Kościelne prawo małżeńskie - Ks. S. Dubiel

Definicja i podział małżeństwa

1. Próba zdefiniowania małżeństwa

• w jęz. łac.

• matrimonium = mater(matka) + munus (obowiązek, powinność, trud). Wskazuje to pojęcie na nadrzędną rolę matki i jej obowiązek wychowania potomstwa. Nie oznacza to pomniejszenia roli ojca w rodzinie.

• coniugum = commune + iugum - wspólny trud, ciężar

• connubium, nuptiae - od nubio - zasłaniam, wychodzę za mąż

• consortium - wspólnota, wspólne obcowanie

• sponsalitia = sponteo - ślubuję publicznie, obiecuję

Powyższe wyrażenia wskazują na małżeństwo jako na podjęcie wspólnego życia i obowiązków.

• w jęz. polskim

• małżeństwo = mał (układ), namał (układ uroczyście zawarty) + żena (żona) - uroczyste wzięcie niewiasty jako żony.

2. W prawie rzymskim u Modestyna i Justyniana - to związek kobiety i mężczyzny, będący zespoleniem ich na całe życie, powodujący udział w prawie ludzkim i boskim. Przyczyną sprawczą była zgoda obu stron. Prawo to rozróżniało umowę małżeńską /małżeństwo in fieri/ od trwałego związku /in facto esse/. Zgoda jest przyczyną sprawczą związku małżeńskiego.

3. Sobór Tryd. określał małżeństwo jako umowę, kontrakt. Tak rozumiane małżeństwo było pewnym układem między dwojgiem ochrzczonych ludzi podniesionym przez Chrystusa do rangi sakramentu.

4. Sob. Vat II - mówi już o przymierzu małżeńskim, o osobowym oddaniu się małżonków sobie nawzajem, o tym, iż takie przymierze inicjuje wspólnotę wyłączną i trwałą na całe życie.

5. KPK kan. 1055 par. 1 - pokazuje biblijne ujęcie małżeństwa, jako przymierza podniesionego przez Chrystusa do godności sakramentu. Jest to więc szczególna wspólnota ludzka, postawiona wysoko w hierarchii ludzkich działań.

Cele małżeństwa:

Wg KPK 1055 - celem jest :

• dobro małżonków wyrażone we wzajemnym szacunku i pomocy

• zrodzenie i wychowanie potomstwa

Widać uwypuklony moralny aspekt małżeństwa, które niesie ze sobą obowiązki. Fundamentem zaś jest miłość między kobietą a mężczyzną, podniesiona przez Chrystusa do rangi sakramentu, ale również obarczona obowiązkami i odpowiedzialnością.

Rodzaje małżeństwa:

• ze względu na skutki jakie niesie

• ważne - sprowadzające skutki prawne

• nieważne - związek pozorny, bez węzła małżeńskiego (przeszkoda zrywająca, brak zgody, brak formuły kanonicznej)

• rzeczywiste - zawarte faktycznie

• mniemane - pozory ważności, obiektywnie nieważne

• świadomość moralna

• godziwe (zachowane wymogi prawa)

• niegodziwe - zaniechano warunków potrzebnych do godziwości

• usiłowane - gdy starano się zawrzeć związek pomimo tego, że nie można było ważnie zawrzeć małżeństwa

• godność

• prawne - zawarte przez nieochrzczonych (poza kościołem) wg przepisów państwowych

• sakramentalne - wg przepisów Kościoła

• trwałość

• tylko zawarte (bez konsumpcji)

• zawarte i dopełnione

• jawność

• publiczne - wg formy przepisów Kościoła, zapisanie w księgach parafialnych

• tajne - zapis w tajnych księgach przechowywanych w kurii, zawierane w wielkiej dyskrecji (np. w krajach gdzie przejście na chrześcijaństwo grozi prześladowaniami i śmiercią)

• prawo regulujące

• religijne - tzw. ślub kościelny

• cywilne - wg przepisów państwowych

Małżeństwo jako umowa i jako sakrament

1. Różne teorie o pochodzeniu instytucji małżeństwa.

• ewolucjonizm wywodzi małżeństwo z ewolucji stosunków społecznych. Twierdzi, że dokonywało się stopniowe przechodzenie od bezładu płciowego, jaki charakteryzował ludzi pierwotnych do poligamii i wielożeństwa, aż w końcu pod wpływem zmian cywilizacyjnych do monogamii.

• etnografia i jej odkrycia wskazuje jednak na fakt, że monogamia była znana znacznie wcześniej niż przypuszczano. Istnieją mocne przesłanki, sugerujące iż monogamia była wcześniejsza niż poligamia.

• biblijna wizja z ks. Rodzaju i słowa Chrystusa ukazują boskie pochodzenie małżeństwa. Jest ono częścią Bożego plany względem człowieka. Wynika z tzw. prawa wiecznego (pewien plan, idea działania Stwórcy wobec stworzenia). Z woli Bożej jest to związek monogamiczny i trwały, posiadający szczególną rangę. Bóg sam jest autorem instytucji małżeństwa.

• Kościół katolicki - wskazuje na prawo naturalne jako źródło małżeństwa. Prawo wieczne względem człowieka objawia się po przez nakazy prawa naturalnego. Prawo zaś naturalne wyraża się po przez rozumną naturę ludzką i rozumne działanie. Różnica płci w naturalny sposób prowadzi do łączenia się w pary i szukania wspólnoty mężczyzna-kobieta, a także w dążeniu do zrodzenia potomstwa.

Małżeństwo jako sakrament.

• każde małżeństwo ma charakter sakralny płynący z prawa naturalnego, którego źródłem jest Bóg. On złączył pierwszych ludzi węzłem małżeńskim

• między ochrzczonymi małżeństwo będzie zawsze sakramentem. Nie może być tylko umową /kan. 1055 p.1/

• autorem tego sakramentu jest sam Chrystus

• sakramentalność małżeństwa jest dogmatem wiary ogłoszonym na Soborze Trydenckim

• sakramentem jest małżeństwo nie tylko katolików, ale także osób ochrzczonych, jeśli zostało ważnie zawarte

• węzeł między niekatolikami ochrzczonym był zawsze przez Kościół uznawany za nierozwiązywalny

• nie jest natomiast sakramentem małżeństwo nieochrzczonych, z chwilą jednak przyjęcia chrztu ich małżeństwo staje się sakramentem. Kościół nie żąda wówczas od niech ponowienia zgody małżeńskiej /ona bowiem trwa/

• u chrześcijan nie da się oddzielić umowy i sakramentu - świadczy to o godności człowieka, który nosi w sobie obraz Boga.

• chrześcijanie nie mogą zawrzeć małżeństwa wykluczając jego sakramentalność. Kto jednak chce zawrzeć prawdziwe małżeństwo tym samym posiada właściwą intencję do przyjęcia sakramentu, choćby o sakramentalności tego związku nic nie wiedział

• formą i materią sakramentu jest zgoda małżonków na wspólnotę życia

• małżonkowie pośredniczą sobie nawzajem w udzielaniu sakramentalnej łaski

• nie jest sakramentem małżeństwo osoby ochrzczonej z nieochrzczoną

Przymioty małżeństwa i jego uprzywilejowanie w prawie

• Jedność - związek jednego mężczyzny i jednej kobiety (monogamia), wykluczona poligamia czy poliandria. Choć dziś podnosi się wątpliwości czy w młodości człowiek jest zdolny do podjęcia świadomej i odpowiedzialnej decyzji na całe życie. Kościół utrzymuje, że jedność jest nie odłączną cechą małżeństwa. Wynika to z prawa naturalnego i potwierdzone przez fakt, że rodzi się w przybliżeniu tyle samo chłopców i dziewczynek. Co może być odczytane jako szczególna troska Stwórcy o rozwój ludzkości. Monogamia jest regułą obowiązującą w większości narodów i plemion. Poligamia w ST jest raczej wyjątkiem niż regułą wynikającą z Bożego prawa.

• Nierozerwalność - oznacza, że ważnie zawarte i dopełnione małżeństwo nie może rozwiązać żadna władza ludzka, tylko śmierć. Małżeństwo jest bowiem fundamentem rodziny, cenną instytucją społeczną. Ma do spełnienia ważne cele społeczne, które nie mogą być pomijane nawet za cenę ponoszenia ofiar ze strony małżonków. Wychowanie potomstwa nie może być zastąpione przez żadne inne instytucje społeczne, a trwałość małżeństwa jest gwarantem pewnego systematycznego kształtowania osobowości młodego człowieka. Każdy rozwód to uderzenie w potomstwo i mocna dezintegracja osobowości dziecka. Każdemu potrzebne jest rodzinne ciepło, miłość i poczucie przynależności, akceptacji. Stąd postulat niektórych by wprowadzić do spraw rozwodowych instytucję rzecznika praw dziecka.

Nierozerwalność może być:

• wew. - małżeństwo powstaje w wyniku zgody małżonków, lecz nie może być rozwiązane nawet za zgodą obu stron.

• zew. małżeństwo ważnie zawarte nie może być rozwiązane żadną powagą władzy świeckiej, cywilnej

• wyjątek gdy małżeństwo jest ważnie zawarte ale niedopełnione, może być rozwiązane przez Biskupa Rzymu, za obopólną zgodą małżonków lub jednego z nich (KPK1142)

• przywilej pawłowy (KPK1143) - gdy istnieje zagrożenie utraty wiary

• małżeństwo dwojga nie ochrzczonych należy uznać za nieważne.

• trwałość - małżeństwo cieszy się szczególną opieką prawa, które zabezpiecza trwałość małżeństwa (1060). Gdy istnieje wątpliwość co do ważności małżeństwa należy uważać je za ważne, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego. Wyrazem troski Kościoła o małżeństwo jest instytucja obrońcy węzła małżeńskiego, który szuka wszelkich racji za uznaniem małżeństwa za ważne. Małżonek posiadający wątpliwości co do ważności małżeństwa może korzystać ze swych praw aż uzyska pewność i potwierdzenie tego faktu z sądu II instancji.

Cele małżeństwa

• wg św. Augustyna istnieją 3 dobra małżeńskie

• dobro potomstwa - zapewnia trwałość rodzajowi ludzkiemu

• dobro wiary - oparte na wierności małżeńskiej

• dobro sakramentu - oparte o nierozerwalność i podniesienie umowy małżeńskiej do rangi sakramentu.

Wykluczenie któregoś z tych dóbr powoduje nieważność małżeństwa

• KPK 1917 - mówił o 2 celach małżeństwa:

• pierwszorzędne to zrodzenie i wychowanie potomstwa

• drugorzędne to dobro małżonków

• wg KPK 83 są to 2 cele równorzędne i ściśle ze sobą związane:

- wspólne dobro małżonków

- zrodzenie i wychowanie potomstwa

• dobrem podstawowym jest wzajemna pomoc małżonków obejmująca wszystkie dziedziny życia, wyłączność aktów małżeńskich /wierność we współżyciu/

• zrodzenie potomstwa jest też ściśle połączone z dobrem małżonków

• od celów małżeńskich należy odróżnić tzw. motywy zawarcia małżeństwa, np. majątek, wysoka pozycja społeczna. Nie przekreślają one wspólnoty małżeńskiej, ani celów małżeństwa.

• wzajemna miłość gwarantuje realizację celów małżeńskich, przy czym ma ona walor psychologiczny, a nie prawny

• przyczyna sprawcza małżeństwa to zgoda dwóch stron (consensus), zdolnych do wyrażenia takiej zgody w sposób świadomy wolny i zdolnych do tego z punktu widzenia prawa.

• defekt zgody małżeńskiej nie może uzupełnić żadna władza świecka, zgoda musi być powtórzona

• akt wolnej woli wzajemnego oddania się i przyjęcia obu małżonków

• fundamentem musi być miłość, żadne inne względy

• zgoda musi być wyrażona wg przepisów prawa

• zgoda musi być równoczesna, bezwarunkowa, wyrażona wobec świadków, czytelna

Prawo do zawarcia małżeństwa

• posiadają wszyscy ci, którym prawo nie zabrania

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10.12.1948) - art.16 mówi o tym iż mężczyzna i kobieta mają prawo do zawarcia małżeństwa bez względu na różnice ras, klas, kultury po osiągnięciu przez nich pełnoletności. Potrzebna jest tylko zgoda wyraźnie wyrażona. Zarazem stwierdza, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką życia społecznego.

• Małżeństwo ma swe korzenie w prawie naturalnym

• Bóg daje w ten sposób człowiekowi w dziele stwarzania nowego życia, nowego człowieka

• nie można odebrać tego prawa chyba, że z ważnych powodów.

• Prawo świecki i kościelne może czasami zabraniać zawierania małżeństwa.

Władza kościoła nad małżeństwem

Małżeństwo podlega prawu kościelnemu z zachowaniem kompetencji władzy państwowej odnośnie skutków prawnych (1059). Prawo kanoniczne wiąże tylko katolików, a nie ogólnie chrześcijan, czyli tych, którzy zostali ochrzczeni i przyłączeni są do Kościoła, a formalnie z niego nie wystąpili. Małżeństwo podlega prawu kościelnemu, ponieważ jest sakramentem, a kościół na mocy misji Chrystusowej ma prawo decydowania o sprawowaniu i ważności owych aktów kultu. Kościół może określać warunki konieczne do ważnego i godziwego zawierania małżeństwa, ustanawiać przeszkody i rozstrzygać sprawy odnoszące się do małżeństwa.

Władza państwowa posiada kompetencje odnoszące się do spraw doczesnych związanych z małżeństwem (majątek, ojcostwo, alimenty). Kościół zaleca cywilną rejestrację związku małżeńskiego by zabezpieczyć ludziom sprawy bytu materialnego. Władzy państwowej nie przysługuje prawo stanowienia przeszkód kanonicznych, stwierdzania ważności małżeństwa katolickiego, bądź orzekania o nieważności tegoż związku. Może stawiać warunki co do uzyskania przez małżeństwo kościelne skutków prawnych. Natomiast małżeństwa niekatolickie w pełni podlegają prawu państwowemu.

Małżeństwo cywilne - to związek 2 osób zawarty w obecności przedstawicieli władzy świeckiej wg przepisów danego kraju. Państwo może ustalić, że ślub cywilny jest obowiązkowy i jedynie ważny dla obywateli, bądź pozostawić tę sprawę wolności obywateli, uznając niekiedy małżeństwo religijne na również cywilnym. Kościół uważa iż samo małżeństwo cywilne jest niewystarczające i zaleca zawarcie go wraz ze ślubem kościelnym.

Zaręczyny

Od słowa ręka - uroczyste przyrzeczenie zaślubin, małżeństwa. W Polsce zostały zniesione przez Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy jako instytucja przestarzała i niepotrzebna. Jednakże KPK83 w 1062 kan. wspomina o zaręczynach jako o pewnej umowie regulowanej prawem i przepisami Konferencji Episkopatu. W Polsce wg Instrukcji o przygotowaniu do małżeństwa ustalono że :

• należy utrzymać zwyczaj zaręczyn

• daje to szansę lepszego poznania się

• na 6 miesięcy przed planowanym ślubem

• obyczaj ten zakazywał narzeczonym innych kontaktów, odtąd uważani byli za parę

• zaręczyny nie dają prawa do domagania się małżeństwa w razie ich zerwania, co najwyżej można domagać się odszkodowania za poniesione straty moralne

Duszpasterska troska o czynności poprzedzające zawarcie związku małżeńskiego tzw. przygotowanie

Z urzędu za przygotowanie do małżeństwa odpowiada duszpasterz, ale też i wspólnota spośród której wywodzą się młodzi(1063). Ta pomoc ma się wyrażać w kształtowaniu rodzin tak, aby małżeństwa doskonaliły się i wzrastały w duchu chrześcijańskim. To przygotowanie zależy więc nie tylko od młodych ale także od ich rodzin, znajomych którzy mają pomóc dojrzalej spojrzeć na tę instytucję i odpowiedzialnie dokonać wyboru partnera.

Wg. KPK83 pomoc udzielana jest młodym w kilku etapach:

• przez przepowiadanie, katechezę i środki przekazu - szczególnie dzieci i młodzież, ale także dorosłych, by byli pouczeni o znaczeniu małżeństwa, prawach i obowiązkach małżonków i rodziców.

• osobiste przygotowanie do zawarcia małżeństwa i przysposobienie do świętości i obowiązków w ich nowym stanie

• owocny udział w liturgii małżeńskiej, zrozumienie rytu sakramentu, znaków (obrączka - zamknięty trwały krąg, nikt z zew. Nie może go rozerwać)

• pomoc już w małżeństwie by zachowali przymierze i żyli święcie, doskonale (ważne są tu przykłady i świadectwo innych małżeństw)

Kodeks (1064) podkreśla odpowiedzialność biskupów i proboszczów. Dlatego te przepisy zostały uszczegółowione przez - Instrukcje Ep. Pol. z 1969 i 1975 r. Podkreśla się w nich, iż życie człowieka domaga się wszechstronności w różnych dziedzinach. Człowiek przygotowuje się do zawodu przez kilkanaście lat, a do małżeństwa, do założenia rodziny często brak w ogóle przygotowania. Ponadto wiele fałszywych ideologii wypacza spojrzenie młodych na kształt małżeństwa (tzw. wolne związki, na próbę). Potrzebna jest więc korekta, ukazanie ideału rodziny i małżeństwa. Przygotowanie jest szansą właściwego ukształtowania przyszłych małżonków do dojrzałego życia w rodzinie. Przygotowanie to ma obejmować 3 etapy:

• przygotowanie dalsze - od dzieciństwa w ramach wychowania rodzinnego i katechizacji szkolnej, zaszczepiając szacunek do każdej zdrowej wartości ludzkiej /rodziny, życia, ciała ludzkiego, rodzicielstwa, miłości/, do podejmowania kontaktu z innymi, do właściwego używania własnych skłonności i należytego traktowania płci odmiennej. W klasach starszych należy wprowadzić katechezy o małżeństwie i rodzinie /nie mniej niż 10 lekcji/, wykorzystując osoby świeckie i specjalistów w tych dziedzinach

• przygotowanie bliższe - winno objąć młodzież po ukończeniu 17 roku życia, winna to być katecheza parafialna organizowana rok rocznie /co najmniej 10 spotkań/

• przygotowanie bezpośrednie - tzw. katechizacja przedślubna dla narzeczonych zamierzających w najbliższym czasie zawrzeć związek małżeński. Winno ono obejmować liturgię sakramentu, prawa i obowiązki małżeńskie. Zalecane są dni skupienia dla narzeczonych. W ramach tego przygotowania narzeczeni winni:

• odbyć rozmowę z proboszczem i spisać protokół przedślubny

• przyjąć bierzmowanie jeśli wcześniej go nie przyjęli,

• przystąpić do spowiedzi przedślubnej

• nie można jednak odmówić małżeństwa tym co nie odbyli nauk przedślubnych, czy mają nikłą wiedzę religijną, chyba że pozytywnym aktem woli wykluczają sakramentalność małżeństwa

Kanoniczne badanie przedślubne

Jest to dochodzenie nakazane prawem mające za cel:

• ustalenie stanu wolnego nupturientów

• wykluczenie przeszkód

• stwierdzenie czy chcą zawrzeć małżeństwo dobrowolnie wg nauki Kościoła

W KPK83 nie ma szczegółowych wskazań. Do Konferencji Episkopatu. należy ustalenie formy egzaminu, badania narzeczonych, zapowiedzi. /1067/. W Polsce przyjęto 2 sposoby badań:

• badanie narzeczonych i spisanie specjalnego protokołu z tego badania (wzór zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu)

• zapowiedzi przedślubne

Protokół Kanonicznego Badania Narzeczonych zawiera m.in.:

• ich dane personalne z uwzględnieniem wszystkich imion

• dokumenty stwierdzające stan wolny

• wyznanie

• stwierdzenie braku przeszkód i stawianych warunków

• oświadczenie woli o chęci zawarcia małżeństwa w myśl nauki kościoła

• przedłożone dokumenty

• data, miejsce i szafarz ślubu

Kto winien takie badanie przeprowadzić. W KPK1917 - tylko proboszcz na terenie którego mieszka jedna ze stron (zamieszkanie stałe, tymczasowe lub faktyczne, lub pobyt kilkumiesięczny, przy tułaczach aktualny pobyt). KPK83 potwierdza to co wyżej. Młodzi mogą jednak zaplanować ślub poza tymi miejscami wymienionymi wyżej. Wówczas zgłaszają się na badanie kanoniczne do swego ks. proboszcza (kryterium jak wyżej z miejscem zamieszkania) od niego otrzymują licencję i małżeństwo może być pobłogosławione w wybranym przez nich kościele. Proboszcz może zlecić badanie kanoniczne narzeczonych wikariuszowi parafialnemu. Cała wspólnota ponosi odpowiedzialność za nupturientów i w razie konieczności ma donieść proboszczowi o istniejących przeszkodach. Stąd potrzeba też zapowiedzi przedślubnych dla informacji parafian.

Sposób przeprowadzenia badania kanonicznego

Wg zaleceń Konferencji Episkopatu. Niektóre pytania muszą być stawiane narzeczonym osobno. W niebezpieczeństwie śmierci, gdy nie można potwierdzić stanu wolnego, wystarczy potwierdzenie samych stron, w razie potrzeby zaprzysiężone, że są ochrzczeni i nie ma między nimi przeszkód.

Dokumenty stwierdzające stan wolny:

• metryka chrztu w pełnym odpisie, nie starsza niż 6 miesięcy. Gdy nie można jej uzyskać w skutek na skutek zaginięcia dokumentów sporządza się tzw. akt znania - na podstawie zeznania świadków ustala się fakt chrztu oraz stan wolny. Przy braku pewności - prośba do ordynariusza o udzielenie chrztu warunkowego

• wdowa, wdowiec - akt zgonu współmałżonka lub sporządzenie aktu wdowieństwa na podstawie zeznania świadków

• w przypadku wcześniej zawartego ślubu kościelnego dekret sądu kościelnego II instancji że poprzednie małżeństwo było nieważnie zawarte

• dyspensa papieska od małżeństwa ważnie zawartego lecz niedopełnionego

• reskrypt o przywileju pawłowym

Zapowiedzi przedślubne

Gdy nie wykryto przeszkody w badaniu kanonicznym narzeczonych i potwierdzono stan wolny duszpasterz określa sposób przygotowania do zawarcia małżeństwa i spisuje zapowiedzi. Konferencja Episkopatu określiła sposób głoszenia zapowiedzi. Mają być podane do publicznej wiadomości, ma być to urzędowe powiadomienie wspólnoty parafialnej o mającym być zawartym związku małżeńskim. Zapowiedzi te najczęściej spisywane są po uzupełnieniu I cz. protokołu przedślubnego. Proboszcz wysyła zapowiedzi do parafii drugiej ze stron, aby i stamtąd otrzymać potwierdzenie baraku wszelkich przeszkód między nupturientami. Zapowiedzi mogą być ogłoszone w dwojaki sposób:

• odczytane publicznie w kościele w niedziele lub święta

• wywieszone na piśmie przynajmniej przez 8 dni

W razie konieczności ordynariusz może udzielić dyspensy do zapowiedzi.

Kan. 1071- Dyspensy ordynariusza miejsca potrzebne są poza przypadkiem konieczności, przy małżeństwach:

• tułaczy

• małżeństwa, które nie może być zawarte wg prawa państwowego

• małżeństwa osoby, którą wiążą obowiązki wobec innej strony lub dzieci, wynikające z poprzedniego związku

• osoby, która notorycznie (w sposób widoczny) porzuciła wiarę katolicką

• osoby związanej cezurą kościelną

• osób nieletnich poniżej 18 r. życia bez zgody rodziców lub wobec ich uzasadnionego sprzeciwu

• małżeństwa przez pełnomocnika

• małżeństwa mieszanego wyznaniowo

• małżeństwa tajnego /1030/

• osób nie mających właściwego wieku wg prawa państwowego

• osób z których jedna jest niewierząca, ateistą (choćby ochrzczoną)

• osoby ochrzczonej, która praktycznie wystąpiła z Kościoła katolickiego

• ostentacyjnie niepraktykującej (Instrukcja Konf. Ep. nr 77/4)

• osoby po uzyskaniu unieważnienia małżeństwa jednak z klauzulą, że nie może zawrzeć ponownie małżeństwa bez zgody ordynariusza

• małżeństwa zawieranego pod warunkami dotyczącymi przyszłości i teraźniejszości /1102/

• osoby, co do której jest wątpliwość czy jest stanu wolnego i nie da się tej wątpliwości usunąć /Instrukcja Konf. Ep. nr 100/

Stopnie władzy

• w KPK1917 ordynariusz oznacza biskupa posiadający pełnię potrójnej władzy: ustawodawczą, wykonawczą (administracyjną), sądowniczą

• KPK83 - inaczej - biskup diecezjalny - ma potrójną władzę: ustawodawczą, wykonawczą (administracyjną), sądowniczą

• ordynariusz - przynajmniej władza wykonawcza, jest nim :

• wikariusz generalny - władza przynajmniej wykonawcza w diecezji

• wikariusz biskupi - na część diecezji lub do określonych spraw

• biskup pomocniczy - przeznaczony do pomocy biskupowi diecezjalnemu, posiada tylko władzę święceń, dlatego musi być przynajmniej wikariuszem generalnym lub biskupim

• biskup sufragan - biskup diecezjalny będący biskupem pomocniczym metropolity

Zgoda rodziców

kan. 1071/6 - mówi o zgodzie rodziców na zawarcie ślubu przez osoby małoletnie (nie ukończony 18 r. życia kan. 97). Gdy kobieta nie skończyła 16 l. potrzebna zgoda ordynariusza, nawet przy zgodzie rodziców. Rodzice mają prawo wiedzieć o planowanym przez ich dzieci związku i poznać osobę przyszłego współmałżonka. Oczywiście ocena rodziców może być subiektywna, winni zawsze wysłuchać i rozważyć racje swego dziecka.

Gdy w rozmowie z duszpasterzem narzeczeni zgłaszają fakt niepoinformowania rodziców o planowanym przez nich małżeństwie, należy dotrzeć do tego, co jest przyczyną ukrywania ich zamiaru przed rodzicami, czy są uzasadnione motywy zatajenia tego faktu. Gdy rodzice zgłaszają przeciw należy również rozstrzygnąć dlaczego. Do ordynariusza duszpasterz zwraca się wówczas, gdy rodzice mają słuszność. Gdy zaś ich sprzeciw nie jest uzasadniony, należy z nimi porozmawiać i przekonać do zaakceptowania racji dzieci. Gdyby trwali w swym sprzeciwie można udzielić ślubu bez potrzeby odwołania się do biskupa.

kan. 1072 - odradzać ślubu osobom młodocianym, z racji słusznej obawy o nietrwałość takiego związku, wobec niedojrzałości proszących o sakrament małżeństwa.

Zezwolenie na ślub

Duszpasterz podejmuje decyzję o dopuszczeniu do ślubu gdy:

• zainteresowani są wolni

• nie ma przeszkód między nimi - odpowiedni wiek, nie są związani innym węzłem

• są w stanie wyrazić przypisany prawem konsens

Gdy istnieje podejrzenie o przeszkodę, której nie da się bezpośrednio udowodnić, należy przesłuchać narzeczonych, ewentualnie dwoje zaprzysiężonych świadków celem wyjaśnienie. Zapowiedzi są wówczas nadal głoszone. Przy przeszkodzie tajnej - wyjaśnić bez zrywania zapowiedzi. Przy przeszkodzie jawnej najpierw uzyskać zgodę ordynariusza, a następnie wygłosić zapowiedzi.

Przeszkody w ogólności

Małżeństwo mogą zawrzeć ci, którym prawo tego nie zabrania /1068/ prawo naturalne lub Boże prawo pozytywne. W kanonach 1073 -1107 opisano przeszkody sprawiające nieważność małżeństwa.

Przeszkoda - okoliczność która na mocy Bożego lub ludzkiego prawa nie pozwala zawrzeć małżeństwo ważnie i godziwie.

W KPK1917 - wyróżniano 2 rodzaje przeszkód:

• zrywającą - powodującą nieważność

• tamującą - wzbraniającą odnosząca się do godności

KPK83 - zna tylko przeszkody powodujące nieważność małżeństwa, małżeństwo nie może zaistnieć jeśli są te przeszkody. Nie ma przeszkód wzbraniających, choć mówi się o nieprawidłowościach lub ograniczeniach. Ich usunięcie potrzebne jest do godziwości (np. prywatny ślub czystości)

Rodzaje przeszkód

• ze względu na pochodzenie

• prawa Bożego naturalnego - np. niezdolność małżeńska, nie można zrealizować celów małżeństwa

• z prawa pozytywnego - węzeł małżeński

• prawa ludzkiego - prawa kościelnego lub świeckiego

• ze względu na udowodnienie

• publiczne - udowodnione w zakresie zew.

• tajne

• stopień pewności

- pewne - pewność tego na czym polega i że tu konkretnie zachodzi

- wątpliwe - trzeba udowodnić

• ze względu na możliwość dyspensowania

- nie można dyspensować

- można ale się nie zwykło dyspensować

- można uzyskać dyspensę

• trwanie przeszkody

-czasowe - ślub czasowy, wiek

- trwałe

Przeszkody może ustanawiać najwyższa władza kościelna /1075/, mająca :

• uprawnienie autentycznego wyjaśniania kiedy prawo Boże zabrania lub czyni małżeństwo nieważnym

• ustanawia inne przeszkody, ale nie na podstawie zwyczaju

Przeszkoda a zakaz małżeństwa

Kan. 1077 - czasowo i dla ważnej przyczyny biskup może zakazać zawierania małżeństwa. Jeśli wbrew tej decyzji zawrą - będzie ono ważne ale niegodziwe.

Dyspensowanie

To rozwiązanie prawa dla ważnej przyczyny w konkretnej sytuacji. Interpretuje się wówczas przepis z założeniem, iż gdyby prawodawca wiedział o tej sytuacji nie nakładał by obowiązku czy prawa.

Władza dyspensowania:

• biskup Rzymu - od wszelkich przeszkód z prawa kościelnego

• nie może dyspensować z prawa Bożego naturalnego i pozytywnego

• nie dyspensuje się od przeszkód, co do których istnieje wątpliwość, czy nie pochodzi ona z naturalnego prawa Bożego

• nie zwykł udzielać dyspensy od święceń biskupich, mężobójstwa jeśli było publiczne, czasami też od święceń prezbiteratu

• czyni to za pośrednictwem kongregacji, nie zaś osobiści

• ordynariusz - od wszelkich przeszkód z wyjątkiem rezerwatów St.Ap., tzn.:

• święceń diakonatu, prezbiteratu, biskupstwa

• ślub wieczysty w zakonach na prawie papieskim

• występku mężobójstwa

Przeszkody zrywające /12/ wg KPK 83 kan. 1083-194

• wiek młodociany

• niezdolność małżeńska /płciowa/

• istniejący węzeł małżeński

• różność religii

• święcenia

• śluby lub profesja zakonna

• uprowadzenie

• przeszkoda występku

• pokrewieństwo

• powinowactwo

• przyzwoitości publicznej

• pokrewieństwa prawnego /adopcja/

1. Młodociany wiek

Do małżeństwa wymagana jest dojrzałość fizyczna i psychiczna

• psychiczna dojrzałość wiąże się z odpowiedzialnością, zdolnością z podjęciem obowiązków i zadań w rodzinie

• ponieważ prawo kanoniczne musi objąć ludzi wierzących na całym świecie, uwzględniając różne uwarunkowania odnoszące się do rozwoju psycho-fizycznego człowieka, ustanowiono tak niską granicę wieku.

• mężczyzna po ukończeniu 16

• kobieta po ukończeniu 14

Konferencja ma jednak możliwość ustalenia innej granicy wieku /wyższej/ do godnego zawarcia małżeństwa. W Polsce do 15.11. 98 obowiązywał wiek: mężczyzna po ukończeniu 21 r., kobieta po ukończeniu 18r. Po wejściu w życie konkordatu zmieniono granice wieku - mężczyzna po ukończeniu 18 r. ż /bez możliwości obniżenia tego wieku/ kobieta po ukończeniu 18r. ż. /z możliwością obniżenia wieku do lat 16/

• pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego

• dyspensowanie - w zwykłym wypadku ordynariusz, a niebezpieczeństwie śmierci lub wypadku naglącym, gdy nie można odnieść się do ordynariusza, dyspensować może diakon lub kapłan nawet nie upoważniony do asystowania przy małżeństwie. W przypadku tajnym - spowiednik

• przeszkoda jest czasowa. Nie można jednak uważnić małżeństwa zawartego z tą przeszkodą po osiągnięciu przez daną stronę pełnoletniości. Zgodę należy powtórzyć.

2. Niezdolność płciowa

Dotyczy dwóch przypadków: niemoc płciowa i impotencja

Celem małżeństwa jest dobro małżonków i zrodzenie potomstwa. Wiąże się to z potrzebą współżycia dla zrodzenia potomstwa. Kodeks nie podaje definicji niezdolności płciowej, stąd trzeba się kierować interpretacją prawników i roty rzymskiej. Rodzaje niezdolności:

• czynnościowa /funkcjonalna/ - oznacza zaburzenia w czynnościach narządów bez braków anatomicznych /np. waginizm - nerwowe skurcze pochwy uniemożliwiające odbycie aktu/

• organiczna - braki w budowie narządów /brak kanału rodnego u kobiety/

ze względu na czas wystąpienia:

• uprzednia - występowała przed małżeństwem

• następcza - w trakcie małżeństwa, nie powoduje nieważności małżeństwa

ze względu na okres trwania

• trwała - niemożliwa do usunięcia przez normalną operację

• czasowa

odnośnie osób

• absolutna - niemożliwość współżycia ze wszystkimi osobami

• względna - niemożliwość istnieje tylko w pewnym układzie personalnym

ze względu na pewność

• pewna lub wątpliwa

Uprzednia i trwała niezdolność do współżycia, niezależnie czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, absolutna lub względna - czyni małżeństwo nieważnym ze względu na sama jego istotę. Przy wątpliwości nie należy zabraniać zawarcia małżeństwa. W zawartym małżeństwie nie należy orzekać nieważności bez upewnienia się czy ona niezdolność płciowa rzeczywiście zachodzi.

Bezpłodność nie jest przeszkodą, chyba, że została zatajona, a posiadanie potomstwa dla drugiej strony bardzo istotne.

• pochodzenie z prawa naturalnego

• dyspensy się nie udziela

3. Przeszkoda węzła małżeńskiego kan. 1085

Węzeł powstaje z ważnie zawartego małżeństwa /nawet niedopełnionego/.

• jest przeszkodą unieważniającą.

• Przeszkoda istnieje gdy małżeństwo zostało ważnie zawarte i nie zostało prawnie rozwiązane. Jeśli istnieje małżeństwo ważnie zawarte, nie można zawrzeć ważnie nowego. Każda wątpliwość traktuje się jako przeszkodę

• ważne małżeństwo nie może być rozwiązane ani powagą małżonków, ani przez żadna władzę. Małżeństwo niedopełnione może być dla słusznej przyczyny rozwiązane przez biskupa Rzymu /kan.1142/, nawet jeśli druga strona nie wyraża zgody.

• przeszkoda ta istnieje nawet gdy małżeństwo jest zawarte między osobami nieochrzczonymi. W tym przepadku istnieje możliwość rozwiązania tego węzła stosując przywilej pawłowy.

• małżeństwo jest zawarte nieważnie jeśli:

• któraś ze stron była w momencie ślubu dotknięta przeszkodą

• zgoda małżeńska została wyrażona wadliwie

• nie została zachowana kanoniczna forma zawarcia małżeństwa

• pochodzenie przeszkody z prawa Bożego pozytywnego

• przeszkoda nie podlega dyspensie

4.Różność religii - kan. 1086

• nieważne jest małżeństwo między osobą ochrzczoną w kościele katolickim lub do niego przyłączoną, która nie wystąpiła z niego przez formalny akt, a drugą jako nieochrzczoną lub należąca do innego wyznania.

• nie obowiązuje ona braci odłączonych

• nie obowiązuje tych, którzy należeli do Kościoła ale odłączyli się od niego formalnym aktem /by nie utrudniać im zawarcia ważnego małżeństwa/

• kto przyjął chrzest w kościele katolickim, ale był wychowany areligijnie też podlega tej przeszkodzie

• jeśli istnieje wątpliwość co do chrztu jednej ze stron, należy domniemywać, że małżeństwo jest ważne, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego

• pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego, a gdy istnieje niebezpieczeństwo utraty wiary przez stronę katolicką - z pozytywnego prawa Bożego

• dyspensowanie - ordynariusz /po złożeniu przez stronę katolicką rękojmi o tym, iż będzie strzegła swej wiary i w niej wychowa potomstwo, a strona nieochrzczona lub niekatolicka przyjęła to do wiadomości i zaakceptowała cele i obowiązki małżeńskie/. W niebezpieczeństwie śmierci, dyspensować może każdy kapłan, nawet jeśli nie ma upoważnienia do błogosławienia małżeństw

5. Święcenia - kan. 1087

KPK 83 - dopuszcza diakonat osób żonatych, ale nie zezwala na małżeństwo osób, które przyjęły święcenia diakonatu, prezbiteratu lub sakrę biskupią. Duchowni usiłujący zawrzeć związek małżeński zaciągają karę pozbawienia urzędu, aż do kary wydalenia ze stanu duchownego /1394/. Pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego, dla podkreślenia i zachowania wartości celibatu

• przeszkoda ustaje na mocy prawomocnego wyroku orzekającego nieważność święceń lub przez dyspensę właściwego przełożonego

• dyspensa zarezerwowana St. Ap. /kan. 1078/ i poprzedzona specjalnym dochodzeniem prowadzonym przez ordynariusza

• duchowny po uzyskaniu dyspensy nie może sprawować funkcji kapłańskich

dyspensowanie

• dyspensa z diakonatu - ordynariusz miejsca i inne osoby upoważnione /w niebezpieczeństwie śmierci lub nagłej konieczności/

• w zwykłych przypadkach dyspensowanie od święceń prezbiteratu - Kongregacja Nauki Wiary, od diakonatu - Kongregacja Sakramentów, od biskupstwa nie zwykło się udzielać dyspensy.

• Instrukcja nr 58 ustala, iż dyspensa od święceń kapłańskich nawet w niebezpieczeństwie śmierci jest zarezerwowana St. Ap.

• od diakonatu - w niebezpieczeństwie śmierci może dyspensować ordynariusz, a także kapłan lub diakon asystujący przy małżeństwie zawieranym wg formy nadzwyczajnej

6. profesja zakonna i ślub wieczysty - kan. 1088

Źródłem przeszkody jest wieczysty ślub czystości złożony publicznie w instytucie zakonnym. Zakaz zawierania małżeństwa przez osoby składające ten ślub wynika ze słuszności naturalnej - dochowanie wierności przyrzeczeniu składanemu Bogu. Warunki złożenia ślubu stanowiącego przeszkodę:

• ślub publiczny - gdy przyjęty w imieniu Kościoła przez upoważnionego przełożonego /ślubem prywatnym są wszystkie inne śluby/

• wieczysty - a więc złożony po upływie ślubów czasowych /profesja to sam fakt składania ślubu/

Zakonnik /nie duchowny/, który złamał ten ślub podlega interdyktowi, duchowny zaś karze jak w przypadku święceń kapłańskich. Przeszkoda ustaje przez:

• indult sekularyzacyjny - przeniesienie do stanu świeckiego

• wydalenie z zakonu

• dyspensę właściwego przełożonego

dyspensowanie:

• gdy zakonnik jest w instytucie na prawie diecezjalnym - dyspensuje ordynariusz miejsca

• w instytutach na prawie papieskim - St. Apost.

• w niebezpieczeństwie śmierci tak zakonnikowi instytutu diecezjalnego jako i papieskiego dyspensy może udzielić ordynariusz, lub jeśli nie można do niego dotrzeć - kapłan lub diakon asystujący przy małżeństwie

• pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego

7. Uprowadzenie - 1089

Nie może zawrzeć ważnego małżeńskiego, kto zatrzymuje lub uprowadził kobietę w celu zawarcia z nią małżeństwa, chyba że uwolniona i przebywająca osobno zdecyduje się na związek ze sprawcą.

• decydujące jest uprowadzenie i przetrzymywanie w celu zawarcia małżeństwa, przy użyciu siły, groźby

• przeszkodę zaciąga sprawca czynu, choćby nie działał bezpośrednio

• przeszkoda jest czasowa - ustaje gdy kobieta zostaje oddzielona od sprawcy uprowadzenia, znajduje się w innym miejscu, osobno do sprawcy, ale wyraża chęć poślubienia go.

• dyspensa jest tu nie potrzebna, gdyż fundamentem małżeństwa jest wolna zgoda obu stron

• dyspensa w niebezpieczeństwie śmierci, gdy kobieta nie jest wolna, ale chce poślubić sprawcę

• pochodzenie z prawa kościelnego

8. Przeszkoda występku - 1090

Występek - to przestępstwo lub poważne naruszenie porządku moralnego, społecznego. Powstaje ze strony tego kto:

• z zamiarem zawarcia małżeństwa zadanie śmierci współmałżonkowi swemu lub osoby, którą chce się poślubić

• kto współdziała fizycznie lub moralnie powodując śmierć współmałżonka /także zachęta, zezwolenie, pomoc w doborze środków/

Pochodzenie przeszkody czysto kościelne, choć u podstaw leży prawo naturalne

• tradycja kanoniczna dowodzi iż nie udzielano dyspensy przy publicznym mężobójstwie, a przy tajnym bardzo rzadko

• Instrukcja nr 56 - przy wdowcach rozeznać przyczyny śmierci małżonka.

• celem nie może być tu zysk lecz jedynie chęć poślubienia drugiej osoby

dyspensowanie

- w zwykłych przypadkach - Stolica Apostolska - rzadko udzielana

• w naglących i niebezpieczeństwie śmierci - ordynariusz, kapłan, diakon /gdy jest trudność by odnieść się do ordynariusza/

• w tajnych - spowiednik

9. Pokrewieństwo - kan. 1091 /Instrukcja 61

Ma miejsce w przypadku, gdy narzeczeni są powiązani bliskimi więzami krwi, powstałymi na skutek pochodzenia bezpośredniego lub pośredniego od wspólnego przodka. Obojętne jest czy bliskość osób wynika ze zrodzenia w małżeństwie czy poza nim.

• przodek oznacza tutaj parę ludzką lub jedną osobę, od której pochodzą krewni. Gdy przodka stanowi para - wówczas mówimy o rodzeństwie, gdy jedna osoba - mówimy o rodzeństwie przyrodnim.

• linia to szereg osób pochodzących od wspólnego przodka. Linie mogą być proste lub boczne.

• linia prosta - powstaje przez zrodzenie jednych przez drugich /dziadek-ojciec-syn/

• linia boczna - osoby nie spotykają się ze sobą przez zrodzenie ale we wspólnym przodku

• linia boczna równa - gdy krewnych dzieli ta sama odległość od przodka /brat i siostra/

• nierówna - gdy nie ma równych odległości od przodka

• krewni - wstępni - ustalanie wspólnych przodków - przodek jest punktem dojścia, a zstępni - osoby pochodzące od przodka - on jest punktem wyjścia

• stopień pokrewieństwa - miara określają odległość krewnych od przodka w linii prostej lub bocznej. Liczy się wówczas ilość zrodzeń z pominięciem przodka

• 1stopień w linii prostej to np. ojciec-syn, ojciec-córka /a-c,b-a/

• 2 stopień w linii bocznej to brat-siostra /b-c/

• 3 stopień w linii bocznej /d-c, b-e/

W linii prostej nieważne jest małżeństwo między wszystkimi krewnymi wstępnymi i zstępnymi. W linii bocznej nieważne jest małżeństwo do 4 stopnia włącznie

• pochodzenie przeszkody częściowo z prawa naturalnego /pokrewieństwo w linii prostej i 2 st. linii bocznej/, częściowo z kościelnego /3 i 4 st. linii bocznej/. Stoi to na straży czystości i zdrowia gatunku ludzkiego.

dyspensa - nie udzielana nigdy w linii prostej oraz w 2 stopniu linii bocznej /brat, siostra/.

• możliwa jest dyspensa od 3 i 4 stopnia linii bocznej /ordynariusz/

10. Powinowactwo - kan. 1092, KKKW 809, Instrukcja nr 62

Oznacza bliskość osób, powstałą nie przez wspólnotę krwi lecz ważnie zawarty związek małżeński, choćby niedopełniony, miedzy ochrzczonymi lub nieochrzczonymi. Bliskość ta powstaje między jednym małżonkiem a krewnymi drugiej strony i ma skutek trwały. Stopnie liczy się jak przy pokrewieństwie. Powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa w całym zakresie /na wszystkich stopniach/

rodzice męża

żona

mąż

syn, córka

• dyspensa od ordynariusza miejsca

• dyspensa była by niemożliwa gdyby zachodziła wątpliwość co do pokrewieństwa stron w linii prostej. Nie może otrzymać dyspensy owdowiały ojczym, który chciałby zawrzeć ślub z pasierbicą, jeśli zachodziłoby podobieństwo, ze może być ona jego córką zrodzoną w wyniku przedmałżeńskiego pożycia z jej matką

• pochodzenie przeszkody - czysto kościelne

11. Przyzwoitości publicznej - podobna do powinowactwa. Powstaje z nieważnego małżeństwa po współżyciu stron /pozorne małżeństwo/ lub z konkubinatu /publiczny lub notoryczny fakt współżycia kobiety i mężczyzny, lub stwierdzony przez sąd/. Nieważne jest małżeństwo między mężczyzną i krewnymi kobiety /i odwrotnie/ w 1 stopniu linii prostej

• dyspensa - ordynariusz miejsca

• nie udziela się dyspensy gdy istnieje podejrzenie, iż jedno z narzeczonych może być dzieckiem drugiego z konkubinatu.

• pochodzenie z prawa kościelnego

• przeszkoda ma charakter trwały

12. Pokrewieństwo prawne - KPK 109 KKKw 812, Instrukcja 64

Powstaje w skutek przysposobienia prawnego zwanego adopcją, regulowanego prawem świeckim. Dzieci adoptowane są zrównane w prawach z dziećmi naturalnymi. Przeszkoda zachodzi między:

• adoptującym i adoptowanym - 1 st. linii prostej

• adoptowanym a dziećmi adoptującego - 2 st. linii bocznej

• wstępnymi adoptującego i zstępnymi adoptowanego

• dyspensa - ordynariusz miejsca

• pochodzenie z prawa kościelnego

Przeszkody w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym

Przeszkoda jest zwana nieprawidłowością, przesłanką, okolicznością do niemożliwości zawarcia małżeństwa. Wśród nich wymienia się:

• brak wieku upoważniającego do zawarcia małżeństwa

• całkowite ubezwłasnowolnienie jednej lub obu osób chcących zawrzeć małżeństwo

• choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy jednej ze stron

• pozostawanie którejś ze stron w nierozwiązanym małżeństwie /bigamia/

• pozostawanie w pokrewieństwie w linii prostej lub 2 st. linii bocznej

• pozostawanie w powinowactwie w linii prostej

• pozostawanie przysposabiającego i przysposobionego w 1 st. linii prostej

Wszystkie przeszkody z polskiego prawa cywilnego są znane w prawie kanonicznym, chociaż w prawie kanonicznym mają szerszy zakres

Kodeks kościoła prawosławnego

• istotną cechą małżeństwa jest nierozerwalność

• powstaje przez akt woli nie wykluczający nierozerwalności

• dopuszcza się jednak rozwody i możliwość wstąpienie w nowy związek małżeński nawet po stronie winnego rozpadu małżeństwa

Przyczyny dopuszczające rozwód:

• cudzołóstwo jednego lub obu małżonków

• odpadnięcie małżonka od prawosławia

• skazanie małżonka na ciężkie więzienie z pozbawieniem praw obywatelskich / na okres nie krótszy niż 3 lata/

• zaraźliwa choroba weneryczna, choroba trądu, ciężka choroba psychiczna

• niezgodność charakterów

• wstąpienie współmałżonka do klasztoru

Po rozwodzie można zawrzeć nowe małżeństwo ale tylko do 3 razy /za 4 razem nie ma zgody kościoła/. Kościół katolicki wyklucza rozwody z jakichkolwiek przyczyn, ale w takich wypadkach widzi dodatkową możliwość w separacji. Wątpliwe wydaje się sam stan wolny takich osób po rozwodzie. Jeśli prawosławny zawarł w swym kościele ważne małżeństwo, to po rozwodzie i przejściu na katolicyzm jest nadal traktowany jak związany węzłem małżeńskim.

ZGODA MAŁŻEŃSKA

1. Pojęcie zgody małżeńskiej

• łac. consensus - jest to akt woli, mocą którego mężczyzna i niewiasta zawierają nieodwołalne przymierze, wzajemnie siebie przekazując i przyjmując, aby ustanowić małżeństwo. Definicja nawiązuje do Gaudium et spes 48 p.1.

• zgoda jest przyczyną sprawczą małżeństwa i żadna ludzka władza nie jest jej w stanie uzupełnić. Bez niej małżeństwo jest nieważne choćby na zewnątrz zachowano wszelkie pozory i ceremonie prawem przypisane

• zgoda jest bezpośrednim aktem woli, ale uprzednio wspartym przez akt intelektualny /poznanie/ prowadzącym do podjęcia odpowiedniej decyzji.

• musi być rzeczywista - tzn. zewnętrzna /wyrażona jakimś aktem/ i wewnętrzna /wolna decyzja/. Nie wystarcza zgoda tylko wewnętrzna bez wyrażenia jej na zewnątrz, ani tylko zewnętrzna bez wewnętrznej decyzji

• przy wyrażaniu zgody musza być fizycznie obecne obie strony, chyba ze działają przez swych pełnomocników

• domniemywa się, iż zgoda małżeńska poprawnie wyrażona trwa nawet wówczas gdy małżeństwo jest nieważnie zawarte np. z powodu przeszkody.

2. Wiedza potrzebna do wyrażenia zgody

• prawodawca nie może nakładać na nupturientów zbyt wysokich wymagań odnośnie uświadomienia czym jest małżeństwo, gdyż na mocy prawa naturalnego istnieje powszechne uprawnienie do zawarcia małżeństwa

• muszą jednak posiadać przynajmniej podstawową wiedzę o małżeństwie - tzn. że jest to trwała wspólnota mężczyzny i kobiety, skierowana na zrodzenie potomstwa przez współdziałanie seksualne. Nie muszą wiedzieć, że jest nierozerwalne

• nieważne jest małżeństwo osoby która by sądziła iż jest to związek czysto przyjacielski, lub umowa co do pracy na rzecz rodziny, albo kto by nie wiedział iż dzieci przychodzą na świat przez pożycie seksualne.

• domniemywa się, iż ten kto osiągnął dojrzałość fizyczną ma rozeznanie co do natury małżeństwa. Jeśli jest inaczej trzeba to udowodnić.

Wady zgody małżeńskiej

Ponieważ zgoda małżeńska jest następstwem uprzedniego poznania, dlatego nieważność umowy małżeńskiej ma miejsce wtedy gdy nie tylko brak zgody, ale gdy jest ona ograniczona i niewystarczająca. Czynniki wpływające na wady zgody:

• brak dostatecznego używania rozumu

• brak rozeznania oceniającego co do praw i obowiązków małżenskich

• psychiczna niezdolność przyjęcia istotnych praw i obowiązków

• błąd zgody

• bojaźń i przymus

• zgoda pozorna

• zgoda warunkowa

brak minimalnej wiedzy o małż.

brak rozeznania oceniającego

niezdolność do podjęcia i wypełnienia obowiązków małż. ze względów psychicznych

co do osoby

co do istotnego przymiotu os.

błąd co do istoty małżeństwa

co do przymiotów małżeństwa

podstęp

symulacja, pozorna zgoda

zgoda warunkowa

przymus i bojaźń

Brak dostatecznego używania rozumu

Narzeczeni są niezdolni do wyrażenia zgody małżeńskiej jeśli nie maja dostatecznego używania rozumu. Chodzi tu o poziom umysłu proporcjonalny do powagi umowy małżeńskiej. Brak używania rozumu wiąże się nie tylko z wiekiem zbliżonym do dziecięcego ale też z chorobami umysłowymi /np. schizofrenia/, niedorozwojem umysłowym /kretynizm/, lub aktualnym stanem utraty świadomości /upojenie alkoholowe, odurzenie narkotykami, trans, hipnoza/. Jeśli ktoś zawiera w takim stanie małżeństwo, nie zdając sobie sprawy co się w danej chwili dzieje małżeństwo jest nieważne, choćby osoba ta wcześniej wyraziła chęć zawarcia ważnego małżeństwa.

Brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich

kan. 1095 p. 2 - poważny brak rozeznania - discretionis iudicii - Ktoś może mieć używanie rozumu, jest w stanie zdać sobie sprawę z natury małżeństwa, nie ma jednak rozeznania co do powagi i wartości przekazywanych i przyjmowanych w małżeństwie praw i obowiązków. W takim przypadku zgoda jest bezskuteczna a małżeństwo nieważne. Przekazywane i przyjmowane istotne prawa i obowiązki małżeńskie stanowią przedmiot umowy małżeńskiej. Prawu jednego małżonka odpowiada obowiązek ze strony drugiego. Nie chodzi tu o zwykłą niewiedzę, ale o brak rozeznania co do powagi i znaczenia tych praw i obowiązków. Osoba taka może być niedojrzała psychicznie lub moralnie - przejawiać tzw. perturbacje nerwowe - osoba taka nie zdaje sobie sprawy ze skutków swoich działań.

Psychiczna niezdolność do przyjęcia istotnych praw i obowiązków małżeńskich

Można być dobrze przygotowanym do małżeństwa, pragnąc go, znać jego wartość i istotę, ale można nie być zdolnym do zrealizowania zobowiązań małżeńskich z przyczyn psychicznych. Umowa będzie nieważna w myśl zasady iż nie można zobowiązywać się do czegoś, czego nie będzie się w stanie wykonać. Kto wstępuje w związek małżeński musi swoimi psychicznymi możliwościami gwarantować, że wywiąże się z przyjętych obowiązków. Nie jest przy tym konieczne by taka niezdolność była nieuleczalna, wystarczy, że istniała w chwili zawierania małżeństwa. Do przyczyn takiej niemożności natury psychicznej należą:

• patologie ukryte

• zaburzenia w sferze seksualnej - homoseksualizm, nimfomania,

Błąd

To fałszywe mniemanie nie odzwierciedlające rzeczywistości. Przy małżeństwie błąd może dotyczyć osoby i jej przymiotów /wiek, niepłodność/ lub samego małżeństwa i jego przymiotów /nierozerwalność/.

• błąd co do osoby powoduje nieważność zgody /łączy się z podstępem/

• błąd co do przymiotu osoby unieważnia małżeństwo wówczas, gdy dotyczy istotnych przymiotów i były one wprost przez drugą stronę wymagane lub były dla niej bardzo ważne /religia, majątek, wiek/.

• małżeństwo jest nieważne gdy ktoś podstępnie wprowadza drugą stronę w błąd co do przymiotów swej osoby przez co wspólnota życia może być zakłócona

• nieważność może spowodować również błąd co do istoty małżeństwa /praw i obowiązków/, a odnośnie przymiotów małżeństwa /trwałość, nierozerwalność/ tylko wówczas gdy determinowałby wolę.

• gdyby strony pod wpływem błędu wykluczyły pozytywnym aktem istotne przymioty małżeństwa - będzie ono nieważne /wykluczyły nierozerwalność, sakramentalność/

Zgoda pozorna - kan. 1101

Polega na zewnętrznym wyrażeniu zgody na małżeństwo przy wewnętrznym całkowitym lub częściowym sprzeciwie. Wewnętrznie więc osoba nie chce tego małżeństwa lub chce go wg własnej koncepcji niezgodnej z prawem. Stwierdzenie woli zew. jest łatwe gdyż wyraża się ona w deklaracji. Nie ma natomiast możliwości sprawdzenia woli wew.

• domniemywa się iż zgoda wyrażona na zew. istnieje też wewnętrznie

• zgoda może być pozorna całkowicie /gdy w ogóle wyklucza małżeństwo lub chce osiągnąć cele różne od małżeństwa/ a także częściowa /gdy chce małżeństwa ale wyklucza pewien istotny element /prawo do współżycia, obowiązki, potomstwo, sakramentalność, wierność/

• zgoda pozorna całkowita i częściowa powodują nieważność małżeństwa

Zgoda warunkowa

Warunek to przyszła i niepewna okoliczność od której jedna ze stron wyrażając zgodę uzależnia skuteczność umowy małżeńskiej. Warunek może też dotyczyć okoliczności z przeszłości lub teraźniejszości /jeśli to dziecko jest moje/ nieznanej osobie wyrażającej zgodę.

Warunek może być:

• zawieszający - /czynność skuteczność swą osiągnie dopiero po zaistnieniu założonych okoliczności/ lub rozwiązujący - /skuteczność czynności ustanie jeśli spełni się dany warunek/

• możliwy lub niemożliwy do spełnienia

• godziwy /nie sprzeciwia się istocie małżeństwa/ lub niegodziwy /okoliczność jest godziwa, ale strona chce ją niegodziwie wykorzystać/

Nie można zawierać małżeństwa z warunkiem dotyczącym przyszłości gdyż małżeństwo będzie nieważne

• dopuszczalne jest zawieranie małżeństw z warunkiem dotyczącym przeszłości i teraźniejszości - takie małżeństwo od początku jest ważne lub nie, w zależności od tego czy dana okoliczność niepewna zaistniała lub istnieje czy też nie.

• aby małżeństwo zawarte z warunkiem dotyczącym przeszłości lub teraźniejszości było godziwe konieczna słuszna przyczyna i zgoda ordynariusza

Przymus i bojaźń

Przymus oznacza skrępowanie czyjegoś działania. Może być:

• fizyczny - jeśli jest spowodowany przemocą zewnętrzną, której nie można się oprzeć

• moralny - jeśli istnieje groźba wyrządzenia jakiegoś zła i tym wpływa się na wolę drugiej strony

• przymus fizyczny powoduje nieważność wszystkich aktów prawnych, a więc i małżeństwa. Akt dokonany pod takim przymusem nie jest wolny, a więc ludzki i dlatego nie ma waloru prawnego ani moralnego.

• przymus moralny - powodowany jest przez nalegania, groźby, molestowanie, upokarzanie, wywieranie presji, znieważanie. Następstwem takiego przymusu jest bojaźń. Dlatego też wpływ przymusu moralnego na ważność małżeństwa ocenia się wg zasad odnoszących się do bojaźni.

• bojaźń - uczucie lęku spowodowane grożącym aktualnie lub w przyszłości niebezpieczeństwem jakiegoś zła. Czynnikami bojaźni są więc: zło i lęk /powodujący wstrząs umysłu ograniczający działanie woli/. Bojaźń może być ciężka lub lekka.

• ciężka bojaźń spowodowana przyczyną zewnętrzną powoduje nieważność małżeństwa /szczególnie gdy małżeństwo ma być środkiem do uniknięcia grożącego zła/

• bojaźń może być ciężka bezwzględnie /obiektywnie grożące zło jest w stanie przerazić każdego człowieka - np. utrata życia, dobrego imienia, majątku/ lub względnie ciężka /osobie subiektywnie wydaje się że grożące zło jest wielkie/.

• bojaźń unieważniająca małżeństwo ma być spowodowana przyczyną zewnętrzną - wynikać z działania drugiego człowieka /nie koniecznie zamierzonego/. Bojaźń z przyczyn wew. /np. wyrzuty sumienia, lęk przed odpowiedzialnością/ nie unieważnia małżeństwa.

• bojaźń nie musi być wywołana w celu zawarcia małżeństwa, ale musi być środkiem do uniknięcia zła

• tzw. bojaźń z szacunku - rodzi się z lęku przed niezadowoleniem rodziców lub osób, którym się podlega. Rota rzymska wyróżniła 3 rodzaje tej bojaźni:

• zwykła bojaźń z szacunku - gdy rodzice swym dzieciom okazują niezadowolenie w zwykły sposób, nie stanowiący wielkiego zła i nie wywołujący ciężkiej bojaźni

• kwalifikowana bojaźń z szacunku - uporczywe namawianie, narzucanie swej woli, bezwzględny rozkaz, niewielkie groźby - może powodować nieważność małżeństwa

• mieszana bojaźń z szacunku - nie tylko długotrwałe niezadowolenie, ale też inne zło np. wygnanie z domu, wydziedziczenie - powoduje nieważność małżeństwa

Wyrażenie zgody małżeńskiej

Zgoda to akt wewnętrzny wyrażony na zewnątrz. Umowa małżeńska ma charakter prywatny i publiczny zarazem, dlatego musi być wyrażona na zewnątrz, by wywołać skutki prawne.

• przy wyrażeniu zgody muszą być fizycznie obecne dwie strony /lub ich pełnomocnicy/

• zgodę muszą wyrazić słowami lub w szczególnych przypadkach /głuchoniemi/ innymi czytelnymi gestami, nie budzącymi wątpliwości

• świadkowie biorący udział muszą jednoznacznie być przekonani iż zgoda miała miejsce

• w przypadku gdy świadek kwalifikowany miałby trudności w porozumieniu się z którąś ze stron można posłużyć się tłumaczem

• wyrażenie zgody następuje słowami określonymi przez prawo liturgiczne

Wyrażenie zgody przez pełnomocnika

• pełnomocnik to osoba upoważniona przez mocodawcę do działania w jego imieniu

• przy zawieraniu małżeństwa przez pełnomocnika należy wystawić mu specjalne upoważnienie do zawarcia małżeństwa z określoną osobą

• pełnomocnik musi być osobiście wyznaczony przez mocodawcę

• pełnomocnictwo traci ważność:

• gdy je wyraźnie mocodawca odwołał

• jeśli mocodawca popadł w chorobę psychiczną

• minął termin zawarcia małżeństwa

• jeśli osoba która miała zawrzeć związek małżeński stała się niezdolna

• pełnomocnikiem może być każdy, kto jest zdolny do podjęcia działania świadomego i odpowiedzialnego /katolik lub nie/, najlepiej gdyby był tej samej płci co mocodawca

KANONICZNA FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

Forma zwyczajna

Polega na wyrażeniu zgody wobec świadka kwalifikowanego i 2 świadków zwykłych. Forma ta obowiązuje katolików pod sankcją nieważności małżeństwa.

• świadek kwalifikowany - zw. też urzędowym to osoba upoważniona do asystowania przy zawieraniu małżeństwa bądź to na mocy urzędu bądź na mocy delegacji. Takim świadkiem jest ordynariusz, proboszcz, delegowany przez niego kapłan lub diakon. Jego zadaniem jest:

• obecność fizyczna przy ślubie

• pokierowanie wyrażeniem zgody przez strony - zadawanie pytań

• przyjęcie tej zgody w imieniu Kościoła

• ordynariusz i proboszcz ważnie asystują przy ślubie na mocy swego urzędu ale tylko w na własnym terenie, nie tylko swych podwładnych ale też i osób obcych przebywających na jego terenie, byleby choć jedna ze stron była katolikiem. Nieważnie zaś asystują na obcym terenie nawet przy ślubie swych parafian czy diecezjan. Potrzebna jest wówczas delegacja miejscowego proboszcza lub ordynariusza. Asystują ważnie, gdy nie są w karach kościelnych i jak długo sprawują swój urząd.

• delegacja - swą władzę mogą oni delegować innemu kapłanowi lub diakonowi. Delegacja winna być wyraźna /słowna lub na piśmie, nie wystarczy milcząca zgoda/. Delegacja może być ogólna /wszystkie małżeństwa na terenie parafii/ lub szczegółowa /tylko określone małżeństwo/. Delegacja ogólna zawsze na piśmie z danymi osobistymi delegowanego. Delegowany kapłan lub diakon ma taki sam zakres władzy jak ten który delegacji udzielił. Mogą więc dyspensować w takim samym zakresie.

• osoba świecka może być delegowana do asystowania przy ślubie jeśli brak jest kapłana lub diakona i nie ma możliwości dotarcia do nich. Przed udzieleniem takie delegacji biskup winien wystąpić do Konferencji Episkopatu oraz do St. Apost. o zezwolenie. Świecki świadek kwalifikowany nie może dyspensować od przeszkód.

• delegowany kapłan lub diakon może subdelegować innych kapłanów lub diakonów, ale za zgodą tego od którego otrzymali delegację. Przy delegacji ogólnej nie ma potrzeby dodatkowego upoważnienia do subdelegowania.

• zwykli świadkowie ślubu

• potrzebni są do ważności ślubu

• może nim zostać każdy, kto jest zdolny stwierdzić i dać wiarygodne świadectwo o zawarciu małżeństwa.

• świadkowie zwykli muszą być fizycznie obecni przy ślubie i mieć możliwość obserwacji tego, co się w czasie ślubu dzieje. Nie może więc świadkiem być osoba chora umysłowo, głucha, niewidoma, nietrzeźwa

• świadkowie muszą znać nowożeńców by mogli potwierdzić ich ślub

• było by czymś niestosownym gdyby świadek nie miał ukończonych 14 lat

• dane świadków musza być w akcie ślubu, który przez nich jest podpisany

• w niebezpieczeństwie śmierci można udzielić ślubu przy 1 świadku lub w ogóle bez świadków zwykłych

• warunki godziwej asystencji świadka kwalifikowanego

• musi być stwierdzony stan wolny stron i brak jakichkolwiek przeszkód

• musi mieć ważną delegację - zgoda proboszcza oznacza, że nic nie stoi na przeszkodzie ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa

• małżeństwo ma być zawierane w parafii, gdzie jedna ze stron ma zamieszkanie stałe lub czasowe, albo przynajmniej miesięczny pobyt

• gdy ślub odbywa się w innej parafii konieczna jest licencja

Forma nadzwyczajna

Polega na wyrażeniu zgody małżeńskiej w przepisany przez prawo sposób przy obecności tylko świadków zwykłych, gdy nie ma świadka kwalifikowanego lub nie istnieje możliwość sprowadzenia go bez wielkiej niedogodności. Możliwe są 2 takie sytuacje:

• niebezpieczeństwo śmierci z przyczyn zewnętrznych /kara śmierci, nalot wojenny/ lub wew. /choroba/

• brak świadka kwalifikowanego trwający co najmniej miesiąc /nie tylko nieobecność fizyczna ale i moralna - gdy jest obecny ale nie może asystować powodu wielkiej niedogodności - np. grozi mu kara, więzienie, zsyłka/. Okres miesiąca liczy się od chwili przygotowania wszystkiego do ślubu a nie od chwili zamiaru zawarcia małżeństwa.

• gdy nie ma kapłana lub diakona upoważnionego do asystowania przy ślubie, a jest inny duchowny nie mający upoważnienia, to powinien on pouczyć nupturientów o możliwości zawarcia ślubu w formie nadzwyczajnej. Sam zaś występuje jako świadek zwykły

• małżeństwo zawarte w formie nadzwyczajnej nie wymaga żadnych uzupełnień ze strony świadka kwalifikowanego, jeśli nawet pojawiłby się przed upływem miesiąca.

Osoby zobowiązane do zachowania formy kanonicznej

• gdy jedna ze stron jest ochrzczona w Kościele katolickim i nie wystąpiła z niego formalnym aktem

• do godziwości potrzebna jest w wypadku małżeństwa strony katolickiej z niekatolicką obrządku wschodniego. Do ważności wymagana jest obecność tamtejszego świętego szafarza.

nie są zobowiązani do zachowania tej formy:

• osoby nieochrzczone zawierające małżeństwo z niekatolikami

• ochrzczeni poza kościołem katolickim i nie mający z nim jedności, jeśli zawierają małżeństwo z niekatolikami

• ochrzczeni w kościele katolickim, którzy odstąpili formalnym aktem

Miejsce zawarcia małżeństwa kan. 1118 p.2

• miejscem zwykłym jest kościół lub kaplica należąca do parafii. Na zawarcie w innym miejscu przyzwoitym potrzebna jest zgoda ordynariusza. Proboszcz nie może o tym decydować własną powagą.

• miejsce jest nieodpowiednie jeśli nie można wytworzyć religijnej atmosfery, a zawierany w nim ślub mógłby wywołać zgorszenie lub zdziwienie wiernych

Czas zawarcia małżeństwa

• małżeństwo można zawierać w ciągu całego roku liturgicznego

• w Wielkim Poście i Adwencie należy tylko pouczyć nupturientów o szczególnym charakterze tego czasu

• małżeństwa można błogosławić tak w niedziele jak i w soboty. Jeśli ślub odbywa się w sobotę wieczorem, to uczestniczący we mszy zadośćczynią obowiązkowi udziału w niedzielnej mszy św.

Liturgiczna forma małżeństwa - kan. 1119

Małżeństwo jest sakramentem dlatego winno być sprawowane wg norm liturgicznych. Zasadniczo winno się udzielanie ślubu łączyć ze mszą św. zwłaszcza gdy ślub zawierają katolicy. Istnieje nawet specjalny formularz mszalny za nowożeńców. Nie można go używać tylko w niedzielę i uroczystości. Na liturgię sakramentu małżeństwa składają się:

• liturgia słowa

• wyrażenie przez małżonków publicznej zgody wobec kapłana

• modlitwa z błogosławieństwem

• Komunia św.

Poza mszą św. - np. gdy katolik zawiera ślub z osobą nieochrzczoną lub ochrzczoną ale nie katolicką. Wówczas stasuje się specjalna formułę:

• wprowadzenie

• liturgia słowa

• liturgia sakramentu ze specjalną formułą

• wspólna modlitwa Ojcze nasz

• można katolikom udzielić też Komunii św.

Odnotowanie małżeństwa

W parafialnej księdze ślubów musi być odnotowany każdy ślub zawarty na terenie parafii - w myśl zasady "gdzie fakt tam akt". Akt ślubu wpisuje się w 2 księgi /parafialną i tzw. duplikat dla kurii/. O fakcie ślubu należy powiadomić także proboszcza parafii chrztu nowożeńców by dokonał adnotacji w księdze chrztów. Małżeństwa tajne wpisuje się w specjalną księgę przechowywaną w archiwum kurii. Gdy małżeństwo mieszane został zawarty z dyspensą od formy kanonicznej wówczas strona katolicka winna sama poinformować proboszcza i ordynariusza o fakcie ślubu i przedstawić świadectwo ślubu wystawione przez duchownego niekatolickiego lub USC.

Małżeństwa mieszane ­- kan. 1124-1129

To małżeństwo między dwoma osobami ochrzczonymi z których jedna jest ochrzczona w kościele katolickim lub do niego została formalnie przyjęta i nie wystąpiła z niego formalnym aktem, druga zaś należy do społeczności kościoła nie mającej jedności z kościołem katolickim. Zawieranie takich małżeństw bez zgody kompetentnej władzy jest zabronione. Kościół odradza takich małżeństw, gdyż naraża ono małżonków na oziębłość religijną i nie daje pełnej harmonii współżycia. Z drugiej strony Kościół nie chce zabraniać ludziom korzystania z naturalnego prawa do zakładania rodziny i wychowania potomstwa.

• małżeństwo z osobą nieochrzczoną nie jest małżeństwem mieszanym, ale stosuje się w jego przypadku przepisy dotyczące małżeństw mieszanych. Konieczna do ważności jest tu jednak zgoda ordynariusza

• małżeństwo z osobą niegodną - która została w kościele ochrzczona lub do niego przyjęta lecz wystąpiła z niego i uznaje się za niewierzącą, walczy z kościołem, daje publiczne zgorszenie, jest w karach kościelnych -stosuje się tu też przepisy o małżeństwach mieszanych i konieczna jest zgoda biskupa

Zezwolenie ordynariusza może zostać udzielone po spełnieniu warunków:

• strona katolicka złoży rękojmię - uroczyste zapewnienie, że oprze się niebezpieczeństwu odstępstwa od wiary i wychowa po katolicku potomstwo

• strona niekatolicka została poinformowana o obietnicy złożonej przez stronę katolicką i jest świadoma obowiązków strony katolickiej

• obie strony zostały pouczone o celach i przymiotach małżeństwa i ich nie wykluczają

Rękojmię sporządza się w 3 egzemplarzach /dla parafii, dla nupturientów, dla biskupa/ muszą one zostać podpisane przez obie strony.

Forma zawierania małżeństw mieszanych - zawsze musi być publiczna

• może być w kościele katolickim z zachowaniem formy kanonicznej

• może być we wspólnocie osoby niekatolickiej /za dyspensą biskupa/

• w Urzędzie Stanu Cywilnego - za zgodą ordynariusza

• przed szafarzem niekatolickim

• małżeństwo mieszane zawarte bez formy kanonicznej i przed udzieleniem dyspensy jest nieważne, chyba że jest zawierane w kościele wschodnim

• proboszcz stwierdziwszy nieważność małżeństwa mieszanego winien zatroszczyć się o jego uważnienie.

Małżeństwa tajne

To nie tyle małżeństwa zawierane bez rozgłosu, ile małżeństwa zawarte z obowiązkiem zachowania tajemnicy o fakcie istnienia tegoż małżeństwa. Kościół zasadniczo unika małżeństw tajnych, ale czasami na nie zezwala dla słusznej przyczyny /konkubinat osób w podeszłym wieku uchodzący w powszechnej opinii za związek sakramentalny/. Oznacza to:

• przeprowadzenie dochodzenia przedślubnego z zachowaniem tajemnicy i bez zapowiedzi

• obowiązek zachowania tajemnicy o zawartym związku

• małżeństwo tajne jest zawierane wg formy kanonicznej

• zapis o ślubie nie w księgach parafii ale w tajnych księgach kurii

Skutki małżeństwa

• węzeł małżeński - wieczysty i wyłączny, niemożliwy do rozwiązania żadną ludzką władzą

• szczególna łaska Boża - wspierająca w realizacji obowiązków rodzinnych

• przyjęcie praw i obowiązków

• do życia we wspólnocie - we wzajemnym oddaniu i pomocy, obdarzania się szczęściem, miłością, równość w prawach i obowiązkach

• wychowania potomstwa - fizycznego, społecznego, kulturalnego, moralnego, religijnego

Prawa rodziców:

• do poszanowania prawa do wychowania swych dzieci

• do pierwszeństwa w wychowaniu

• do religijnego wychowania

• do moralnego i seksualnego wychowania

• do wykonywania praktyk religijnych

• do podtrzymywania własnej tożsamości

• do pomocy ze strony państwa

• do bezpłatnego nauczania

• do współdecydowania o podjęciu nauki

• do nauki dziecka poza szkołą

• do uzyskiwania wiadomości o postępach dzieci

• do współdecydowania o szkole i oświacie

• legitymacja potomstwa - zrównanie w prawie dzieci małżeńskich i poza małżeńskich

Rozłączenie małżonków

• rozwiązanie małżeństwa niedopełnionego - tzn. małżeństwa ważnie zawartego, ale nie dopełnionego poprzez cielesne współżycie małżonków po ślubie. Przy czym liczy się tylko tzw. akt ludzki - świadomy, dobrowolny, z afektu małżeńskiego /nie jest aktem ludzkim gwałt małżeński/. Takie ważne małżeństwo może być rozwiązane powagą papieską dla słusznej przyczyny:

• wielka nienawiść między małżonkami

• odczucie wstrętu

• rozkład pożycia małżeńskiego bez nadziei na pogodzenie się

• choroba powstała po ślubie uniemożliwiająca pożycie

• odkładanie pożycia jednej ze stron daleko w przyszłość

• życie w konkubinacie jednego z małżonków

• dobro duchowe strony proszącej o dyspensę

Prośbę te kieruje się przez biskupa diecezjalnego, ten nakazuje przeprowadzenie instrukcji procesu. Zebrany materiał dowodowy wysyła się do Kongregacji Sakramentów, która rozpatruje sprawę i przedstawia ja papieżowi. Z chwilą pozytywnej opinii papieża małżeństwo zostaje rozwiązane. Reskryptem powiadamia się biskupa a ten powiadamia strony zainteresowane.

• na mocy przywileju pawłowego - kan. 1143

Małżeństwo zawarte między nieochrzczonymi wg prawa naturalnego jest uważane za nierozerwalne. Sytuacja zmienia się gdy jedna stron nawraca się i przyjmuje chrzest, druga zaś nie. Gdy strona nieochrzczona chce pozostawać w związku i nie stwarza przeszkód w religijnym życiu współmałżonka oraz w religijnym wychowaniu potomstwa - wspólnota małżeńska trwa nadal. Gdyby jednak strona nieochrzczona chciała odejść może to uczynić. Wówczas strona ochrzczona jest wolna i może zawrzeć nowe małżeństwo. Przywileju nie stosuje się wobec niekatolików wątpliwie ochrzczonych.

Zasady:

• strona nieochrzczona chce odejść

• lub niemożliwe jest wspólne mieszkanie w zgodzie bez obrazy Boga

• strona ochrzczona nie może być przyczyną niezgody /nie dawać powodów/

• by stwierdzić zaistnienie tego przywileju należy skierować do strony nieochrzczonej zapytania /interpelacje/

• czy chce przyjąć chrzest - jeśli chce - nie będzie przywileju pawłowego

• czy chce mieszkać ze stroną ochrzczoną

• pytania te zadaje się po chrzcie nawróconej strony, lub przed chrztem, lub się je opuszcza jeśli istnieje pewność, że odpowiedź będzie negatywna

• kan 1145 - biskup winien dokonać interpelacji i dać czas stronie nieochrzczonej do namysłu. Jeśli czas minął, a odpowiedzi nie ma uznaje się ją za negatywną. Czasami strona ochrzczona może zadać te pytania. W obu jednak przypadkach musi być sporządzony dokument.

• gdy odpowiedź jest negatywna - strona ochrzczona może zawrzeć nowy związek, najlepiej ze stroną katolicką, choć biskup może zezwolić na małżeństwo mieszane

Separacja

Upoważnia do rozejścia się małżonków do osobnego zamieszkania i przerwania pożycia małżeńskiego. Nadal trwa jednak węzeł małżeński i strony nie mogą ważnie zawrzeć nowych związków małżeńskich. Separacja może być dozgonna lub czasowa. Małżonek niewinny może dopuścić drugą stronę do pożycia i przerwać separację.

Przyczyny separacji :

• cudzołóstwo

• gdy współmałżonek stanowi poważne zagrożenie dla rodziny /tak co do duszy jak i ciała/

• gdy niemożliwe jest życie z powodu ciągłych konfliktów

Postępowanie przy separacji:

• kan. 1152 - niewinny współmałżonek ma udzielić przebaczenia jeśli winny prosi o wybaczenie i chce wrócić do rodziny. Jeśli jest to niemożliwe może dojść do separacji

• małżonek niewinny nie może być pośrednio przyczyną cudzołóstwa /np. przez odmawianie pożycia/

• tzw. przebaczenie milczące, gdy niewinny małżonek wie o zdradzie, ale dalej kontynuuje pożycie. Domniemywa się przebaczenie jeśli po upływie 6 miesięcy od zdrady nadal trwa pożycie.

• jeśli strona niewinna przerwała pożycie to w ciągu 6 miesięcy winna poprosić władze kościoła o separacje

Orzeczenie separacji:

• na mocy dekretu ordynariusza

• powagą samego niewinnego małżonka - jeśli niebezpieczeństwo jest bezpośrednie

• przez orzeczenie sądowe

• kan. 1154 - przy separacji należy uwzględnić dobro dzieci, zaleca pojednanie małżonków z inicjatywy małżonka niewinnego

Rozwody cywilne- Kodeks Rodzinny i Opiekun. art. 55-61

• przyczyną jest trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego

• rozwód nie jest dopuszczalny gdyby miało na tym ucierpieć dobro potomstwa

• nie jest możliwy jeśli prosi o niego małżonek winny rozkładu pożycia, chyba że za zgodą drugiej strony

• sąd przy rozwodzie orzeka o winie strony, chyba że strony sobie tego nie życzą

• art.58 - sąd rozstrzyga o władzy nad nieletnimi dziećmi oraz o środkach na ich utrzymanie i o podziale wspólnego majątku

• rozwód to rozwiązanie węzła małżeńskiego z przyczyn przewidzianych przez prawo

• po rozwodzie strony mogą zawrzeć nowe związki małżeńskie

Rozwody są niedopuszczane przez kościół

Uważnienie małżeństwa

Małżeństwo może być nieważne z powodu:

• istnienia przeszkody

• wady zgody małżeńskiej

• braku formy kanonicznej

Uważnienie - konwalidacja lub sanacja może być zwyczajna lub nadzwyczajna

Jest to akt prawny mocą którego małżeństwo nieważnie zawarte zostaje uprawomocnione i staje się ważnym związkiem małżeńskim.

• uważnienie zwykłe -to usunięcie przeszkody /dyspensa/ i powtórne wyrażenie zgody

• nadzwyczajne uważnienie - usunięcie przeszkody /dyspensa/, zwolnienie z powtórnego wyrażenia zgody /gdyż ta pierwotna trwa pomimo nieważności małżeństwa/. Skutki uważnienia sięgają wstecz - do początku wyrażenia zgody

Przy uważnieniu zwykłym duszpasterz musi się postarać o ustnie przeszkody lub dyspensę. Musi być ponowiona zgoda przynajmniej przez stronę świadomą przeszkody. Musi to być nowy akt woli. Jeśli zaś przeszkoda była publicznie znana musi nastąpić ponowienie zgody w formie kanonicznej. Przy małżeństwach mieszanych możliwa jest dyspensa od formy kanonicznej. Jeśli przeszkoda nie jest publiczna wystarczy prywatne ponowienie zgody przez stronę świadomą przeszkody. Nie ma potrzeby świadków urzędowych, czy zwykłych. Strony same mogą sobie zgodę ponowić.

• uważnienie małżeństwa nieważnego z powodu braku zgody

• symulacja zgody

• błąd, podstęp, przymus

Jeśli małżeństwo jest nieważne z powodu niewystarczającej zgody, to uważnia się je przez ponowienie zgody strony która w czasie sakramentu tego nie wyraziła prawidłowo zgody /przy założeniu, że zgoda drugiej strony trwa/. Przy zgodzie wątpliwej winno się ją ponowić przy użyciu formy kanonicznej /nie koniecznie liturgicznej/

• uważnienie małżeństwa nieważnego z braku formy

• świadek kwalifikowany nie miał delegacji

• był tylko świadek zwykły

Uważnienie dokonuje się przez ponowne zawarcie małżeństwa wg formy kanonicznej. Gdy z winy świadka urzędowego, to nie trzeba zawiadamiać stron, a uważnienie dokonuje się w trybie nadzywczajnym

• uważnienie nadzwyczajne - stosowane wówczas, gdy nie da się zastosować uważnienia zwykłego. Dokonuje go kompetentna władza. Akt zawiera w sobie:

• dyspensę od przeszkody

• dyspensę od formy kanonicznej

• cofnięcie skutków kanonicznych wstecz

• uważnienie następuje od daty udzielenia łaski, a skutki sakramentu cofa się wstecz

Korzysta się z tej formy gdy:

• strony nie chcą ponowić zgody /wystarczy opór jednej strony/

• przy globalnym uważnianiu małżeństw na danym terenie

• gdy wina jest po stronie świadka urzędowego

Warunki uważnienia

• pewność, że zgoda trwa nadal

• jeśli zgoda u którejś ze stron nie trwa nie można stosować tego rodzaju uważnienia

• pewność, że strony chcą nadal ze sobą żyć

• przy wątpliwości co do trwania zgody zaleca się by ja odnowić prywatnie i tajnie

Uważnienia może dokonać:

• St. Apostol.

• biskup diecezjalny /nie może ordynariusz miejsca/ w poszczególnych wypadkach. Przy globalnym uważnieniu trzeba zgody St. Apost. Nie może też uważnić gdy dyspensowanie jest zarezerwowane St. Apost. lub przeszkoda pochodzi z prawa naturalnego lub Bożego

1

35

B

A

C

A

B

C

D

E

zgoda małżeńska

wymogi ze strony umysłu

wymogi ze strony woli

---