SOCJOLOGIA EGZAMIN 2011 - skrypt bardzo małej części gr. V

1. Wiedza społeczna a socjologia

Socjologia:

•nowa nauka na bardzo stary temat

•krótka historia, długa przeszłość

socius (zbiorowość) + logos (mądrość, wiedza)

Źródła, czyli przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie:

• wiedza potoczna

1) Refleksje dotyczyły człowieka, obecnie to dodatek; jest zbiorem spostrzeżeń i osobistych; każdy żyje w innych zbiorowościach i warunkach; nasza perspektywa= nasz punkt widzenia.

2) Fragmentaryczna i niespójna; ulega sformułowaniu w przysłowiach ludowych lub bardziej rozbudowanych mitach i opowieściach, nie tworzy systemu.

3) Wiedza potoczna jest często pochopna. Zadowala mitami, pojedynczymi mitami.

4) Zdrowo rozsądkowa, często apodyktyczna, nie stroni od ocen zaleceń, sądów wartościujących. Popada w moralizatorstwo, lansuje partykularne dyrektywy i reguły.

• wrażliwość artystyczna- związana z filmem, sztuką, poezją muzyką literaturą < bierzemy z nich przykład.

• refleksja filozoficzna

Jest obiektywna. Stara się odkrywać prawdy na świecie. Uprawiana protensjonalnie przez zawodowych myślicieli. Oparta na szerokich obserwacjach porównawczych dotyczących różnych społeczeństw.

Socjologia nie jest w stanie zagwarantować przewidywalności zachowań społeczeństwa oraz stanu wiedzy jaką będzie ono dysponować. Znając wszystkie prawa występujące w społeczeństwie nigdy nie będziemy posiadać polnej wiedzy społecznej ponieważ nie jesteśmy w stanie przewidywać wszystkich potencjalnych wariantów i kombinacji praw rządzących społeczeństwem.

Dzieje się tak ponieważ:

- wielość sytuacji w ramach których Dance prawa, zależności, mechanizmy mogą mieć miejsce,

- nierozłączne występowanie efektów ubocznych które często są niezamierzone lub ich skutki nie są widoczne od razu,

- każde pojedyncze działanie człowieka obarczone jest istotnym czynnikiem niepewności i kapryśności dlatego tak trudno jest wszystko przewidzieć,

- człowiek zawsze może zachować się inaczej niż tego oczekujemy, nieprzewidywalność ta jest ty, większa gdy ludzie działają w zbiorowościach.

Indeterminizm - odróżnia socjologie od innych nauk społecznych. Mówi, że nie istnieją żadne ogólne prawa determinujące rozwój świata. Każde ludzkie działanie jest swoiste- ludzie dysponują własnymi emocjami, doświadczeniami które są niepowtarzalne.

Karl Popper - wiedza jest najbardziej istotnym czynnikiem wpływającym na swoistość zachowań.

- w kontekście rozwoju społecznego nie można przewidzieć wiedzy jaką będzie dysponować społeczeństwo,

- zmiany dostępu do wiedzy nie muszą być międzypokoleniowe. Mogą się one dokonywać w ramach tego samego społeczeństwa.

Karola Marks - wiedza społeczna w odróżnieniu od innej wiedzy np. przyrodniczej ma charakter ideologiczny. Doktryny, teorie zmieniają ludzkie zachowania i sposób myślenia.

Robert Merton - utwierdza teorie Marksa na przykładzie prognoz samorealizujących się. Przykład: Analitycy przewidują kryzys, maklerzy się go spodziewają i zachowuje się na giełdzie tak jakby bul kryzys w efekcie kryzys następuje. Fenomen ten nie występuje w przyrodzie.

2. Naturalizm w socjologii i pozytywistyczny i antypozytywistyczny model uprawiania socjologii

Naturalizm- kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu. Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody (np. porównanie organizmu i społeczeństwa u Herberta Spencera), i należy je badać tymi samymi metodami. Wszystkie nauki cechować powinna metodologiczna jedność. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.

Naturalizm:

• ontologiczny- zakłada, że społeczeństwo ludzkie mieści się w tej samej sferze zjawisk, co środowisko naturalne, a prawa rządzące obiema rzeczywistościami są takie same

• metodologiczny- jest poglądem zgodnie z którym zarówno świat przyrody jak i świat społeczności ludzkiej bada się takimi samymi metodami.

Herbert Spencer- przedstawiciel nurtu naturalistycznego. Widział on, dynamiczny charakter rzeczywistości- zarówno przyroda jak i społeczeństwo ludzkie podlegają nieustannej nieustannej zmianie oraz to, że społeczeństwo podobne jest do organizmu biologicznego, jest zbiorem elementów zintegrowanych i zebranych w „system”.

3 podstawowe związki pomiędzy socjologią a biologią ( Wg Spencera):

• Był przekonany że wszystkie działania społeczne są determinowane przez czyny jednostek , a te z kolei są zgodne z elementarnymi prawami życia. Socjolog chcąc zrozumieć działania społeczne musi poznać te prawa przy pomocy biologa.

• Między biologią a socjologią istnieją ścisłe antologie. Społeczeństwo jako całość, niczym żywy organizm posiada m.in.: takie cechy jak rozwój, struktura i funkcje. Zrozumienie biologii żywego organizmu ( z którą o wiele łatwiej jest się zapoznać niż z funkcjonowanie, organizmu społecznego) pomaga pod wieloma względami pojąć społeczeństwo. ( „Prawd socjologicznych zrozumieć niepodobna bez uprzedniej rozumianej znajomości prawd biologicznych”- H. Spencer)

• Obie dziedziny łączy naturalna więź, jedna wynika niejako z drugiej, jako że ludzie są „ostatecznym zagadnieniem, którym zajmuje się biologia i punktem wyjścia socjologia.

Herbert Spencer wyróżnił 6 elementów łączących społeczeństwo i organizmy żywe:

• społeczeństwa jak organizmy żywe rozrastają się

• w ramach bytów zróżnicowanie funkcji oraz budowy

• wraz z rozwojem ma miejsce podział pracy

• podział pracy ma generować dalsze zróżnicowanie się

• poszczególne części się nawzajem potrzebują

• poprzez wyżej wymienione tworzą się określone.

Społeczeństwo - byt składający się z jednostek, które są spójne, koherentne w swych działaniach; byt organiczny, w którym pomiędzy poszczególnymi częściami zachodzą określone relacje; zbiór ludzi tworzących grupę w ramach której zachodzi współpraca zamierzająca do osiągnięcia wspólnych celów.

Naturalizm: Przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa > twórcy naturalizmu założyli, że metody stosowane w naukach społecznych nie różnią się i nie powinny się zasadniczo różnić od metod nauk przyrodniczych.

Motywacje zastosowania pozytywistycznego naturalizmu ( pozytywizm jest naturalizmem w sensie zarówno normatywnym i opisowym):

• kieruję nim chęć zastosowania w naukach społecznych metod, które wcześniej wykazały swoja skuteczność w przyrodoznawstwie i uchodziły na skutek tego za jedyne metody naukowe

• pro naturalistyczną argumentację wspierało przekonanie, ze tylko nauka zgodna z wzorami przyrodoznawstwa może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej, której przyszłością pozytywiści byli głęboko zainteresowani

• tylko nauka pełni godną poparcia rolę wychowawczą, wytwarzając podstawy najbardziej w nowoczesnym społeczeństwie pożądane: rzeczowość, podatność na racjonalne argumenty, odporność na pokusy metafizyki, niechęć do angażowania się w spory nierozstrzygalne.

Społeczeństwa rosnąc, zwiększają swą objętość- podobnie jak organizmy żywe, początkowo również zarówno jedne jak i drugie są zarodkami.

Większe społeczeństwa, podobnie jak bardziej skomplikowane organizmy żywe, maja bardziej zróżnicowane części i skomplikowaną budowę.

Pozytywistyczny i antypozytywistyczny model uprawiania socjologii

Pozytywistyczny model uprawiania socjologii wg Augusta Comte:

• ograniczenie poznania naukowego do faktów bezpośrednio obserwowanych zmysłowo.

Społeczeństwo nie jest chaosem ludzkich przypadków, ale jest zbiorem cech, elementów wspólnych. Dlatego człowieka można wyróżnić nad zwierzętami i florą.

• Osiąganie wszelkich uogólnień powinno osiągać się drogą indukcji przez gromadzenie liczniejszych faktów (potem dedukcja)

• nauka powinna zajmować się wyłącznie rzeczami namacalnymi, które można poznać doświadczalnie

• badania nad społeczeństwem wymagają stosowania takich samych rygorystycznych metod naukowych jakie obowiązują w fizyce i chemii

• wiedza o społeczeństwie powinna opierać się na danych empirycznych uzyskanych dzięki obserwacji , porównaniom i eksperymentom

• Zjawiska wyprowadzane na podstawie rozumnego podejścia.

Pozytywistyczny model uprawiania socjologii wg Szackiego:

• Antykrytycyzm tj. budowanie idealnej wizji społeczeństwa, krytyka poprzez to „jak

powinno być”

• Fenomenalizm - najważniejsze jest to co doświadczamy tzn. fenomen - zjawisko;

doświadczenie stoi przed koncepcją

• Przyrodoznawstwo - nauki przyrodnicze mają być wzorem dla socjologii

• Badanie faktów społecznych jako rzeczy, wiara, że badacz jest niezależny od

rzeczywistości

• Antynormatywizm - nie ocenianie społeczeństwa ze względu na jakieś wartości, nie

moralizowanie

• Inżynieria społeczna - badania powinny prowadzić do możliwości dokonywania

zmian społecznych.

Antypozytywistyczny model uprawiania socjologii (wg Max'a Webera):

• społeczeństwo jest odmienne od przyrody

• społeczeństwo odróżniamy od przyrody poprzez kulturę (symbole, wartości, sens życia -elementy charakteryzujące społ.; od zwierząt człowieka odróżnia dusza, marzenia, świadomość, kultura ogółem)

• tworzenie kultury odróżnia człowieka od natury

Max Weber podważył stanowisko Comte'a ale nie on jedyny tak definiował socjologię. Durkheim i Richer- niemieccy badacze - stwierdzili, że tylko w społeczeństwie ludzkim występuje wartości.

3. Swoistość socjologii na tle pozostałych nauk społecznych

• Zjawiska społeczne stanowią odrębna klasę zjawisk przyrodniczych

• Społeczeństwo wyłania nowe zjawiska, odmienne od tych, które zachodzą w świadomościach samotnych jednostek- swoiste fakty są wytworem społeczeństwa nie zaś jego części. W konsekwencji wyrósł pogląd, że socjologia powinna być nauką samodzielną wobec wszystkich tych nauk, które ograniczają się do badania samodzielnych jednostek ludzkich.

Socjologia posiada zatem swoisty przedmiot badań- społeczeństwo (rzeczywistość społeczną). Socjologia ma dostarczać klucza do zrozumienia wszelkich nauk społecznych zarówno z teoretycznego, jak i z praktycznego punktu widzenia.

4. Społeczeństwo jako podstawowa kategoria socjologiczna

Dla dzisiejszej socjologii społeczeństwo to najszerszy rodzaj zbiorowości złożony z jednostek ( które tworzą grupy społeczne, narody, partie). Jest formą organizacji, może istnieć bez państwa, ale nie odwrót (zdolność do samoistnego bycia).

• byt składający się z jednostek, nie zawsze spójnych w swoich działaniach ( społeczeństwo nie jest tłumem ani masa, ważne są poszczególne jednostki)

• byt ograniczony, pomiędzy jego częściami zachodzą określone relacje

• zbiór ludzi tworzących grupę, w ramach której zachodzi współpraca, zmierzająca do osiągnięcia wspólnych celów (społeczeństwo nie tworzy się altruistycznie)

6 warunków istnienia społeczeństwa:

1. Najszerszy rodzaj zbiorowości społecznej łożony z jednostek o najrozmaitszej skali.

Społeczeństwo narodowe i państwowe. Społeczeństwem tez jest wspólnota lokalna, krewni, rodzina, sekta, parafia.

2.Pomiędzy tymi jednostkami muszą występować relację, powiązania, zależności - będą one tworzyły jednostki w całość.

A. Comte i H. Spencer > społeczeństwo nie jest sumą ludzi, lecz zintegrowanym funkcjonującym organizmem społecznym.

Relacje te mają charakter wewnętrzny, czyli zachodzących pomiędzy członkami danej zbiorowości. Są bardziej intensywne niż zewnętrzne. Relacje mogą wynikać z określonych zadań, odrębnego terytorium, obyczajów, języka, religią.

3 .determinowane są przez określone pozycje i role społeczne.

Oznacza to że w relacjach nie uczestniczą konkretne jednostki, osoby, ile raczej pewne wyróżniające się pozycje społeczne lub związane z tymi pozycjami role społeczne.

4. W każdym społeczeństwie tworzy się społeczna- sieć porozumień, uzgodnień, układów między rożnego rodzaju ugrupowaniami społecznymi. Czyli społeczeństwo to zorganizowane powiązania pomiędzy rozmaitymi jednostkami, zachodzące wg ustalonych wzorców. Struktura społeczna idzie za społeczeństwem.

5. Ludzie należą do zbiorowości, uczestniczą w systemach społecznych. Wchodzą w strukturalne zależności i relacje z innymi tylko przez ść.

Max Weber > wszystkie zjawiska powstają przez fakt działania ludzkiego.

6. To co kieruje ludzkim działaniem decyduje o indywidualnej tożsamości, role społeczne to .

5. Swoistość społeczeństwa tradycyjnego

• Podstawowa forma funkcjonowania - rodzina (samowystarczalna; produkuje, przetwarza dobra)

Człowiek nie ma wartości autonomicznej (liczą się przede wszystkim związki rodzinne)

Komunikacja- charakter ustny

Społeczeństwa miejskie- zamknięte (hermetyczne), mało ruchliwe

Silnie rozwinięta kontrola społeczeństwa

Charakteryzuje je orientacja przeszłościowa i zachowawcza (obyczaje, tradycje)

- przeszłość uzasadnia sposób postępowania, dostarcza wzorców i informacji na przyszłość

4 typy społeczeństw :

• myśliwsko- zbierackie

• często się przemieszczali

nie było warunków do przechowywania żywności

przetrwanie

małe gospodarstwo domowe

ograniczona dyfuzja społeczeństwa

podział pracy oparty na kryteriach wieku i płci

zakres praw i obowiązków wg wieku i płci

przywództwa generowane nieformalnie

wiek i pleć- zmienne niezależne

plemiona funkcjonowały na podstawie związków rodzinnych

łowienie i polowanie przy użyciu prostych narzędzi (drewna, kamienia)

społeczeństwo nieliczne (wędrowny tryb życia, duża śmiertelność),

bardzo mała gęstość zaludnienia

niski poziom gospodarki (nie gromadzono zapasów, nie handlowano)

• kopieniackie

• oprawiają rośliny

społeczeństwa bardziej stacjonarne (przebywano w jednym miejscu do wypławienia ziemi)

gwarantują lepszy poziom życia

nauczono się gromadzenia żywności

Azja Mniesz/Bliski Wschód

ludzie są zainteresowani gromadzeniem określonych dóbr

mają zdolność dostarczania produktów

pierwsze osiedla ludzkie (domy)

skupione na produkcji i gromadzeniu żywności

pierwsza hodowla zwierząt

inicjują handel (wymiana towarowa)

społeczeństwa liczniejsze (wyższy poziom rozwoju, lepsze warunki przetrwania)

dyfuzja wynalazków (przekazywanie umiejętności informacji)

specjalizacja (wyodrębnienie społeczności odpowiedzialnych np. za obronność)

• pasterskie

• są odzwierciedleniem zmian zachodzących w społeczeństwie myśliwsko- zbierackiej

przemieszczanie się ( wędrowny tryb życia )

dość gwałtowny przyrost ludności

umiejętność dłuższego przetrwania

wędrowny tryb życia związany z cyklem przyrodniczym

duża ruchliwość

pasterze wchodzili w kontakt z innymi społeczeństwami, przekaz informacji

genereują dynamikę handlu

duży stopień umiejętności

przekształcenie się z czasem w społeczeństwa rolnicze

wymiana kulturowa

• rolnicze

• uprawianie ziemi

żelazo, wykorzystanie pługa

korzystają ze zwierząt pociągowych

osiadły tryb życia

Średniowiecze

specjalistyczne narzędzia

są rozwijane stale osiedla ludzkie

powstają wsie, pierwsze miasta ( XIV, Paryż, 12-15 tys.)

poprawiają się nadwyżki żywieniowe, handlowe, które skłaniają do rozwoju handlu

przyrost ludności

duża mobilność

6. Swoistość społeczeństwa przemysłowego i postprzemysłowego

Społeczeństwo przemysłowe- specyficzny rodzaj społeczeństwa, który wykształcił się w okresie nowoczesności- po rewolucji przemysłowej.

• Masowe wytwarzanie dóbr materialnych przy użyciu maszyn

Produkcja odbywa się poza domem

Specjalizacja w produkcji (określona wiedza)

Potrzeba umiejętności czytania i pisania

Rozwój komfortu życia

Rośnie wartość wykształcenia

Przejęcia nauczania przez państwo

Ingerencja państwa w społeczeństwie

Rośnie znaczenie pieniądza- określa wartość jednostki

Jednostka zyskuje autonomiczną wartość

Społeczeństwo = jednostki (NIE rodzina)

Praca w miastach

Ruchliwość społeczna

Powstawanie miast

Słabnie nieformalna kontrola społeczna

Wzrost indywidualizmu i racjonalizmu

Sekularyzacja

Bóg nie jest już najważniejszy

Gwałtowny rozwój medycyny (znaczna duża przeżywalność ludzi)

Dbanie o czystość

Społeczeństwo postprzemysłowe- społeczeństwo którego głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu dóbr, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji.

Koncepcja D. Bella- W odróżnieniu od społ. Przemysłowego charakteryzującego się tym, ze największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społ. Postprzemyslowym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem w tym społeczeństwie jest przejście masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji klienta indywidualnego.

• Rozwój usług (turystyka, handel, usługi finansowe)

Przesunięcie aktywności gospodarczej

Pojawienie się nowych technologii

Zmiana struktury zatrudnienia i pracy (praca z innymi ludźmi)

Cenna staje się wiedza

Powrót do pracy w domu

Wiedza - dynamizuje zachowania

Mobilność zawodowa

Usługi ważniejsze niż wytwarzania

Charakterystyczne dla Europy Środkowo-Wschodniej

Społeczeństwo współczesne - (informacyjne; postprzemysłowe)- tym terminem określa się społeczeństwo, w którym towarem usług staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje rozwój usług związanych z 3P ( przechowywanie, przesyłaniem, przetwarzanie informacji).

Charakterystyka:

• produkcja towarów i usług zależny od informacji

płynność rynku i struktury zatrudnienia

związek z procesem globalizacji (praca w domu dzięki dostępu do informacji)

rywalizacja między jednostkami

zamożność zależna od zdobytych informacji

podporządkowanie jednostek rożnego rodzaju interesów

Europa Zachodnia, Japonia, USA.

Anonimowość jednostek

niski stopię relacji interpersonalnych

zmiana relacji między pracownikiem a pracodawcą

7. Cechy charakterystyczne społeczeństwa według H. Spencera

• Społeczeństwo- jest to pewien byt składający się z jednostek, które nie zawsze są spójne w swoich działaniach

Twór organiczny, w którym pomiędzy poszczególnymi częściami zachodzą określone relacje

Zbiór ludzi tworzących grupę, w której zachodzi współpraca, zamierzająca do osiągnięcia wspólnych celów (np. chęć przetrwania); współpraca zakłada pewną formę organizacji

Społeczeństwo ( grupa ludzi ) tak jak i inne rodzaje bytów rozwija się według pewnej prawidłowości, a mianowicie przechodzenia od stanu jednorodności ale nie tylko bo i niespójności do stanu zróżnicowania, specjalizacji, integracji

Społeczeństwa powstają jako małe skupiska a potem wzrastają do wielkich liczebności, a zjawisku temu towarzyszy zjawisko zlewania się ich w jedną zintegrowaną całość czyli większe społeczeństwa. Kierunek rozwoju uwarunkowany jest czynnikami jak zewnętrznymi tak i wewnętrznymi

Typy społeczeństw:

• proste- wewnętrznie jednorodne, zbudowane z pojedynczych grup żyjących w odosobnieniu

• złożone- zaczyna się wewnętrznie różnicować; zbudowane z grup prostych, w których zauważa się zaawansowany podział pracy, pojawiają się jednostki dominujące

• podwójnie złożone- rodzą się ze społeczeństw złożonych; w społeczeństwie takim tworzą się rządy, rozwija się aparat przymusu, bardziej skomplikowany podział pracy

• potrójnie złożone- społeczeństwa wyrosłe z podwójnie złożonych, reprezentant tego typu w historii to np. Cesarstwo Rzymskie, reprezentuje go także większość państw współczesnych, obserwujemy rozwój rożnych dziedzin.

8. Pojęcie grupy społecznej

Grupa - zbiór ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości są związani więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizację.

Zbiór ludzi > diada (para); nie musi być definiowana jako grupa; mikrogrupa

> triada; 3 osoby; zmienne sojusze i układy

Czyli grupa to zbiór 3 osób (i więcej) ponieważ w ten sposób powstaje bardziej skomplikowana i dynamiczna całość niż w przypadku 2 osób. Trzy osoby gwarantują występowanie stosunków interpersonalnych.

Liczba relacji w grupie: n (n-1) / 2

Grupy mogą być różnie liczne. Jaka jest optymalna ilość osób tworzących grupy:

a) zwiększenie liczby członków zwiększa możliwość osiągania celów w grupie zadaniowych ( np. partia polityczna).

Warunek > zadania muszą być podzielone; podnosi to efektywność

b) jednocześnie wzrost liczby członków powoduje

• zmniejszenie jedności grupy

• powoduje różnice w poglądach

• wprowadza rożne cele do osiągnięcia

Grupy spiskowe powstają z powodu ograniczenia liczebności.

Przestaje być konkretna i jednolita wewnętrznie jak jest duża liczba członków.

c) Im większa liczebność grupy tym mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu. Bez względu od aktywności wszyscy mają korzyści.

d) Im bardziej liczebna grupa tym większa potrzeba tworzenia mniejszych, specjalnych podgrup/ instytucji grupowych- wydziałów selekcji.

Jednocześnie gdy wzrasta liczba podgrup rośnie potrzeba tworzenia zespołów koordynujących.

e) Liczba członków grupy determinowana jest także zadaniami grupy/rodzajem zadań w grupie.

Istnieją pewne rodzaje grup. Np. grupa nieformalna (przyjacielska, rówieśnicza) w których liczba jest ograniczona.

Prawo Jeninga: Grupa koleżeńska, rówieśnicza itd. najbardziej staje się optymalna, kiedy liczba osób nie przekracza liczby 6 osób.

d) Zbiór ludzi jest podstawowym czynnikiem konstytutywnym grupy.

Nie znaczy to, że każda jednostka może być członkiem grupy. Każda grupa określa bowiem wzór fizyczny, płeć, poglądy.

Cechy grupy społecznej:

• istnienie zbiorowości trzyosobowej

• bezpośrednia interakcja pomiędzy członkami grupy

• istnienie celu grupowego

• pełna akceptacja przynależności do grupy

• istnienie norm grupowych ( czasami ustalone odgórnie)

• istnienie wewnętrznej struktury grupowej

• wspólne wartości

• trwała więź społeczna

Rodzaje grup społecznych:

Podział ze względu na możliwości wejścia:

• ekskluzywne (ciężko się dostać)

• inkluzywne ( kiedy może się dostać)

• ograniczone ( dla jednych otwarte dla drugich nie)

Podział ze względu na charakter stosunków społecznych:

• małe

• średnie

• wielkie

Podział ze względu na rodzaje i charakter tworzenia grupy:

• pierwotne (powstaje spontanicznie)

• wtórne (powoływanie dla spełnienia zadania)

• formalne (maja statut i listę członków)

• nieformalne (bliskie grupie spontanicznej)

• odniesienia (rodzina).

9. Kryteria określające funkcjonalność grup społecznych

Jaki czynniki sprawiają, że liczba osób może być traktowana nie jako luźny zbiór, ale spójna całość:

• Różnego rodzaju relacje zachodzące pomiędzy nimi

Relacje = interakcje (bezpośrednie). Grupy społeczne nie są zbiorowościami, które są bardzo duże- ponieważ w takiej grupie nie byłyby możliwe interakcje pomiędzy członkami.

Grupą nie jest naród, klasa. R. Merton: zbiorowości nie są grupami gdyż nie spełniają kryterium interakcji.

Wszystkie grupy są zbiorowościami, lecz zbiorowości nie tworzą grup.

• Czynniki subiektywne jak: poczucie bycia grupą, wartości, postawy, funkcje.

Każda gr. skupia się wokół wspólnych wartości funkcji- wokół zadań jakie członkowie danej gr. stawiają przed sobą.

Cel = dobro wspólne

Każda gr. zarówno osiąga cele jawne (zorganizowane) oraz cele ukryte ( niezamierzone).

• Więź społeczna

• Wewnętrzna organizacja grupy

Aby istniała musi wytworzyć wewnętrzną organizację. Organizacja obejmuje przede wszystkim ustalenie celów.

• Ograniczona liczba członków

By realizować jeden wspólny, grupowy cel

• Wzrost liczby członków

Zwiększa to szanse na osiągniecie celów (grupy osiągają cele gdy zadania są podzielone, gdy nie są, grupa sobie nie radzi)

10. Pojęcie pozycji społecznej i roli społecznej. Typy ról społecznych

Pozycja społeczna (Ralph Linton)- splot uprawnień i obowiązków uznawanych społecznie za przysługujące danej jednostce lub kategorii jednostek czy też obowiązki oczekiwane. Jednostka zajmuje tyle pozycji ile pełni ról społecznych.

Pozycja społeczna - miejsce, jakie dana jednostka zajmuje w danym czasie i określonym systemie społecznym.

Pozycja domu- ojca, dziecka; w szkole- ucznia; w szpitalu- pacjenta.

Nie jesteśmy w stanie zająć wszystkim pozycji.

Zasadnicze rodzaje pozycji:

• przypisane - człowiek nie ma na nie wpływu; nadane wraz z narodzeniem.

• Osiągane- zdobywamy sami; narzucone

Rola społeczna- dynamiczny aspekt pozycji społecznej. Zakres wzory czynności jakie jednostka wykonuje czy powinna wykonywać w imieniu i na rzecz grup; wynikające z zajmowanej przez nią pozycji. Scenariusz pozycji społecznej i wyznacznik sposobu zachowania się.

3 elementy:

• zachowania zakazane- sprzeczne ze stereotypem

• zachowania nakazane- jakieś minimum np. matka i ojciec- dbanie o dziecko

• margines swobody - dostosowanie do indywidualnych preferencji. Każdy ma możliwość bycia sobą.

Role społeczne porządkując rzeczywistość społeczną, są czynnikiem stabilizującym społeczeństwo.

Rodzaje ról społecznych:

• rola w sensie opisowym- nie jest regulowana przez żadne przepisy ani normy, opiera się na intuicji i kreatywności pełniącego rolę. Np. rola matki/ dziecka.

• rola utożsamiona z przewidywaniem- na podstawie wypełniania jej przez wiele jednostek przez dłuższy czas; jednostka może przewidzieć właściwy sposób jej wypełniania. Np. rola członka rodziny, członka zespołu pieśni i tańca.

• Rola sformalizowana- jej charakter jest ściśle uregulowany przepisami prawnymi np. rola policjanta.

11. Konfliktowa koncepcja struktury społecznej wg K. Marksa

Interesowała go historia powstania społeczeństwa, klasy społecznej. Z tej perspektywy patrzył na rozwój społeczeństwa. Całość społ. to połączone ze sobą różne dziedziny funkcjonowania społeczeństwa.

2 cechy wspólne, które możemy odnaleźć w każdej klasie:

- byt społeczny

- świadomość społeczna

Są one od siebie wzajemnie uzależnione, byt określa świadomość.

Świadomość społeczna- wspólnota położenia społecznego; związana jest z subiektywną oceną własnej sytuacji. Każda osoba ma świadomość społeczną.

Podzieli społeczeństwo na 2 klasy (mają ona różną świadomość społeczną):

1) Klasa posiadająca (np. właściciele fabryk)

2) Klasa nieposiadająca (np. robotnicy)

Marks uważał, że robotnicy mają fałszywą świadomość społ., ponieważ nie byli świadomi wspólnoty interesów, a także nie mieli świadomości złej sytuacji. Pojawienie się ideologii socjalistycznej i ruchu robotników powoduje pojawienie się wspólnej świadomości społecznej, wygeneruje się pojęcie solidaryzmu, a także powstanie konfliktów (wrogów). "Wrogiem klasy nieposiadającej jest burżuazja."

Wyróżnił 2 rodzaje dóbr:

Dobra kapitałowe- (środki produkcji), szczególne dobra, które powiększają, pomnażają swoją wartość poprzez ich używanie. Np. maszyny, ziemia uprawna, pieniądze;mają one największe znaczenie dla jednostki. Klasa posiadająca ma dostęp do tych dóbr.

Dobra konsumpcyjne-są to takie dobra, które zużywają się w trakcie konsumpcji; mają mniejsze znaczenie dla jednostki.

- Klasa nieposiadająca ma ograniczone możliwości dostępu do dóbr kapitałowych.

- Klasa nieposiadająca ma kapitał jakim jest pracowitość i siła, dzięki której może pracować; jeśli klasa posiadająca doceni to, wówczas nie będzie między nimi konfliktów.

Konflikt przenika wszystkie sfery społ. i państwa. Jeśli uda się obalić klasę posiadającą (dzięki rewolucji), to powstanie społeczeństwo bezklasowe.

Mankamenty konfliktowej koncepcji społ.:

- zubożała wizja społeczeństwa

- poszczególne klasy nie są klasami mobilnymi ( Marks zakładał, że nie ma możliwości przejścia)

- oparta jest na konflikcie (wyklucza współpracę)

- konflikt dotyczy środków produkcji (Marks na nim się skupia i uważa za jedyny).

12. Konfliktowa koncepcja struktury społecznej wg R. Dahrendorfa

Zakładał on, że nie ma struktury społecznej, w której nie występuje konflikt.

Podzielił społeczeństwo na 2 klasy:

1.) Rządzący

2.) Rządzeni

Dahrendorf uważał, że konflikty najczęściej dotyczą władzy zwierzchniej. Struktura społeczna tworzona jest przez struktury makro (np. kościół) i mikro (np rodzina). Zakładał, że każda struktura ma jakiś podział władzy i to władza generuje strukturę w danej zbiorowości (jedne role są nadrzędne, inne podrzędne). Wg Dahrendorfa osoby podrzędne nie chcą godzić się z zastanym stanem, czasami trzeba użyć przymusu, by zmusić osoby podrzędne do akceptacji. Konflikty te są obiektywne; powstają w sposób naturalny.

Społeczeństwo- to różnego rodzaju związki, w których zawsze występuje dychotomia władzy (potwierdza to sprzeczność interesów).

13. Teoria wymiany społecznej B. Blaua

Władzę traktował jako przejaw nierówności społecznej. Życie społeczne uważał ze swego rodzaju rynek, na którym ludzie podejmują interakcje, polegające na wymianie dóbr i usług, stanowiących dla nich korzyści.

Wymiana dóbr materialnych i niematerialnych, czy też usług odbywa się pomiędzy podmiotami. W tej wymianie zaangażowane są zarówno jednostki jak i organizacje zorganizowane (pomiędzy państwami, regionami). Celem wymiany społ. jest uzyskanie nagród we wzajemnym świadczeniu.

Mikrostruktury- małe zbiorowości, w których wymiana społ. zachodzi bezpośrednio pomiędzy jednostkami; wymiana regulowana jest w procesie interakcji.

Makrostruktury- duże zbiorowości, o złożonej wielopoziomowej budowie, w których częściami składowymi są grupy, instytucje i organizacje, składają się z mikrostruktur, wymiana ta ma charakter pośredni. Jest ona możliwa dzięki temu, że organizacje społ. będące mikrostrukturami, a tworzące makrostruktury, respektują określona wartości, standardy, normy.

Wymiany społ. zachodzące na poziomie makro i mikrospołecznym dokonuje się na zasadzie wzajemnej atrakcyjności i wzajemnego współzawodnictwa.

Państwo jako oddzielna org. polityczna, pełni określone funkcje:

- wydaje prawa regulujące układy pomiędzy organizacjami

- kontroluje współdziałanie

- zabezpiecza zasady organizacji

- ochrania istniejące układy wymiany przed działaniem organizacji opozycyjnych.

Sytuacje konfliktowe mają miejsce wtedy gdy zostają naruszone 2 podstawowe zasady: wzajemności i norma sprawiedliwej wymiany. Przestrzeganie tych 2 norm gwarantuje ład społeczny. Normy te muszą być przestrzegane przez wszystkich: jednostki, organizacje i same państwo

14. Zjawisko urodzeń pozamałżeńskich w Polsce

W PL ( dane do 2007) > gwałtowny wzrost urodzeń pozamałżeńskich- 19,5 %. Do połowy lat 50 XX wieku > 4 %- 6%

2 najczęstsze przypadki gdzie takie urodzenia występują:

• Kohabitacja- związek dwóch osób; niesformalizowane małżeństwo

• Rodziny monoparentarne- jeden rodzic.

Gospodarstwo domowe > małżeństwo, ale bez dzieci. Mieszkają oni razem.

Pionierzy- profil/archetyp osób, które generują niestandardowe zachowania demograficzne ( my mamy na myśli urodzenia pozamałżeńskie)

Kto może być takim pionierem? ( Europa Zachodnia )

• Kobiety/mężczyźni

• Liberalni obyczajowo

• Dobrze wykształceni

• Aktywni zawodowo

• Ludzie dążąco do samorealizacji

• Dobrze usytuowani

• Pracujący w sektorze usług

• Dobrze zarabiający

• W wielkich dużych miastach

• Indyferentni religijnie

• Gospodarczo lewicowe poglądy

Tacy ludzie promują nowe wzorce demograficzne czyli mają dzieci pozamałżeńskie, są po rozwodach i funkcjonują w związkach kohabitacyjnych.

Jak ten problem wygląda w Polsce?

Najczęściej ludźmi którzy mają dzieci pozamałżeńskie są słabo wykształceni, niewierzący, bezrobotni i biedni. Rodzina chce mieć dużo dzieci aby dostać zasiłki. Potomstwo staje się też dobrą siłą roboczą. W Północnej Polsce występuje zjawisko „dziedziczenia biedy”- lepiej być bezrobotnym, jest wtedy łatwiej.

Charakterystyka tego zjawiska w PL, dlaczego coraz więcej dzieci pozamałżeńskich?:

• Zanik triady małżeństwa

Przekształca się na seks-potomstwo (prokreacja). Posiadanie dziecka kiedyś było dozwolone ponieważ para brała ślub albo już po nim była.

• Małżeństwa naprawcze > spadek

Czyli branie ślubu mniej niż 9 miesięcy przed ślubem. Do 1994 roku procent takich małżeństw wynosił 37 - 37,7 %. Obecnie (2007 r. dane)- 17,2 %.

Wystąpił spadek ponieważ:

• Wzrosła liczna zw. Kohabitacyjnych

• Zmieniły się obyczaje

• Społeczeństwo an to przywala

• Istnieją lepsze rozwiązania prawne

• Urodzenia pozamałżeńskie współcześnie to wysoka liczba udziału matek podających dane ojca.

Do 1985 roku- 42 % tylko tyle matek podało dane ojca.

2007 rok- 76,4 %

Taki wzrost jest spowodowany tym że można sprawdzić ojcostwo. Kobiety kiedyś i tak dostawały pieniądze z funduszu alimentacyjnego, teraz tylko pieniądze są przyznawane w kilku okolicznościach. Np. gwałt; śmierć ojca ( $ z ZUS'u); ojciec w więzieniu.

Alimenty są przyznawane proporcjonalnie od zarobków ojca.

Pewna świadomość prawna

• Osoby niepełnoletnie

16 lat- nieletnia

16- 18 lat - niepełnoletnia

Gdy osoba poniżej 18 roku życia > zgodę na ślub wydaje sąd.

Dziewczyny celowo nie dążą do ślubu, ponieważ mogą one dostawać zapomogę w wysokości od 1600 do 3000 zł. Prawo stwarza możliwości, a inni na tym korzystają.

Np. Ludzie przeprowadzają się do innego powiaty aby mieć więcej pieniędzy. Też są namawiani do posiadania dziecko. Zjawisko to występuje w biednych, wielodzietnych rodzinach gdzie rodzice namawiają swoje potomstwo do takich czynów.

PN- ZACH. PL( woj. Zachodnio-Pomorskie) > Więcej urodzeń pozamałżeńskich, rozwodów oraz związków kohabitacyjnych. Ludzie są bardziej indyferentni. Mieszkają bliżej granicy. Ludzie są bardziej indyferentni.

PD- WSCH. PL ( woj. Lubuskie ) > Ludzie bardziej wierzący; społeczności lokalne; pojęcie rodziny jest ważne; religijność; wioski po PGR- ludzie chcą $$$.

15. Ekonomiczne teorie dzietności

16. Teoria Leibensteina

17. Teoria ta dotyczy skali mikrodemograficznej. Wychodzi ona z założenia, że fakt powołania do życia dziecka jest poprzedzony swego rodzaju rachunkiem ekonomicznym, a więc decyzja podejmowana jest w wyniku kalkulacji korzyści (użyteczności) i kosztów.

Leibenstein wyróżnił 3 rodzaje użyteczności dziecka:

18. Użyteczność dziecka jako dobra konsumpcyjnego będącego źródłem osobistej radości dla rodziców

Użyteczność dziecka jako producenta; można oczekiwać, że po pewnym czasie dziecko przystąpi do pracy i przyczyni się do wzrostu dochodów rodziny

Użyteczność dziecka jako potencjalnego źródła zabezpieczenia rodziców na starość

20. Koszty posiadania dodatkowego dziecka Leibenstein dzieli na :

Bezpośrednie, tj. bieżące wydatki na utrzymanie dziecka aż do chwili, kiedy samo zacznie zarabiać(mieszkanie, wyżywienie, odzież)

Pośrednie, tj. utracone możliwości w następstwie urodzenia kolejnego dziecka (niemożność pracy matki, utracone zarobki w okresie ciąży, mniejsza mobilność rodziców

Poziom rozwoju ekonomicznego kraju kształtuje koszty i użyteczności dziecka oraz skłania do realizowania wysokiej lub niskiej płodności. Płodność, zdaniem Leibensteina, kształtowana jest przez zdarzenia towarzyszące rozwojowi ekonomicznemu. Tymi zdarzeniami są: postępująca urbanizacja, podnoszenie wykształcenia członków rodziny, zróżnicowanie siły roboczej oraz majątek rodziny.

21. Teoria Beckera

Punktem wyjścia było założenie, że w społeczeństwie rozwiniętym ekonomicznie korzyści z posiadania dzieci są równe zero. Pod względem ekonomicznym dziecko stanowi dla rodziców obciążenie a nie źródło dochodów. Becker przyjął, że dzieci są źródłem korzyści psychicznej dla rodziców i nie przysparzają im dochodu pieniężnego ani nie stanowią zabezpieczenia na starość. Dzieci spełniają taka samą rolę jak dobra luksusowe. Użyteczności dzieci można porównywać z użytecznościami innych dóbr za pomocą krzywych obojętności. Kształt tych krzywych jest określany przez gusty rodziców, które mogą być zdeterminowane przez religię, rasę, wiek rodziców, wykształcenie. Rodzina musi decydować ile chce mieć dzieci ile chce na nie wydać. Dzieci, na które poniesiono większe wydatki, nazywa Becker dziećmi wyższej jakości (nie są moralnie lepsze). Przy wyższych poziomach dochodu rodziny powinny mieć więcej dzieci i więcej na nie wydawać. Aktualna dzietność zależy w ujęciu jakościowym i ilościowym od dochodów rodziny, kosztów wychowania dziecka, gustów, wiedzy antykoncepcyjnej, niepewności.

16. Teoria „drugiego przejścia demograficznego” jako przykład idei odnoszącej się do roli i znaczenia dziecka w rodzinie

Drugie przejście demograficzne to podsumowanie przemian demograficznych, jakie zachodzą od lat 60tych poprzedniego wieku w wysokorozwiniętych krajach Europy, a od lat 90 XX w zachodzą również w krajach Europy Środkowo - Wschodniej. Jest ono skutkiem przemian politycznych i światopoglądowych, przejawiających się w rozwoju egalitaryzmu społecznego, wzroście autonomii jednostki i liberalizacji życia. Związane jest również z poprawą warunków i jakości życia wskutek rozwoju sektora usług, nowoczesnych technologii i medycyny. Zmiany te przyczyniły się do nasilania chęci samorealizacji jednostki. Z tej przyczyny drugie przejście demograficzne zostało nazwane przez profesora van de Kaa przejściem indywidualistycznym.

Procesy drugiego przejścia demograficznego przejawiają się w spadku dzietności poniżej poziomu gwarantującego zmienność pokoleń, preferowaniu związków niesformalizowanych, spadkiem umieralności, wydłużaniem się trwania życia, nasileniem migracji, dążeniu do maksymalnego korzystania z wykształcenia, dochodów, w podnoszeniu poziomu życia i zadowolenia z niego.

Profesor van de Kaa (demograf holenderski, twórca teorii drugiego przejścia demograficznego) przemiany te charakteryzuje jako:

• przejście od ery królewskiego dziecka z rodzicami do ery pary królewskiej z dzieckiem,

przejście od złotego wieku małżeństwa do świtu kohabitacji,

przejście od zapobiegawczej antykoncepcji do świadomej prokreacji

przejście od jednorodnej do wielorakich form rodziny i gospodarstwa domowego,

przejście od granicy trwania życia wyznaczonej warunkami społeczno-ekonomicznymi do granicy umieralności biologicznej,

• przejście od wysyłania do przyjmowania imigrantów.

17. Teorie feministyczne odnoszące się do roli i znaczenia dziecka w rodzinie

• rodzina to zniewalająca i opresyjna instytucja

tożsamość kobiety nie może być definiowana przez kategorię macierzyństwa

wymiar biologiczny nie decyduje o wartości kobiety

kobiety mają dwa najważniejsze prawa: do aborcji (w Polsce ograniczane) i do kontroli urodzeń

współczesna kobieta jest określana przez fakt funkcjonowania w społeczeństwie i ma mieć prawo wyboru

18. Przestępczość w Polsce na przełomie stuleci - cechy swoiste i dynamika

Dynamika popełnionych przestępstw:

-w I połowie lat 90-tych znaczny przyrost zabójstw i rozbojów, stabilizacja współczynnika kradzieży, zmniejszył się współczynnik włamań

-na początku lat 2001 i później tendencji ulegają zmianie i zmniejszył się współczynnik zabójstw, przestał rosnąć współczynnik rozbojów, obniżył się współczynnik kradzieży i włamań.

Struktura przestępczości:

-najczęściej występującymi przestępstwami są pospolite kradzieże i kradzieże z włamaniami ponad 50% popełnianych przestępstw

-dominują przestępstwa, które wiążą się z korzyścią materialną

-jednocześnie są to przestępstwa, które nie zwracają uwagi opinii publicznej

-zdecydowanie większą uwagę skupiają zabójstwa, których jest stosunkowo najmniej

-następnie wzrost przestępstw ściganych z przepisów karno-skarbowo-korupcyjnych oraz zauważalny jest nieznaczny wzrost przestępstw gospodarczych w ogólnej licznie przestępstw stwierdzonych (płatna protekcja, sprzedajność funkcjonariuszy).

-można wstępnie jednak przypuszczać iż w przypadku przestępczości gospodarczej „ciemna” liczba jest szczególnie wysoka

Podsumowanie:

-obraz Polskiej przestępczości nie powinien ani budzić radości ani poważnego zaniepokojenia

-obiegowe stereotypy podzielane przez Polaków nie znajdują odzwierciedlenia w gromadzonych danych

-niekiedy mamy do czynienia z manipulacją umysłami Polaków, która zmierza do budowania poczucia społecznego zagrożenia przestępczością

• Robią to politycy- chcą w ten sposób gromadzić polityczny kapitał (wysokość kar za poszczególne przestępstwa)

• Często też sami policjanci aby mieć większe nakłady na funkcjonowanie komend

19. Wiktymizacja w społeczeństwie polskim - pojęcie, natężenie, przemiany

Wiktymizacja- proces stawania się ofiarą, pokrzywdzenie czyli doznanie krzywd i szkód w wyniku jakiegoś zdarzenia, a także działania prowadzącego do tego, że dana osoba staje się ofiarą przemocy.

W ramach wiktymologii bada się rolę ofiary w genezie przestępstwa, ustala czynniki decydujące o podatności wiktymizacyjnej i charakterystyki osób najbardziej narażonych na stanie się ofiarą oraz poszukuje metod zapobiegania ewentualnej wiktymizacji, a także możliwości tworzenia mechanizmów kompensowania pokrzywdzonym szkód wyrządzonych przestępstwem.

Wiktymizacja wtórna- kiedy ofiara przestępstwa ponownie doznaje krzywdy i cierpienia wskutek niewłaściwych procedur procesowych: np. przesłuchania osób gwałtu (zeznania na policji, prokurator, sędzia, obrońca, ofiara cały czas powtarza to samo).

Poziom wiktymizacji- liczba osób, które w ostatnim czasie zostały ofiarami czynów stanowiących przestępstwo.

Współczynnik przestępstw- liczba przestępstw na 100 tys. Ludzi.

20. Dana policyjne (statystyki) jako źródło informacji o społeczeństwie polskim.

Kiedy mówimy o przestępczości odnosimy się do statystyk policyjnych. Nie są one wiarygodne ponieważ są zaniżane. Przyczyny zaniżania statystyk:

-są rozbieżności między przestępstwami zarejestrowanymi a faktycznie popełnionymi (większość żon, która jest maltretowana nie zgłasza tego). Przestępstwa nie są ujawniane przez swój wstydliwy charakter. Nie są też ujawniane przez rodziny, uważają że niektóre przestępstwa powinny zostać w rodzinie.

-policja odmawia zarejestrowania lub wszczęcia dochodzenia ze względu na znikomy stopień szkodliwości społecznej czynu. Obciążenie organizacyjne policji.

-statystyki zawierają dane dotyczące spraw odnotowanych przestępstw, co do których zostało zakończony postępowanie przygotowawcze.

-część danych będzie rejestrowana nie tylko w roku popełnienia przestępstwa ile w roku zakończenia postępowania przygotowawczego, mogą to być np. wandale na meczach.

Statystyki policyjne są mało wiarygodne, różnice w prawie poszczególnych państw, różne procedury rejestracji przestępstw. Polska na tle pozostałych krajów Europejskich nie jest szczególnie niebezpiecznym państwem, często to media podtrzymują określone stereotypy.

ĆWICZENIA

1. Swoistość organizacji i swoistość wspólnot zorganizowanych

ORGANIZACJE - świadome i sztuczne skupienie ludzi dla realizowania w sposób trwały i skoordynowany wcześniej ustalonych celów. Członkiem organizacji jesteśmy z własnego wyboru.

Cechy:

- ludzie nie wchodzą do niej automatycznie

- członkami organizacji są ludzie którzy ochotnikami (z własnego wyboru) lub administracyjnego przymusu i nie całościowo, ale częściowo ( tzn wnosząc do organizacji tylko swoje, ale przez organizację

określone działania)

- Koordynacja działań zbiorowych jest z góry zaprojektowana pod kątem specyficznych potrzeb i realizowanych procesów.

- Głównym zadaniem organizacji jest osiągnięcie wcześniej określonych celów.

- Pierwotnie są one przede wszystkim wiązkami działań ukierunkowanych na osiągnięcie specyficznego celu, zaś społecznymi stają się dopiero órnie jako że zaprojektowane działania wykonywać muszą realni ludzie.

WSPÓLNOTY ZORGANIZOWANE - najwyżej rozwinięta, najpełniejsza i najtrwalsza forma zbiorowego życia i współdziałania ludzi. Zbiorowość połączona więzami wspólnotowymi i organizacyjnymi. ( np. Polis, zakony).

Cechy:

→ Jest zbiorowością która uzupełnia się cechami: wspólnot i organizacji. (Przykład: Jeżeli armia dąży do ulepszenia swojego funkcjonowania tworzą jakieś reguły normy (prawo, zasady) które pomogą jej w tym - organizacja. Jednak żołnierze potrzebują też więzi wspólnotowych (np. wspólna wiara, krew etc.) - wspólnota)

→ Żeby stać się wspólnotą zorganizowaną potrzebne są mechanizmy wspólnot jak i organizacji.

→ Przykładami W.Z są zakony, organizacje harcerskie.

2. Typy i cechy wspólnot

Wspólnota- to grupa ludzi, spontanicznie skupiające się dla zbiorowego współżycia i pokonywania przeszkód, Są połączone silna więzią psychiczna powstała na gruncie związków obiektywnych a także wspólnych przekonań i uczuć.

TYPY :

1. Pierwotne (naturalne)- np. rodzina/urodzenie/plemienia (są one przymusowe niezależne od woli, pierwsze grupy społeczne każdej jednostki)

Cechy:

Podporządkowanie normom

Wspólnota więzi

Wspólny język/obyczaje

Zbiorowa przynależność / Poczucie zbiorowej tożsamości

Poczucie wspólnoty („cos nas łączy”- pisane na zajęciach w mym zeszycie wiec proszę o zrozumienie)

Luźne obowiązki (bez przymusu)

Nie ma sztywnych zadań -respektowanie zdań/zobowiązań zgodnie z poczuciem moralnym

Członkowie wspólnot sami wyłaniają swoich naturalnych przywódców(ociec/dziadek/matka)

Ich podział:

- Obcowania bezpośredniego (rodzina, gr. rówieśnicza, społ. lokalne)

- Duchowe (kasta/religia/naród)

Kasta- zbiorowość zorganizowana, ściśle wyodrębniona i szczelnie zamknięta gr. społeczna. Zależy od urodzenia, nie ma możliwości przejścia miedzy kastami (chyba ze „w dół”)endogeniczność w związkach małżeńskich (ta sama kasta)

Naród- duża wspólnota etniczno- kulturowo- cywilizacyjna, łączy ja tradycja, historia, religia ,język, kultura itd.

Stany(Władca-poddani)(szlachta- chłopi) - zależy od urodzenia, łatwiejszy przepływ niż w kaście („góra” dół- awans/gradacja)

Warstwy- chłop/mieszczan/szlachta

Klasy(robotnicza przemysłowa i produkcyjna)

2. Wtórne (sztuczne) - wewnętrznie zorganizowana struktura; uzasadnione działanie /cel

Ich podział:

- Życia realnego (sekty, zakony, wojsko, wiezienia, instytucje.; decydują o życiu)

- Wspólnoty interesów (wielkie, połączone głownie wyobrażeniowo, przy czym czynnikiem duchowo jednoczących ludzi jest przede wszystkim uświadomiona wspólnota położenia społ. ,interesów, ideologii itd. Powstają w wyniku dojrzewania zbiorowej świadomości ludzi, odkrywających podobieństwo swojego społ. położenia- losu, zagrożeń interesów itp.)

3. Doraźne (skupiska)- krótkotrwale, brak wspólnych norm ludzie którzy spotkali się w tym samym czasie i miejscu

Podział:

Zbiegowisko -(przypadek /ciekawość np. przy wypadku)

Audytorium (publiczność -zbiór ludzi którzy maja cel)

Tłum -(emocje/podekscytowane) 2 rodzaje: nagle lub zaplanowane; często powstają w wyniku zbiegowiska

Cechy tłumu:

-zakłócenie porządku

-anonimowość (stąd odwaga)

-impulsywność

-udzielające się emocje

-emocje

-brak kontroli zew

4. Lokalne (teren/obyczaj/wiara)

Wspólnoty uniwersalne- związane z terytorium

Wspólnoty obyczajów/zwyczajów/wiary (wieś, parafia, osiedla itd.)

5. Wspólnotowe

-Poczucie tożsamości zbiorowej

-Wspólnota więzi(krwi, języka, religii itp.)

-Naturalne wyłanianie z przywództwa (przez autorytet, charyzma)

-Granice terytorialne- istnieją w świadomości członków ich grupy (np. Kaszubowie- przywiązanie tradycji, obyczajów i poczucia specyfiki ich grupy itd. )

-Wyznaczone role jednostki (przez tradycje i cechy personalne)

3. Funkcje wspólnot

Są uniwersalne, słabo wyspecjalizowane, zależne od aktualnych potrzeb jednostki)

Dostarczają poczucie bezp., przynależności i tożsamości

Socjalizują członków społ.

Spełniają potrzeby, doznania ,aprobaty

Dostarczają norm postępowania ,wzorców

Dostarczają sensu życia (kim jestem, po co to robie i co robie)

4. Więzi społeczne jako warunek konieczny istnienia wspólnot i ich rodzaje

Więzi społeczne jest to trwałe istniejąca między ludźmi sieć wzajemnych zarazem prawomocnych roszczeń i zobowiązań, niezależnie od tego, jaka jest podstawa ich „prawomocności”.

Więzi społeczne to:
- wg A. Comte: „Naturalne dążenie ludzi do współdziałania”, czyli współpraca
- wg E. Durkheim: „Zespoły wierzeń, uczuć, które trwają w grupie pomimo wymiany pokoleń”.

Charakter więzi społecznych:
- pierwotny (podmiotowy)- wiążą jednostki jako ludzi

- wtórny (przedmiotowy)- wiążą działania podejmowane w ramach wzajemnego uzależnienia wynikającego ze społecznego podziału pracy

- permanentny (stały)

- prawomocny (prawo, religia, historia, kultura)

- dot. Stosunków społecznych

- dot. stanów i aktów świadomość

Rodzaje więzi występujące we wspólnotach pierwotnych

Wspólnoty pierwotne czyli naturalne są historycznie najstarszą formą życia zbiorowego, istniejące wcześniej niż tworzący je ludzie. Są to pierwsze grupy społeczne każdej jednostki.

a) wspólnoty obcowania bezpośredniego/ realnego współżycia :

rodziny, społeczności lokalne, grupy rówieśnicze

cechy: mała liczba członków, brak anonimowość, możliwość bezpośrednich kontaktów, poczucie uzależnia przy realizacji wspólnych celów, wysoka przynależność i identyfikacja z grupą, silna i wszechobecna kontrola społeczna, ożywiona komunikacja społeczna, wewnętrzne zróżnicowanie ról społecznych, zdolność do podejmowania skoordynowanych działań.

b) wspólnoty duchowe/wyobrażeniowe:

np. kasta (ściśle wyodrębniona i szczelnie zamknięta grupa społeczna), naród (wspólnota etniczno- kulturowo- cywilizacyjna), wspólnoty religijne.

cechy: brak bezpośrednich więzi ze względu na wielkość grupy, ale istnieje duchowe powiązanie, coś wspólnego, odrębnego i zarazem społecznie istotnego.

Rodzaje więzi występujące we wtórnych i doraźnych

Wspólnoty wtórne (sztucznie tworzone)zawsze muszą mieć uzasadniona racje swojego istnienia, jakąś szczególna misje, cel.

a) wspólnoty życia realnego ;zerwanie więzi pierwotnych łączących jednostkę ze społeczeństwem i tworzenie własnych form współżycia np.: zakony, sekty, wiezienia.

b) wspólnoty interesów: wielkie, połączone główne wyobrażeniowo, przy czym czynnikiem duchowo jednoczącym ludzi jest przede wszystkim uświadomiona wspólnota położenia społecznego, interesów, ideologi itp., powstaje w wyniku dojrzewania zbiorowej świadomość ludzi odkrywających podobieństwo swojego społecznego położenia- losu zagrożenia, interesów, itp.

Wspólnoty doraźne- krótkotrwałe zgromadzenie ludzi, którzy spotkali się w tym samym czasie w określonym miejscu. Nie spełniają warunków koniecznych by trwale funkcjonować bo:

kontakty mają charakter tymczasowy i krótkotrwały,

brak wspólnych, uzgodnionych norm społecznych

płynna liczebność

niesprecyzowane zady przyjmowania nowych uczestników.

Odmiany skupisk ludzkich:

1. zbiegowisko- tworzone przez przypadek, gdy przyczyna ustaje ludzie się rozchodzą

audytorium (publiczność) - zbiór ludzi, którzy zebrali się w jednym miejscu mając podobny zamiar np. wysłuchanie koncertu, zachowanie najczęściej uporządkowane, zgodne z normami zwyczajowym i odpowiednimi do danej okolicznoś

3. tłum- liczne skupisko ludzi emocjonalnie podekscytowanych, może powstać w sposób zaplanowany albo nagle z wcześniejszego zbiegowiska (wg G. Le Bona to twór „nienormalny” gdyż występuje wysoka emocjonalność, osłabienie wpływu czynników intelektualnych, wyraźna skłonność do ulegania sugestiom)

5. Cechy tłumu jako specyficznej kategorii socjologicznej

Kategoria socjologiczna - Jest to zbiór ludzi podobnych pod względem jakiejś cechy istotnej społecznie, która przesądza o realnym podobieństwie sytuacji życiowej, interesów i szans osób należących do tego zbioru.

Cechy tłumu:

• zanika poczucie własnej odrębności, tworzy się „dusza zbiorowa tłumu”. Uczucia, myśli i działania wszystkich zaczynają mieć wspólny kierunek.

poziom inteligencji tłumu jest znacznie obniżony w stosunku do poziomu inteligencji poszczególnych jednostek. Decyzje podejmowane w tłumie są więc zwykle prymitywne i najprostsze.

Uczucia tłumu są zwykle proste i przesadne, nieraz gwałtowne. Tłum może ulegać niskim instynktom, ale może też być wyjątkowo moralny i pociągać do moralności wszystkich członków.

Jednostka w tłumie nabywa poczucia niezwyciężonej potęgi, dzięki czemu pozwala sobie na upust tych namiętności, które, będąc sama, na pewno by stłumiła.

Zanika poczucie odpowiedzialności. Tłum jest anonimowy, a więc nieodpowiedzialny.

Pojawia się zaraźliwość uczuć i czynów. Osoba w tłumie jest podatna na sugestie i ma zmniejszony stan świadomości oraz w dużym stopniu stłumione racjonalne myślenie.

Każda osoba stając się częścią tłumu zstępuje kilka stopni niżej w rozwoju kulturowym.

6. Rodzina jako grupa społeczna, grupa pierwotna, instytucja kontrolująca proces socjalizacji oraz wspólnota

Rodzina jest to naturalna i podstawowa komórka społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i prawa. 

Rodzina jest grupą społeczną na co wskazuje definicja:
Grupa społeczna jest to zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości. 
Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu.

Grupa pierwotna to podstawowa, uniwersalna dla wszystkich społeczeństw grupa społeczna, do której jednostki spontanicznie przynależą, jak na przykład rodzina. Cechuje ją kilka istotnych cech: niewielka liczba członków, bezpośrednie interakcje, duża trwałość, wielofunkcyjność, nie wyspecjalizowany charakter kontaktów, duża zażyłość między członkami takiej grupy i mają duże znaczenie dla tożsamości jednostki, która z nimi się identyfikuje. W obrębie grup pierwotnych zachodzi też socjalizacja pierwotna jednostki. Przynależność do nich pozwala na zaspokajanie podstawowych potrzeb emocjonalnych.

Rodzina jako wspólnota:

1. Nie jest dziełem umowy społecznej, wypływa z natury ludzkiej. Podział naturalny na dwie płci, cechy charakterystyczne:

• popęd

instynkt macierzyński

instynkt ojcowski

Zróżnicowanie wiekowe

2. Wspólne cele i dążenia podejmowane dobrowolnie z poczuciem wewnętrznej konieczności podejmowania wspólnych dążeń i realizowania celów. Rządzi się miłością a nie prawem. Prawo stanowi obronę konieczną, na zasadzie ochrony.

7. Formy rodziny. Funkcje rodziny

Istnieją różne formy rodziny, rozróżniane według odmiennych kryteriów:

* Formalnego lub nieformalnego związku cywilnego stanowiącego trzon rodziny:

- Najczęściej małżeństwa mogącego mieć charakter monogamii lub poligamii

- Konkubinatu,

- Związku partnerskiego.

* Dziedziczenie w rodzinie może być patrylinearne, matrylinearne lub bilateralne;

* Rozkład władzy w rodzinie może mieć charakter matriarchalny, patriarchalny lub partnerski;

* Ze względu na reguły zamieszkania możemy mówić o rodzinie matrylokalnej, patrylokalnej lub lokalnej.

Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw. alternatywne formy rodziny takie jak:

- Rodzina niepełna

- Rodzina zastępcza

- Rodzina zrekonstruowana - rodzina uzupełniona w wyniku nowego związku małżeńskiego osamotnionego współmałżonka.

- Rodzina oparta o związek homoseksualny

- Rodzinny dom dziecka

Rodzina pełni następujące funkcje wobec swoich członków:
 prokreacyjną - jako miejsce narodzin nowych członków społeczeństwa.
 ekonomiczną - osoby tworzące wspólnotę rodzinną zabiegają o stworzenie materialnych podstaw życia rodzinnego.
 opiekuńczą - opieka nad dziećmi i innymi członkami wymagającymi pomocy
 socjalizacyjną - kultywowanie i przekazywanie systemu wartości, norm postępowania i wzorów zachowania swoim członkom
 wychowawczą - stymulowanie osobowego rozwoju jej członków
 kulturową - przekazywanie tradycji kulturowej, a także tworzenie nowych jakości
 religijną - przekazy werbalne i niewerbalne dotyczące religijnego rozwoju człowieka.

8. Kształt i funkcje rodziny w społeczeństwie tradycyjnym

Elementarną cząstką społeczną była rodzina pojmowana jako zbiorowość ludzi tworząca jedno gospodarstwo domowe. Tak rozumianą rodzinę uosabiała głowa domu. Pozycja ta nie zależała od osobistych cech osoby. Głowa domu posiadała władzę absolutną a państwo nie interesowało się

wewnętrznym życiem rodziny czy przejawami domowej tyranii. Rodzina jako jednostka produkcyjna była powiązana z otoczeniem społecznym w sposób całkowicie pozbawiający ją prywatności. Sąsiedzi czuli się zobowiązani wtrącać w sprawy rodziny. Rodzina była zbiorem domowników tworzonym przez między innymi służbę, którą traktowano jak krewnych(do XVIII w.). Domownikami były też osoby zamężne, które były zbyt ubogie aby prowadzić własne gospodarstwo. W przypadku rzemieślników i kupców do domowników zaliczano także uczniów i terminatorów, a u arystokracji - paziów. Wielkość rodzin mieszczan i chłopów zależała od ich położenia ekonomicznego. Uboczy mieli rodziny złożone tylko z rodziców i dzieci.

W Europie pół-zach były rodziny zbudowane wokół jednej rodziny elementarnej, natomiast w Europie południowej i wschodniej były to gospodarstwa domowe złożone z kilku rodzin elementarnych skupionych wokół głowy domu.

Dobór małżeństw nie był wynikiem indywidualnych decyzji, decydowało bowiem głównie usytuowanie społeczne. Partnerów małżeństwa wybierały rodziny zgodnie ze swoimi interesami politycznymi i ekonomicznymi.

Mężczyzna będący głową domu był nazywany przez wszystkich ojcem, nawet jeśli był bezdzietnym kawalerem. Matką nazywano kobietę, która matkowała wszystkim w domu, nawet jeśli nie miała własnych dzieci.

Ojciec ponosił całkowitą odpowiedzialność za wszystko, co działo się w domu. Nadrzędność obowiązków domowych była w rodzinach mieszczańskich oczywista i często ograniczano obowiązki zawodowe na rzecz domowych.

Podstawową rolą kobiety do połowy XIX w. była rola żony (nie matki ) - pracownika rodzinnej jednostki produkcyjnej. Śmiertelność przy porodach była duża, kobiety rodziły często więc nie były w stanie opiekować się wszystkimi dziećmi, które urodziły. Dzieckiem od urodzenia zajmował się ojciec tj. zaczynał od znalezienia mamki, której za opłatą oddawano dzieci na 2 lata do wychowania.

Dziećmi nie przejmowano się i mało troszczono o nie. Wynikało to z dużej śmiertelności i unikania stresów związanych z ich śmiercią. Dzieci były cenione jako siła robocza i zabezpieczenie dla rodziców na starość. Wiek, w którym dziecko uznawano za dorosłe zależał od społecznego i ekonomicznego usytuowania rodziny i od regionalnych zwyczajów.

Rodziny w postaci rozbudowanych gospodarstw domowych mało ruchliwe jednak duża ruchliwość jednostek między rodzinami sprzyjała ich powiązaniu i tworzeniu się tkanki społęcznej.

9. Kształt i funkcje rodziny w społeczeństwie przemysłowym

Źródłem utrzymania stawała się praca najemna poza domem. Zaczynały dominować pozycje osiągane, ludzie stawali się równymi wobec prawa obywatelami posiadającymi prawa wyborcze, a więc udział we władzy. Jednostka stawała się samoistną wartością, rozwijał się indywidualizm. Wydłużyła się średnia długość życia i spałą umieralność dzieci. Rodzina przybrała postać elementarnej złożonej wyłącznie z rodziców i dzieci. Małżeństwa zaczęły być zawierane w wyniku osobistych decyzji partnerów. Rodzina w postaci gospodarstwa domowego przestała być jednostką produkcyjną bowiem podstawą egzystencji stała się praca najemna wykonywana poza domem.

Strefa publiczna stała się domeną mężczyzn. Mężczyźni opuścili dom, który przestał być podstawowym terenem ich działania a stał się miejscem wytchnienia. Mężczyzna w rodzinie stał się przede wszystkim mężem, a dopiero potem ojcem.

Wraz z podziałem na publiczną strefę pracy zawodowej i prywatna strefę rodziny, kobieta została wykluczona z tej pierwszej i ściśle związana z drugą i obarczona za nią pełną odpowiedzialnością.

Macierzyństwo stało się podstawowym obowiązkiem kobiety. Jej zadaniem było nie tylko rodzenie dzieci, ale i ich wychowanie. Dzieci stały się warte emocjonalnej zażyłości, bo zmniejszyła się umieralność i jednocześnie wydłużyła średnia długość życia. Posiadanie dzieci coraz bardziej zaczęło się wiązać z kosztami niż korzyściami. Pojawiło się pojęcie dzieciństwa jako odrębnej fazy życia, w której nie ma obowiązku pracy, ale jest obowiązek nauki.

Rodzina w epoce przemysłowej została uwolniona od ingerencji otoczenia społecznego, ale jednocześnie została poddana kontroli państwa. Wiele funkcji spełnianych uprzednio przez rodzinę zaczęło być wypełniane przez organizacje formalne sfery publicznej: szpitale, przytułki, szkoły. Dzieci zaczęły być postrzegane jako mali obywatele, którzy nie są wyłączną własnością rodziców, ale należą również do państwa, które obowiązane jest je chronić.

10. Kształt i funkcje rodziny w społeczeństwie współczesnym

Rozluźnia się związek między życiem seksualnym, małżeństwem i reprodukcją. Władzę ojca stopniowo ustawowo ogranicza państwo. Pojawiły się sądy opiekuńcze, które mają możliwość pozbawienia rodziców praw rodzicielskich i odebrać im dzieci, a także rzeczników praw dziecka, do których dzieci mogą składać skargi na złe traktowanie przez rodziców.

Władza męża została osłabiona wskutek dążeń emancypacyjnych kobiet. Kobiety stopniowo zyskały dostęp do studiów wyższych i uprawnienia polityczne (po raz pierwszy kobieta otrzymała prawa wyborcze w Nowej Zelandii w 1893r.) , nabrały większego znaczenia na rynku pracy jako osoby wysoko wykwalifikowane. Przybyło rodzin, w których oboje małżonkowie pracują poza domem i oboje wnoszą wkład do domowego budżetu. Odpowiedzialność kobiet za rodzinę zaczęła być postrzegana przez nie same jako upośledzenie, co zrodziło postulat równego obciążenia rodziców obowiązkami wobec gospodarstwa domowego i realizacji modelu rodziny partnerskiej.

Idee równości i prawa człowieka wzmacniały dążenia kobiet do równorzędnego traktowania w rodzinie.

Głównym celem małżeństwa stało się zaspokajanie potrzeb emocjonalnych i seksualnych. Związek oparty na uczuciach stał się bardziej kruchy i częściej ulegał rozpadowi, niż związek którego główną podstawą była współzależność ekonomiczna. Wzrost odsetka rozwodów jest świadectwem wysokich wymagań stawianych małżeństwu. Upowszechniły się związki nieformalne. Większa jawność związków homoseksualnych.

Rozdzielenie biologicznej i społecznej funkcji ojca. Blednie postać ojca na korzyść matki. Wyrazem tego jest społeczna akceptacja samotnych matek i pojęcie rodziny niepełnej, które najczęściej oznacza samotną matkę z dzieckiem.

Notuje się liczebny wzrost dzieci urodzonych ze związków pozamałżeńskich. Wraz z pojawieniem się systemów emerytalnych zmniejszyła się rola dziecka jako zabezpieczenia dla rodziców na starość. Rozpoczęło się umacnianie autonomicznej pozycji dziecka w rodzinie. Wydłużył się okres wolnego od odpowiedzialności dzieciństwa. Dobro dziecka stało się nadrzędnym celem rodziny, obowiązki rodziców wobec dziecka zaczęły dominować nad ich prawami do niego.

Współcześnie państwa wpływają na proces reprodukcji poprzez:

- ustawodawstwo zapewniające poszanowanie praw dziecka i równoprawność małżonków

- ustawodawstwo socjalne: zasiłki socjalne i reguły ich przyznawania wpływają na decyzję o posiadaniu i liczbie dzieci a także na decyzję o zawarciu małżeństwa

- system podatkowy

Potocznie mówi się, że ograniczenie liczby dzieci wynika z trudności materialnych, zwłaszcza ze zdobyciem własnego mieszkania. Socjolodzy dostrzegają tendencję spadku liczby dzieci w miarę coraz wyższej pozycji społeczno-zawodowej rodziców.

Wysoka pozycja rodziny skłania do przywiązywania wagi do jakości dzieci.

Pojawia się hasło polityki prorodzinnej. Rozumiana jest ona przez propagowanie tradycyjnego modelu małżeństwa i zachęcanie kobiet za pomocą odpowiedniego ustawodawstwa do wycofywania się z rynku pracy i zajmowania się wyłącznie rodziną i rodzeniem dzieci. Tymczasem w odczuciu społecznym powinna to być pomoc dla młodych w uzyskaniu mieszkania, likwidowanie bezrobocia i rozbudowa funkcji socjalnych państwa.

13. Socjalizacja jako wypadkowa oddziaływania natury i kultury oraz pojęcie i rodzaje

Socjalizacja bez wątpienia jest wypadkową natury oraz kultury. Po pierwsze natura kształtuje człowieka - to jak reaguje, jak wygląda, nawet to co je. Po drugie to kultura jest nośnikiem treści i norm internalizowanych człowiekowi w procesie socjalizacji.
Z biologicznego punktu widzenia rodzimy się z takim a nie innym bagażem genetycznym objawiającym się cechami, które odziedziczyliśmy po rodzicach nie pozostają one bez wpływu na socjalizację bo osoba z natury oporna będzie trudniej przyswajać sobie zasady działania społeczeństwa uczone ją w trakcie socjalizacji.
Natomiast kultura to bardziej to „czego jesteśmy uczeni” bo na przykład w Polsce nie uczymy dzieci jedzenia pałeczkami ryżu a przynajmniej nie na taką skalę jak to pewnie stosowane jest w Chinach.

Rozumienie terminu „socjalizacja społeczna” oraz jej rodzaje

Socjalizacja to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne. W toku socjalizacji człowiek przyswaja sobie: umiejętności, normy i wzory zachowań, wartości, umiejętności. Ponadto człowiek w toku socjalizacji kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość.

Rodzaje:

Socjalizacja pierwotna jest socjalizacją, którą człowiek przechodzi w dzieciństwie i dzięki której staje się członkiem społeczeństwa. W jej toku uczy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych. Uczy się posługiwać językiem i gestem, uczy się, że jest dzieckiem, dziewczynką bądź chłopcem, uczy się, że nie należy bić młodszego rodzeństwa, tylko opiekować się nim. Uczy się także, że rodzice mają nad nim władzę i należy ich słuchać, że są ważniejsi od innych otaczających go ludzi, że są znaczącymi innymi. Jednym słowem, w socjalizacji pierwotnej człowiek uczy się abecadła społecznego. Dlatego też jest ona najważniejsza w życiu jednostki. W procesie socjalizacji pierwotnej kształtuje się także charakterystyczna dla danej kultury osobowość podstawowa, ta, na której kanwie rozwijają się później poszczególne zróżnicowane osobowości członków zbiorowości.

Socjalizacja wtórna dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną i zna w wersji

wyniesionej z domu abecadło życia społecznego. Socjalizacja wtórna uczy, jak się nim posługiwać. Ważna część tej nauki zdobywana jest w szkole. Socjalizacja wtórna wprowadza człowieka w poszczególne segmenty życia społecznego. W jej toku człowiek nabywa wiedzę niezbędną do poprawnego odgrywania ról występujących w ich obrębie. W socjalizacji wtórnej uczy się, jak być uczniem, kolegą, stolarzem, fryzjerką, przewodniczącym studenckiego koła naukowego, piłkarzem reprezentacji narodowej, a także mężem, ciocią, dziadkiem, przyjacielem. W socjalizacji wtórnej człowiek ma do czynienia z wieloma światami społecznymi oraz różnorodnymi propozycjami ich interpretacji, wśród których może wybierać. Na jego wybory w znacznym stopniu wpływa wcześniejsza socjalizacja pierwotna, nad którą socjalizacja wtórna jest nadbudowywana. Socjalizacja wtórna nie jest jednakże prostym, mechanicznym uzupełnieniem socjalizacji pierwotnej. Przekazywane w jej toku treści bywają odmienne od treści zinternalizowanych w toku socjalizacji pierwotnej, a czasami wręcz sprzeczne z nimi. Socjalizacja pierwotna wpływa na sposób odbioru treści socjalizacji wtórnej. Jedne z tych treści są przyjmowane, inne odrzucane, jeszcze inne zaś dopasowywane do wcześniej zinternalizowanych. Niekiedy wymaga to rewidowania, modyfikowania, a nawet eliminowania niektórych treści nabytych w toku socjalizacji pierwotnej. W sumie w toku socjalizacji wtórnej teraźniejszość interpretowana jest przez człowieka tak, aby była w zgodzie z jego przeszłością. W socjalizacji wtórnej człowiek może decydować o tym, kto będzie dla niego znaczącym innym. W zróżnicowanym świecie społecznym inaczej niż w rodzinie, która jest jedynym światem małego dziecka, człowiek może mieć wielu różnych znaczących innych.

Inne rodzaje socjalizacji:

SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA - przyswajanie wzorów grupy, do której się nie należy, a jedynie pragnie należeć, czyli pozytywnej grupy odniesienia
SOCJALIZACJA ODWROTNA - sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp.
RESOCJALIZACJA - eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych (akulturacja)
KONTRSOCJALIZACJA- socjalizacja zgodna z wartościami nieakceptowanymi w społeczeństwie.

14. Funkcje socjalizacji i przyczyny niepowodzeń

Determinanty: Uczenie się tych wszystkich umiejętność opiera się na 3 mechanizmach:
-wzmacnianie: zachowania właściwe są nagradzane (kojarzone z przyjemnością), niepożądane zaś ukarane (kojarzone z przykrością)
-naśladowanie: widząc, jak zachowują się inni ludzie, zaczynamy zachowywać się podobnie.
-przekaz symboliczny

Funkcje socjalizacji:
-zapewnia porządek społeczny, poprzez przekazywanie jednostce norm i zachowań przyjętych przez dane społeczeństwo/sprawia, że działania ludzi odpowiadają społecznym oczekiwaniom: wspólnie wyznawanym przez zbiorowość ideałom, wartościom, normom (tworzy się ład i porządek społeczny).
-socjalizacja stanowi mechanizm transmisji kultury

Przyczyny niepowodzeń socjalizacji

Aby socjalizacja była skuteczna, to, czego się uczymy, powinno być jednoznaczne i spójne
W okresach szybkich zmian społecznych kultura może popadać w stan anomii - dezorganizacji, chaosu, którego szczególną formą jest rozziew między wartościami, a normami mającymi służyć ich realizacji. Fakt rozmaitych sprzeczności czy konfliktów w obrębie kultury - antynomie normatywne (sprzeczne wzajemnie reguły); ambiwalencje normatywne (niezgodności oczekiwań dyktowane przez jedną i tę samą regułę); konflikt roli i konflikt ról. W każdym społeczeństwie występują grupy i środowiska kontrkulturowe, dewiacyjne czy przestępcze, które staja się agendami kontrsocjalizacji, lansując własne sposoby życia, ideały i wzory zasadniczo odmienne od dominujących

15. Miejsce i rola mechanizmu internalizacji w procesie socjalizacji

Internalizacja to uznanie poglądów, wartości, norm, narzucanych z zewnątrz, nieznanych lub niezauważanych do tej pory za własne. Służy ona zachowaniu ładu społecznego. Dzięki temu mechanizmowi możliwe jest:

1. Zachowanie i tworzenie porządku społecznego wynikające z poczucia obowiązku jaki odczuwamy względem społeczeństwa (Gdy zinternalizujemy sobie szacunek do rodziców np. w związku z przykazaniem katolickim to nawet gdy ich nie lubimy jak będą potrzebowali naszej pomocy to jej udzielimy)

Transmisja kultury - internalizując wartości i normy charakterystyczne dla naszej kultury przyczyniamy się do jej ewolucji.

16. Cechy charakterystyczne socjalizacji w dużych i małych zbiorowościach

W małych zbiorowościach:

• dotyczy dużej liczby aktywnych jednostek

socjalizację i kontrolę społeczną realizują konkretne osoby

łatwiej jest nawiązać współpracę i dojść do kompromisu

socjalizacja jest dynamiczna

występuje wysokie poczucie obowiązku

W dużych zbiorowościach:

• mamy do czynienia z anonimowością

kontrola społeczna typu formalnego (specjalne instytucje sprawują ją)

między członkami zbiorowości zachodzą jedynie przelotne kontakty - łatwo jest coś ukryć lub wykreować fałszywy wizerunek swojej osoby

poczucie obowiązku jest rozproszone

17. Kontrola społeczna jako jeden z mechanizmów socjalizacji społecznej (pojęcie; typy kontroli społecznej; czynniki określające kontrolę społeczną)
    Najstarsza definicja kontroli społecznej określa ja jako „wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny”
    Innymi słowy jest to system nakazów, zakazów i sankcji stosowanych przez grupę celem wywołania wśród jej członków konformizmu (podporządkowania się) względem norm i praw ustalonych w owej grupie.
    Wyróżniamy kontrolę:
    wewnętrzną - jest tworzona w trakcie procesu socjalizacji są to wewnętrzne hamulce broniące nas przed określonymi niepoprawnymi zachowaniami.
    zewnętrzną - objawia się po tym jak zawiedzie nas kontrola wewnętrzna i operuje systemem kar i nagród.
    formalną - zapisana we wszelkich regulaminach i kodeksach.
    nieformalną - są to wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych oraz reakcje stosowane spontanicznie na zasadzie zwyczaju
    świadomą -
    nieświadomą

18. Tożsamość kulturowa - pojęcie i cechy swoiste
    Tożsamość kulturowa jednostki to koncepcja siebie, która wyrasta u jednostki z jej wiedzy o uczestnictwie w różnego typu wspólnotach i zbiorowościach, wraz z emocjonalnym i wartościującym znaczeniem, jakie ma dla niej ta przynależność. Fakt przynależności do wielu zbiorowości skutkuje nakładaniem się różnych wpływów z w/w zbiorowości. Jeśli wpływy te są zbieżne, to wzmacniają się wzajemnie i identyfikacja jednostki z daną kulturą jest pełna.

19. Rola i znaczenie następujących wartości kulturowych mających wpływ na polską tożsamość: rodzina i poczucie wspólnotowości, religijność, gościnność, poczucie godności i honoru, otwartość na inne kultury (tolerancja)
    Rodzina i poczucie wspólnotowości jest mocno ugruntowane w polskiej kulturze. Wynika to m.in. z kontekstu historycznego - rodzina odegrała ważną rolę w utrzymaniu polskiej tożsamości w czasie rozbiorów. Rodzina daje też poczucie bezpieczeństwa i jest głównym ośrodkiem socjalizacji młodego człowieka. Wartościami najbardziej upragnionymi przez młode pokolenie Polaków są udane małżeństwo, udane życie rodzinne, dzieci.
    
    Religijność od wieków jest silnie związana z polskim społeczeństwem i państwowością (chrzest Polski - 966 r.). W najtrudniejszych czasach dla narodu, wiara w Boga dawała siłę do przetrwania, a Kościół był często centrum krzewienia tożsamości narodowej. W dobie realnego socjalizmu, kościół był też dużym wsparciem dla opozycji demokratycznej.

Gościnność Od wieków gość w z otwartością i radośnie jest witany w rodzinie polskiej („Gość w dom, Bóg w dom). Dworki szlacheckie mają obowiązkowo ganki, na których można było się schować przed deszczem, a także przywitać gościa, pijąc „powitalnego” lub pożegnać „strzemiennym”. Gości wita się chlebem i solą, czyli symbolami (podstawowe wyżywienie, właściwości ochronne i życiodajne).

Poczucie godności i honoru Nosicielami tej postawy był w przeszłości stan szlachecki, a w trakcie rozbiorów - inteligencja i patriotycznie nastawione ziemiaństwo. Poczucie godności było tak silne, że kto dopuścił się nadużyć związanych z powierzonym zadaniem, często sam rezygnował z pełnionej funkcji. W okresie PRL łamano poczucie godności ludzkiej, domagając się służalczej postawy wobec władzy, co miało mocny wpływ na osłabienie pozycji wartości godności i honoru w nowej rzeczywistości.

Otwartość na inne kultury Polskie społeczeństwo przez wieki chętnie korzystało z innych kultur i wiele elementów włączyło w kulturę własną (np. chrześcijaństwo od Czechów, twórczość artystyczną od Włochów itp.). Do tego Polska zawsze była krajem wielokulturowym i wieloetnicznym, gdzie we względnej zgodzie Polacy żyli z przedstawicielami innych narodów czy kategorii etnicznych. W czasie zaborów z kolei, Polacy zmuszeni byli żyć w innych systemach społecznych, politycznych kulturowych.

20. Rola i znaczenie następujących wartości kulturowych mających wpływ na polską tożsamość: dom, więzi społeczne, miejsce i rola kobiety - matki, intymność otwarta, demokracja - obywatelskość - stosunek do władzy, brak mściwości (łatwość przebaczania)

Dom w polskiej kulturze kojarzy się głównie ze szlacheckim dworkiem. Był on zawsze miejscem bezpiecznym, gdzie można było odpocząć lub otrzymać pomoc. Dom - dworek był częstym przedmiotem twórczości literackiej i nabrał znaczenia symbolicznego, do którego odnoszono się w czasach chaosu i niepokoju. W czasach realnego socjalizmu w Polsce, działalność opozycyjna miała silne oparcie w domu polskim.

Miejsce i rola kobiety - matki W kulturze polskiej pozycja kobiety - matki była i jest dużo wyższa niż w krajach germańskich czy anglosaskich. W Polsce, kobiety już od czasów średniowiecza były równe mężczyznom w kwestii dziedziczeni majątków; prawa wyborcze również otrzymały bardzo wcześnie (1918r.), w związku z czym bardzo słaby ruch emancypacyjny (nie musiały o nic walczyć). Znaczącą rolę w kształtowaniu wysokiej pozycji kobiety w rodzinie ma też kult Matki Bożej, zaś za czasów rozbiorów, kobieta była czasami jedyną żywicielką rodziny.

Intymność otwarta W związku z tym, że życie publiczne było w Polsce bardzo długo ograniczane (zabory, okupacja, socjalizm), dyskusje nad sprawami publicznymi odbywały się w domach prywatnych. Dom polski, zawierając w sobie intymność życia prywatnego, jest otwarty na sprawy publiczne.

Demokracja - obywatelskość - stosunek do władzy Już we wczesnych okresach historii Polski występuje wyraźna postawa suwerenności narodu wobec władzy i władcy (Polska nigdy nie była monarchią absolutną). Znajdowało to swoje uzasadnienie w funkcjonowaniu wolnej elekcji, w suwerenności szlachty. W polskiej kulturze politycznej dość wcześnie ukształtowała się treść pojęcia „obywatel”, podczas gdy w większości państw europejskich przez wiele wieków funkcjonowało pojęcie „poddany”. Obywatel świadomie uczestniczy we władzy i w poczuciu odpowiedzialności za jej decyzje. Stosunek Polaków do władzy jest zazwyczaj krytyczny.

Brak mściwości (łatwość przebaczania) Polacy doznali na przestrzeni dziejów wielu krzywd, przeżyli wiele okrutnych zbrodni, więc reagowanie zemstą i przemocą było bardzo kuszące. Jednak wysiłek elit społecznych, w tym szczególnie duchowieństwa chrześcijańskiego był ukierunkowany na kształtowanie postawy przebaczania i budowania dobrych stosunków w nowych warunkach. Kultura katolicka przywoływała wiele przykładów pojednania i darowania krzywd prześladowcom. Wyrazem tego są m.in. polskie przysłowia np. „nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe” albo „lepiej krzywdę darować, niźli się prawować”. W liście biskupów polskich do biskupów niemieckich w 1966, napisano „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”.

21. Rola i znaczenie następujących wartości kulturowych mających wpływ na polską tożsamość: indywidualizm, miejsce dziecka w rodzinie, wolność - suwerenność - patriotyzm, poczucie służby (gotowość do poświęceń), język polski

Indywidualizm Polski indywidualizm ma swoje mocne usadowienie w stylu rodzinnego wychowania. Dziecko, szczególnie małe, cieszy się dużą swobodą (w wyborze szkoły, kierunku kształcenia, zawodu, partnera życiowego). Sprzyja to rozwojowi indywidualnych uzdolnień i umiejętności, ale też prowadzi często do kształtowania się dużego poczucia niezależności. Taka postawa u dorosłych utrudnia nieraz realizację zbiorowych inicjatyw, jednak w sytuacjach krytycznych, nawet indywidualiści podporządkowują swoje działania dobru wspólnemu.

Miejsce dziecka w rodzinie Dziecko w kulturze polskiej miało zawsze wysoką pozycję i być może dlatego nadużyć wobec niego było dotychczas mniej niż w krajach zachodnich. Dziecko jest upragnioną wartością Polaków (87% młodych ludzi w Polsce deklaruje chęć posiadania dziecka), a religijność i pozytywna ocena związku rodziców to elementy mocno wpływające na postawy prokreacyjne. Na ogół rodzice bardziej uwzględniają zdolności i upodobania dziecka w procesie jego wychowania i kształcenia niż właśnie upodobania i aspiracje zawodowe.

Wolność - suwerenność - patriotyzm Te trzy wartości są głęboko zakorzenione w tradycji i świadomości Polaków, którzy w ostatnich dwóch stuleciach zmagali się z przemocą polityczną, walczyli o prawo do własnych ziem i poglądów, do swobodnego realizowania własnych postaw religijnych. Wartości te realizowały się w atmosferze walki oraz silnego dążenia do trwania i rozwoju. Troska o naród i państwo wyrażały się w walce o kontynuację własnej tożsamości kulturowej, o znaczące miejsce polskiego społeczeństwa wśród innych społeczeństw i państw.

Poczucie służby (gotowość do poświęceń) Poczucie służby wiąże się przede wszystkim z wartościami społeczeństwa, a więc dziedzictwem narodowym, religią, państwem. Poczucie służby wyraża się w działaniach wymagających trudu i odwagi, podejmowanych dobrowolnie i honorowo, za które nagrodą jest uznanie i szacunek. Polska ma wielu bohaterów narodowych, którzy w obronie polskich wartości poświęcali majątek i życie. Poczucie służby ujawnia się szczególnie w sytuacjach skrajnych.

Język polski W okresie oświecenia rozwój i doskonalenie języka polskiego było jedną z ważniejszych spraw. Oczyszczano go z obcych naleciałości, głównie łaciny. Wzbogacano natomiast o terminologię prawną, gospodarczą i naukową, sięgano do mowy plebejsko-mieszczańskiej oraz języka potocznego. Podczas zaborów, język polski został skazany na zniszczenie przez zaborców - wtedy to stał się cenną wartością, bronioną z wielką ofiarnością.

22. Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne mające wpływ na tożsamość polską
    Zewnętrzne (polityczno - strukturalne i demograficzne)

• Członkostwo w organizacjach międzynarodowych (UE, NATO)

Globalizacja

Regionalizacja (tendencje odśrodkowe)

Industrializacja i przemieszczanie się ludności wiejskiej do miast

Migracje

Wewnętrzne (cywilizacyjno - kulturowe)

• Czynniki osobowościowe

Czynniki wspólnotowe

Czynniki rodzinne

23. Czynniki determinujące kształtowanie się wartości

Wartość kulturowa - wartość społecznie usankcjonowana, typowa dla danej kultury, uwewnętrzniona przez ogół członków społeczeństwa. Kulturowe rozumienie wartości obejmuje:

• Powszechnie uznawane i pożądane przedmioty, miejsca, wydarzenia (np. historyczne)

Powszechnie akceptowane w danym społeczeństwie sądy egzystencjonalne (np. ojczyzna to dobro najwyższe)

Upowszechnione w społeczeństwie generalne przekonanie, że dany system wartości jest ważny dla funkcjonowania społeczeństwa (np. dekalog)

Rozpowszechnione stany psychospołeczne i odpowiadające im zachowania (np. gościnność czy gotowość do niesienia pomocy potrzebującym)

24. Moralność Polaków na tle Europejczyków

Permisywizm - termin etyczny oznaczający tendencję do bezgranicznej tolerancji wobec zachowań innych osób. Permisywizm zakłada, że zakazy obyczajowe są niepotrzebne lub szkodliwe, a działania jednostek nie powinny być oceniane pod kątem obyczajności czy norm społecznych.

Absolutyzm moralny to pogląd z dziedziny etyki, według którego istnieją normy moralne obowiązujące niezależnie od konsekwencji czynów.

Moralność możemy podzielić na :

Moralność osobistą : dotyczy ona spraw prywatnych, szczególnie seksualnych jak np. zdrada, przygodne stosunki, homoseksualizm, aborcja, eutanazja, samobójstwo.

Moralność społeczna: obejmuje zachowania naruszające normy społecznego współżycia w miejscach publicznych jak np. prowadzenie auta po pijanemu, kradzież samochodu, palenie w miejscach publicznych, zaśmiecanie terenów publicznych.

Moralność obywatelska : są to wszystkie zachowania obywateli w stosunku do państwa i władzy państwowej np. domaganie się niezasłużonych świadczeń, przyjmowanie łapówek, oszukiwanie w płaceniu podatków,.

W większości krajów europejskich istnieje przekonanie, że kryteria dobra i zła są zależne od sytuacji. Polska jest jedynym krajem, w którym ponad 50% obywateli twierdzi, że kryteria te są absolutne, niepodważalne i niezmienne. W Europie wzrasta permisywizm dla sferze moralności osobistej. Polsce charakteryzuje się on natomiast absolutyzmem moralnym. Polacy największy permisywizm przywiązują w sferze moralności obywatelskiej co wiązać można z postawą polaków w okresie PRL-u.

---