmuszona podpisać traktat. Po klęsce Niemiec Rosja Radziecka anulowała traktat jako narzucony siłą.

W VII 1918 załamała się ofensywa niem nad rz Marną. Gen Ludendorff oświadczył Wilhelmowi II, że wojna jest przegrana i trzeba prosić o pokój.

We VIII załamuje się front bałkański i włoski. Ces Karol 1916-1918 próbował ratować monarchię zapowiadając przekształcenie monarchii w federację narodów, ale w X ogłaszają niepodległość Czesi, Jugosłowianie.

3 XI wybucha rewolucja w Niemczech - upadek Hohenzollernów. Strach przed rewolucją socjalną sprawia, że sprawa polska jest inaczej postrzegana, jako zapora przed czerwonym niebezpieczeństwem.

Niemcy próbowali okroić Królestwo Pol, ale w obliczu klęski i nie uzyskania żadnych ustępstw, rząd Steczkowskiego w VIII podał się do dymisji. Rada Regencyjna wystąpiła z orędziem do narodu o utworzenie niepodległego państwa z dostępem do morza, rozpisanie wyborów i utworzenie rządu międzypartyjnego.

Największe wpływy w Poznańskiem, we Fr mieli ND, co pozwoliło powołać na premiera Józefa Świeżyńskiego. Zapoczątkował rozbudowę Polskich Sił Zbrojnych. Zwrócił się do Rzeszy o zwolnienie JP z Magdeburga. Jednak brak poparcia i reprezentacji za granicą przyczynił się do jego upadku 3 XI 1918.

Polska Organizacja Wojskowa - POW, organizacja militarna zał 1914 w W-wie z inicjatywy JP. Działała w Kr Pol i Galicji.

W Galicji rozbroiła załogi austr.

Rada Regencyjna uznała JP jako zdolnego opanować chaos polit i przekazała mu władzę nad wojskiem i misję utworzenia rządu, po rozwiązaniu się Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej w Lublinie.

Nowe Państwo musiało toczyć walkę ze wszystkimi sąsiadami przez 2 lata:

• z Niemcami o Śląsk i Poznań

• z Rosją o kresy wsch

• Z Ukraińcami o Lwów

• Z Litwą o Wilno

• Z Czechami o Cieszyn

Sprawa narodowa najsilniejsza była na Górnym Śląsku, ponieważ brak tam było polskiej burżuazji.

Koś kat nie uznawał polskich dążeń do niepodległości i zachęcał do lojalizmu. Tłumił i potępiał próby powstańczo-rewolucyjne.

---