Normy generalne wg KPK/83

Źródła prawa kanonicznego:

• prawo hebrajskie

• prawo rzymskie

• prawo współczesne państw europejskich

• refleksja teologiczna

Kodeks promulgowany konstytucją apostolską "Sacrae disciplinae leges" 25.01. 1983 r., zaczął obowiązywać od 27.11. 1983 r. /I niedziela Adwentu/

Wstęp

Wg zamysłu J.P.II niniejszy kodeks (KPK/83) ma kształtować na zawsze życie Kościoła. Celem KPK/83 jest:

• ma służyć zreformowaniu i odnowie prawa rządzącego Kościołem by mógł on skuteczniej spełniać zbawczą misję

• nie ma on zastępować łaski, wiary, charyzmatów czy miłości, lecz ułatwił ich uporządkowany postęp w życiu Kościoła

• jest dopełnieniem nauki SVII o Kościele

• porządkować prawa i obowiązki wiernych włączonych w potrójną misję Chrystusa

• zabezpieczenie dyscypliny Kościoła (w rozumieniu pozytywnym) nie tylko zabezpieczenie ładu, ale także sprzyjać rozwojowi osoby, uświęceniu

• przystosować i udoskonalić prawo Kościelne by sprostało wymaganiom współczesnego czasu, by przy zachowaniu woli Chrystusa i misji zleconej Kościołowi sprostać zmianom kulturowym (nowym językiem przekazać niezmienne, nawet wobec zmian cywilizacyjnych, prawo Boże)aktualizacja z uwzględnieniem nowych zagadnień i pytań.

• ma być narzędziem, systemem porządkującym i utrzymującym ład w Kościele

• całość materiału prawnego zebrano w 7 księgach

• ogłoszony 25.01.1983 r. konstytucją apostolską Sacrae disciplinae leges - obowiązuje od I niedzieli Adwentu 1983 - 27.11.1983

KPK 83 a KPK 1917

Poprzedni Kodeks z 1917 r. był zbyt instytucjonalny, prawniczy, jurydyczny. Za mało w nim było pełnej wizji Kościoła, dynamizmu pastoralnego. KPK/83 za cenę rezygnacji ze ścisłości prawniczej niektórych rozstrzygnięć starał się wpoić ducha SVII w kanony jurydyczne. Posiada nachylenie duszpasterskie i ewangelizacyjne, nie ma już w nim tej precyzji prawa co a Kodeksie z 1917 r. Ograniczono znacznie dział kar, rozwinięto zadania i uprawnienia podmiotów w Kościele - rodzaje norm zawartych w KPK/83 odnoszące się do zadań wiernych:

- polecają lub zakazują czegoś czynić + sankcje

- polecają, nakładają zadania ale bez sankcji (tych jest więcej)

- zachęcają do działania (odwołują się do woli i decyzji podmiotów pr.)

Historia powstania KPK/83 i ogólna charakterystyka

• projekt KPK przygotowany w 1980 r. został rozesłany po konferencjach Episkopatu i uniwersytetach

• zebrano poprawki i propozycje. JPII powołał swoją komisję prawników i ostatecznie osobiście rozstrzygał kwestie sporne

• Kodeks wypłynął z tych samych pragnień, co SVII - odnowy Kościoła

• Nie ma w nim rozstrzygnięć jasnych i konkretnych od strony prawa, wiele odesłań do prawa partykularnego. Nie jest więc doskonałym dziełem prawniczym. Nie zmusza do działania, rzadkie sankcje, brak jasno sprecyzowanych decyzji i nakazów

Zaletą jest to, że ujednolicił i ustawił sprawy uregulowań posoborowych w wielu dziedzinach fundamentalnych dla Kościoła. Jest jednym Kodeksem dla całego Kościoła na świecie (w przeciwieństwie do prawa państwowego), ukierunkowany jest na ewangelizację i duszpasterstwo.

KANONY WSTĘPNE

Kanon - nie artykuł i nie paragraf, ale kanon - etymologicznie od grec. słowa oznaczającego sznur ciesielski (pion), a więc coś stałego, niezmienny punkt odniesienia, niezmienna norma od której można tworzyć inne normy, prawa. W KPK kanon to przepis podstawowy.

Kan. 1 . Informuje, że niniejszy Kodeks odnosi się do Kościoła łacińskiego (rzymsko katolickiego)

• a więc do wspólnoty wiernych ukierunkowanej na Boga osobowego. Bóg jest inicjatorem Kościoła, a człowiek przez swą wolną odpowiedź i chrzest zostaje włączony w tę wspólnotę z Bogiem i ludźmi.

• Celem Kościoła jest zbawienie człowieka, doprowadzenie go do doskonałości. Ta misja została rozpisana w Kościele na zadania spoczywające na poszczególnych wierzących .

• Nie odnosi się do Kościołów wschodnich, chyba, że niektóre kanony ze swej natury obejmują te kościoły.

• odnosi się do kościoła łacińskiego - podlegający Biskupowi Rzymu, jako patriarsze zachodu, uznający język zachodni za własny zwłaszcza w liturgii i w praktyce urzędowej

• Wśród kościołów wschodnich wyróżniamy obrządki:

• bizantyjsko - ukraiński - grekokatolicki

• aleksandryjski

• antiocheński

• ormiański

• chaldejski

Kan. 2. Informuje, że kodeks nie reguluje obrzędów liturgicznych, dlatego dotychczasowe przepisy liturgiczne, nie sprzeczne z KPK/83 zachowują swoją moc. Prawo liturgiczne zostało uznane za część prawa kościelnego, ale wyłączone KPK/83. W Kodeksie jest jednak wiele odniesień do liturgii zwłaszcza w księdze o uświęcającej posłudze kościoła. Przepisy zawarte w KPK są nadrzędne w stosunku do innych przepisów liturgicznych znajdujących się poza kodeksem.

• prawo liturgiczne to zespół norm jakie należy zachować przy sprawowaniu czynności liturgicznych

• celem liturgii jest uwielbienie Boga i uświęcenie człowieka, czynności liturgiczne nie są więc czynnościami prywatnymi, lecz kultem Kościoła

• na liturgię składają się pewne niezmienne formy pochodzące z ustanowienia Bożego (formuła chrztu) te, które mogą być przez Kościół modyfikowane przy zachowaniu wewnętrznej natury liturgii.

• Prawo liturgiczne ma też za zadanie takie odnowienie tekstów i czynności liturgicznych, by jaśniej wyrażały święte tajemnice, których są znakami, aby wierni mogli w nich uczestniczyć świadomi, czynnie, owocnie

• prawo liturgiczne zawarte jest w księgach liturgicznych kościoła łacińskiego:

• mszał rzymski

• brewiarz rzymski

• kalendarz rzymski

• inne księgi obrzędowe w liczbie 14

Kan. 3. Umowy ze Stolicą Apostolską

• Kodeks nie odwołuje umów zawartych miedzy Stolicą Ap. a krajami, społecznościami politycznymi, nawet jeśli są przeciwne temu kodeksowi.

• najczęstszą umowa jest konkordat /concordo - działam zgodnie, concordatum - to co zostało zgodnie ustalone/, którego celem nie jest nadanie Ko

ściołowi przywilejów, lecz unormowanie stosunków miedzy obiema stronami.

Kan. 4. Prawa i przywileje nabyte

• prawa i przywileje nabyte i nie odwołane, pozostają nienaruszone, chyba że kodeks wyraźnie je odwołuje

• prawo nabyte - to prawo subiektywne, które ktoś nabył na mocy normy prawnej /np. nominacja na oficjała nie zostaje tym kodeksem odwołana/

• przywilej - to łaska udzielona osobie fizycznej lub prawnej przez akt prawny /chodzi tu o przywileje udzielone przez Stolicę Ap./

Kan. 5 Zwyczaje prawne

zniesione są wszystkie zwyczaje przeciwne prawu - sprzeczne z Kodeksem, tak powszechne jak i partykularne i nie mogą być odnowione

• zwyczaje przeciwne prawu lecz niesprzeczne z Kodeksem mogą być zachowane, jeśli są stuletnie lub niepamiętne i jeśli ich usunięcie jest niewskazane ze względu na okoliczności miejsca i osób

• zwyczaje obok prawa - należy zachować /np. noszenie brody przez duchownych/

Kan. 6 - Prawa zniesione przez Kodeks

• kodeks z 1917 r.

• ustawy partykularne i powszechne przeciwne Kodeksowi, chyba że co innego zastrzeżono

• wszelkie ustawy karne tak powszechne jak i partykularne wydane przez Stolicę Ap., chyba że zostały włączone do tego Kodeksu

• powszechne ustawy dyscyplinarne, które dotyczą spraw obecnie regulowanych przez Kodeks

USTAWA KOŚCIELNA

1. Pojęcie prawa

Ustawa w znaczeniu prawa państwowego oznacza akt prawny o charakterze ogólnym, powszechnie obowiązujący, uchwalony w specjalnym trybie przez najwyższy organ władzy państwowej.

Prawo - dwa rozumienia tego terminu

• Ius - podmiotowe - rozumiane jako uprawnienie (naturalne lub stanowione) to możliwość realizacji przez człowieka dobra, które mu z natury przysługuje. Wg tego kryterium kataloguje się wszystkie prawa człowieka.

• ius wywodzące się z prawa naturalnego, które jest niezmienne (może być tylko lepiej poznawane, wyjaśniane, ale nie można go modyfikować)

• ius stanowione może być zmieniane

• ius sum - słuszność, to dobro należne podmiotowi by mógł zrealizować zadania przed nim stojące (rozwój, dojrzałość, zbawienie)

• lex - przedmiotowe, stanowione, ustawowe (ustawa)

• od eligere (wybierać, swą decyzją ustalać pewien porządek)

• lub od ligare (wiązać, zobowiązywać swą wolą tych co tworzą społeczność)

• za tym prawem stoi autorytet, który ma moc prawodawczą, którego wola może wiązać wolę i obligować wolę innych (zobowiązywać do działania lub do powstrzymania się od niego)

Ze względu na autorytet prawodawcy dzielimy prawo na:

Boże ludzkie

objawione naturalne świeckie kościelne

prawo Boże

• objawione /pozytywne/ wyrażone w nakazach i zakazach zawarte w Biblii i Tradycji Kościoła

• naturalne - określające porządek świata, niezależne od człowieka. Człowiek ma je rozpoznawać i odkrywać jego istnienie.

Pozytywizm prawny kwestionuje jego istnienie. To prawo człowiek intuicyjnie wyczuwa - unikaj zła, czyń dobrze, postępuj sprawiedliwie. Stosując zaś logikę i wnioskowanie, można z tego prawa wyprowadzić pewne szczegółowe normy (obowiązek opieki rodziców nad dziećmi). Prawo Boże przyjęte przez człowieka jest zawsze dla niego korzystne, dobro człowieka jest bowiem fundamentem Bożego działania w świecie. Choć czasami domaga się od człowieka podjęcia pewnego trudu, obowiązku.

prawo ludzkie wynikające z ludzkiej decyzji i nadania

• prawo świeckie - porządek nadany społeczności świeckiej przez władzę świecką

• kościelne - które można podzielić na :

­- prawo wewnętrzne związków wyznaniowych (prawo kanoniczne)

• prawo wyznaniowe - część prawa świeckiego określającego warunki istnienia i funkcjonowania związku wyznaniowego np. prawo o zabytkach i cmentarzach

prawo przedmiotowe - to zbiór przepisów nadanych autorytetem prawodawcy dla całej społeczności, które należy wypełnić nawet wbrew swej woli. Obowiązki nie zawsze pokrywają się tu z osobistą korzyścią (przeciwieństwo ius, które wypływa z wnętrza człowieka i z jego natury)

2. Definicja prawa u św. Tomasza.

Lex - zarządzenie rozumne, kompetentnej władzy, wydawane dla dobra wspólnego i[ odpowiednio] promulgowane.

Lex est nihil aliud quaedam ordinatio rationis ad bonum commune ab eo qui curam communitatis habet [legitime ] promulgata

• zarządzenie - norma obowiązująca, imperatyw, nakaz, zakaz, dozwolenie lub definicja (określa sposób rozumienia danego pojęcia). Akt woli prawodawcy wiąże wolę innych. Nie jest to tylko rada, czy zachęta.

• rozumne- prawodawca w trakcie ścieżki legislacyjnej musi uwzględnić:

• aktualny stan społeczeństwa (analiza), określić co domaga się uregulowań, jakie są braki, co jest źle, błędnie rozwiązywane

• określić do jakiego stanu rozwoju chce doprowadzić (patrzy w przyszłość), jaki osiągnąć porządek, jaki stopień organizacji życia

• określić jakimi metodami chce osiągnąć ten cel (nakazy, zakazy, sankcje, grupy szkoleniowo-rozwojowe, urzędy kontrolujące)

• wymaga to badań socjologicznych, planu rozwoju, znajomości realnych możliwości społecznych

• ustawa jest rozumna jeśli:

• godziwa - tzn. nie sprzeciwia się prawu Bożemu (naturalnemu i pozytyw- nemu), a jej treść jest moralnie dobra

• sprawiedliwa - ma na uwadze dobro wszystkich i równomiernie rozkłada ciężar i korzyści na tych, których dotyczy

• możliwa do wykonania - fizycznie możliwa (możliwość materialna) bez poważniejszych strat, bez potrzeby uciekania się do postawy heroiczności w jego zachowaniu. Możliwa moralnie.

• pożyteczna tzn. konieczna lub przydatna dla społeczności lub przynajmniej dla jej większości

• kompetentna władza - osoba pełniąca w społeczeństwie urząd o mocy prawodawczej

• urząd ma być pełniony z akceptacją społeczeństwa (legitymizacja władzy)

• urząd ma być objęty wg przyjętych zasad w społ. (wybory, nominacje, dziedziczenie). Urząd w Kościele zyskuje się przez nominację, bez wyborów oddolnych.

• aktualna akceptacja tej osoby, urzędu przez społeczność

• w kościele władzę prawodawczą posiadają : biskup Rzymu, biskup diecezjalny, ordynariusz, przełożeni instytutów życia konsekrowanego

• dla dobra wspólnego -przepis ma realizować i zabezpieczać dobro wspólne

• wspólne dobro - dobro będące własnością grupy współudziałowców, którzy potrafią określić procentowy swój udział w tym dobru (np. udziałowcy spółki, kamienicy)

• dobro wspólne - coś innego - dobro nie podlegające podziałowi, przynależne pewnej społeczności, wszystkim stanowiącym tę grupę. By mieć udział w tym dobru trzeba przynależeć do tej grupy. Odchodząc zaś z niej niczego nie można z dobra wspólnego zabrać dla siebie (np. wspólnota gruntowa).

• dobro wspólne jest więc tym, co zabezpiecza bieżące dobro społeczności, ukierunkowane na jej rozwój kulturowy, duchowy

• dobro nazywamy wspólnym jeśli stanowi rzeczywiste dobro dla całej społeczności ale i dla poszczególnych jednostek, chociaż jego realizacja może być w pewnych wypadkach obciążeniem (np. podatki)

• rozumiane w sensie duchowym (intelektualnym, religijnym) nie może być krzywdzące dla nikogo

• prawo zabezpieczające dobro wspólne musi być godziwe, nie sprzeczne z prawem Bożym, jeśli choćby w jednym punkcie koliduje z prawem Bożym będzie niosło krzywdę

• norma niegodziwa nie jest obowiązująca w sumieniu

• zakłada się, że normy prawa kościelnego, kanonicznego są zgodne z prawem Bożym, a więc są godziwe.

• W społecznościach świeckich nie jest to do końca oczywiste, stąd potrzeba wyczulenia na poszczególne ustawy czy zabezpieczają dobro wspólne czy tylko interesy pewnej grupy

• właściwie promulgowane - ogłoszone

• w historii - prawo ogłaszali królewscy heroldowie na rynkach miast, wywieszano je na drzwiach kościoła, wysyłano do uczelni, gdzie pisano komentarze, ale też studenci treść tych praw rozwozili ze sobą.

Dziś każda społeczność ma swoje metody promulgowania . Promulgacja winna być:

• fizyczna i jasna

• określać od kiedy ustawa wchodzi w życie

• określić czas tzw. vacatio legis - czasu nieobowiazywania

3. Podział ustaw

KPK/83 nie przeprowadza takiego podziału. Wymienia jedynie pewne dokumenty. Zazwyczaj jednak dzielimy ustawy kościelne na :

• ze względu na autora

• papieskie

• soborowe

• biskupie

• synodalne

• ze względu na skutki ustawy

• nakazujące

• zakazujące

• dopuszczające

• uniezdalniajace

• unieważniające

• karne

• zakres obowiązywania

• powszechne

• partykularne

• terytorialne

• osobowe

4. Podział ustaw ze względu na autora

• wydane przez biskupa Rzymu

• ze względu na formę :

bulla - dokument papieski wydawany w sprawach większej wagi. Nazwa pochodzi od pieczęci ołowianej którą na początku była opatrzona. Pisany po łacinie, na pergaminie, zaopatrzony pieczęcią z wizerunkiem św. Piotra i Pawła i imieniem papieża. Wydawany przy okazji nominacji kardynała, tworzenia nowej diecezji, w sprawach wiary, kanonizacji świętych. Dziś pieczęć wyciska się w laku na dokumencie.

brewe - sporządzone na cienkim pergaminie, w krótkiej formie i mniej uroczysty niż bulla dotyczy spraw mniejszego znaczenia, opatrzone pieczęcią w laku lub tuszu z Rybakiem (św. Piotr w łodzi)

• ze względu na treść

konstytucje apostolskie - to ustawy papieskie o charakterze powszechnym lub partykularnym dotyczące ważniejszych spraw

dekretały - dawniej były to odpowiedzi na zapytania kierowane do papieża. Dziś to uroczysta bulla wydawana w sprawach najdonioślejszych np. orzeczenie dogmatyczne.

pisma apostolskie - zw. motu proprio - wydane z własnej inicjatywy papieża zazwyczaj w sprawach administracyjnych, niekiedy wielkiej wagi

reskrypty - są to pisma wydane na czyjś wniosek, lub zapytanie

encykliki - rodzaj listów okólnych skierowanych najczęściej do biskupów lub wiernych, a ostatnio do ludzi dobrej woli, w których papież wyjaśnia naukę chrześcijańską, daje rady , przestrzega przed błędami, potępia nadużycia. Nie jest ustawą ale ma wielkie znaczenie dla wiernych pomagając im wyciągnąć praktyczne wnioski dla swego życia, rozwiązania pewnych problemów. Dla kanonistów zaś jest podstawą do zrozumienia i wyjaśnienia norm prawa kanonicznego.

adhortacja apostolska - zbliżone w swej treści do encykliki, zawierający systematyczny i pogłębiony wykład zagadnienia aktualnego dla kościoła. Powstaje często jako owoc zwoływanych powszechnych synodów biskupów.

listy papieskie - są skierowane do określonych biskupów lub wyższych przełożonych zakonnych, i innych instytucji dotyczące spraw osobistych i prywatnych

przemówienia, homilie, orędzia

• Kolegium Biskupów w łączności z Biskupem Rzymu na soborze powszechnym.

• Konferencje Biskupów

• synody prowincjonalne

• biskupi diecezjalni

• wyżsi przełożeni i kapituły generalne kleryckich instytutów zakonnych i instytutów życia apostolskiego na prawie papieskim

5. inne rodzaje ustaw

Kan. 10.

• Unieważniająca - określa warunki do zaistnienia aktu prawnego i jego ważności, wymaga pewnych warunków, z których niespełnienie jednego pociąga za sobą nieważność czynności - czynność z widzenia prawa nie zaistniała. Nie oznacza to, że niedopełnienie warunku unieważnia czynność już zaistniałą lecz ta czynność nie została w ogóle wykonana. Czynniki te mogą się odnosić do elementów konstytutywnych (każdy z nich musi być spełniony) i do warunków dodatkowych, które też są wymagane do ważności aktu (upływ 50 lat) i przymiotu osoby działającej (wykształcenie, wiek, stan).

• Uniezdalniająca - jeśli prawodawca wskazuje na przymioty osoby działającej potrzebne do ważności działania. Każdy z postawionych warunków stanowi o ważności - (pokrewieństwo, wiek, stan). Warunki co do osoby muszą być możliwe do wyraźnego określenia (nie można stawiać warunków niejasnych, niemożliwych do jasnego zdefiniowania - iloraz inteligencji)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Skuteczność ustaw:

• leges imperfecta - niedoskonałe - zawiera nakazy, zakazy ale bez sankcji, daje uprawnienia. Bardziej apel moralny. W pewnych tylko przypadkach można ubiegać się o odszkodowanie

• leges minusquamperfecta - zobowiązanie, zakaz obłożony karą za działanie sprzeczne z normą lub brak tego działania, ale samo działanie nawet wbrew prawu pozostaje ważne. Sankcja zaś winna być tak wysoka, by wynagrodzić szkodę.

• leges perfekta - zobowiązanie połączone z sankcją nieważności działań przeciwnych normie

• leges plusquamperfecta - zobowiązanie połączone z sankcją nieważności działania i sankcją karną

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

6. Osoby podlegające ustawom

Kan. 11

Ustawom prawa kościelnego podlegają - ochrzczeni w kościele katolickim lub do niego przyjęci

w odróżnieniu od prawa Bożego (naturalnego, objawionego), któremu podlegają wszyscy ludzi. Ustawy czysto kościelne organizują życie kościoła, podlegają zmianom w przeciwieństwie do niezmiennego prawa Bożego prawu kościelnemu podlegają ci są wewnątrz wspólnoty kościoła.

=====================================================

2 rodzaje zgromadzeń :

gdy człowiek sam decyduje o byciu w danej grupie - czysta wspólnota(dominują więzi nieformalne, nieliczni są też uczestnicy)

gdy człowiek niezależnie od swej woli wchodzi z relacje z innymi (praca, instytucje) - stowarzyszenie oparte na strukturach.

Kościół jest wspólnotą - człowiek decyduje o przynależności do niego

======================================================

Kto podlega prawom Kościoła

• ochrzczeni w kościele katolickim i formalnie z niego nie występujący

• nie ochrzczenie w kościele katolickim ale w innej wspólnocie, jeśli formalnie do kościoła przystąpiły i aktualnie w nim trwają

• posiadają używanie rozumu

• ukończyły 7 rok życia

Używanie rozumu jest pojęciem nieostrym. Zakłada się że człowiek w 7 roku życie ma już właściwe używanie rozumu tzn:

• ma świadomość istnienia prawa

• jest wstanie zrozumieć sens treści prawa, do czego się to prawo odnosi

• posiada możliwość zaaplikowania przepisów prawa do konkretnej sytuacji (obowiązek uczestniczenia w mszy św. niedzielnej)

7. Moc wiążąca ustaw kościelnych powszechnych i partykularnych

Kan. 12

Kto podlega ustawom powszechnym i partykularnym

Ustawa ze swej natury jest personalna - skierowana ku człowiekowi.

Rozróżniamy w związku z tym:

• personalną - prawodawca w treści ustawy określa grupy osób do jakich się odnoszą postanowienia

• terytorialna - dla wszystkich, którzy znajdują się na danym terytorium (zamieszkanie stałe, czasowe, lub inny powód przebywania na danym terenie)

Każdy wierny przypisany jest do jakiegoś terytorium. W kościele jest to wyraźnie określone (parafia, diecezja). Granice diecezji wytycza i zatwierdza Stolica Apostolska, granice parafii - ordynariusz.

• Zamieszkanie - domicilium - prawo administracyjne stosuje zasadę zameldowania w konkretnym miejscu. Jest to urzędowe potwierdzenie związku osoby z lokalem. Jest to do określonego lokalu, bez odniesienia do innych lokatorów, sąsiadów. Zameldowanie jest również związane z płaceniem podatków na danym terytorium. W prawie kanonicznym większe znaczenie ma zamieszkanie /domicilium/ stałe lub czasowe. Zamieszkanie na terenie diecezji czy parafii wiąże się z włączeniem wierzącego w życie wspólnoty wiernych. Stąd mówi się o zamieszkaniu parafialnym lub diecezjalnym.

Skutki zamieszkania parafialnego:

• uzyskanie własnego proboszcza

• uczestnictwo w dobrach duchowych jakie parafia uzyskuje (odpusty, przywileje, sakramenty)

Skutki zamieszkania diecezjalnego:

• nabycie własnego ordynariusza

• uczestnictwo w dobrach duchowych diecezji

• Zamieszkanie parafialne - oznacza, że parafianin podlega trosce proboszcza, który jest odtąd odpowiedzialny za jego życie duchowe. Analogicznie ordynariusz jest odpowiedzialny za swych diecezjan.

• Zamieszkanie stałe nabywa się poprzez:

• przybycie na teren parafii z zamiarem pozostania na stałe. Decyduje tu wola związania się na stałe z parafią. Wówczas zamieszkanie stałe zyskuje się od pierwszej chwili pobytu na terenie parafii.

• lub po upływie 5 lat od faktycznego zamieszkania

• Zamieszkanie czasowe (quasi domicilium) poprzez :

• przybycie na dany teren z zamiarem pozostania tam przez co najmniej 3 miesiące (nie ma określonej górnej granicy)

• jeśli upłynie nawet 6 lat, ale osoby przebywają na jednym terenie od początku z zamiarem pobytu czasowego, wówczas jest to zamieszkanie czasowe.

Zamieszkanie parafialne a diecezjalne

• można przebywać na terenie diecezji nie wiążąc się z parafią(np. prowadząc prace naukowe w archiwach na terenie diecezji przez kilka miesięcy), nie ma się wówczas własnego proboszcza.

• taki człowiek nabył jednak własną diecezję i własnego ordynariusza.

Kan. 13 KPK wprowadza rozgraniczenie pomiędzy:

• mieszkańcem - osoba posiadająca na jakimś terenie zamieszkanie stałe, stałą więź z parafią lub diecezją, nawet z przerwą kilkuletnią, ale ta więź trwa

• przybysz - tam, gdzie jest tymczasowe zamieszkanie

• podróżny - gdzieś ma zamieszkanie stałe lub czasowe, ale obecnie przebywa gdzie indziej na jakiś czas - tam jest podróżnym

• tułacz - nigdzie nie ma zamieszkania stałego lub czasowego, nie ma też więzi z żadną wspólnotą

Kto stwierdza fakt zamieszkania, by móc korzystać z praw i obowiązków płynących z faktu zamieszkania na danym terenie. Trzeba to potwierdzić poprzez:

• wpis w dowodzie o zameldowaniu stałym lub czasowym

• jeśli zameldowany na danym terenie przebywa faktycznie w innym miejscu, winien to zgłosić proboszczowi faktycznego zamieszkania (nie zameldowania)

• o zamieszkaniu diecezjalnym decyduje ordynariusz

Po powyższych rozgraniczeniach przytoczmy normy:

kan. 12 - mówi, że

• ustawom powszechnym podlegają osoby w całym świecie, chyba, że jakieś terytorium jest wyjęte spod tych ustaw, wówczas aktualnie tam przebywający nie podlegają ustawą powszechnym

• ustawom terytorialnym - podlegają osoby mające stałe zamieszkanie i aktualnie przebywający na terenie do którego ustawa się odnosi

kan. 13 - stanowi o tym, że:

• podróżni nie są związane prawami własnego terytorium, jak długo są poza nim, chyba, że ich nie zachowanie mogło by powodować czyjąś szkodę

• nie są związani ustawami terytorium na którym przebywają, chyba, że chodzi o przepisy powszechne, czy organizacyjne

• tułacze podlegają prawom tego terytorium na terenie którego obecnie przebywają, nawet jeśli podróżują przez kilka diecezji prawa tych diecezji ich obowiązują

8. Przyczyny zwalniające od zachowania ustawy

kan. 14 i 15 - przeszkody natury intelektualnej

• Ze strony ustawy

• wątpliwość - dubium - to stan umysłu zawieszonego miedzy dwoma opiniami sprzecznymi pozbawionymi obiektywnej oczywistości. Może być ona

• negatywna - gdy umysł skłania się tak do przeczenia jak i do twierdzenia, gdyż żadna z opinii nie jest oparta na argumentach uzasadniających

• pozytywna - umysł zawiesza sąd, gdyż istnieją argumenty za i przeciw

W odniesieniu do ustawy wątpliwość może być:

• prawna - /iuris/ - odnosi się do istnienia, treści, zakresu normy

• faktyczna - jest się pewnym istnienia ustawy, lecz jest niepewność czy w danym konkretnym przypadku ją zastosować

Istnieją tu następujące zasady:

• przy wątpliwości prawnej - prawo nie obowiązuje (nawet ustawy unieważniające i uniezdalniajace), ponieważ nie jest jasna wola prawodawcy. Przy czym musi to być wątpliwość obiektywna i sprawdzalna, nie wystarcza subiektywna. Racją jest tu naturalna wolność osoby.

• przy wątpliwości faktycznej można prosić władzę wykonawczą o dyspensę od obowiązku, co do którego wątpliwe jest stosowanie ustawy, ale w okolicznościach w których przełożony zwykł udzielać dyspens. Racją udzielenia dyspensy jest zabezpieczenie przed ewentualnym grzechem lub nieważnością aktu /przy zawarciu małżeństwa z przeszkodą - bez dyspensy będzie ono nieważne/

• brak celu ustawy w szczególnym przypadku

Duszą ustawy jest jej cel, jaki wyznaczył jej prawodawca. Może on jednak ustać z czasem tak dla społeczności, jak i dla szczególnego przypadku. Gdyby ustał cel w szczególnym przypadku /dla pewnej osoby ustawa stracił użyteczność/ ustawa nadal obowiązuje, gdyż nie ustały inne cele, a ustawa ze swej natury odnosi się do społeczności i dobra wspólnego. Gdyby jednak po ustaniu celu dla jednostki, mogła ona zachować ustawę ale tylko z największą trudnością i krzywdą, szkodą dla siebie - obowiązek zachowania ustawy wygasa. Odnosi się to do ustaw nakazujących, zakazujących, dopuszczających i karnych. Natomiast ustawy unieważniające i uniezdalniające nadal obowiązują /liczy się tu dobro publiczne/.

• ze strony podmiotu

• ignorancja - brak wiedzy, którą możemy i winniśmy znać. Może być:

• prawna - gdy dotyczy istnienia, treści, zakresu normy lub sankcji z nią związanej

• faktyczna - gdy nie wiadomo, czy w danym przypadku ona obowiązuje i jakie okoliczności są wymagane by ustawa obowiązywała. Może dotyczyć faktu własnego /czy mnie obowiązuje/ lub cudzego /czy innych obowiązuje/

• niepokonalna - nie może być przezwyciężona fizycznie lub moralnie przy zastosowaniu właściwej pilności - jest zawsze niezawiniona

• pokonalna - przy zastosowaniu należytej pilności można ją przezwyciężyć - może więc być zawiniona lub nie

• zawiniona ciężko - zamierzona by uwolnić się od obowiązku

• zawiniona lekko - gdy spowodowana jest brakiem pilności

• błąd - posiadanie wiedzy fałszywej

Skutki ignorancji i błędu

• ignorancja lub błąd - nie zwalniają od ustaw uniezdalniających i unieważniających

• uwalnia od ustaw zakazujących i nakazujących - jeśli jest niezawiniona

• nieznajomość samej kary dołączonej do ustawy nie zwalnia od niej, lecz wpływa na jej złagodzenie

kan. 15 - o skutkach

• nie domniemywa się ignorancji i błędu co do istnienia i treści prawa

• nie domniemywa się ignorancji i błędu o sankcjach karnych

• nie domniemywa się ignorancji i błędu o fakcie własnym i cudzym notorycznym

• natomiast domniemywa się ignorancje odnośnie faktu cudzego nienotorycznego

Fakt własny - akt dokonany przez samego zainteresowanego

Fakt cudzy - akt, czynność innej osoby.

Fakt notoryczny - jawny, publicznie wiadomy. Musi wyjść spoza kręgu zainteresowanych (rodziny), choć jest to granica płynna. Przyjmuje się, że dolna granica to 3 osoby i wiadomość się rozchodzi (wszyscy wiedzą).

Fakt nienotoryczny - nie jest znany (zna go tylko niewielka grupa, połączona często więzami krwi lub przyjaźni)

• niemożliwość przestrzegania ustawy - może być:

• fizyczna - absolutna - gdy człowiek nie może zachować ustawy z powodu braku sił fizycznych, wolności, narzędzi - zwalnia z zachowania ustawy

• moralna - gdy ustawę można zachować ale z wieka trudnością, narażając się na utratę znacznego dobra prywatnego /zdrowia/. Ustaw nie wymaga w normalnych warunkach czynów heroicznych, chyba że wypływają one z dobrowolnie przyjętego stanowiska. By zwalniała z ustawy musi dotyczyć czynności, które nie są wewnętrznie złe i nie powodują szkody duszy. Racją jest dobro publiczne mające pierwszeństwo przed prywatnym

• epikia - słuszność - to sposób roztropnego stosowania prawa w wyjątkowych sytuacjach, opierając się na założeniu, że prawodawca w danym przypadku nie chciał by nakładać z całą stanowczością ciężaru zachowania ustawy. Epikia różni się od słuszności kanonicznej tym, że słuszność stosuje przełożony w zakresie zewnętrznym, epikię stosuje sam zainteresowany w zakresie sumienia /opuszczenie mszy św. w niedzielę z powodu opieki nad chorym w domu/. Przypadki stosowania epikii:

• gdy ustawa utraciła swój cel

• gdy przestrzeganie jej przyniosłoby wielką szkodę

• gdy następuje kolizja ustaw

• ustawa może być zachowana ale tylko z wielką trudnością, nie odpowiadającą intencji prawodawcy

Stosowanie jej wymaga roztropności, by nie urobić sobie poglądu o względnym i czysto subiektywnym charakterze prawa kościelnego i nie wypaczyć sumienia

9. Interpretacja ustaw

Interpretacja - w sensie szerokim to wyjaśnienie pewnych pojęć przez wyrażenia jaśniejsze. W sensie prawnym to wykładnia prawa, jego wyjaśnienie treści ustawy zgodnie z wolą prawodawcy. Każdy bowiem tekst prawny można odczytywać subiektywnie. Do suchego tekstu można dodać własny sens, rozumienie, refleksje odnoszące się do tego, co chciał przekazać prawodawca.

Rodzaje interpretacji:

• ze względu na autora interpretacji

• autentyczna - pytanie skierowane do prawodawcy. Ta interpretacja jest ostateczna, ma moc prawa. Interpretacji może dokonywać ten sam prawodawca lub jego następca na tym urzędzie, lub ktoś wyznaczony przez prawodawcę, z jego upoważnienia - np. Papieska Komisja Interpretacyjna wyjaśnia z autorytetem prawa. Może być wydana w formie ustawy i musi być wówczas promulgowana.

• autorytatywna - przez organ władzy wykonawczej, który dane prawo stosuje. Interpretację należy uznać, ponieważ do normy prawa dołączono interpretację administracyjną. Ale można od niej odwołać się do władzy prawodawczej. Ta interpretacja posiada niższy walor niż autentyczna(bo jest tylko tłumaczeniem), ale obowiązuje. Może być redagowana:

• w trybie wyroku sądowego (in iure) - rozstrzyga o stanie prawnym. Jest sędziowskim wyjaśnieniem normy. Wiąże zasadniczo strony dla których została wydana, ale jeśli taką interpretację podaje np. wyrok Roty Rzymskiej, ma ona moc precedensu dla całego Kościoła

• dekrety, reskrypty - szczegółowe akty administracyjne

• motywacja faktyczna lub prawna - sędziowskie rozstrzygnięcia, rozumienie prawa, choć ich skutki obejmują tylko osoby, których dotyczy wyrok

• naukowa - wyjaśnienie pewnej normy prawnej, przepisów prawnych wg metody naukowej. Jest to logiczny i systematyczny sposób prowadzenia refleksji nad jakimś problemem prawnym, z uwzględnieniem dotychczasowych rozstrzygnięć i prowadzący do stworzenia logicznych i weryfikowalnych wniosków. Prowadzić ją musi naukowiec (osoba doświadczona w pracy naukowej). Skuteczność tej interpretacji jest prywatna i proporcjonalna do autorytetu naukowego autorów (stanowisk, publikacji). Należy ją przyjąć, ponieważ jest naukowym wywodem

• prywatna - każdy wierny, adresat prawa, ma się z prawem zapoznać i je zastosować

• zwyczajowa - w oparciu o powszechny zwyczaj społeczny

• na stopień niejasności

• stwierdzająca - tłumaczy ustawę jasną za pomocą słów jaśniejszych, usuwając wątpliwości subiektywne

• wyjaśniająca - tłumaczy ustawę obiektywnie niejasną

• ze względu zakres

• ścisła - interpretator ustawą obejmuje tylko te osoby, które podciągnąć trzeba, by sens ustawy był prawdziwy

• szeroka - gdy nadaje się treści sens szerszy

• ze względu na stosowane środki interpretacyjne

• literalna - gramatyczna - nie wychodzi poza znaczenie słów użytych w ustawie

• logiczna - gdy oprócz znaczenia słów zwraca się uwagę na logiczny ich związek i ducha prawa

• analogiczna - jeśli odwołujemy się przy tłumaczeniu do analogii

• historyczna - gdy badamy jej źródła i rozwój

Zasady dokonywania interpretacji:

• ustawy należy rozumieć wg własnego znaczenie słów i wyrazów - jest to interpretacja oryginalna, stosowana również w tłumaczeniach. Można posługiwać się jednak tylko tłumaczeniami zatwierdzonymi przez St. Apost., mają bowiem walor prawny. Czasami sam prawodawca wyjaśnia znaczenie słów np. osoba małoletnia /kan.97/, ordynariusz /kan.134 p.1/

• uwzględniając kontekst słów i wyrazów

• uwzględniając miejsca paralelne - dotyczące tej samej sprawy w innym aspekcie (np. sakramentu chrztu)

• miejsca analogiczne - rozstrzygnięcia w podobnych sprawach (szafarz różnych sakramentów.

• rozpoznanie myśli - intencję prawodawcy - na podstawie więcej niż jednego dokumentu przez niego wydanego (np. papież - listy, encykliki, adhortacje)

• rozpoznając cel ustawy i okoliczności jej powstania /kontekst czasowy/ - potrzeby chwili jej powstania

• stosowanie ogólnych zasad prawnych - wyprowadzonych z różnych zbiorów prawa lub prawa naturalnego zredagowanych przez prawników jest to odwołanie się do naturalnego porządku rzeczy.

Interpretacja ze względu na przedmiot - zależy od skutków prawa

• Ze względu na zakres prawa

• szeroka - jeśli wyrażeniom ustawy nadaje się znaczenie szersze np. jeśli mowa o studencie - dotyczy wszystkich studentów

• wąska - nie wychodzi poza własny zakres znaczenia słów plus dodatkowe kryterium, o którym mówi prawodawca, podciągnięte są tylko te osoby jakie koniecznie podciąć trzeba /jeśli mowa o studenci - dotyczy konkretnego studenta/ i odnośnie tych sytuacji, o których wyraźnie mowa

• zawężająca - domaga się dodatkowej decyzji władzy wykonawczej, zacieśniającej krąg osób, do których odnosi się ustawa, ograniczenie do naturalnego znaczenia słów

• rozszerzająca - powiększa zakres obowiązywalności ustawy, rozciąga się na znaczenie słów jakie w ustawie nie występują - np. student rozumiany nie tylko jako odbywający naukę na uczelni wyższej, ale tez w szkole pomaturalnej

Kan. 18 - o zasadach interpretacji

• ustawy ograniczające, napominające, nakładające obowiązki, kary - podlegają ścisłej interpretacji. Odnoszą się tylko do tych osób i tych sytuacji o których prawodawca mówi.

• ustawy nadające przywileje, łaski, znosząca kary - interpretacja szeroka

10. Luka prawna /kan. 19/ - lacuna legis - oznacza, że:

• ustawodawca - nie uregulował pewnej sytuacji, przeoczył ją, nie widział potrzeby jej wprowadzania

• powstała nowa sytuacja - i brak jest prawnych rozstrzygnięć

Brak przepisów jednoznacznie rozstrzygających daną sytuację musi być uzupełniony, poza ustawami karnymi. Lukę interpretuje się i uzupełnia poprzez:

• analogię ustawy /analogia legis/- ustawy wydane w sprawach podobnych, analogiczne teksty i ustawy. Konieczne jest podobieństwo przypadków, czyli stanu faktycznego i ta sama przyczyna stosowania przepisu wg zasady: ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - gdzie jest ta sama racja /przyczyna/ prawna tam jest ta sama dyspozycja prawna /norma/.

• analogia prawa /analogia iuris/- ogóle zasady prawa z zachowaniem słuszności kanonicznej (aequitas canonica) - brak jej w prawie świeckim. polega na roztropnym stosowaniu prawa pozytywnego, to wola prawodawcy by zabezpieczyć każdemu wszelkie dobro i środki zabezpieczające możliwość realizacji obowiązków

• jurysprudencję i praktykę Kurii Rzymskiej - typowe rozstrzygnięcia. Luki w prawie partykularnym uzupełnia się przez praktykę kurii diecezjalnych

• powszechną i stałą opinia uczonych. Powszechna oznacza, że przyjmują ją wszyscy. Stała oznacza, że nie zmienia się z upływem czasu.

11. kan. 20 i 21 - relacje między ustawami - tzw. reguły kolizyjne

Określają one zasady, którą ustawę zastosować, gdy jest ich kilka odnoszących się do jednego przypadku:

• ustawa późniejsza wydana dla tej samej sytuacji i tego samego tematu uchyla poprzednią /lex posterior derogat priori/. Ale jest to obwarowywane tym, że:

• nowa winna nawiązywać do dawnej

• jeśli jest wprost przeciwna

• musi wprowadzać nowy system w tym temacie(wnosi nowe rozstrzygnięcia, regulacje, nie jest dopowiedzeniem)

• porządkuje na nowo pewną dziedzinę życia Kościoła

• jeśli uchylenie nie jest oczywiste, w wątpliwości przyjmuje się, że dawna ustawa nie została odwołana. Należy wówczas ustawy późniejsze odnieść do poprzednich i z nim uzgodnić - tzn.

• zachować te elementy, które są niezmienne

• uważać za nieobowiązujące te co, są na nowo zorganizowane, czasowe rozstrzygnięcia, ciągłość interpretacji prawnych

• partykularne są silniejsze od powszechnych /lex specialis derogat lex generalis/. Jeśli powszechne nie odwołuje partykularnego, nadal ono obowiązuje

12. Uzupełniający charakter ustaw państwowych

kan. 22 - kanonizacja ustaw świeckich

• wierny jest obywatelem państwa i podlega jego prawu

• kościół odwołuje się do prawa świeckiego, wprowadzając niektóre rozstrzygnięcia do prawa kanonicznego, gdy:

• kodeks to wyraźnie wskazuje

• prawo świeckie nie jest przeciwne prawu Bożemu

• prawo świeckie nie może decydować o rozstrzygnięciach prawa kanonicznego

13. Wygaśnięcie ustaw

• wewnętrzne przyczyny

• zmiana materii - ustawa rodzi się dla konkretnej społeczności i konkretnej sytuacji. Ich zmiana może spowodować, że ustawa przestanie być aktualna, użyteczna, sprawiedliwa, czy też możliwa do zachowania. Ustawa, której przedmiot istotnie się zmienił przestaje istnieć bez specjalnego aktu prawodawcy. W praktyce prawodawca winie to publicznie ogłosić.

• ustanie celu - cel ustawy może się okazać już osiągniętym lub też więcej nieosiągalny. Ustawa przestaje być użyteczna dla społeczności, ustawa wygasa jeśli cel całkowicie i powszechnie. Ustawa wygasa częściowo jeśli jej cel ustał tylko w stosunku do części ustawy.

• zewnętrzne przyczyny

• odwołanie - ustawa wygasa gdy jest wyraźnie odwołana przez prawodawcę, jego następcę, ich przełożonego.

• abrogacja - odwołanie w całości ustawy

• derogacja - uchylić w części

• obrogacja - dotychczasową zastąpić nową - zastąpienie nowym prawem, które porządkuje całościowo dany obszar życia

• zaśnięcie ustawy - milczące wygaśnięcie, gdy formalnie nie odwołano ustawy, ale odstąpiono od niej, gdyż nie przystaje do obecnej sytuacji, została zapomniana

ZWYCZAJ PRAWNY

1. Pojęcie zwyczaju i warunki powstania

Zwyczaj prawny /consuetudo/ lub prawo zwyczajowe - stały i ściśle określony niezmienny sposób postępowania, stosowany przez społeczność jako taką, zdolną do przyjęcia prawa, z zamiarem wprowadzenia prawa

• społeczność zdolna do przyjęcia prawa - kościół diecezjalny, partykularny, albo powszechny jest adresatem ustaw. Taką wspólnotą może być też grupa wyróżniona.

• sposób postępowania - pozostający w jakiejś relacji do prawa ustawowego

• zgodny z prawem - to najczęstszy sposób rozumienia ustaw lub wykonywania ustaw przez społeczność i najlepsza interpretacja ustawy

• obok prawa - wypełnianie luki prawnej ale wypływające oddolnie od samej społeczności (zgodny jednak z wiarą - sensus fidei)

• sprzeczny z prawem /contra legem/ - społeczność ma świadomość, że postępują przeciw prawu, ale słusznie (gdyby prawodawca wiedział o naszej sytuacji na pewno by uznał nasze postępowanie)

• stosowany przez całą społeczność - większość osób tworzących tę społeczność musi tak postępować. Są różne społeczności:

• kolegialna - oparta i funkcjonująca na zasadzie demokratycznej, wszyscy uczestniczą w decyzjach sami lub przez swych przedstawicieli. W tym przypadku większość decyduje o stosowaniu tego zwyczaju

• społeczność niekolegialna - odpowiedzialność za wspólnotę ponoszą osoby nie wybierane przez większość, ale przydzielane odgórnie (parafia i proboszcz). W tym przypadku jeśli większość odpowiedzialnych za wspólnoty się za jakimś postępowaniem opowiada, lub je przyjmuje (większość parafii, proboszczów).

• stały - tzn. od początku do momentu uzyskania prawa zwyczajowego ma być niezmienny, stabilny, stosowany bez przerwy. Stąd rodzi się siła i moc zwyczaju. Po upływie pewnego czasu wspólnota wymusza wówczas rangę prawną dla swego postępowania

• wspólnota musi mieć na celu wprowadzenie go jako prawa. Gdy uzyskuje rangę prawa zwie się go prawem zwyczajowym.

2. Rodzaje zwyczaju

• zgodny z prawem /secundum legem/ - to najczęstszy sposób rozumienia ustaw lub wykonywania ustaw przez społeczność i najlepsza interpretacja ustawy

• obok prawa /praeter legem/ - wypełnianie luki prawnej ale wypływające oddolnie od samej społeczności (zgodny jednak z wiarą - sensus fidei)

• sprzeczny z prawem /contra legem/ - społeczność ma świadomość, że postępują przeciw prawu, ale słusznie (gdyby prawodawca wiedział o naszej sytuacji na pewno by uznał nasze postępowanie)

kan. 24 - zwyczaj nie może być przeciwny prawu Bożemu

• zwyczaj nierozumny może tylko w niezwykłych warunkach uzyskać moc prawa, gdyż najczęściej jest on przeciwny dobru Kościoła. Tylko w wypadku pożyteczności dla wspólnoty Kościoła zwyczaj może zyskać moc prawa

3. Przedawnienie /kan. 26/ - to zakres czasowy, potrzebny by zwyczaj zyskał moc prawną /vim legis/ prawa stanowionego

• po 30 latach - zwyczaj obok prawa i zwyczaj przeciwny prawu, ale nie zabroniony

• po 100 latach zwyczaj przeciwny prawu i nierozumny, lub zwyczaj niepamiętny (brak dokumentów odnośnie jego początku, lub z żyjących nikt nie pamięta jego początku, ani skąd się wziął

• zwyczaj zgodny z prawem uzyskuje moc prawa przez potwierdzenie ze strony prawodawcy specjalnym aktem. Przed przedawnieniem prawodawca nadaje zwyczajowi rangę prawa. Po upływie przedawnienia akceptuje zwyczaj stwierdzając, że ma on moc prawa przez przedawnienie.

kan. 27. - zwyczaj jest najlepszą interpretacją ustawy

4. Ustanie zwyczaju - kan. 28

• wygaśnięcie

• wprowadzenie nowego zwyczaju przeciwnego dotychczasowemu

• odwołanie konkretnego zwyczaju przez ustawę przeciwną zwyczajowi

• nowa ustawa zazwyczaj porządkująca tę sferę życia jaką obejmował zwyczaj i zawiera też klauzulę o zmianie zwyczaju. Gdy nie ma tej klauzuli o zmianie zwyczaju, znaczy to, że nie został on odwołany - obowiązuje nadal, zachowując moc prawną.

• ustawa przeciwna zwyczajowi odwołuje najczęściej zwyczaje 30 - letnie, nie znosi zaś 100 - letnich i niepamiętnych, jeśli nie postanawia inaczej.

• ustawa powszechna nie odwołuje z reguły zwyczajów partykularnych

• dziś zwyczaj traci na znaczeniu, gdyż komunikacja z prawodawcą jest dziś sprawna, łatwy kontakt z biskupem Rzymu, prawo nadąża za uwarunkowaniami życia. Istnieją jednak zwyczaje partykularne - np. w Szwajcarii wybory proboszcza co 4 lata

• zwyczaj zgodny z prawem dzieli los ustawy, którą tłumaczy - ustaje z chwilą jej wygaśnięcia.

DEKRETY OGÓLNE

1. Definicja dekretu ogólnego

kan. 29-30

Jeśli jest wydany przez kompetentnego prawodawcę dla wspólnoty zdolnej do jego przyjęcia jest ustawą we właściwym znaczeniu i rządzi się przepisami o ustawach. Jest to decyzja władzy kościelnej wpisująca się w całość istniejącej ustawy. Z chwila włączenia go do ustawy wraz z nią obowiązuje, z nią jest interpretowany i z nią wygasa. Dekrety są potrzebne ze względu na niedoskonałość ustawy biorące się stąd, że:

• wadliwa jest redakcja ustawy - pominięto jakąś kwestię

• nowa sytuacja życiowa

• istnieje potrzeba zamiany jakiegoś prawnego rozwiązania na lepsze

Taka zmiana, uzupełnienie ustawy dokonuje się w trybie dekretu ogólnego. Ta nowa redakcja wtapia się w tę ustawę (w prawie świeckim zw. jest to nowelizacją, lub zmianą ustawy i traktowane jako nowa ustawa).

2. Dekret a ustawa

• podobieństwa do ustawy

• jest wydawany przez prawodawcę, przez niego zaakceptowany, choć nie musi być przez niego redagowany

• odpowiednio promulgowany

• podlega interpretacji jak ustawa i z nią wygasa

• dekrety są w istocie ustawami

• różnice:

• decyzja uzupełniająca do ustawy nie wymaga całej ścieżki legislacyjnej, lecz jest wydawana w trybie administracyjnym

• w pewnych warunkach może być wydawany przez władzę wykonawczą, o ile ustawodawca o tym wie i tę decyzję wyraźnie zleca. Prawodawca decyduje o fakcie, potrzebie takiego uzupełnienia, a władza wykonawcza o jej kształcie

• vacatio legis nie obowiązuje w dekrecie ogólnym, chyba że wprowadza on nowe rozwiązanie (poszerza ustawę)

Przykładowo - jeśli ustawą jest konstytucja apostolska to dekretem ogólnym jest wówczas dekret wydany przez kongregację związany z ową konstytucją.

3. Dekret ogólny a ogólny dekret wykonawczy

W praktyce trudno rozróżnić między nimi - szczególnie w prawie partykularnym.

• dekret ogólny - zw. też dekretem ustawowym - wydawany jest przez władzę ustawodawcza. Sięga w przyszłość i porządkuje życie w przyszłości, która nie jest wyraźnie określona. Nowy porządek może być odmienny niż dotychczas

• ogólny dekret wykonawczy - zw. też aktem administracyjnym wykonawczym - wydawany przez władzę wykonawczą - to wyraz troski władzy kościelnej o realizację prawa. Odnosi się do prawa już istniejącego. Określa sposób jego zachowania lub przynaglają do jego realizacji (na kim ciąży odpowiedzialność za decyzje, kto ma jakie uprawnienia, termin realizacji). Są to decyzje jednostkowe. Nie wygasają z ustaniem władzy wydającego je.

4. Ogólne dekrety wykonawcze /kan. 33 /

• to rozstrzygnięcie władzy wykonawczej na temat sposobu wykonania prawa przez całą społeczność. Jest to dekret rangi wykonawczej, mogą być promulgowane i mogą posiadać vacatio legis

• obowiązują całą społeczność do której adresowana jest ustawa, jest więc aktem wykonawczym do danej ustawy(dyrectorium, ordo, dekretum), obowiązują do czasu obowiązywalności ustawy. Może być zmieniony przed rządami tej samej ustawy. Nie wygasa z ustaniem władzy wykonawczej wydającego.

5. Instrukcja /kan. 34/ - wyjaśnienie, dokładne pouczenie ustalające sposób postępowania w jakiejś dziedzinie, motywację jakiejś decyzji i sposobu wdrożenia tej decyzji w życie. Jest skierowana do odpowiedzialnych za społeczność. Często instrukcja jest faktycznie ogólnym dekretem wykonawczym /jeśli jest kierowana do całego kościoła/. Zarządzenia zawarte w instrukcji nie zmieniają ustawy. Traci swą moc z chwilą odwołania jej przez tego, kto ją wydał lub jego zwierzchnika, ale też z wygaśnięciem ustawy do której była wydana. Nie ma vacatio legis i obowiązuje z chwilą dotarcia do adresata.

6. Statuty /kan. 94/- rządzą się nimi kościelne osoby prawne, są one dla nich zbiorem przepisów szczegółowych określających ich zadania, strukturę, cel zarząd

7. Przepisy porządkowe /kan. 95/ - to regulaminy - zbiory norm, których należy przestrzegać na zgromadzeniach wiernych i różnych uroczystości, są najczęściej załącznikami do statutów, ustaw, instrukcji

SZCZEGÓLNE AKTY ADMINISTRACYJNE

Nie oznaczają one sposobu przygotowania decyzji ale zakresu merytorycznego. Wydaje je w granicach swej kompetencji ten, kto ma władzę wykonawczą. Gdy zaś chodzi o przywileje ten kto ma władzę ustawodawczą lub został przez prawodawcę upoważniony. Może dotyczyć zakresu zewnętrznego i wewnętrznego. Cechy aktu:

• jest decyzją pośrednią

• nie jest przygotowywany na sposób decyzji

• jest aktem władzy wykonawczej

• musi zawierać wszystkie elementy obecne konstytutywne

Cechy konstytutywne aktu administracyjnego

• podmiot zdolny lub uprawniony do wydawania aktu - władza wykonawcza z mocą urzędu:

• papież

• dykasterie Kurii Rzymskiej każda we własnym zakresie i w ramach Kościoła powszechnego

• biskup diecezjalny na terenie diecezji i odnośnie swych diecezjan także poza diecezją

• wikariusz generalny i biskupi odnośnie wyznaczonego mu terytorium i wyznaczonych spraw

• czasami podmiot jest rozszerzony na proboszcza, wikarego, kanclerza kurii - w sprawach dyspensowania.

• inne podmioty wydają akt - jest on nieważny

• by akt był ważny należy sprawdzić decydenta - np. w zakresie dyspensowania: proboszcz, wikariusz, ordynariusz, spowiednik

• udzielanie dyspens to decyzja administracyjna. Biskup i wikariusz generalny oraz biskupi mają władzę wykonawczą. Kanclerz kurii może mieć nadaną nadzwyczajną władzę, która musi być ogłoszona w diecezji i zaznaczone, że jest ona nadzwyczajna.

• przywileje i dyspensy to treść aktu.

• akt musi zawierać akt woli decydenta - jednoznaczny, imperatywny, decyzja wiążąca wolę adresata do działania lub jego zaniechania. Ten imperatyw może być trojaki: - nakaz - zakaz - dozwolenie

• jeśli są dołączone warunki muszą być spełnione - np. czas, wiek. Jeśli przez samo prawo są one dołączone musie je zawierać sam akt.

• adresat aktu - musi być osobą podległą władzy autora aktu

Podziały aktów administracyjnych

ze względu na formę

- dekrety

- reskrypty

ze względu na treść

• przywileje

• dyspensy

Akt nie musi być przygotowany, choć winien być poprzedzony jakimś rozeznaniem sytuacji. Prawo daje pewne wymogi odnośnie aktu administracyjnego, ale przede wszystkim odnośnie jego legalności. Akt jest ważny jeśli zawiera elementy konstytutywne. Może być ważny ale niegodziwy (nie legalny) bez zachowania pewnych reguł:

• należytego przygotowania

• należytej redakcji dokumentu

• właściwego sposobu notyfikacji - tzn. powiadomienia o akcie adresata.

Bez tych elementów akt jest ważny ale nie legalny. Udowodniona nielegalność aktu może być podstawą do dochodzenia zmiany aktu lub odszkodowania.

Ogólne zasady wydawania aktów administracyjnych:

• autor aktu zanim go wyda musi zgromadzić argumenty, za i przeciw, które mogą zaważyć na decyzji. Sposób ich zebrania jest wg uznania autora. On osądza, które są istotne, które nie

• musi być wydany na piśmie

• wyjątek od tej zasady - gdy akt administracyjny poszerza czyjeś uprawnienia, a nie ogranicza uprawnień innych osób - może być ustny

• jeśli akt administracyjny jest dla kogoś pozytywny wystarczy zamieścić w nim samą decyzję bez argumentacji.

• jeśli jest negatywny musi oprócz decyzji zawierać argumenty (choćby jeden) za taką a nie inną decyzją. Dobrze jeśli zawiera wyczerpującą argumentację.

po co argumentacja :

• przekonanie adresata iż decyzja jest zasadna - ma być dalsza i bliższa, prawdziwa i faktyczna

• umożliwienie adresatowi odwołania się od niej od dołożonych zobowiązań, lub ograniczonych uprawnień. Odwołanie wówczas polega na wytoczeniu nowego argumentu, jakiego autor aktu nie znał lub nie uwzględnił

• dlatego też autor aktu nie powinien w pierwszej decyzji podawać wszystkich argumentów, by przy odwołaniu się adresata od jego decyzji mógł użyć nie przytoczonych w motywacji do pierwszej motywacji w celu podtrzymania decyzji lub jej zmiany

• trzeba pamiętać, że akty odmowne prowadzą do narastania społecznego konfliktu, sporu i często chęci uchylenia wcześniejszej decyzji

• każda argumentacja dołączona do aktu winna przywoływać 2 rodzaje argumentów:

• prawne - w oparciu o pewną normę prawną podejmowana jest dana decyzja - odwołanie się do mocy kanonu. Można też przywołać dodatkowe warunki jakie prawo przewiduje, ale to już wg uznania

• faktyczne - przywołuje rzeczywiste potrzeby kościoła, dobro wspólnoty.

Obie te argumentacje winne być obecne w akcie administracyjnym.

• im poważniejsza decyzja tym ważniejsze argumenty (ważność decyzji mierzy się ilością obowiązków lub przywilejów, jakie niesie ze sobą akt)

Interpretacja aktów administracyjnych - kan. 36

• należy je rozumieć wg własnego znaczenia słów

• w razie wątpliwości ścisłej interpretacji podlegają:

• akty dotyczące sporu

• akty grożące karami lub je wymierzające

• akty ograniczające prawa osoby

• akty naruszające czyjeś prawa nabyte

• akty przeciwne ustawie wydane na korzyść osób prywatnych

• wszystkie inne podlegają interpretacji szerokiej

• akt ma charakter indywidualny i nie można aktu rozciągać na inne przypadki poza wymienionymi w nim

• nie można stosować interpretacji analogicznej

Forma aktu - kan. 38

• akt może być wydany w zakresie

• forum wewnętrzne - dotyczy przestrzeni sakramentalnej, sumienia i życia prywatnego - tutaj akt nie musi być na piśmie, pod warunkiem, że zainteresowany nie będzie korzystał z tych decyzji publicznie (wówczas musi mieć pisemna pozwolenie na to) lecz prywatnie (w kręgu najbliższych osób)

• forum zewnętrzne - winien być na piśmie, choć nie jest to wymagane do ważności lecz do godziwości tego aktu

może być wydany w formie:

• bezpośredniej - bez pośrednictwa wykonawcy, swą skuteczność osiąga w chwili wydania lub dotarcia wiadomości do osoby zainteresowanej

• pośredniej - z wyznaczeniem wykonawcy - jest skuteczny z chwila wykonania go przez wykonawcę

• akt może zawierać klauzulę czyli zastrzeżenie - jest to warunek dodany do aktu od spełnienia którego autor aktu uzależnia jego skuteczność

• warunek istotny - jego niespełnienie czyni akt nieważnym

• warunek nieistotny - niespełnienie go czyni akt niegodziwym

Obowiązywalność aktów

• reskrypt wywiera swe skutki z chwila podpisania go przez władzę

• dekret - od chwili urzędowego powiadomienia osoby zainteresowanej /wyjątkiem jest dyspensa papieska od małżeństwa niedopełnionego/

Wykonawca aktu - kan. 40 - 44

• działa nieważnie przed otrzymaniem pisma i sprawdzeniem jego autentyczności i nienaruszalności, chyba że otrzymał powiadomienie, że pismo zostało wysłane

• wykonawca konieczny - nie może odmówić wykonania aktu chyba że:

• nieważność aktu jest oczywista /braki formalne - np. podpisu/

• z jakiegoś powodu akt nie ma znaczenia /inny stan faktyczny, naruszenie praw innej osoby/

• gdy nie zostały spełnione warunki zawarte w akcie

• winien zawiesić wykonanie akty, gdy stwierdzi iż jest to nie wskazane /np. niegodność osoby/ i powiadomić autora aktu

• wykonawca dobrowolny - może wg własnego uznania wprowadzić akt w życie lub odmówić wykonania go dla słusznej przyczyny

• wykonawca może ustalić swego zastępcę chyba że:

• zastępstwo jest zakazane

• wykonawca został wybrany ze względu na swe przymioty osobiste

• osoba zastępcy została określona

• w tych przypadkach wykonawca może zlecić innym czynności przygotowawcze do wprowadzenia aktu w życie

• akt może być wykonany także przez urzędowego następcę wyznaczonego wykonawcy, chyba że został on wybrany ze względu na osobiste przymioty

• gdyby wykonawca popełnił jakiś błąd przy wykonywaniu aktu może akt powtórzyć /kan. 45/

Ustanie aktu administracyjnego - kan. 46-47

• nie traci on ważności z chwilą ustania władzy jego autora

• może być odwołany przez kompetentną władzę:

• wprost gdy nowy akt wymienia wyraźnie odwołanie starego

• pośrednio - gdy nowy akt zawiera treści niezgodne z poprzednim

• ustanie aktu ma skutek z chwilą powiadomienia osoby zainteresowanej

DEKRETY SZCZEGÓLNE

Dekret szczególny /decretum singulare/- to akt administracyjny wydany przez kompetentną władzę, który ze swej natury nie zakłada wniesienia uprzedniej prośby. Przed jego wydaniem autor musi wysłuchać racji stron zainteresowanych /np. opinii o duchownym, który ma być mianowany proboszczem/

Podział dekretów

• ogólne - dekrety wykonawcze, instrukcje - ich charakter jest określony przez skierowanie do całej społeczności (dekret ogólny), bądź do odpowiedzialnych za wprowadzanie prawa (instrukcja)

• jednostkowe - oznacza że:

• adresowane do konkretnej osoby, lub do kilku osób, ale każda z nich musi być rozpoznawalna, że konkretnie ją ma na myśli autor dekretu

• wydane do konkretnego przypadku, do kolejnego przypadku potrzebny jest nowy dekret

• na określoną ilość przypadków

• na pewien czas, ale musi być wyraźnie określony czas rozpoczęcia i zakończenia tego aktu

Forma dekretu

• winien być wydany na piśmie z podaniem motywów decyzji. Pisemna forma nie jest konieczna do ważności lecz stanowi materiał dowodowy

• zamieszczona motywacja świadczy o rozumności w wykonywaniu władzy i może służyć adresatowi do odwołania się od decyzji

Zakres dekretu

• ma zawsze charakter personalny i obowiązuje osobę wszędzie

• odnosi się tylko do spraw dla jakich został wydany

Różnica między reskryptem, a dekretem

• reskrypt jest odpowiedzią na prośbę - stąd jeśli rzecz jest korzystna dla autora prośby wydający reskrypt chce jak najszybciej tą łaską go obdarzyć

• dekret - to nowa organizacja życia społeczności na pewnym odcinku i często dokłada obowiązki lub zawiesza przywileje z inicjatywy przełożonego. By był skuteczny musi być fizycznie dostarczony (poinformowanie zainteresowanych), choć nie koniecznie zaakceptowany.

Relacje między dekretami

• dekret szczegółowy ma pierwszeństwo przed ogólnym /gdyby były sobie przeciwne/

• przy jednakowo szczegółowych lub ogólnych dekretach przeciwnych sobie - pierwszeństwo ma dekret późniejszy, ale tylko w zakresie i treściach w jakich jest niezgodny z drugim dekretem

Skuteczność

• dekret z przypisanym wykonawcą ma skuteczność z chwilą wykonania go

• dekret bezpośredni - osiąga skuteczność z chwilą powiadomienia adresata

• w wyjątkowych przypadkach dekret należy odczytać adresatowi w obecności notariusza i 2 świadków

• dekret należy uważać za doręczony, jeśli adresat został wezwany po jego odbiór, a nie zgłosił się bez ważnego powodu

Wygaśnięcie dekretu

• na skutek odwołania przez władzę kompetentną

• przez wygaśnięcie ustawy do wykonania której został wydany

NAKAZY

Nakaz szczególny /paeceptum singulare/ - to dekret przez który określonej osobie nakazuje się coś wykonać lub czegoś zaniechać - w celu przynaglenia do zachowania ustawy. Jest to akt personalny - obowiązuje te osoby w sumieniu i wobec społeczności, na terenie prawodawcy i poza nim. Jest z reguły przejściowy.

Forma nakazu

• może być udzielony pisemnie lub ustnie. Przy nakazie ustnym nie można wymusić jego spełnienia na drodze sądowej lub administracyjnej

• nakaz nie wydany jako prawny dokument traci swa moc z chwilą ustania urzędu przełożonego, który o wydał

• nakaz wydany na piśmie trwa nawet po ustaniu władzy autora

Może więc być pojedynczy lub zbiorowy.

Nakaz a ustawa

• podobieństwa:

• pochodzi od przełożonego zaopatrzonego we władzę

• przedmiot nakazu musi być rozumny, konieczny, pożyteczny, możliwy do wykonania

• musi być podany do wiadomości osoby

• jest norma postępowania

• obowiązuje w sumieniu i wobec społeczności

• różnice

• ustawa wydawana jest przez władzę prawodawczą, a nakaz także przez wykonawczą

• adresatem ustawy jest społeczność zdolna do jej przyjęcia, a nakazu pojedyncza osoba lub grupa osób

• cel ustawy - dobro wspólne, cel nakazu - dobro jednostki

• ustawa ma charakter stały, nakaz zaś przejściowy

• ustawa ma charakter terytorialny, nakaz - personalny /obowiązują wszędzie/

RESKRYPTY

Jest to akt administracyjny, wydany na piśmie przez kompetentną władzę wykonawczą. Odnosi się do rzeczy, która z natury swej domaga się prośby - przywileju, dyspensy, lub innej łaski. Lecz zdarza się, że reskrypt wydawany jest bez prośby, gdy prawodawca wychodzi naprzeciw jakimś oddolnym potrzebom - motu proprio. Podlega wówczas takiej interpretacji jak zwykły reskrypt (musi mieć zapis zakresu obowiązywalności, kto może korzystać, termin). Przyczyny wydawania reskryptu - to argument w oparciu o który przełożony podejmuje decyzję.

• przyczyna skłaniająca - istotny argument sam w sobie skłaniający do podjęcia decyzji

• uzupełniająca - usuwa resztę wątpliwości przed wydaniem decyzji

Przełożony wydając reskrypt musi podać przyczynę skłaniającą do takiej a nie innej decyzji.

Forma

• na piśmie lub ustnie

• na czyjąś prośbę lub z własnej inicjatywy przełożonego /motu proprio/

• w formie bezpośredniej lub pośredniej /za pośrednictwem wykonawcy/

Odbiorca reskryptu /kan. 60-61/

• może go uzyskać każdy jeśli mu tego prawo nie zabrania /kan.60/, kto nie jest w karach kościelnych

• można go tez uzyskać dla drugiej osoby, nawet bez jej zgody

• z reskryptu udzielonego w zakresie wewnętrznym można korzystać po udowodnieniu go w zakresie zewnętrznym

Skuteczność reskryptów /62/

• reskrypt bezpośredni jest skuteczny od chwili wydania go

• reskrypt pośredni /z wykonawcą/ z chwilą wykonania go

Ważność reskryptu: /kan.63 /

Reskrypt opiera się na warunku, iż prośba ma prawdziwe podstawy

• nieważny jest reskrypt przy subrepcji - zatajeniu prawdy, przemilczeniu niektórych faktów które mogą wpłynąć na decyzję władzy

• nieważny jest reskrypt przy obrepcji - fałszywe są wszystkie powody złożenia prośby

• ważny jest reskrypt z podanymi fałszywymi powodami prośby jeśli choć jedna z nich będzie prawdziwa

Do ważności reskryptu:

• w formie bezpośrednie przyczyna skłaniająca musi być prawdziwa w chwili jego wydawania.

• w formie pośredniej przyczyna skłaniająca musi być ważna w chwili jego wykonywania

Nieważność reskryptu powoduje subrepcja - zatajenie prawdy, iż danej łaski odmówił inny przełożony

Reskrypty udzielone przez Stolicę Apostolską /kan. 64/

• nie można otrzymać łaski od dykasterii Kurii Rzymskiej jeśli została ona odmówiona wcześniej przez inną dykasterię. Chyba, że w odmowie zaznaczono inaczej

• można jednak odwołać się do Biskupa Rzymu i ten jeśli wyda decyzję przeciwną jakiejkolwiek dykasterii jest ona ważna,

• gdy zwraca się do Biskupa Rzymu nie ma obowiązku wspominać o poprzedniej odmowie, gdyż On podejmuje decyzję niezależnie

• nie może ważnie udzielić łaski jedna dykasteria Kurii Rzymskiej, gdy odmówiła jej inna dykasteria. Może jej natomiast udzielić Biskup Rzymu lub Penitencjaria Apostolska /w sprawach zakresu wewnętrznego/

Reskrypty udzielone przez ordynariusza /kan.65/

================================

Pojęcie ordynariusza

1. stopnie po linii święceń można mówić o:

• diakon, kapłan, biskup - mają władzę święceń o różnym zakresie, przede wszystkim w porządku sakramentalnym.

• biskup diecezjalny

• biskup pomocniczy

• biskup emeryt

• biskup pełniący stanowisko ponad diecezjalne - np. sekretarz Episkopatu Polski

2. Po linii stopni władzy

• arcybiskup - kardynał jest też arcybiskupem

• biskup diecezjalny

• biskup pomocniczy

3. Po linii prawno-urzędowej

• biskup diecezjalny - duchowny ze święceniami biskupimi - jeśli jest wyznaczony do rządzenia diecezją, posiada trojaką władzę (prawodawczą, wykonawczą, sądowniczą)

• wikariusz generalny - posiada pełnię władzy wykonawczej, chyba że biskup diecezjalny ją w czymś ograniczy

• wikariusz biskupi - ma władzę wykonawczą na określonym przez biskupa diecezjalnego- terytorialnie lub rzeczowo(pewne sprawy w diecezji)

• wikariusz biskupi i generalny mogą mieć święcenia kapłańskie lub biskupie

4. ordynariusz - urzędnik kościelny wyposażony we władzę wykonawczą

• każdy biskup diecezjalny

• wikariusz generalny

• wikariusz biskupi

===============================

• łaski odmówionej przez któregoś z wikariuszy /generalnego lub biskupiego/ nie może ważnie udzielić inny wikariusz, lecz jedynie biskup diecezjalny

• biskup diecezjalny nieważnie udziela łaski, której odmówił wcześniej któryś z wikariuszy jeśli nie został przez proszącego o tym poinformowany

• gdy biskup diecezjalny odmawia łaski, nie mogą jej ważnie udzielić inni ordynariusze bez zgody tegoż biskupa

• nie powinno się prosić o łaskę innego ordynariusza gdy wcześniej odmówił jej własny ordynariusz. Ordynariusz chcący udzielić w takim przypadku łaski winien dowiedzieć się o powody poprzedniej odmowy

Błąd w reskrypcie /kan. 66/ - reskrypt musi być udzielony jednoznacznie określone osobie. Może się jednak zdarzyć błąd w imieniu, nazwisku, - wówczas:

• może być wykonany jeśli nie ma wątpliwości kto prosił i dla kogo został reskrypt wystawiony

• jest nieważny gdy nie ma jednoznaczności dla kogo został wystawiony (jednakowe nazwisko kilku osób)

• błąd co do imienia, nazwiska, tytułu reskryptu nie powoduje jego nieważności jeśli wiadomo o jaką osobę i jaką łaskę udzielającemu chodzi

Relacje między reskryptami /kan. 67/

Jeśli w jednej sprawie są dwa przeciwne reskrypty wówczas:

• szczegółowy przeważa nad ogólnym - np. ojciec i syn proszą o tę samą łaskę. Ojciec dla całej rodziny, syn dla siebie i rodzeństwa. Jeśli równocześnie ojciec otrzymuje odmowę, a syn pozytywną odpowiedź reskrypt syna jest ważny można wykonać.

• jeśli są jednakowo szczegółowe lub ogólne wówczas wcześniejszy przeważa nad późniejszym - chyba, że reskrypt wyraźnie odnosi się do pierwszego aktu i zmienia decyzję

• wcześniejszy przeważa nad późniejszym chyba, że ktoś dotychczas nie korzystał z wystawionego wcześniej reskryptu bądź podstępnie, bądź z zaniedbania

• w wątpliwości należy odwołać się do dawcy reskryptu

Wykonanie reskryptów

• jeśli reskrypt jest w formie bezpośredniej nie ma obowiązku powiadamiania przełożonego, gdyż wywiera skutki z chwilą wydania go. Odnosi się to też do reskryptów Stolicy Apostolskiej /kan. 68/

• jeśli trzeba powiadomić przełożonych ale nie podano konkretnego czasu, to przed skorzystaniem z łaski należy to uczynić, przy czym adresat decyduje o ty kiedy to nastąpi. Byle nie było w tym podstępu i oszustwa /kan.69/

• należy o reskrypcie powiadomić przełożonego gdy:

• wyraźnie to w piśmie nakazano

• gdyby chodziło o sprawy publiczne, którymi są też zainteresowani inni

• gdyby trzeba było potwierdzić zaistnienie warunków

• jeśli w reskrypcie wyznaczono wykonawcę i jemu zlecono decyzję - ma on postąpić zgodnie z sumieniem - udzielając lub odmawiając łaski /kan.70/

• reskrypt pośredni musi być pokazany wykonawcy

• nawet gdyby reskryptu nie wykonano w czasie jest on ważny - chyba że inaczej w jego tekście postanowiono

• jeśli w reskrypcie zlecono samą czynność wykonawczą nie można odmówić

Korzystanie z reskryptu

• reskrypt dla własnego pożytku - nie ma konieczności korzystania z niego

• reskrypt udzielony konkretnej osobie dla pożytku społecznego /np. przywilej rozgrzeszanie z pewnych rezerwatów zarezerwowanych pewnym tylko urzędom/ - jeśli zawiera się w nim posługa wobec innych, przysporzenie komuś dobra - istniej konieczność jego wykonania

Wygaśnięcie reskryptów

• nie wygasa on przez fakt niekorzystania z niego

• wygasa z upływem czasu na jaki został udzielony

• po wyczerpaniu przypadków, do których był udzielony

• przez odwołanie go przez dawcę reskryptu lub jego przełożonego

• ustawa przeciwna nie odwołuje reskryptów, chyba, że stanowi inaczej

• reskrypt udzielony przez Stolicę Apostolską może być jednorazowo przedłużony przez biskupa diecezjalnego jednak nie dłużej niż na 3 miesiące

kan. 72. reskrypty wydane na pewien czas - mogą odnosić się do:

• określonej ilości przypadków

• do określonych tylko okoliczności

• na określony czas

W przypadku reskryptu wydanego przez Stolicę Apostolską, gdy kończy się czas jego obowiązywalności, może go przedłużyć biskup diecezjalny do 3 miesięcy, by zainteresowany mógł się ponownie zwrócić o tę łaskę do Stolicy Ap.

kan. 73 - iura quesita

• uprawnienie nabyte na drodze reskryptu, gdy ktoś korzysta dożywotnie z jakiejś łaski, ustają gdy pojawi się nowa ustawa wyraźnie odwołująca ten reskrypt. Gdy nie ma takiego odwołania, reskrypt jest ważny nawet jeśli jest wbrew ustawie

PRZYWILEJE

Od strony treści akty administracyjne dzielimy na:

• przywileje

• dyspensy

1. Pojęcie przywileju.

Przywilej w ujęciu kanonicznym nie jest tylko wyróżnieniem dla kogoś a jedynie wyrównaniem realnych szans uświęcenia i korzystania z dobra i łask obecnych w Kościele i życia w nim. Ponieważ nie ma 2 osób identycznych, dlatego różne są drogi i różne mogą ludzie napotykać trudności w korzystaniu z tego skarbca Kościoła dlatego potrzeba wyrównania owych szans dla wszystkich przez tzw. privilegium.

• w sensie negatywnym - to uwolnienie kogoś z węzłów prawa ogólnego

• w pozytywnym - udzielenie komuś pewnych praw

Przywilej - to prywatne prawo udzielone wiernym lub ich grupie dla większego pożytku duchowego. Decyzje o przywilejach są decyzjami prawniczymi - to uzupełnienie porządku prawnego o pewne prawa dla wiernego lub społeczności. Dlatego może ich udzielać tylko ten kto ma władzę prawodawczą, bezpośrednią lub pośrednią (upoważnienie prawodawcy), a także władzę wykonawczą (jeśli prawodawca upoważnia do udzielania przywilejów). Ponieważ przywilej ma zawsze na celu dobro wiernego jest treścią reskryptu. Niektóre z reskryptów mogą być tzw. motu proprio - wydawane z inicjatywy prawodawcy nawet bez prośby o konkretną łaskę. To szczególne uprawnienie przyznawane jednostce lub grupie osób. Ma on na celu dobro jednostki lub osoby prawnej. Nie musi być promulgowany i nie zobowiązuje osób do korzystania z niego - można go się zrzec.

2. Rodzaje przywilejów

• ze względu na zakres spraw do jakich się odnoszą

• personalne - wydany dla konkretnej osoby, dlatego stosuje się do niej tam gdzie ta osoba przebywa chyba, że w prawie są jakieś ograniczenia. Wygasa wraz z nią.

• miejscowe - łaska dla terytorium, także nieruchomości (świątynie, kaplice). Wygasa wraz z nim (np. zagrabienie)

• rzeczowe w sensie ścisłym - łaska związana z przedmiotem ruchomym (obraz, krzyż). Wygasa wraz z nim (np. zniszczenie), ale może odżyć jeśli rzecz lub miejsce wrócą do dawnego przeznaczenia w ciągu 50 lat.

• na czas ważności

• stałe - bezterminowe. O przywilejach domniemywa się, że są stała, chyba, że cos innego się udowodni.

• czasowe - na określony czas

• w stosunku do prawa

• przeciwny prawu - osoba uprzywilejowana działa wbrew prawu - indult

• poza prawem - działa poza ustawą

• nieuciążliwy - nie przynosi nikomu szkody, nie jest ciężarem

• uciążliwy - ograniczający prawa innych

3. Nabycie przywileju

• dawcą przywileju może być tylko prawodawca lub jego następca

• władza wykonawcza udziela przywileju tylko z upoważnienia prawodawcy

• udziela się go pisemnie na czyjąś prośbę lub ustnie

• gdy ma się posiadanie przywileju stuletnie lub niepamiętne uznaje się go za udzielony

• przywilej można nabyć przeciw ustawie lub obok niej

• niektóre przywileje można nabyć przez przedawnienie

• nadany komuś przywilej kompetentna władza może rozciągnąć na inne osoby fizyczne lub prawne. Tak udzielony przywilej może być zależny lub niezależny od pierwotnego

4. Interpretacja /kan. 77/

• według własnego znaczenia słów

• interpretacja wąska w przypadku gdy przywilej narusza czyjeś prawa, lub jest przeciwny ustawie

• w innych przypadkach w razie wątpliwości stosuje się interpretację szeroką

5. Korzystanie z przywilejów

• każda osoba fizyczna może zrzec się przywileju udzielonego wyłącznie dla jej korzyści. Przywilej jednak dalej istnieje jeśli zrzeczenia się go nie przyjęła kompetentna władza

• istnieje obowiązek korzystania z przywileju służącego dobru innych

• przywileju udzielonego osobie prawnej lub ze względu na godność miejsca lub rzeczy nie mogą się zrzec pojedyncze osoby

• sama osoba prawna nie może się zrzec przywileju jeśli przyniosło by to szkodę innym /np. szkoła ma przywilej nadawania tytułów naukowych/

6. Wygaśnięcie przywileju /kan. 78-84/

• domniemywa się, że przywilej jest wieczysty, chyba że jest przeciwnie

• przywilej osobowy ustaje z śmiercią osoby uprzywilejowanej

• rzeczowy wygasa przez zniszczenie rzeczy lub miejsca

• miejscowy odżywa jeśli miejsce zostanie przywrócone w ciągu 50lat

• przywilej ustaje przez odwołanie przez kompetentną władzę

• może być odwołany przez ustawę przeciwną lub akt odwołujący

• ustaje przez zrzeczenie się i przyjęcie tego przez kompetentną władzę

• nie ustaje z ustaniem władzy udzielającego przywileju

• można go utracić przez nieużywanie lub postępowanie jemu przeciwne

• z upływem czasu na jaki został wydany lub po wyczerpaniu się liczby przypadków dla której został udzielony

• ustaje jeśli zmieniła się sytuacja i stał się on szkodliwy lub niegodziwy /np. zwolnienie z niedzielnej mszy dla studentów zaocznych na okres trwania nauki - nie można z niego korzystać w czasie wakacji/

• przez jego nadużywanie - władza może go wówczas pozbawić

DYSPENSY

1. Definicja

Dyspensa jest decyzja administracyjną uwalniająca wiernego od zachowania ustawy czysto kościelnej ze względy na sytuację, celem zabezpieczenia jego dobra duchowego lub materialnego. To zawieszenie /rozluźnienie/ ustawy w pojedynczym przypadku, przy dalszej jej powszechnej obowiązywalności, ma na uwadze dobro osób, dla których zachowanie ustawy byłoby uciążliwe lub szkodliwe. Ustawa ma 2 płaszczyzny:

• treść prawa

• skuteczność - obowiązywalność

Dyspensa nie zmienia treści prawa, lecz jest ingerencja przełożonego kościelnego w skuteczność ustawy, zakres jej stosowania, sposób i czas wykonania prawa. Wierny ma bowiem realizować siebie wykorzystując duchowe dobro obecne w Kościele i wolą Kościoła jest by każdy wierny rozwijał się prawidłowo we wspólnocie stąd potrzeba korekty prawa w sytuacjach jednostkowych i wyjątkowych. Może się okazać, że dobro wspólne nie pokrywa się z dobrem jednostki i jego zachowanie może się okazać zbyt uciążliwe. W tych jednostkowych sytuacjach - nie zawinionych przez wiernego, ale umotywowanych zyskaniem dobra większego lub wyrównaniem szans wobec wspólnoty innych wiernych - udziela się dyspensy. Sytuacje skłaniające do prośby o dyspensę mogą być różne: zdrowotne, majątkowe, zdarzenia życiowe, obowiązki społeczne. Dyspensa:

uwalnia wiernego od obowiązku zachowania ustawy ze względu na sytuację

zamienia ten obowiązek na inny obowiązek, czynność, postępowanie

2. Rodzaje dyspens

• w zakresie zewnętrznym /dotyczy wówczas też zakresu wewnętrznego/

• w zakresie wewnętrznym /nie dotyczy zakresu zewnętrznego/

• wyraźna - wprost wyrażona - pisemnie lub ustnie

• milcząca - ze znaków i gestów odnoszących się normalnie do innych spraw

• domniemana - oparta na przypuszczeniu

• jednorazowa - od razu wywołuje pełen i niepodzielny skutek

• wielokrotna - wyjmuje spod ustawy obowiązek ciągły /np. brewiarz, post/

3. Przedmiot dyspens - kan. 86

• ustawy kościelne, choć od niektórych Kościół nie zwykł dyspensować

• nie dyspensuje się od ustaw konstytutywnych - określających istotne cechy instytucji prawnych, bądź aktów prawnych /np. prawo celibatu/

• nie dyspensuje się też od prawa Bożego naturalnego i pozytywnego

• zwalnia się z obowiązków dobrowolnie zaciągniętych wobec Boga

• od ślubów prywatnych gdy nie naruszy to dobra innych

• od przysięgi przyrzekającej jeśli dyspensa nie zaszkodzi innym

• od obowiązku dnia świątecznego i dnia pokutnego

4. Autor dyspensy - władza dyspensowania /kan. 87-89/

Mogą ich udzielać w ramach swej kompetencji ci co posiadają władzę wykonawczą lub ci którym władza dyspensowania przysługuje na mocy prawa lub delegacji

• papież - może dyspensować od wszystkich ustaw kościelnych powszechnych i partykularnych, ale tę władzę deleguje Kurii Rzymskiej, kongregacjom, Penitencjarii Apostolskiej, zastrzegając sobie przypadki szczególne

• biskup diecezjalny - od ustaw powszechnych i partykularnych na swoim terytorium i dla swoich wiernych. Poza ustawami karnymi i procesowymi a także dyspensami zarezerwowanymi Stolicy Apostolskiej

• ordynariusze miejsca /posiadający przynajmniej władzę wykonawczą w diecezji, przełożeni instytutów zakonnych i kleryckich/, w zwykłych przypadkach nie mogą dyspensować od rezerwatów Stolicy Apost., chyba, że zachodzą przypadki:

• w niebezpieczeństwie śmierci

• w przypadku naglącym

5. Przypadek naglący - causa urgens - występuje wówczas, gdy:

• istnieje trudność odwołania się do Stolicy Apostolskiej /np. trzeba na odpowiedź czekać ok. 1 miesiąca/

• zwłoka grozi poważną szkodą

• gdy w podobnych przypadkach Stolica Apost. zwykła dyspensować.

Mogą wówczas dyspensować od ustaw partykularnych i powszechnych nawet zarezerwowanych Stolicy Apostolskiej. Poza ustawami karnymi, procesowymi i od prawa celibatu duchownego

• proboszcz

• od przeszkód małżeńskich w niebezpieczeństwie śmierci lub wypadkach naglących

• od formy obowiązującej przy zawieraniu małżeństw w niebezpieczeństwie śmierci

• prezbiter, diakon - jako świadkowie kwalifikowani, prawnie delegowani do błogosławienia małżeństw, mają władzę dyspensowania od przeszkód małżeńskich w niebezpieczeństwie śmierci i przypadkach naglących, podobna jak proboszcz

• spowiednik - w zakresie wewnętrznym od przeszkód małżeńskich ale tylko w niebezpieczeństwie śmierci

• przełożony kleryckiego instytutu zakonnego na prawie papieskim i rektor seminarium - mogą dyspensować swoich podwładnych od ślubów prywatnych, zachowywania dni świątecznych i postnych

6. Dyspensy zarezerwowane Stolicy Apostolskiej

• od celibatu duchownych

• przyjęcia w stan duchowny duchownego, który ten stan wcześniej porzucił

• od obowiązku wizyty biskupa w Rzymie ad limina apostolorum

• przechodzenie z instytutu zakonnego do świeckiego i na odwrót

• zakazu opuszczania instytutu zakonnego

• brak wieku do święceń - powyżej 1 roku

• od przeszkód do święceń spowodowanych - kan. 1041

• choroba psychiczna

• apostazja i herezja

• usiłowanie zawarcia małżeństwa lub pozostawanie w małżeństwie

• aborcja lub zabójstwo

• przeszkody małżeńskiej wynikającej ze:

• święceń,

• publicznowieczystego ślubu czystości

• małżonkobójstwa

• od małżeństwa ważnie zawartego lecz niedopełnionego

• od obowiązku odnowienia zgody małżeńskiej przy nadzwyczajnym uważnieniu małżeństwa, jeśli nieważność była spowodowana przeszkodą zarezerwowaną Stolicy Apostolskiej lub była z prawa Bożego lecz już ustała

• od przysięgi przyrzekającej jeśli dyspensa od niej spowodowała by szkodę innych, którzy nie zgadzają się na zwolnienie z obowiązku

7. Elementy dyspensy

• prośba o dyspensę

• weryfikacja przyczyny

• udzielenie lub odmowa dyspensy

• wykonanie dyspensy

8. Przyczyny dyspensowania - kan. 90

• winna być udzielana na podstawie słusznej i rozumnej przyczyny

• dyspensa udzielona bez słusznej przyczyny jest szkodliwa, powoduje bowiem zamieszanie i podważa autorytet ustawy, osłabiając praworządność

• przyczyna słuszna jest wówczas, gdy jest proporcjonalnie ważna i wielka w stosunku do ustawy od której ma być udzielona dyspensa

• przyczyna rozumna zakłada dobro duchowe wiernych, bądź konieczność zapobieżenia poważnej szkodzie lub trudności w zachowaniu ustawy

• przy dyspensowaniu od ustawy powszechnej konieczna do ważności jest słuszna przyczyna

• przy dyspensowaniu od ustawy partykularnej /własnej/ słuszna przyczyna jest wymagana do godziwości

• słuszna przyczyna musi być prawdziwa i istnieć w momencie udzielania dyspensy

9. Odbiorca dyspensy - kan. 91

• kto ma władzę dyspensowania może jej udzielać przebywając nawet poza swoim terytorium

• może ją wykonywać w stosunku do swoich podwładnych chociaż byliby nieobecni na swym terytorium

• wobec podróżnych przebywających na jego terytorium

• wobec siebie samego /kan.91/

10. Interpretacja - kan. 92

• ścisła odnośnie spraw sądowych lub naruszających czyjeś prawa

• ściśle należy też interpretować dyspensę do konkretnego przypadku

• inne tłumaczy się szeroko

11. Wygaśniecie dyspensy - kan. 93

• ustaje w ten sam sposób co przywilej, a także gdy wygaśnie całkowicie przyczyna skłaniająca

• jeśli z wielu przyczyn skłaniających choć jedna pozostaje można korzystać nadal z dyspensy

PRAWO STATUTOWE

To własne prawo grupy osób lub rzeczy, określające ich cel, zarząd, sposoby działania. Jest związane z podmiotem kościelnych osób prawnych /złożonych z wielu osób fizycznych lub bytów nieosbowych/. Obowiązuje ono tylko tych, którzy tworzą te osoby prawne /kan. 94 p.2/ - tzn.:

• tych którzy są członkami zespołu osób

• tych, którzy stanowią zarząd osoby prawnej nieosobowej /fundacji/

• obowiązuje wszystkie osoby zewnętrzne pozostające w jakiejś relacji do stowarzyszenia /wg statutu rozstrzyga się wszelkie sprawy wew. i zew./

Statuty mogą odnosić się do grupy osób mających podmiotowość prawną /ruchy religijne, seminaria duchowne, uniwersytety/ lub organów diecezjalnych /rada kapłańska, kapituła/ - są to zespoły osób odpowiedzialnych za jakiś dział spraw diecezjalnych. Jeśli taki statut dla nich istnieje ma moc prawną.

Może go wydać biskup diecezjalny. Winien być on częścią prawa kościelnego.

Statuty rozumiane:

• w sensie ścisłym - to wewnętrzne prawo osoby prawnej

• w znaczeniu szerszym to część prawa kościelnego, partykularnego

• dla innych grup nie będących osoba prawną są to: regulaminy, zasady, instrukcje, przepisy wykonawcze

Elementy prawa statutowego - muszą się znaleźć w każdym statucie

• cel osoby prawnej

• konstytucja

• zarząd

• sposób działania

• konstytucja - rozumiana jako stan wewnętrzny czegoś /natura, zależności, relacje/. W odniesieniu do osoby prawnej określa istotę zależności formalno-prawnych grupy osób lub rzeczy stanowiących osobę prawną. Odpowiada więc ona na pytania:

• czy jest to zespół osób czy rzeczy

• czy to stowarzyszenie publiczne czy prywatne w świetle prawa

• jaki ma zasięg /diecezjalny, Konferencja Ep., międzynarodowy/

• oreśla siedzibę - miejscowość

• podległość kompetentnej władzy kościelnej

• pokazuje strukturę wewnętrzną - działy, koła, rejony - jaki jest klucz do wyodrębnienia nowych zespołów tejże osoby prawnej

• określa władze i zarząd

• określa kwestie majątkowe

• zawiera przepisy likwidacji tego zespołu

• cele zespołu osób - najlepiej jak najszerzej ujęte

• to korzyści duchowe lub materialne jakie chce się osiągnąć /a więc pewien stan/ jaki chce się osiągnąć

• te korzyści są:

• korzyścią całego zespołu jako takiego /tzn. jeśli choć jedna osoba korzysta z majątku, nabywa sprawność, umiejętności/

• korzyściami indywidualnymi - dobro poszczególnych osób

• cele stowarzyszeń prywatnych skupiają się na dobru jednostek i zespołu

• cele stowarzyszeń publicznych skupiają się na dobru Kościoła

• metoda - to czynność, działanie podejmowane aby osiągnąć dobro wypunktowane w celach /np. pielgrzymka do Palestyny - to metoda, cel - to poznanie środowiska biblijnego/. W statutach jak najwięcej tych metod winno się zawierać, ale ogólnie określonych

• zarząd - władza. Im mniejszy zespół tym krótszy opis zarządu.

• zarząd winien być kolegialny,

• należy wyszczególnić stanowiska

• opisać sposób wyłaniania osób na te stanowiska

• kompetencje i funkcje stanowisk

• odpowiedzialność - przed kim odpowiada

• sposób odwoływania ze stanowiska

• struktura zarządu

• rada - parlament tego stowarzyszenia, ona zastanawia się nad celami, metodami i prawami statutowymi

• zarząd - wykonuje decyzje statutowe lub decyzje rady

• komisja rewizyjna - rewiduje metody i wyniki działania zarządu

• sąd koleżeński i komisja rozjemcza - do rozwiązywania sporów - zwykle są to zespoły działające okazyjnie

• walne zgromadzenie - najwyższa władza zespołu /jeśli jest to zespół kolegialny/

• zjazd delegatów - jeśli ilość delegatów przekracza określoną liczbę, tak iż zjazd może ich nie pomieścić - musi pojawić się ordynacja wyborcza, określająca jak wyłonić ową grupę delegatów

kan. 94 p.3 - rozróżnienie odnośnie promulgacji statutów

• mocą władzy ustawodawczej

• nie promulgowane na tej płaszczyźnie

Dla zespołu posiadającego osobowość prawną musi być statut promulgowany. Do takiego statutu odnoszą się przepisy o ustawach. Dla innych zespołów statut jest tylko normą porządkującą wewnątrz.

kan. 95 - przepisy porządkowe na terenie Kościoła

• dla organizacji publicznych ceremonii kościelnych potrzebne są nie tyle zezwolenia lecz uzgodnienia z odpowiednimi włądzmi administracji publicznej co do porządku społecznego i bezpieczeństwa osób biorących udział w danej uroczystości kościelnej ale i osób postronnych

• organy władzy państwowej nie mogą ingerować, czy odmawiać zezwolenia, chyba, że następuje naruszenie porządku publicznego

• zarządzenia wydane w tym względzie przez władzę kościelną winne obejmować:

• określenie miejsca i czasu uroczystości

• podział funkcji - służby

• osoby odpowiedzialne za całość - koordynacja

• jedna osoba odpowiedzialna za wszystko - kierownictwo

• są to przepisy jednorazowe, ustają po zakończeniu danej uroczystości

OSOBY FIZYCZNE I PRAWNE

1. Pojęcie osoby

• w starożytności osoba oznaczała maskę używaną w teatrach ateńskich. Wygląd masek wskazywał na istotne cechy osoby. Pozwalał od zewnątrz ocenić to co kryje się wewnątrz. Pozwalała zrozumieć z kim ma się do czynienia. Z czasem tak nazywano aktorów, ludzi wyróżniających się, a następnie każdego człowieka.

• od Boecjusza - osoba to samodzielna w istnieniu substancja rozumnej natury - byt sam w sobie.

• w psychologii - to centrum świadomości, działania i decydowania o sobie

• w etyce - to podmiot zdolny do rozumnego poznania i wolnego działania w celu doskonalenia siebie

• w teologii - zawsze w odniesieniu do Boga. Jej godność płynie z aktu stworzenia na obraz i podobieństwo Boże oraz odkupienia przez Chrystusa.

• w prawie - cechuje ją podmiotowość w relacji do innych osób. Te relacje są nośnikami praw i obowiązków. Jest to więc podmiot praw i obowiązków. Podmiotem tym może być pojedynczy człowiek /osoba fizyczna/ bądź zespół osób lub rzeczy /osoba prawna/. Osoba w znaczeniu prawnym nie pokrywa się z osobą w znaczeniu filozoficznym i psychologicznym /musi posiadać inne cechy/.

W kościele występują 3 rodzaje osobowości:

• osoba fizyczna - człowiek jako podmiot stosunków prawnych - może być uprawniony lub zobowiązany. Osoba zaczyna istnieć od chwili poczęcia a wygasa z chwilą śmierci

• osoba prawna - podmiot stosunku prawnego nie będący osobą fizyczną

• osoba moralna - w KPK 1917 oznaczała osobę ze względu na jej doskonałość, świętość, nadprzyrodzony wymiar. W KPK 83 - oznacza podmiot w powiązaniu z misją Kościoła, o którego istnieniu przesądziła wola Boża - to Kościół jako taki i Stolica Apostolska. Pewne elementy osoby moralnej posiada również diecezja - ponieważ biskup ma sukcesję apostolską a sama zawiera te elementy jakie stanowią o istnieniu Kościoła.

kan. 96 - podstawą osobowości w Kościele jest przyjęcie chrztu św. Bez chrztu człowiek nie jest podmiotem praw i obowiązków w Kościele. Pewne prawa /uprawnienia/ mają tylko katechumeni - modlitwa za nich. Przyjęcie chrztu św. oznacza nabycie osobowości prawnej w Kościele, której nie można już utracić, ani znieść /ze względu na charakter sakramentalny/, ale można utracić uprawnienia po zerwaniu jedności z Kościołem. Nie gasną nigdy jednak obowiązki związane z przyjęciem chrztu św.

Każda osoba posiada wg prawa:

• zdolność prawną - może być podmiotem praw i obowiązków

• zdolność do czynności prawnych - przy pomocy oświadczenia woli może kształtować sytuacje prawną swoją lub innych - nabywać prawa i zaciągać obowiązki

2. Ograniczenia zdolności do czynności prawnych

Osoba ochrzczona i pełnoletnia ma w Kościele pełnię praw i obowiązków. Ograniczenia w ogólności mogą występować gdy:

• istnieje specyfika pewnych zadań, urzędów - wymagających uzdolnień intelektualnych, duchowych, wieku, stanu wolnego. Nie jest to ograniczanie osoby i jej uprawnień, lecz wymogi płynące z natury danego urzędu

• istnieje rzeczywisty wyrok za przestępstwo na zasadach kary. Wynika to jednak z decyzji osoby dokonującej przestępstwa, a Kościół orzeka tylko o charakterze tej decyzji i skutkach

• istnieje jednostkowa sytuacja, gdy osoba nie ma wymaganych uzdolnień /zdrowia, wieku, doświadczenia/, tu Kościół ogranicza pewne uprawnienia, ale bardziej orzeka o rzeczywistych uzdolnieniach osoby w danej chwili

• nikt nie ma prawa ograniczać uprawnień osoby w Kościele, na ile osoba może podołać zadaniu

• ograniczenia wiekowe

• dziecko - przed ukończeniem 7 r. ż. - z nim są też nie mający używania rozumu /niedorozwój psychiczny/. Przed 7 r. ż. nie można nakładać na nich zobowiązań. Wyjątkowo udziela się dyspensy /I-komunia św./

• niepełnoletni - miedzy 7 a 18 r. ż., - licząc od narodzin /gdyż jest to zewnętrzny akt jednoznacznie określony/

• pełnoletni - po ukończeniu 18 r.ż.

• kryterium używania rozumu - używanie rozumu posiada ten, kto:

• jest w stanie stwierdzić fakt istnienia prawa, tzn. że poza ich wolą istnieją jeszcze nakazy i zakazy, przyzwolenia, którym należy się podporządkować

• intelektualnie musi objąć treść normy - co mi wolno, czego nie wolno

• musi mieć umiejętność zastosowania normy do konkretnej sytuacji /czy w danej sytuacji podlegam tej normie czy innej/

• Jeśli zaistnieją te 3 elementy - domniemywa się, że dziecko ma używanie rozumu. Tego domniemania nie trzeba udowadniać, chyba że jest inaczej - trzeba to udowodnić. Domniemywa się, że dziecko, które ukończyło 7 r. ż. ma używanie rozumu.

• inne kategorie wiekowe

• w kilku kwestiach wprowadzono wiek 14 l. - jako granice dojrzałości /małoletni ale dojrzali/ np.:

• przy kandydatach do małżeństwa - dojrzałość fizyczna kobiety

• przy możliwości uzyskania zamieszkania

• obowiązek zachowania dnia postnego

• przy zmianie obrządku

• 60 lat - wiek emerytalny - nie ma obowiązku zachowywania postu ścisłego a jedynie wstrzemięźliwość

• 75 lat - złożenie rezygnacji z urzędu przez biskupów, proboszczów - nie są to granice nieformalne - nic nie uzyskują i nic nie tracą

• 30 lat - ukończone by można objąć urząd wikariusza sądowego

kan. 98 - rozstrzyga iż:

• osoba pełnoletnia ma pełnię praw w Kościele, może w pełni wykonywać swe uprawnienia - jest to stan powszechny i normalny

• małoletni - im więcej mają praw i obowiązków - tym więcej mają ich też ich prawni opiekunowie /rodzice naturalni lub opiekunowie wyznaczeni zgodnie z prawem cywilnym/

• opiekun - tutor - podejmuje decyzje w imieniu osoby nie mającej uprawnień, dla dobra swego podopiecznego

• kurator - towarzyszy osobie, która nie ma potrzebnego rozeznania. W przypadku właściwej decyzji podopiecznego - kurator ją akceptuje, w przypadku wadliwej - kurator może zadecydować inaczej

• Zamieszkanie - pojęcia /kan. 100/

Zamieszkanie osoby fizycznej może mieć dwie postaci:

• pobyt stały - domicilium - nabywa się przez zamieszkanie w jakimś miejscu /parafii, diecezji/ z zamiarem pozostania na stałe albo faktyczne zamieszkanie na danym terenie przez 5 lat. Nie musi się on opierać na nieprzerwanym przebywaniu w jednym miejscu, gdyż nie traci się go przez czasowe opuszczenie z zamiarem powrotu. Nabycie stałego pobytu następuje w chwili aktu woli, ale swe następstwa prawne ma dopiero po zewnętrznym potwierdzeniu. W razie wątpliwości zamiar pobytu stałego można wywnioskować z okoliczności zamieszkania /np. podjęcie pracy, studiów/. Osoba może posiadać nawet 2 stałe pobyty.

• pobyt tymczasowy - quasi-domicilium - gdy przebywa się na jakimś terenie /parafia, diecezja/ z zamiarem co najmniej 3 miesięcznego pobytu /może być też z zamiarem 6 lat i tylko 6 lat pobytu/, lub przebywa się już tam przez 3 miesiące. Istotą jest zamiar przebywania na określony czas - nie zrywa się wówczas więzi ze wspólnota stałego zamieszkania.

• pobyt na terenie parafii nazywa się parafialnym, a na terenie diecezji - diecezjalnym

• przybysz /advena/- gdy przebywa w miejscu czasowego zamieszkania

• podróżny /peregrinus/- gdy przebywa poza terenem stałego i tymczasowego zamieszkania /które nadal zatrzymuje/

• tułacz /vagus/- gdy nie ma w żadnym miejscu ani stałego ani czasowego zamieszkania

Szczegółowe rozstrzygnięcia /kan. 103-105/

• miejsce pochodzenia dzieci

• zakony

• małżonkowie

• małoletni

• miejsce pochodzenia dzieci

• Każdy człowiek z chwilą narodzenia jest związany z jakąś wspólnotą na danym terytorium. Miejsce pochodzenia dziecka nie zawsze pokrywa się z miejscem, gdzie ono się urodziło.

• miejsce pochodzenia - to wspólnota, w której rodzice w chwili narodzenia dziecka mieli zamieszkanie stałe

• gdyby rodzice nie mieli tego samego miejsca zamieszkania, wówczas liczy się miejsce zamieszania matki dziecka

• dziecko tułaczy - pochodzenie z miejsca gdzie się urodziło /namiot/

• gdy nieznani są rodzice, ani miejsce narodzin dziecka, gdyż zostało ono znalezione lub porzucone - wówczas w księgach wpisuje się miejsce znalezienia dziecka

• Miejsce pochodzenia dziecka pozwala ustalić w jakim kościele winien odbyć się jego chrzest.

Inne rozstrzygnięcia związane z zamieszkaniem

• dom - termin techniczny - to wspólnota podstawowa wyodrębniona w sensie formalno-prawnym. Oznacza tworzenie wspólnoty - niekoniecznie wspólne zamieszkanie /w zakonach może w jednym mieście obejmować kila budynków/

• w zakonach - instytutach życia konsekrowanego, przynależność do domu daje stałe zamieszkanie /związane nie tylko z fizycznym zamieszkaniem/. Kryterium przynależenia do domu opiera się na fakcie tworzenia wspólnoty

• małżonkowie - winni mieć stałe zamieszkanie, tzn. zamieszkanie wspólne. Domniemywa się, że takie stałe zamieszkanie posiadają. Jest to bowiem istotny element prawny ich sytuacji. Małżonkowie winni określić, do której wspólnoty przynależą /małżonka czy małżonki/. Nie mogą podawać 2 różnych wspólnot jako swoich. Jeśli mają różne miejsce zamieszkania należy wskazać przyczynę tego stanu rzeczy /np. separacja/. Duszpasterz ma prawo żądać by małżonkowie zadeklarowali przynależność do wspólnoty.

• małoletni posiada zamieszanie takie jak osoba, której władzy podlega. Po wyjściu z dzieciństwa /po ukończ. 7 l./ może mieć tymczasowe własne zamieszkanie. Jeśli wejdzie w wiek samodzielności może posiadać także pobyt stały zgodnie z przepisami pr. świeckiego /kan. 105 p.1/

• utrata zamieszania dokonuje się aktem woli

Skutki zamieszkania

• względy duszpasterskie - możliwość posługi sakramentalnej i duchowej

• nabycie własnego ordynariusza i proboszcza

• włączenie się w życie miejscowej wspólnoty kościelnej

kan.107 - skutki zamieszkania:

• własny proboszcz i ordynariusz - to ten który przewodniczy wspólnocie do której wierny przynależy

• właściwy proboszcz i ordynariusz - to ten, który jest kompetentny by jego terenie był wykonany zgodnie z prawem jakiś akt, czynności wywołujące skutki prawne /relacja do czynności, a nie do osób/.

• Pokrewieństwo i powinowactwo

Pokrewieństwo - sangvinitas

Termin techniczny określający genetyczne więzi biologicznej miedzy osobami powstałe w skutek pochodzenia od wspólnego przodka przez kilka pokoleń. Etymologia wskazuje na echo pewnych przekonań, że pewne cechy można przekazywać przez krew /dzisiaj mówi się o genach/.

• osoby pozostające w bliskim pokrewieństwie nie mogą zawierać małżeństw, gdyż potomstwu grozi psychiczna i fizyczna deformacja. Ponadto istnieje już miedzy nimi więź psychiczna i biologiczna powstała przez zrodzenie. Konieczna jest tzw. wymiana krwi w związkach z osobami spoza kręgu krewnych.

• pokrewieństwo wywiera pewne skutki prawne:

• w kwestiach majątkowych

• określania więzi rodzinnych i odpowiedzialności za dzieci

• możliwości zawierania małżeństw

• pokrewieństwo prawne - powstaje przez adopcję - przyjęcie osoby nie mającej więzów krwi z członkami rodziny

Powinowactwo - affinitas

To stosunek rodzinny łączący jednego z małżonków z krewnymi drugiego z nich. Podstawą jest zawarte małżeństwo, choćby niedopełnione.

• mąż i krewni żony oraz krewni męża i żona

• żona i krewni męża oraz krewni żony i mąż

Księża też mają powinowatych - gdyż jest to więź obustronna.

Więź małżeńska nie jest pokrewieństwem, gdyż nie zachodzą więzy krwi ani też powinowactwo. Jest to więź wyłączna - mocniejsza niż pokrewieństwo.

Obliczanie stopni pokrewieństwa i powinowactwa

• stopień pokrewieństwa to poczęcie i zrodzenie w kolejnym pokoleniu.

• pokolenie - to zrodzenie z tej samej matki i ojca /lub jednego z nich/. Liczy się je wg tzw. stopni i linii

• przodek - para ludzka lub jedna osoba, od której pochodzą krewni. Gdy przodka stanowi para - wówczas mówimy o rodzeństwie, gdy jedna osoba - mówimy o rodzeństwie przyrodnim.

• linia to szereg osób pochodzących od wspólnego przodka. Linie mogą być proste lub boczne.

• linia prosta - powstaje przez zrodzenie jednych przez drugich /dziadek-ojciec-syn/

• linia boczna - osoby nie spotykają się ze sobą przez zrodzenie ale we wspólnym przodku

• linia boczna równa - gdy krewnych dzieli ta sama odległość od przodka /brat i siostra

• nierówna - gdy nie ma równych odległości od przodka

• krewni - wstępni - ustalanie wspólnych przodków - przodek jest punktem dojścia, a zstępni - osoby pochodzące od przodka - on jest punktem wyjścia

• stopień pokrewieństwa - miara określają odległość krewnych od przodka w linii prostej lub bocznej. Liczy się wówczas ilość zrodzeń z pominięciem przodka

Powinowactwo określa się przez linie proste i boczne. Stopień powinowactwa dla małżonka jest tym samym co stopień pokrewieństwa dla małżonki. W jakim stopniu żona jest spokrewniona z daną osobą, w takim stopniu jej mąż jest z ta osobą spowinowacony i odwrotnie. Na pierwszym miejscu podajemy osobę do której się zmierza, na drugim miejscu od której się zaczyna

• Przynależność do obrządku i jego zmiana

kan. 111 - do kościoła katolickiego zostaje po chrzcie włączone dziecko, którego rodzice do tegoż kościoła należą /nawet jeśli chrzest był udzielony przez duchownego innego obrządku/. Podobnie jeśli jedno z nich nie należy lecz wyraziło zgodę na chrzest dziecka w tymże kościele. Jeśli zaś nie ma co do tego zgody - dziecko zostaje włączone do obrządku ojca.

kan. 112. - po ukończeniu 14 roku życia każdy może swobodnie decydować o przynależności do obrządku i dokonać jego zmiany pod warunkiem, że:

• otrzyma się zgodę Stolicy Apost.

• dla osób wolnych może nastąpić zmiana obrządku po zawarciu małżeństwa z wiernym innego obrządku /mogą go dobrowolnie wybrać/. Z chwilą rozwiązania małżeństwa /śmierć współmałżonka/ można powrócić do swego pierwotnego obrządku /wystarczy oświadczenie przed proboszczem/

• dzieci wyżej wymienionych osób przed ukończeniem 14 r. ż. przynależą do obrządku wybranego przez rodziców. Po ukończeniu !4 lat mogą powrócić do pierwotnego obrządku.

Zmiana obrządku - to akt formalno prawny - musi być możliwy do udowodnienia i zapisany w księdze liber conventorum. Przystępowanie do sakramentów św. nawet długotrwałe w innym obrządku nie jest równoznaczne z przynależnością do tego obrządku

OSOBY PRAWNE

Żyjąc w społeczności człowiek tworzy różne zespoły mające na celu dobro wspólne. Te zespoły muszą korzystać z określonych praw i obowiązków na wzór osoby fizycznej. Stąd potrzeba tworzenia tzw. osób prawnych.

Osoba prawna - to zespół osób lub rzeczy, który na mocy ustawy lub nadania kompetentnej władzy ma zdolność prawną - czyli jest podmiotem praw i obowiązków. W Kościele jest ona ukierunkowana na cel odpowiadający misji Kościoła, przekraczającego cel poszczególnych jednostek.

• powołanie osoby prawnej

• na mocy prawa powszechnego - gdy w przepisach prawa jest określony jakiś podmiot i prawo powszechne wskazuje, iż ma on osobowość prawną - nie rozstrzyga ono jednako jego istnieniu. Dana władza powołuje jakiś podmiot /np. diecezję/, ale jej osobowość pochodzi z prawa powszechnego.

• na mocy decyzji władzy kościelnej - ma ona możliwość powoływania także innych podmiotów /grup, stowarzyszeń/ i rozstrzyga, czy nadać im osobowość prawną /może być też powołana do istnienia bez osobowości prawnej/

Elementy osoby prawnej

• materialny - zespół osób lub rzeczy:

• zespół osób - przynajmniej 3 może być:

• kolegialny - decyzje istotne są podejmowane bezpośrednio lub pośrednio przez wszystkich członków /stowarzyszenia, zakony/

• niekolegialny - w imieniu zespołu decyzję podejmuje ktoś ustanowiony przez władzę zwierzchnią /np. parafia - proboszcz/

• zespół rzeczy - tzw. fundacja składa się z rzeczy duchowych i materialnych, którymi zarządza jedna lub kilka osób

• formalny - zdolność prawna

• przyczyna sprawcza - ustawa powszechna lub dekret kompetentnej władzy

• cel - dobro Kościoła, dzieła pobożnościowe, charytatywne, apostolat /klasztory, fundacje, uniwersytety/

Rodzaje osób prawnych

• publiczne - powołane przez władzę kościelną, działa w imieniu Kościoła zgodnie z prawem i spełnia zlecone zadania dl dobra publicznego

• prywatna - działa w imieniu swoich członków, a nie w imieniu Kościoła i realizuje swe własne, prywatne cele. Powołuje ją władza kościelna, która z czasem może jej nadać osobowość prawną lub jej odmówić

kan. 114 p.3 - nie powinno się nadawać osobowości prawnej gdy:

• nie jest realizowany przez zespół pożyteczny cel

• gdy zespół nie ma środków do osiągnięcia ustalonego celu

Reprezentacje osób prawnych - kan. 118

• publiczną osobę prawną powstałą z mocy prawa reprezentują osoby określone prawem powszechnym /np. biskup diecezjalny/

• publiczną osobę prawną istniejącą z mocy władzy kościelnej - reprezentują osoby wskazane przez statuty

Wygaśnięcie osoby prawnej

Ze swej natury osoba prawna trwa nieprzerwanie, jest ustanawiana na stałe. Może jednak wygasnąć,

osoba publiczna gdy:

• zostanie to postanowione aktem władzy kościelnej - dekret likwidacyjny - od dnia podpisania go lub od dnia wskazanego w nim osoba wygasa

• na mocy prawa w skutek przedawnienia gdy osoba nie działa od 100 lat - nie jest potrzebny dekret

osoba prawna prywatna gdy:

• zostało to ustalone w statucie - np. gdy liczba członków zmaleje do pewnego wyznaczonego minimum, lub gdy majątek tejże osoby zostanie zmniejszony do minimum

osoba prawna kolegialna :

• jeśli pozostaje choćby 1 człowiek, a osoba prawna nie została zniesiona, to nadal istnieje i ten jeden człowiek wykonuje wszystkie czynności - przedawnienie nie działa

Połączenie i dzielenie osoby prawnej - kan. 121-122

• jeśli następuje fuzja 2 osób prawnych wówczas nowopowstała osoba przejmuje ich obowiązki i prawa

Rodzaje fuzji:

• zwykła - jednym aktem 2 osoby prawne łączą się w jedną, żadna z nich nie przestaje ani na chwilę istnieć. Wówczas nowa osoba prawna przejmuje prawa i obowiązki poprzedniczek, może powoływać się na ich tradycję, ale musi mieć nową nazwę

• jedna z osób ulega likwidacji, a prawa, obowiązki i członków jej wchłania druga osoba. Wówczas osoba, która pozostała kontynuuje własne tradycje i własną nazwę

• gdy wygasają obie osoby prawne i w ich miejsce powstaje nowa. Wówczas nowa nazwa lub nazwa jednej z poprzedniczek, tworzy nową tradycję a więc nowe prawa i obowiązki

Gdy następuje podział osoby prawnej

• trzeba zachować podział wg zasady proporcjonalności wniesionych wkładów i słuszności /potrzeb/. Odnosi się to do dóbr i do praw i obowiązków

• zachować wolę ofiarodawców i fundatorów

Przy wygaśnięciu osoby prawnej o przeznaczeniu i podziale jej dóbr decydują jej statuty, a jeśli nie, to przechodzą one na rzecz osoby bezpośrednio wyższej

AKT KOLEGIALNY - kan.119

Oznacza on decyzje zespołu osób /kolegium/ podejmowaną w sposób przewidziany i wg przewidzianych zasad, większością głosów. Jest to jeden akt woli, jedno oświadczenie, choć składają się na nie oświadczenia woli członków zespołu. Jeśli ktoś głosował przeciw, to po zapadnięciu decyzji musi uznać głos większości -"to myśmy zdecydowali", a nie "to oni zdecydowali", chyba, że przepisy zezwalają na ujawnienia głosów przeciwnych - tzw. votum separatum - szczególnie przy sprawach dużej wagi.

Normy kan. 119 - są to normy rezerwowe - wchodzą wówczas, gdy zespół nie ma własnych ustalonych przepisów. Jeśli zaś posiada własne przepisy co do podejmowania decyzji mają one wówczas pierwszeństwo przed rozstrzygnięciami KPK83.

kan. 119 p. 3 - co się tyczy wszystkich jako jednostek musi być przez wszystkich zaaprobowane. Oznacza to, że jeśli kolegium rozstrzyga odnośnie spraw indywidualnego życia członków kolegium - swe poparci muszą dać wszyscy członkowie zespołu by mogła decyzja przejść. Np. Konferencja Episkopatu decyduje o otwarciu nowego synodu w jakiejś diecezji - musi na to wyrazić zgodę biskup diecezjalny - wiąże go to tylko wówczas, gdy się na to zgodzi

kan. 119 p. 2 - istotą aktu kolegialnego jest wspólna decyzja /np. budżet, przesunięcia osobowe, zjazdy/. Jeśli statut nie nakazuje inaczej wówczas - to ma moc prawną /obowiązuje, wywołuje skutki prawne/, za czym opowiedziała się większość kolegium. Większość można rozumieć jako:

• wszyscy uprawnieni do udziału w decydowaniu /formalnie są to wszyscy wchodzący w skład kolegium/

• wszyscy obecni przy podejmowaniu decyzji

• ci co opowiadają się za decyzją

• wszyscy uprawnieni do udziału w decydowaniu

• oznacza to, że nie wolno podejmować decyzji jeśli nie powiadomiło się wszystkich mających prawo do obecności przy decydowaniu

Ciężar powiadomienia spoczywa na przewodniczącym. Ma on podać termin, miejsce sesji, zakres i treść omawianych spraw /program posiedzenia/. Wezwanie musi być skuteczne tzn. musi dotrzeć do zainteresowanych.

wywieszenie na tablicy, ogłoszone w prasie /musi być uzgodniony tytuł czasopisma, w którym takie ogłoszenia będą zamieszczane/, w radio /ustalona stacja i ilość dni/, wewnętrznie przez okólnik - tzn. listę obiegową z informacją po przeczytaniu której trzeba się podpisać, listem poleconym /w najważniejszych kolegiach i najważniejszych sprawach/

wszyscy obecni przy podejmowaniu decyzji

• normy mają określić minimalną ilość głosów potrzebną do przyjęcia decyzji

• powszechnie przyjmuje się, że musi być więcej niż 50% do podjęcia decyzji

• w większych zespołach może występować potrzeba zwoływania I i II terminu, aby skutecznie przegłosować decyzję. Normy własne winne rozstrzygnąć ile osób musi się zebrać by było tzw. quorum - by podjąć decyzję. Gdy nie ma quorum trzeba podjęcie decyzji przełożyć na II termin.

• w I terminie - w zaproszeniach powołać się na postanowienia statutowe i np. określić, że w II terminie decyzję podejmą obecni nawet jeśli nie będzie quorum.

• przewodniczący może rozwiązać zebranie w I terminie i rozpisać II termin powiadamiając wszystkich

• praktyka wypracowała mechanizm, że zapraszając na I termin podaje się informację, iż II termin będzie w 15 minut po zakończeniu spotkania w I terminie i decyzję podejmą wówczas obecni

• jeśli jednak jest więcej niż 50% upoważnionych do podejmowania decyzji - jest quorum i można przyjąć, że kolegium się zebrało

• więcej niż połowa - tzn. więcej niż 50% - nie zawsze oznacza to 50% + 1 /np. 5 z 9/

• ci co opowiadają się za decyzją

• oznacza osoby głosujące za daną kwestią. Może to oznaczać, że do przegłosowania potrzebne jest 50% obecnych przy głosowaniu i jeśli na zebraniu było zaledwie 50% uprawnionych do głosowania - to decyzja mogła przejść większością 25% uprawnionych i jest ona decyzją całego kolegium

Moc prawna aktów kolegialnych

kan. 119 p. 2 - to ma moc prawa, za czym - przy obecności większości tych, którzy winni być wezwani - opowiada się bezwzględna większość

• większość bezwzględna - oznacza, że większość zespołu opowiedziała się za decyzją, bez względu na inne opcje /tzn. ponad połowa musi być za tą konkretną opcją/. Nie będzie większości przy rozkładzie głosów jak niżej: na 20 głosujących: za I opcją - 10 os., za II - 7 , za III - 3 - żadna z nich nie ma większości bezwzględnej. Nie ma zasadniczo problemów, gdy są tylko 2 opcje i konieczność głosowania za lub przeciw

• większość zwykła /względna/ - gdy za daną opcją opowiada się największa część uczestników głosowania

• większość kwalifikowana - gdy ponad 2/3 opowiada się za jakąś opcją /obecnych na sali lub uprawnionych do głosowania/

• jeśli po 2 głosowaniach liczba głosów jest równa wówczas przewodniczący może przechylić szalę swoim głosem

• jeśli przy wyborach po 2 głosowaniach nie ma rozstrzygnięcia /żaden nie ma większości bezwzględnej/ na 3 głosowanie zostawia się 2 kandydatów z największą ilością głosów. Jeśli w 3 głosowaniu otrzymali równą ilość głosów - wybiera się starszego

CZYNNOŚCI PRAWNE - AKTY PRAWNE

Fakt prawny - zdarzenie z przeszłości, którego skutki prawne trwają.

Akt prawny - rzecz, która się staje, dokonuje się w umyśle i woli osoby, która może decydować. Akt może się stać faktem prawnym.

• jest to akt umysłu oceniającego i woli przełożonego /prawodawcy/ kościelnego

• to również akt ze strony wiernego o ile wywołuje skutki prawne.

Wymogi do ważności aktu - kan. 124

• ze strony osoby działającej

• zdolna do takiego działania - zdolność do czynności prawnych

• wymagany wiek

• pewne wymagane przymioty - wykształcenie, święcenia

• bez kar kościelnych

• musi działać w zakresie jurysdykcji jej przysługującej

• ze strony aktu

• musi zawierać elementy konstytutywne - czyli takie elementy bez których dana czynność przestaje być tą samą czynnością. Mogą być dołączone elementy nieistotne/ czas, warunek, sposób/

• zawierać właściwą treść

• ukierunkowany na wywoływanie skutków

• warunki - nie zawsze istnieją

• spełnienie warunków wymaganych przez prawodawcę kościelnego do ważności - są to dodatkowe obwarowania tzw. klauzule

• klauzule do ważności aktu - np. przy orzeczeniu nieważności małżeństwa sąd może dołączyć klauzulę zakazu powtórnego związku bez zgody ordynariusza

• klauzule do godziwości - wyraźny zapis o niegodziwości aktu wbrew przepisom. Akt wbrew normie jest ważny, ale działający zaciąga winę wobec Boga i Kościoła /grzech/

• klauzula zwykła - podaje warunek, które należy spełnić, ale bez sankcji nieważności. Akt wbrew tym warunkom jest niegodziwy i nielegalny ale ważny. Działanie to może być podstawą skargi o odszkodowanie.

Przyczyny nieważności aktu

Ważny akt prawny to ten, który zaistniał. Akt może być ważny lub nie. Nieważny jest tylko pozorem aktu gdyż nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jeśli coś jest wykonane na forum zew. - publicznie- domniemywa się o ważności aktu /akt odniósł skutek/. Można jednak zaskarżyć ważność aktu dokonanego na zew.

• przez osobę do tego upoważnioną

• skarga winna być wniesiona przed kompetentne forum

• w sposób przewidziany prawem

• z przywołaniem argumentacji wymaganej prawem

Skutek zaskarżenia jest osiągalny w momencie rozstrzygnięcia wątpliwości. W czasie od zaskarżenia do rozstrzygnięcia prawo może zawiesić wykonywanie aktu. Przesłanką do zaskarżenia aktu mogą być następujące sytuacje:

Przyczyny nieważności /kan. 125-127/

• przymus - oznacza skrępowanie swobody czyjegoś działania. Akt był wykonany na zew., fizycznie ale brak było wolnej decyzji pod wpływem siłowego oddziaływania fizycznego lub psychicznego. Przymus niekoniecznie musi wywierać człowiek lecz także wydarzenie, informacja. Ważne z punktu widzenia prawa, czy był to nacisk, któremu nie można się było oprzeć. Przymusu może być:

• fizyczny - jeśli jest spowodowany przemocą zewnętrzną. Decyzja działającego jest negatywna - "nie chcę działać", ale mimo to następuje zewnętrzna czynność

• moralny - jeśli na wolę działającego wpływano poprzez groźbę zła. Decyzja jest negatywna - "nie chcę działać - uważam, że nie należy działać", ale pod wpływem okoliczności zew. ulegam - akceptuję swoje działanie, ale wbrew sobie

Aby akt pod przymusem był nieważny musi on być:

• fizyczny /zewnętrzny/, któremu nie sposób się oprzeć /nie ma innej alternatywy dla działającego - albo czynię to, albo narażam się na szkodę/

• udowodniony na zew. /rozstrzygnięcie administracyjne/

• przymus moralny i taki któremu można się oprzeć nie powoduje nieważności aktu - są one związane z bojaźnią

• bojaźń - metus - to uczucie leku spowodowane grożącym aktualnie lub w niedalekiej przyszłości niebezpieczeństwem jakiegoś zła. To lek przed szkodą, cierpieniem - bliski pojęcia przymusu. Często przymus i bojaźń występują jednocześnie. Rodzaje bojaźni:

• ciężka /gravis/ - gdy zło grożące jest wielkie w świetle kryteriów obiektywnych i subiektywnych

• lekka - gdy zło jest minimalne i nie krępuje woli działającego

• sprawiedliwa - jeśli osoba wywołująca groźbę jest do tego upoważniona /rodzice by dzieci słuchały/

• niesprawiedliwa - gdy nie ma dla niej uzasadnienia

• bezzasadna - komuś się wydaje, że grozi mu zło, ale nie jest to prawdą

Czyn dokonany pod wpływem ciężkiej i niesprawiedliwej bojaźni jest ważny, ale taki akt może być zaskarżony odnośnie ważności w sądzie.

• podstęp - dolus - to rozmyślne działanie lub zachowanie w celu wprowadzenia kogoś w błąd, a ty samym skłonienie go do wykonania pewnych aktów. Czyn dokonany pod wpływem podstępu jest ważny, ale taki akt może być zaskarżony odnośnie ważności w sądzie /kan. 125 p.2/

• ignorancja i błąd

- ignorancja - to brak wiedzy w zakresie podejmowanych aktów

- błąd - to wiedza fałszywa, mniemanie sprzeczna z rzeczywistością

• jeśli ignorancja i błąd dotyczą istotnych elementów aktu i warunków wymaganych bezwzględnie - czynią akt nieważny

• jeśli dotyczą nieistotnych elementów - akt jest ważny, chyba że prawo orzeka inaczej

• czasami można wnieść zaskarżenie samego działania, gdy osoby działającej jakiś element nieistotny był subiektywnie bardzo ważny /ożenił się bo myślał, że ona jest w ciąży z nim/

Uzyskiwanie zgody i rady jako elementy istotne aktu - kan. 127

Przepisy prawa kościelnego żądają często by przełożony przed podjęciem decyzji zwrócił się o zgodę lub radę do pewnych osób lub kolegiów. Zasady są następujące:

• jeśli wymagana jest zgoda - akt przełożonego byłby nieważny gdyby się po tą zgodę nie zwrócił

• jeśli jest wymagana rada - akt przełożonego byłby nieważny bez wysłuchania rady

• przełożony nie ma obowiązku postąpić zgodnie z udzieloną radą

Obowiązek naprawienia szkody - kan. 128

Gdy akt jest ważny ale nielegalny i przez to wyrządził komuś szkodę moralną lub materialną istnieje obowiązek jej naprawienia. Chodzi tu o szkodę dokonaną świadomie lub nieświadomie, przez przeoczenie, nieuwagę, błąd. Naprawienie szkody może nastąpić z samej inicjatywy autora niegodziwego aktu lub na wniosek poszkodowanego. Trzeba jednak w drugim przypadku udowodnić, że:

• akt był nielegalny

• poniosło się szkodę wskutek nielegalności tego konkretnego aktu

Dochodzenie odszkodowania odbywa się na drodze administracyjnej albo sądowej.

WŁADZA RZĄDZENIA

Władza w Kościele w sensie formalno-prawnym to akt woli jednego człowieka, wiążący wolę drugiego i wiążący dlatego, że podmiotem aktu jest działający przełożony. Taka władza jednak nie wystarcza. Nie wystarcza formalna strona stosowania takiej władzy. Istotą władzy kościelnej jest pasterzowanie - troska apostolska o poziom życia i wiary powierzonych przełożonemu wiernych. Podstawą władzy w Kościele jest potrójna władza Chrystusa: królewska, kapłańska, prorocka. Władza w Kościele ma 2 aspekty:

potestas - możliwość decydowania o sprawach innych, zakorzeniona we władzy apostolskiej i piotrowej

auctoritas - autorytet płynący z urzędu kościelnego, sięgającego korzeniami w potestas

Można ją też podzielić na władzę:

• święceń - płynie z przyjętych święceń tzw. władza jurysdykcyjna

• rządzenia - z powierzonego urzędu

Konstrukcja władzy w Kościele wypływa z faktu przekazania mu przez Chrystusa misji zbawczej wobec wszystkich ludzi i sukcesji apostolskiej. Za autorytetem władzy kościelnej stoi autorytet wiary. Władza rządzenia /jurysdykcyjna/ jest zasadniczo związana z władzą święceń, choć mogą w niej uczestniczyć także świeccy.

postaci władzy w Kościele

Może być wykonywana w zakresie:

• wewnętrznym - in foro interno -

• zewnętrznym - in foro externo -

Władza wykonywana w zakresie wewnętrznym nie ma mocy wywołać skutków w zakresie zewnętrznym chyba, że prawo co innego stanowi /kan.130/. Natomiast akt w zakresie zewnętrznym ma skutki w zakresie wew.

Rodzaje władzy kościelnej

• władza rządzenia zwyczajna - jeśli mocą samego prawa jest złączona z jakimś urzędem

• władza delegowana - jeśli została udzielona osobie nie za pośrednictwem urzędu

• władza własna - jeśli władzę wykonuje się we własnym imieniu /np. biskup diecezjalny w diecezji ma władzę zwyczajną i własną/

• zastępcza - jeśli władzę wykonuje się na podstawie własnego urzędu ale w czyimś imieniu /wikariusz generalny lub sądowy mają władzę zwyczajną ale zastępczą - w imieniu biskupa/. Dokonuje się to na mocy aktu zw. delegacją. Winien on być sporządzony na piśmie. Wykonując te władzę trzeba trzymać się granic delegacji, gdyż jej przekroczenia czyni akt nieważny.

Upoważnienie habitualne - to pewien zakres władzy udzielony przez przełożonego inne osobie kościelnej, aby mogła ważnie działać odnośnie spraw zarezerwowanych komu innemu /5 letnie upoważnienie dla biskupów przy wizycie ad limina/. Stosuje się tu przepisy o władzy delegowanej /kan. 132 p.1/. Upoważnienie habitualne dla ordynariusza nie ustaje z chwilą wygaśnięcia jego władzy lecz przechodzi na następcę. Upoważnienie udzielone biskupowi przez Stolicę Apost. przysługuje również wikariuszowi generalnemu i biskupiemu w zakresie ich kompetencji.

Pojęcie i władza ordynariusza, ordynariusza miejsca, biskupa diecezjalnego

• ordynariusz - oprócz Biskupa Rzymu także:

• biskupa diecezjalnego

• tych, którzy stoją na czele Kościoła partykularnego lub wspólnoty do niego przyrównanej

• mają w nich zwyczajną władzę wykonawczą - wikariusz biskupi i wikariusz generalny

• w odniesieniu do swoich wspólnot - wyżsi przełożeni kleryckich instytutów zakonnych na prawie papieskim i kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego na prawie papieskim

• ordynariusz miejsca - wszyscy wyżej wymienieni oprócz przełożonych instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego

Władza biskupa diecezjalnego - biskup, którego stałej pieczy została powierzona diecezja i który ma władzę zupełną, własną, bezpośrednią i zrównani z nim w prawie /por. kan. 368/

Podział władzy rządzenia

• prawodawcza - papież i kolegium biskupów w całym Kościele, a w diecezji biskup. Niższy ustawodawca nie może delegować swej władzy ustawodawczej innym, ani wydawać ustaw sprzecznych z prawem powszechnym Kościoła

• wykonawcza - zadaniem jest troska o wprowadzenie w życie przepisów ustawy i czuwanie nad ich wypełnieniem za pomocą środków administracyjnych. Zasady wykonywania tej władzy wg kan. 136-140:

• wobec swych podwładnych można ją wykonywać wszędzie, także przebywając poza swoim terytorium i wobec podwładnych przebywających na obcym terytorium

• można ją wykonywać wobec podróżnych przebywających na danym terytorium

• zwyczajną władzę wykonawczą można delegować tak do poszczególnych spraw jak i do ogółu

• delegowaną władzę wykonawczą można subdelegować

• władzę można delegować solidarnie, kolegialnie, sukcesywnie

• sądownicza - wykonywana przez biskupa diecezjalnego i ustanowionych sędziów, nie może być delegowana, chyba że chodzi o czynności przygotowawcze /np. przesłuchanie wstępne świadków/

W Kościele nie oznacza to podziału każdej władzy i jej autonomii. W Kościele władza ta jest bowiem jednolita i pełna. Taką władzę w całym Kościele ma Biskup Rzymu, a w diecezji - biskup diecezjalny.

Wygaśnięcie władzy w Kościele

• władza delegowana wygasa:

• po wykonaniu zlecenia

• po upływie czasu lub przypadków do których była wydana

• na skutek ustania przyczyny celowej delegacji

• przez odwołanie przez delegującego

• przez zrzeczenie się delegowanego i przyjęcie go przez delegującego

• wygaśnięcie władzy zwyczajnej

• z chwilą utraty urzędu

• ulega zawieszeniu jeśli przeciwko pozbawieniu urzędu lub usunięcia wniesiono apelacje lub rekurs

Uzupełnienie wykonawczej władzy rządzenia - kan. 144

Ogólna zasada: w razie błędu powszechnego, faktycznego lub prawnego, a także w razie wątpliwości pozytywnej i prawdopodobnej /tak prawnej jak i faktycznej/ Kościół uzupełnia wykonawcza władzę rządzenia w zakresie zewnętrznym i wewnętrznym. Nie uzupełnia się władzy sądowniczej i ustawodawczej.

• błąd powszechny - jeśli obejmuje on całą społeczność /znaczna liczba zainteresowanych/

• błąd powszechny faktycznie - jeśli znaczna liczba wiernych jest błędnie przekonana o posiadaniu władzy przez daną osobę

• błąd powszechny prawnie - gdy znaczna liczba osób jest błędnie przekonana o czyjejś władzy i prosi o akt jurysdykcyjny /np. fałszywy ksiądz w konfesjonale/

• wątpliwość /niepewność/ pozytywna - jeśli za posiadaniem władzy przemawiają jakieś poważne racje, rodzące przekonanie iż władza obiektywnie przysługuje - następuje uzupełnienie warunkowe władzy

• wątpliwość negatywna - nie jest oparta na żadnych racjach i często pokrywa się z niewiedzą - nie uzupełnia się władzy

• wątpliwość prawna - jeśli zrodziła się ze względu na prawo /czy dana norma nadal obowiązuje/

• wątpliwość faktyczna - jej podstawą jest zaistniały fakt /czy przestępstwo zostało rzeczywiście popełnione/

W razie błędu powszechnego lub wątpliwości pozytywnej Kościół uzupełnia upoważnienie do sprawowania sakramentów: bierzmowania, spowiedzi, asystowania przy małżeństwie.

URZĘDY W KOŚCIELE

Urząd jest aktualizacją władzy i dzięki niemu akty władzy kościelnej mogą być spełniane z uwzględnieniem potrzeb wiernych i sytuacji Kościoła. Wg kan. 145 - urząd to zadanie ustanowione na stałe na mocy prawa Bożego lub kościelnego w celu realizacji dobra duchowego. Urząd kościelny zawiera pewien zakres funkcji wchodzących w skład misji Kościoła - nauczania, uświęcania, pasterzowania. Istotną cechą tego urzędu jest stałość obiektywna, niezależna od osoby jaka urząd piastuje /osoby są wyznaczone na kadencje, urząd jest stały/. Urzędy mogą istnieć:

• z postanowienia Bożego - urząd Biskupa Rzymu, urząd biskupa

• z postanowienia kościelnego - urząd wikariusza generalnego

Urząd musi być precyzyjnie opisany - prawa i zakres obowiązków.

1. Powierzenie urzędu - provisio

Należy mówić o powierzeniu a nie nadaniu urzędu. Urzędy nadawano w czasach, gdy wiązało się to z beneficjum na utrzymanie. Termin "powierzenie" niesie w sobie znaczenie zaufania i zadania. Prowizja kanoniczna /provisio/ - to spojrzenie w przód i założeni, że będzie tak jak planuje przełożony. Urzędu nie można ważnie przyjąć jeśli nie został prawnie powierzony.

• etapy powierzania urzędu

Powierzenie urzędu jest złożonym aktem prawnym składającym się z:

• wyznaczenie osoby na urząd - designatio - może tego dokonać sam przełożony, lub ktoś inny prawnie upoważniony przez wybory lub postulację

• nadanie tytułu - collatio tituli - zw. nominacją - jest to decyzja forum zewnętrznego/ urzędowa/, oficjalnie ogłoszona, że danej osobie ten urząd się powierza. Musi być określone od jakiego momentu nominowany ten urząd będzie pełnił. Polega na przekazaniu prawnie wyznaczonej osobie władzy związanej z urzędem z prawami i obowiązkami

• oficjalne objecie urzędu - possessio - równoznaczne z rozpoczęciem urzędowania i wykonywania zadań z tym związanych. Urząd musiał jednak wakować. Wykonywanie urzędu niejednokrotnie rozpoczyna się z podpisaniem protokoły zdawczo-odbiorczego. Nie ma nakazu łączyć tego z liturgiczną oprawą /np. ingres biskupa/, chyba że w dekrecie jest o tym mowa.

Powierzenie urzędu może mieć różne formy w zależności od tego czy przełożony sam wyznaczał kandydata na urząd, czy też decydowali inni:

• przez swobodne nadanie przełożonego

• przez instytucje /akceptację/ jeśli miała miejsce prezentacja

• przez dopuszczenie - jeśli była postulacja lub wybory

• przez zwykły wybór przyjęty przez elekta - jeśli wybór nie wymagał zatwierdzenia przełożonego.

• ogólne zasady powierzania urzędu

powierzenie musi zawierać 3 elementy:

• wskazanie jednoznaczne osoby na urząd

• wskazanie jednoznaczne urzędu, który się powierza

• wskazanie jednoznaczne momentu od którego urząd jest powierzony i od którego istnieją prawa i obowiązki z tym związane

• ten sam organ, który ustanawia urząd- może go też nadawać /kan.148/

kandydat na urząd musi być:

• należeć do kościoła łacińskiego przez chrzest lub trwałe wstąpienie

• ma być zdatny - musi posiadać przymioty wymagana do ważnego sprawowania urzędu /wiek, święcenia, wykształcenie/, nie być w karach kościelnych

• nie może być symonii /od Szymona Maga z Dz.Ap., których chciał od apostołów kupić zdolność czynienia cudów/ powoduje nieważne przyjęcie urzędu /zapłata musi być konkretnie w celu otrzymania tego urzędu/

kan. 151 - powierzenia urzędu nie wolno odkładać:

• gdy został urząd powołany a jeszcze nie powierzony

• gdy wakuje

Dla dobra Kościoła winno się go obsadzić

kan. 152 - o urzędach niepołączalnych - tzn. nie mogą być pełnione przez jedną osobę w tym samym czasie. Niemożność może być:

• formalna - gdy jest to zakazane prawem

• faktyczna - gdy istnieje fizyczna niemożliwość by spełnić swe obowiązki /być proboszczem w 2 miejscach/

kan. 153 - urząd ma być jeszcze niepowierzony - inaczej powierzenie jest nieważne

przy urzędach kadencyjnych powierzenia można dokonać nie wcześniej niż na 6 miesięcy przed wyznaczonym czasem. Obietnica urzędu nie rodzi żadnych skutków prawnych

kan. 154 - o zatrzymywaniu urzędu - dziś częściej ma miejsce zatrzymywanie dochodów z urzędu /np. służbowy samochód, plebania/. Zatrzymanie urzędu pod terminie jest nieważne i bezprawne

kan. 155 - gdy wyższy przełożony nadaje urząd niż ten komu się bezpośrednio podlega. To nadanie jest ważne, lecz niższy przełożony może je odwołać

kan. 156 - nadanie urzędu musi być na piśmie - inaczej jest nieważne

Rodzaje powierzania urzędu

• prowizja

• niezależna - to swobodne powierzenie urzędu przez władzę kompetentną. Przełożony sam decyduje o wszystkich czynnościach z tym związanych

• zależna - kto inny decyduje o wyborze osoby na urząd, a kto inny urząd powierza. Przełożony powierza urząd osobie, która została mu przedstawiona. Wpływ na to wyznaczenie mają różne osoby, kolegia, zespoły osób. Ten wpływ może przybrać formę

• prezentacji

• wyborów

• postulacji

prezentacja - to wyznaczenie osoby na urząd i przedstawienie jej kompetentnej władzy, aby ta powierzyła jej urząd kościelny.

• może jej dokonywać ten komu prawo takie przysługuje

• należy jej dokonać w ciągu 3 miesięcy od otrzymania wiadomości o zawakowaniu urzędu

• nikogo nie można prezentować wbrew jego woli

• można prezentować jednego lub wielu kandydatów /równocześnie lub sukcesywnie/

• nie można prezentować siebie samego

• prezentowany musi być zdatny do powierzenia mu urzędu, jeśli nie jest prezentujący ma miesiąc na prezentację drugiego kandydata, a jeśli i ten okaże się nie zdatny, przełożony może sam zamianować inną osobę

• kandydata zdolnego przełożony winien przyjąć

wybory - to wyznaczenie osoby zdatnej na wakujący urząd przez głosowanie właściwego kolegium lub innego zespołu osób. Kompetentna władza nadaje osobie wyłonionej z wyborów urząd przez zatwierdzenie.

• wybory winne odbyć się nie później niż 3 miesiące od daty otrzymania przez kolegium wiadomości o wakacie urzędu inaczej władza nadaje urząd swobodnie

• o wyborach należy powiadomić wszystkich uprawnionych do głosowania

• jeśli nie wezwano by kogoś z uprawnionych - wybory są ważne, jednak na jego wniosek można je unieważnić

• po powiadomieniu prawo głosowania przysługuje tym, którzy są obecni na miejscu. Jeśli ktoś przebywał by na terenie domu lecz z powodu przeszkody nie mógł wziąć udziału w głosowaniu - można do niego przyjąć głos na piśmie

• wyborcy przysługuje jeden głos choćby miał kilka tytułów do głosowania

• do ważności wyborów należy by nikt spoza kolegium nie głosował

• wybory, których wolność została naruszona są nieważne

• w głosowaniu nie może brać udziału kto:

• jest niezdolny do aktu ludzkiego

• nie ma głosu czynnego

• jest w karach kościelnych - ekskomunika

• notorycznie wystąpił ze wspólnoty Kościoła

• gdyby ktoś taki głosował - wyboru są ważne pod warunkiem, że pozostałe głosy stanowiły zdecydowaną większość

• by głos był ważny musi być:

• wolny - od przymusu, bojaźni, podstępu

• tajny -

• pewny

• bezwarunkowy

• muszą być wyznaczeni skrutatorzy do pilnowania procedury wyborów

Kompromis - to rezygnacja z czegoś- przy wyborach oznacza to iż uprawniony do głosowania zrzeka się swego prawa na rzecz innych osób /duchowny tylko na rzecz duchownego/. Kompromis ma być dokonany na piśmie. Kompromisariusze muszą trzymać się wystawionego zlecenia.

• o wyborze decyduje zasadniczo bezwzględna większość. Jeśli jej się nie uzyska w 2 głosowaniach w trzecim wystawia się 2 kandydatów, którzy uzyskali większość względną /gdyby było ich kilku głosuje się na 2 najstarszych wiekiem/. Jeśli w 3 głosowaniu kandydaci otrzymają jednakową ilość głosów - wybiera się starszego.

• o wyborze należy powiadomić wybranego, a ten w 8 dni ma da odpowiedź czy przyjmuje wybór. Gdyby się zrzekł traci wszystkie prawa z tym związane i nie może tych praw później odzyskać, chyba że zostanie powtórnie wybrany.

• jeśli wybór wymaga zatwierdzenia - elekt w 8 dniu musi stanąć przed kompetentną władzą prosząc o zatwierdzenie

• kompetentna władza nie może odmówić zatwierdzenia jeśli elekt jest zdatny i wybory odbyły się zgodnie z prawem. Zatwierdzenie winno być na piśmie

postulacja - to prośba do kompetentnej władzy, by dopuściła do urzędu kandydata zdatnego lecz posiadającego wadę kanoniczną - przeszkodę od której zwykło się dyspensować. Jest to odmiana wyborów. Przełożony musi wydać tu 2 decyzje

• dyspensę od przeszkody

• dekret o akceptacji osoby postulowanej

Utrata urzędu kościelnego

Bardziej właściwe jest określenie - wycofanie /amissio/. Istnieją 4 sposoby rozłączenia osoby z urzędem.

• rezygnacja - to dobrowolne zrzeczenie się urzędu dla słusznej przyczyny.

• jest nieważna jeśli została dokonana pod wpływem ciężkiej bojaźni, podstępu, istotnego błędu, lub symonii

• musi być złożona na piśmie lub ustnie w obecności 2 świadków

• po 3 miesiącach jeśli nie ma odpowiedzi przełożonego rezygnacja wygasa

• przeniesienie - translatio - władza zwalnia kogoś z urzędu nadając mu równocześnie inny. Są to 2 decyzje równoczesne.

• przenieść z urzędu na urząd może tylko ten komu oba urzędy podlegają

• wszystkie urzędy w Kościele są równe

• przy sprzeciwie przenoszonego należy wskazać słuszną przyczynę decyzji

• musi być na piśmie

• przeniesiony pobiera wynagrodzenie z poprzedniego urzędu dopóki nie obejmie następnego

• usunięcie - amotio - złożenie z urzędu bez powierzenia innego tylko dla poważnych przyczyn:

• kto utracił przynależność do stanu duchownego

• kto publicznie odstąpił od kościoła i wiary

• duchowny usiłujący zawrzeć małżeństwo

• kto utracił dobre imię

• gdy jest nieużyteczny na skutek słabości

• gdy sposób postępowania jest gorszący

• gdy poważnie zaniedbał obowiązki

Przełożony musi rozstrzygnąć czy jest to z korzyścią, czy ze szkoda dla wspólnoty wiernych. Istnieje też określona procedura: upomnienie, upomnienie na piśmie lub wobec świadków i usunięcie dekretem /jest to odmiana dekretu karnego/

• pozbawienie - ma charakter karny i jest następstwem popełnionego przestępstwa. Musi być wymierzony zgodnie z przepisami. Jest to kara ekspiacyjna.

PRZEDAWNIENIE

To instytucja prawna przypisująca upływowi czasu 2 skutki prawne:

• zasiedzenie - nabycie praw przez osobę nieuprawnioną poprzez wykonywanie swego prawa przez określony ustawą czas.

• przedawnienie roszczeń - to ograniczenie możliwości dochodzenia roszczeń, jeśli dochodzenie nie było realizowane przez określony prawem czas

Przedawnienie by mogło mieć skutki prawne musi się opierać na dobrej wierze /na błędnym przekonaniu iż prawnie jakąś rzecz posiada/.

Przedmiot przedawnienia

• rzeczy ruchome i nieruchomości

• roszczenia i prawa subiektywne

Nie podlegają przedawnieniu

• obowiązki z prawa naturalnego i Bożego

• uprawnienia, które można uzyskać tylko na mocy przywileju apostolskiego

• prawa i obowiązki życia duchowego

• granice okręgów kościelnych

• stypendia mszalne

• prawo wizytacji i posłuszeństwa

Czas przedawnienia

• nieruchomości, kosztowne rzeczy ruchome, prawa i skargi - należące do Stolicy Apost. przedawniają się po upływie 100 lat

• te same kategorie rzeczy należące do innej kościelnopublicznej osoby prawnej po 30 latach

• posiadacze ziemi nie będący jej właścicielami nabywa ją na własność po 10 latach nieprzerwanego użytkowania, a posiadacz w złej wierze po 20 latach

• posiadacz rzeczy ruchowej nie będący właścicielem nabywa ją po 3 latach

Bieg przedawnienia

• rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne

• ulega zawieszeniu - co do roszczeń, jeśli z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przez czas trwania przeszkody /niezdolność do czynności prawnych, brak wieku/

• przerywa się - przy każdej czynności przed sądem, lub uznaniem roszczenia przez osobę przeciwko której roszczenie przysługuje

• biegnie na nowo - po każdej przerwie poza sprawami w sądzie, dopóki dochodzenie nie zostanie zakończone

Obliczanie czasu

Czas jest miarą trwania zjawisk i zdarzeń, podstawą porządku i planowania działań w życiu społecznym. Znaczenie praktyczne dla prawa ma:

• czas ciągły - jeśli nie dopuszcza żadnej przerwy w działaniu /np. odnośnie zwyczaju/. Przy określaniu czasu na spełnienie obowiązków, gdy ostatni dzień przypada na dzień wolny lub świąteczny, można spełnienie obowiązku wydłużyć na pierwszy dzień roboczy.

• czas użyteczny - to czas dopuszczający przerwę jeśli zachodzi słuszny powód. Nie upływa on dla osób, które np. nie widziały o swym prawie lub obowiązku. Liczy się więc tylko wtedy, gdy działający może działać, a więc wydłuża się czas.

Miary czasu

• godzina, dzień, tydzień /od poniedziałku do niedzieli/

• miesiąc od 28 -31 dni - w prawie 30 dni

• rok w prawie 365 dni

• termin początkowy - określa dzień od którego powstaje skutek prawny

• termin końcowy - zamyka okres uregulowany prawnie

kan. 203 p.1 - dnia początkowego nie wlicza się do czasookresu, chyba że zbiega się on z początkiem dnia lub prawo inaczej zastrzega.

1

33

---