PROCES MAŁŻEŃSKI

1. Sędziowie i trybunały

Najwyższym sędziom jest papież, który sądzi wg kan. 1405 p. 1:

1° tych, którzy sprawują najwyższą władzę państwową;

2° kardynałów;

3° legatów Stolicy Apostolskiej, a w sprawach karnych - biskupów;

4° inne sprawy, które sam wezwał przed swój sąd.

2. Właściwości trybunałów - wg kompetencji:

• 
  miejsca zawarcia małżeństwa

• zamieszkania strony pozwanej tzn. jej stałego zamieszkania - wystarczy

potwierdzenie z urzędu meldunkowego, ze mieszka on pod wskazanym te 2 trybunały

adresem /obecnie urząd nie chce wystawiać zaświadczeń o zamieszkaniu, są równorzędne

a jedynie potwierdzenie adresu/ lub zaświadczenie proboszcza bądź jego opinia

• miejsca zamieszkania strony powodowej, pod warunkiem, że strona pozwana mieszka na terenie tej samej Konferencji Ep. Oficjał sądu strony pozwanej musi wyrazić zgodę na zmianę trybunału. Najczęściej powód zwraca się z taką prośbą bądź do trybunału strony pozwanej, bądź do swego trybunału. Jeśli powód zwrócił się do trybunału miejsca swego zamieszkania - ten zwraca się z zapytaniem do trybunału miejsca zamieszkania strony pozwanej z zapytaniem czy może prowadzić daną sprawę. Może otrzymać następujące odpowiedzi:

• zgodę - wówczas może sprawę prowadzić

• sprzeciw - musi zbadać argumenty dla których odmówiono mu prowadzenia sprawy - jeśli są banalne może sprawę przyjąć, jeśli są zasadne - oddala skargę powoda

• milczenie - wówczas może skargę przyjąć

• trybunał miejsca, gdzie znajduje się faktycznie najwięcej materiału dowodowego - również zgoda oficjała trybunału miejsca zawarcia małżeństwa i postępowanie jak wyżej

3. Niewłaściwość sędziego

• jeśli nie przysługuje mu żaden z 4 powyżej podanych tytułów jego niewłaściwość jest względna. Sędzia jeśli mimo to podejmuje działanie może działać ważnie

• bezwzględna - w sprawach zastrzeżonych papieżowi - wg kan. 1405 - jeśli sędzia działa, działa nieważnie

4. Jeśli kilka trybunałów jest w jednakowym stopniu właściwych, to sprawę przejmuje ten, który jako pierwszy wezwał stronę pozwaną

5. Ustanowienie trybunału

• dekretem oficjała sądu /pierwszy z dekretów/ powoływany jest trybunał 3 sędziów z zachowaniem kan. 1686 jeśli chodzi o proces z dokumentów

• jeśli nie ma tej liczby wyrok wydany przez ten trybunał jest nieważny, ale jest to nieważność usuwalna - należy uzupełnić skład sędziowski i dołączyć do akt votum nowego sędziego

• gdyby w diecezji nie było możliwości stworzenia kolegium - Konferencja Ep. może się zgodzić na jednego sędziego, który powinien sobie dobrać audytora /do przesłuchań/ i asesora

• nawet gdyby w I instancji był 1 sędzia, to w II instancji musi być zawsze 3 sędziów

• trybunałowi kolegialnemu przewodniczy zawsze oficjał lub wiceoficjał sądowy

6. Wikariusz sądowy - oficjał

• ma być kapłanem

• skończone 30 lat

• doktorat lub licencjat z prawa kanonicznego

• nienaruszonej sławy /integra famae/

7. Sędziowie

• są powoływani turnusami przez oficjała by uniknąć manipulacji i nadużyć

• winna być sporządzona lista sędziów zatwierdzonych przez biskupa, z której dobiera się sędziów turnusami

• sędziowie winni być:

• duchowni lub świeccy

• doktorat lub licencjat z prawa kanonicznego

• nienaruszonej sławy

• oficjał nie powinien zmieniać ustalonego kolegium. Czasami może powołać sędziego zastępczego, zwłaszcza, gdy z powodu nieobecności wyznaczonego sędziego proces nie może się zakończyć w ciągu roku. Przyczynami mogą być:

• wyjazd lub choroba sędziego

• zrzeczenie się sprawy - jeśli sądzi, że nie będzie obiektywny w stosunku do stron procesu

• skończyła się jego kadencja /jest powoływany na okres 5 lat/

• w takim przypadku oficjał powołuje nowego sędziego dekretem z podaniem przyczyn zmian

8. Inne osoby w procesie

• audytor - sędzia może prowadzić instrukcję sprawy sam lub wyznaczyć audytora z listy zatwierdzonej przez biskupa lub z grona innych sędziów. Audytor ma za zadanie zebrać dowody i przedstawić je kolegium. Gdy audytor jest sędziom może działać na własną rękę. Audytor nie będący sędzią działa tylko w granicach wyznaczonych przez sędziego

• ponens - zw. relatorem - jest to sędzia relacjonujący sprawę podczas sesji wyrokowej i sporządzający wyrok na piśmie. Może być nim sam przewodniczący składu sędziowskiego lub jeden z sędziów w danej sprawie.

• promotor sprawiedliwości - występuje w procesach karnych i w procesach spornych gdy zagrożonej jest dobro publiczne Kościoła. W wyjątkowych sytuacjach może zaskarżać małżeństwo - gdy jego nieważność jest wiadoma i rozgłoszona np. w przypadku bigami, choroby psychicznej

• obrońca węzła - ma za zadanie wydobyć wszystko co przemawia za ważnością małżeństwa lub przeciw jego nieważności

9. Czas trwania procesu

• sędziowie winni dbać, o to by sprawy jakie wpłynęły do sądu zostały szybko rozpatrzone,

• CIC 1917 - dawał sędziom na to 2 lata

• obecnie sprawa winna być rozstrzygnięta w I instancji w ciągu 1 roku, a w II instancji w ciągu 6 miesięcy

10. Przysięga - składają ją wszyscy biorący udział w procesie, a szczególnie sędziowie

11. Prawo zaskarżenia małżeństwa

• mają je małżonkowie odnośnie swego małżeństwa, nawet jeśli byli przyczyną jego nieważności

• także akatolicy i niewierzący -mogą być także stroną w procesie. W CIC1917 r. nie mogli tego zrobić,

• małżeństwo nie może być zaskarżone po śmierci jednego z małżonków, chyba że od tego zależą jakieś skutki prawne bądź na forum kanonicznym bądź świeckim /kan. 1675/

• gdy jedna strona umiera podczas procesu wówczas /kan. 1518/:

• gdy ma to miejsce przed zamknięciem postępowania dowodowego - proces jest umorzony

• gdy po zakończeniu postępowania dowodowego - proces należy zakończyć, ale akta nie idą do II instancji lecz trafiają do archiwum I instancji

• gdy jest już wyrok I instancji a sprawa jest już w II instancji - proces się umarza

• promotor sprawiedliwości, gdy jego nieważność jest wiadoma i rozgłoszona np. w przypadku bigami, choroby psychicznej

12. Kto może brać udział w procesie

• osoby zaskarżające małżeństwo mają obowiązek osobistego stawiennictwa w sądzie, nawet jeśli posługują się pełnomocnikiem - pełnomocnik nie może bowiem złożyć zeznania za strony. Strona może sobie swobodnie ustanowić pełnomocnika i adwokata

• małoletni mogą występować w sądzie przez swych opiekunów,

• nie posiadający używania rozumu jeśli nawet ukończyli 18 r. ż. występują przez swego kuratora - jest to najczęściej ktoś z rodziny. Kuratora sądowego ustanawia przewodniczący kolegium sędziów,

13. Pełnomocnik i adwokat

• pełnomocnik strony może być jeden, adwokatów może być nawet kilku. Pełnomocnik może jednocześnie pełnić funkcji adwokata w tej samej sprawie, nie może być jednak świadkiem. Pełnomocnik i adwokat winni być pełnoletni i mieć nienaruszoną opinię. Wymaga się by adwokat był katolikiem, choć biskup może się zgodzić na niekatolika, winien być jednak biegły w prawie.

• pełnomocnik działa zaś na mocy pisemnego pełnomocnictwa. Bez zgody strony nie może zrzec się skargi, prosić o jej oddalenie, prosić o zawieszenie procesu, przesłuchanie świadków czy przyjęcie dowodów,

14. Skarga powodowa

• to pierwszy dokument procesowy, bez niej sędziowie nie są w stanie rozpocząć żadnej sprawy

• winna być sporządzona na piśmie i złożona we właściwym trybunale - patrz p. 2

• winna zawierać oprócz danych strony powodowej i pozwanej także:

• fakty i dowody przemawiające za nieważnością zaskarżanego małżeństwa - nie musi to być zbyt szczegółowe, gdyż nie zawsze to co jest przedstawione w skardze jest w procesie istotne

• musi być wyraźna prośba - petitio o sędziego o rozstrzygnięcie sprawy

• data, podpis /kobieta nazwisko z domu i nazwisko cywilne/

• wskazanie zamieszkania strony pozwanej

• wskazanie świadków w sprawie

• dokumenty - metryka chrztu i ślubu, a jeśli jest rozwód cywilny - odpis lub kopię wyroku

• kan. 1676 - sędzia przyjmujący skargę winien zabiegać o pogodzenie stron, uważnienie małżeństwa i wznowienie współżycia, ale są to często próżne wysiłki,

15. Przyjęcie lub odrzucenie skargi powodowej

• sędzia winien przyjąć lub odrzucić skargę dekretem - robi to najczęściej przewodniczący trybunału, powołanego do danej sprawy

• skargę można odrzucić gdy:

• sędzia jest niewłaściwy

• powód nie ma zdolności procesowej

• skarga jest bezpodstawna

• są braki formalne w skardze

• wobec odrzucenia skargi strona powodowa w ciągu 10 dni użytecznych /gdy może działać/ może:

• wnieść rekurs - gdy nie zgadza się z dekretem do trybunału, który skargę odrzucił. Gdy skargę odrzucił sędzia w I instancji - rekurs wnosi się do kolegium sędziowskiego tejże instancji. Jeśli ci ją odrzucą wówczas do II instancji

• wnieść apelację - jest to zasadniczo odwołanie się od wyroku do sądu II instancji

• skarga jest przyjęta mocą samego prawa po upływie 30 dni od jej odebrania przez sąd i po 10 dniach od chwili gdy strona upomniała się o decyzję w sprawie jej przyjęcia

ETAPY PROCESU

ZAWIĄZANIE SPORU

1. Wezwanie stron.

• kan. 1677 - po przyjęciu skargi przewodniczący lub ponens zawiadamia strony i wzywa je przed sąd

• dla strony pozwanej dołącza się do dekretu skargę powodową by mogła ustosunkować się do zarzutów

• stronę wzywa się do osobistego wstawiennictwa w sądzie lub o odpowiedź na piśmie na przesłane jej zawiadomienie /zwłaszcza strona pozwana/

• praktycznie zawiązanie sporu następuje już przed rozpoczęciem procesu, gdyż często sędzia zwraca się do stron z pytaniami o przyczynę procesu, a one udzielają swych odpowiedzi

• gdyby nikt nie znał miejsca przebywania strony pozwanej, tzn. gdy strona powodowa ma dokumenty potwierdzające fakt iż nie można dotrzeć do strony pozwanej wówczas można zastosować tzw. wezwanie edyktalne - choć obecny kodeks nic na ten temat nie mówi, pozostała w sądownictwie praktyka starego kodeksu

• wezwanie edyktalene ma charakter fikcji prawnej - jest bowiem mało prawdopodobne by ktoś zainteresowany swymi sprawami nie dowiedział się o tym co się w jego sprawie dzieje - niemniej można wówczas zamieścić ogłoszenie bądź w gazecie, bądź na tablicy ogłoszeń iż wobec danej osoby toczy się proces

• pozwany, który odmawia przyjęcia pozwu uznawany jest za poinformowanego - wystawia się dekret o nieobecności pozwanego w sprawie i proces toczy się dalej

• nieobecność strony powodowej w sądzie po jej dwukrotnym wezwaniu oznacza umorzenie procesu

• strona powodowa może jednak zlecić prowadzenie sprawy stronie pozwanej - jeśli ta się zgodzi wówczas zamieniają się rolami - strona powodowa /wnosząca skargę/ staje się pozwaną, a strona pozwana powodową,

2. Ustalenie formuły sporu

• po upływie 15 dni od potwierdzonego zawiadomienia stron o procesie przewodniczący lub ponens może swym dekretem w ciągu 10 dni sformułować wątpliwość /kontrowersję np.: Czy małżeństwo między N i N jest nieważne z powodu podstępu?/ i powiadomić o tym strony, które mogą się zgodzić lub nie zgodzić z tym tytułem i zaproponować własny. Sędzia ma zaś obowiązek ustosunkować się do propozycji stron.

• Zasadą jest że sprawa winna się toczyć z jednego tytułu, wyjątkowo z dwóch - jeśli jest ich więcej sędzia winien je ograniczyć i ująć w 2 tytuły.

• Prawo dopuszcza poszerzenie tytułu w każdym stadium procesu na wniosek powoda. Praktycznie może tego dokonać przy publikacji akt sprawy. Sędzia zasadniczo nie powinni sam proponować poszerzenia przedmiotu sporu /wniesieniu nowego tytułu/, a jedynie poinformować o istnieniu takiej możliwości.

• Stronę pozwaną jeśli jest nawet nieobecna w sądzie należy powiadomić o formule sporu

• Po 10 dniach od zawiadomienia o dekrecie ustalenie formuły sporu, jeśli strony nie mają żadnych zastrzeżeń, przewodniczący lub ponens nowym dekretem zarządza instrukcję sprawy. Gdyby zgłoszono zastrzeżenia sędzia rozpatruje je i decyduje czy pozostawić dotychczasową formułę, czy też stworzyć nową. Może też oddalić zastrzeżenia stron.

INSTRUKCJA SPRAWY - DOWODZENIE

1. Dowody i instrukcja sprawy

• wg łac. paremi - incubit probatio qui dicit non qui negat - obowiązek przeprowadzenia ma strona, która twierdzi nie zaś ta, która neguje. Stąd do strony powodowej w pierwszym rzędzie należy przedstawienie dowodów. Strona może prosić sąd o pomoc w zebraniu dowodów, ale nie może żądać.

• Sędzia nie powinien przystępować do zebrania dowodów przez zawiązaniem sporu, chyba że z ważnej przyczyny - np. życie jednego ze świadków jest zagrożone, by więc nie utracić źródła dowodowego przesłuchuje się go przed zawiązaniem sporu.

• Środkami dowodowymi są w procesie:

• oświadczenia stron

• przesłuchanie świadków

• opinia biegłych

• domniemanie prawne

• wizja lokalna

• oględziny sądowe

• dokumenty

2. Przesłuchanie stron

• sędzia jako pierwsze powinien przesłuchać strony

• jako pierwsza winna być przesłuchana strona powodowa, ale może być tez odwrotnie

• strona winna złożyć przysięgę, że powie tylko prawdę /wg kan. 1532/. Można też pouczyć o znaczeniu tej przysięgi. W ten sposób strona jest zobowiązana powiedzieć wszystko co dotyczy zadawanych pytań. Jeśli odmówi złożenia przysięgi należy to odnotować z podaniem powodów.

• gdy strona odmawia odpowiedzi na jakieś pytanie może to oznaczać:

• strona nie wie nic na ten temat

• że wie o jakiejś ważnej sprawie istotnej dla sprawy

• wie o jakiejś rzeczy ważnej nieistotnej dla sprawy

• wiadomości, które posiada mogą komuś zaszkodzić, a tego nie chce uczynić

• świadomie chce zataić wiadomości z korzyścią dla siebie

• ocena tego faktu należy do sędziego

• dzisiaj zeznania stron mają duże znaczenie dla spraw o nieważność małżeństwa z przyczyn niezdolności natury psychicznej do zawarcia małżeństwa, gdyż większość sytuacji świadczących o czyjejś chorobie psychicznej ma miejsce w mieszkaniu i jest nieznane otoczeniu - świadkowie mają wówczas niewiele do powiedzenia, a strona pokrzywdzona zna najlepiej całą sprawę

• przyznanie się sądowe stron /jedna strona coś twierdzi a druga to potwierdza/ nie kończy jeszcze procesu, gdyż chodzi tu o dobro publiczne Kościoła jakim jest sakrament. Przyznanie się takie jest skuteczne gdy spór toczy się o dobro prywatne

• przyznanie się pozasądowe nie ma większej wagi dla sprawy i sędzia nie może brać pod uwagę tego, czego dowiedział się poza sądem

3. Pytania dla stron

• pytania układa sędzia ale czasami może też obrońca węzła

• na początku należy podać nazwę trybunału, tytuł i numer sprawy oraz nazwiska stron

• pytania nie mogą być podchwytliwe czy podstępne, ale sędzia może uchwycić wszelkie niejasności, niespójności, które w odpowiedziach stron się pojawiają,

• sędzia nie może sugerować odpowiedzi stronom,

• przy przesłuchaniu stron głuchoniemych należy wezwać także tłumacza, ewentualnie dać stronom pytania na piśmie i poprosić o odpowiedzi, a następnie przyjąć przysięgę o prawdziwości zeznań przez złożenie podpisu

• odpowiedzi winne być spisane przez notariusza, gdyż to podpisał notariusz jest dokumentem publicznym i może on spisywać to, co uzna za ważne,

• może też pisać protokolant, ale ten musi stosować się do tego co mu nakaże sędzia i od siebie nie może poczynić żadnej uwagi - musi to być wierny tekst,

• dopuszczalne jest by sędzia nagrał zeznania na magnetofon, ale później notariusz musi te zeznania spisać,

• spisane zeznania muszą być odczytane osobie zeznającej a następnie podpisane przez nią i notariusza,

• strony i świadkowie mogą być wezwani ponownie na przesłuchanie gdy:

• gdy sędzia wprowadzi nowy tytuł na wniosek stron

• gdy świadek był przesłuchiwany przez trybunał delegowany, a odpowiedzi są skąpe

• gdy pominięto jakieś ważne pytania

• sędzia może zobowiązać przesłuchiwanych do zachowania tajemnicy o tym, co zeznawano aż do zakończenia procesu. Z wyrokiem sprawa staje się publiczna,

• po przesłuchaniu sędzia może dopisać uwagi o warunkach przesłuchania, zachowaniu się osób np. chamstwo, niemoralne zachowanie, chęć ukrycia czegoś,

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

1. Generalia

1. Imię Nazwisko strony

2. Data i miejsce urodzenia

3. Imiona rodziców /także rodowe/

4. Zamieszkanie, parafia

5. Wykształceni, zawód

6. Miejsce i data chrztu

7. Data i miejsce ślubu

8. Dane stwierdzono na podstawie

2. Specialia

Narzeczeństwo

1. Gdzie, kiedy i w jakich okolicznościach strony się poznały ?

• od 1-5 lat znajomości jest czymś normalnym, dłuższy lub krótszy czas może wskazywać na pewne nieprawidłowości w relacjach

• jeśli poznali się np. przez biuro matrymonialne - prawdopodobieństwo zaburzeń w psychice lub niedojrzałości skoro nie potrafiły znaleźć sobie partnera.

2. Jak często strony się spotykały?

• np. bardzo rzadko - nie było więc możliwe nawiązanie głębszych relacji i poznanie siebie

3. Czy strony były emocjonalnie związane wcześniej z kimś ?

• czy chłopak miał wcześniej jakieś dziewczyny z którymi był bliżej i czy dziewczyna była związana wcześniej z jakimiś chłopakami, czy też to narzeczeństwo było dla nich czymś zupełnie nowym.

4. Jak długo trwało narzeczeństwo ?

• np. 10 lat - to może znaczy, że decyzja być podjęta dawno przed ślubem ale przez jakiś czas strona była związana emocjonalnie z kimś innym

• jeśli od dzieciństwa to może oznaczać, że w zasadzie były to tylko więzi koleżeńskie

5. Czy w okresie narzeczeństwa dochodziło do jakiś poważniejszych kłótni, nieporozumień, rozstań ?

• gdy były częste - sygnał, że strony mają zaburzenia w sferze emocjonalnej i są zbyt kłótliwe oraz trudne we współżyciu, stąd może być trudność stworzenia wspólnoty małżeńskiej

• brak takich sytuacji też nie jest normalny, gdyż oznacza, że strony coś ukrywają, albo nie zachowują się w sposób naturalny. Czasami narzeczeństwo jest traktowane jako czas dyspensy od grzechu pierworodnego - wszystko ugładzone, piękne i łatwe

6. Jeśli były rozstania to z jakiego powodu dochodziło do pogodzenia i kto do tego dążył ?

Rodzina

7. Dane rodziców i rodzeństwa - nazwisko, imię, zawód.

8. Czy rodzice stron żyli w chwili zawierania przez nich małżeństwa ?

• jeśli któreś z rodziców nie żyło należy dodać kilka pytań by stwierdzić,

• czy brak rodzica nie wpłynął jakoś negatywnie na osobowość strony,

• czy nie było wypaczeń w procesie wychowawczym.

9. Jakie były warunki materialne w rodzinach stron?

• jest ważne przy dowodzeniu przymusu - wydać dziecko za mąż by ulżyć ciężkim warunkom w domu

10. Czy strona nie jest jedynakiem ?

• istnieje bowiem wiele zagrożeń w wychowaniu jedynaka i można popełnić wiele błędów wykrzywiających charakter i prowadzących do powstania osobowości zaburzonych - egocentryzm, egoizm.

• podobnie jeśli między rodzeństwem jest znaczna różnica wieku.

11. Ilość potomstwa w rodzinie.

• rodziny wielodzietne - trudniejsze warunki materialne ale za to lepsze relacje między rodzeństwem

12. Jakie były relacje z pozostałym rodzeństwem i rodzicami ? Czy istniały konflikty między samym rodzeństwem i między rodzeństwem a rodzicami ?

13. Czy nie było jakiś poważnych chorób natury psychicznej w rodzinach, ewentualnie chorób dziedzicznych ?

14. Czy nie było problemów i konfliktów np. na tle alkoholizmu jednego z rodziców ?

15. Czy rodzice wypełniali właściwie swe obowiązki wobec potomstwa ? Czy byli w jednakowym stopniu obecni w procesie wychowawczym ? Czy któreś z nich nie dominowało w domu?

16. Jaki był stosunek rodziców wobec zamiaru pobrania się stron ? Czy byli temu przeciwni, czy raczej traktowali to obojętnie?

Wykształcenie stron

17. Jakie wykształcenie posiadają strony ?

• jest to istotne, gdyż przy istnieniu znacznej różnicy w wykształceniu np. ona zawodowe i on wyższe - istnieje niebezpieczeństwo niemożności zawiązania trwałych więzi i relacji - inne aspiracje i potrzeby.

• nie oznacza to jednak niezdolności do zawarcia małżeństwa, lecz może być przyczyną jego rozbicia.

18. Czy strona nie mieszkała w internacie lub nie przebywała w OHP ?

• jeśli tak, to może to oznaczać, że osoba jest niezdolna do małżeństwa gdyż posiada znaczne ubytki w sferze intelektualnej, religijnej i ma wypaczoną moralność z możliwością choroby alkoholowej

Praca

19. Czy strony pracowały, gdzie oraz jak długo?

• kto nie pracował bo nie chciał i był na utrzymaniu rodziców miał widocznie zaburzenia osobowości - to leń i pasożyt.

• dzisiaj przy bezrobociu należy uwzględnić konieczność pozostawania na utrzymaniu rodziców.

20. Czy strony nie symulowały pracy ?

• prawnie mogły mieć zatrudnienie a w rzeczywistości kombinowały i kradły - patologia i postawa aspołeczna

Religijność stron - nie dotyka wprost nieważności

18. Czy strony są wierzące i praktykujące ?

• istotne przy symulacji - obojętny religijnie może lekceważąco podejść do sakramentu małżeństwa

• przy braku rozeznania oceniającego - obojętny religijnie może nie znać nauki Kościoła o małżeństwie /policjanci i wojskowi bardzo często/ i o obowiązkach małżeńskich

• obojętny religijnie może szybko zerwać wspólnotę małżeńską bo nie stoją za nim motywy religijne

• religijność zwichrowana - może być to przejaw choroby psychicznej, szczególnie jeśli mężczyźni zbyt akcentują swą religijność

19. Czy strony otrzymały właściwe wychowanie religijne w rodzinie ?

• gdy była obojętność religijna w rodzinie patrz p. 18

• gdy był zbytni rygoryzm i zmuszanie do praktyk religijnych dzieci po osiągnięciu samodzielności mogły się od religii odwrócić

20. Czy strony przyjęły sakramenty w odpowiednim czasie i czy uczęszczały na katechezę w zakresie szkoły podstawowej i średniej ?

21. Czy strony odbyły rzeczywiście wymagane nauki przedślubne ?

• coraz częściej spotyka się fałszowanie świadectw i podpisów także przy kartkach do spowiedzi. To może być znak, że strona nie wiem jak poważną sprawą jest sakrament małżeństwa

Cechy charakteru stron - najlepiej ustalić przez badania psychologiczne

22. Jakby strona określiła swój charakter ?

• jeśli nie potrafi tego zrobić to znaczy że jest niedojrzała osobowość

23. Jakby strona określiła charakter małżonka ?

• tu może się pojawić obfitość przymiotników i epitetów, które trzeba będzie ocenić krytycznie

Opinie środowiska o stronach - należy szczegółowo to wyjaśnić

24. Jaką opinię miał współmałżonek w swym środowisku ?

• rodzina, koledzy sąsiedzi co o nim mówili, jak był spostrzegany przed ślubem

25. Czy nie uchodził za osobę uzależnioną i czy się nie upijał, nie miał nałogów ?

• ważne przy alkoholizmie i narkomani

• istotne kiedy się to zaczęło i częstotliwość nadużywania środków psychoaktywnych

Współżycie seksualne

26. Czy było współżycie przed ślubem ? Kiedy i w jakich okolicznościach, a także z czyjej inicjatywy ?

• dzisiaj bardzo częste - nie ma większego znaczenia przy dowodzeniu nieważności

• wczesne współżycie może wskazywać na patologię w rodzinie, brak miłości kompensowany przez szybkie zakochanie się i chęć przynależenia do kogoś

27. Czy nie było ciąży przed małżeństwem i czy nie była ona przyczyną zawarcia małżeństwa ?

Przeszłość kryminalna

28. Czy żadna ze stron nie przebywała w domu poprawczym lub zakładzie karnym lub nie obywała kary pozbawienia wolności ? Jeśli tak, to z jakiego powodu i jak długo ?

• może to oznaczać ze osoba popełniła poważne przestępstwo, a przebywając w tzw. miejscach resocjalizacji jeszcze bardziej została zdeprawowana.

• może to mieć znaczenie w sprawach o podstępne wprowadzenie w błąd - zatajanie tego faktu może oznaczać istotny błąd co do przymiotu osoby

• trzeba też uwzględnić motywy przestępstwa i za co została osoba skazana i czy nie ma recydywy

• najczęściej w takich przypadkach sprawca oskarża innych tylko nie siebie

Choroby i wypadki w dzieciństwie

29. Czy nie było jakiś poważnych wypadków w dzieciństwie lub w młodości przed zawarciem małżeństwa ?

• chodzi tu o uszkodzenia mózgu lub układu nerwowego będące przyczyna choćby padaczki

• inne urazy powodujące inwalidztwo i kompleksy

30. Czy strony nie chorowały na jakieś poważne choroby, szczególnie takie, których skutki są do dziś odczuwalne lub które co jakiś czas powracają ?

31. Czy strony przed zawarciem małżeństwa lub tuż po jego zawarciu nie korzystały z pomocy psychiatry lub psychologa ? Jeśli tak, to z jakiego powodu ?

• chodzi tu przede wszystkim o problemy zaburzonej osobowości lub choroby psychiczne np. schizofrenia

32. Czy nie było aborcji przed małżeństwem ? Jeśli tak to ile i w jakich okolicznościach i z czyjej inicjatywy ?

• jeśli było kilka to w małżeństwie zagrożone będzie dobro potomstwa

• możliwość wystąpienia chorób psychicznych tzw. zespołu poaborcyjnego

Planowanie małżeństwa

33. Która ze stron zaproponowała małżeństwo i w jakich okolicznościach ?

• przy normalnym układzie to najczęściej chłopiec dziewczynie

34. Czy ciąża nie była powodem podjęcia decyzji o małżeństwie ?

• ważnej jest tu wówczas nastawienie ojca dziecka - czy nie dążył do aborcji

35. Jak oświadczyny przyjęła druga strona ? A jeśli druga strona odmówiła i to po dłuższej znajomości to dlaczego doszło jednak do małżeństwa ?

36. Czy małżeństwo zostało zawarte z miłości czy też wskutek innych okoliczności ?

• jeśli nie ma miłości do ślubu nie powinno dojść

• czy była to miłość czy zauroczenie /tez jakiś przymiot miłości/

• może mimo miłości brak było przebaczenia pewnych rzeczy lub jakieś zranienia

37. Czy nikt nie przymuszał do zawarcia małżeństwa ? Jeśli tak, to kto i w jakich okolicznościach ?

38. Jeśli był przymus to jak strona broniła się przed przymusem ? Co groziło stronie w razie sprzeciwu ? Jak długo przymus trwał i kto był świadkiem tego przymusu ?

Dzień ślubu i wesela

39. Jak wyglądało bliższe przygotowanie do ślubu ? Czy któraś ze stron nie zachowywała się dziwnie ?

• jednego dnia chce iść do ślubu a drugiego już nie - ślub powinno się wówczas odwołać

40. Jak strony przeżyły samą ceremonię zaślubin ? Jakie towarzyszyły im uczucia ?

• czy nie było strachu i lęku

• z jakim nastawieniem składały przysięgę

41. Jak wyglądało przyjęcie weselne, poprawiny ? Jak zachowywały się strony w tym czasie ?

• upicie się młodego do nieprzytomności mogło świadczyć o jego alkoholizmie dotąd ukrywanym

• albo młodzi ze sobą nie tańczyli - coś jest w nieporządku

Małżeństwo

42. Gdzie strony zamieszkały po ślubie ?

43. Jak długo trwało małżeństwo ?

• im krócej trwało tym łatwiej dowieść nieważności. Po 25 latach w małżeństwa jeśli się ktoś stara je unieważnić z reguły nie ma podstaw

44. Czy dochodziło do konfliktów, jak często i na jakim tle ?

45. Czy strony były sobie wierne ?

46. Jaki był stosunek stron do potomstwa ?

47. Czy strona starała się dobrze wypełnić swe obowiązki ?

48. Co strona ma do zarzucenia współmałżonkowi ?

49. W jakich okolicznościach doszło do rozejścia się stron ? Czy dla strony było to zaskoczeniem ?

50. Co było główną przyczyną rozpadu związku ?

51. Czy były próby pogodzenia się ? Z czyjej inicjatywy te próby wypływały ?

52. Czy strony posiadają rozwód cywilny ? Jeśli tak to kto się starał jako pierwszy ?

• sam rozwód cywilny nie ma dla trybunału kościelnego znaczenia

• można jednak skorzystać z akt sądu cywilnego celem uzgodnienia pewnych faktów

53. Na jakiej podstawie strony uzyskały rozwód ?

54. Czy sąd orzekł czyjąś winę ?

Los stron po rozpadzie małżeństwa

55. Co stało się ze stronami po rozwodzie ? Jeśli były dzieci, to kto się nimi zajął ?

• np. ktoś zawarł 2 lub 3 nieudane związki - coś nie tak z jego psychiką

• ktoś mógł stać się wykolejeńcem moralnym np. alkoholizm

56. Gdzie mieszka obecnie były współmałżonek i jakie są jego losy ?

57. Jakie strona ma plany względem siebie i swego życia ?

58. Jak rodziny komentują postępowanie stron ?

Ostanie pytanie

58 . Kogo strona podaje na świadka ?

59. Czy strony mają coś do dodania w swej sprawie ?

Strona odpowiadając na te pytania winna być przekonana, że dano jej powiedzieć wszystko we wszystkich sprawach ważnych. Oczywiście sędzia ma prawo w trakcie przesłuchania dodać pytania od siebie, ale muszą one być dopisane.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

4. Przesłuchanie świadków

• kan. 1679 - sędzia winien posłużyć się zeznaniem świadków dla potwierdzenia prawdomówności strony a także dla wydobycia innych poszlak i wskazówek

• świadkiem nie może być jednak osoba reprezentująca stronę w procesie /pełnomocnik, kurator, opiekun/

• kapłan nie może być świadkiem jeśli chodzi o informacje jakie uzyskał na spowiedzi,

• optymalna liczba świadków to 5 osób o ile nie są tylko z najbliższej rodziny stron,

• strona, która podała świadka może się go zrzec, ale sędzia może doprowadzić do jego przesłuchania jeśli sądzi, że posiada on dla sprawy istotne wiadomości

• powołanie świadka odbywa się dekretem zawierającym wskazanie:

• kto wzywa

• w jakiej sprawie i w jakim charakterze

• kiedy i gdzie

• podpis sędziego i notariusza

• jeśli świadek nie wstawi się w sądzie w określonym czasie i jest to nieobecność usprawiedliwiona - należy wyznaczyć inny termin, a jeśli się nie zgłosi - należy uznać go za nieobecnego

• zwrot koszty przybycia do sądu należy do strony, która go wyznaczyła,

• sędzia może zażądać od świadka świadectwa kwalifikowanego - opinii od proboszcza na jego temat. Świadectwa te są utajnione i niepublikowane w czasie publikacji akt - są utajnione.

5. Świadkowie kwalifikowani i biegli

• biegłymi w procesie są zazwyczaj psycholodzy i psychiatrzy. Szczególnie w sprawach z kan. 1095:

• p. 1 - zawsze powołuje się biegłego, chyba że opinia psychiatry jest już w aktach

• p. 2 i 3 - można ale nie jest to konieczne. Sekretarz Roty Rzymskiej zarzucił sądom kościelnym w Polsce, że zbyt często powołują biegłych w sprawach z kan. 1095 nr 2 i 3.

• kan. 1680 - biegły musi być zawsze powołany w sprawach impotencji lub braku zgody spowodowanej chorobą psychiczną, tzn. gdyby ich sędzia nie powołał musi to pisemnie uzasadnić,

• biegły jest powoływany, gdy sędzia przesłucha strony i świadków, gdy jest już dosyć materiału do zbadania,

• sędzia musi tez podać motywację, jeśli po powołaniu biegłego nie przyjął jego opinii lub się z nią nie zgadza,

• sędzia może też oprócz opinii przesłuchać biegłego, by uzyskać wyjaśnienie pewnych kwestii zawartych w opinii - jest on wówczas świadkiem kwalifikowanym

• przesłuchać biegłego może sam sędzia prowadzący proces lub delegowany /musi wówczas posiadać ważną delegację/,

• strona może zgłosić też swoich biegłych, których sędzia przyjmuje lub nie

• koszty powołania biegłego pokrywa strona powodowa

6. Dokumenty

• mogą być publiczne lub prywatne

• publiczne są wówczas, gdy są wystawione przez osoby publiczne pełniące swój urząd i zawierają wszelkie formalne wymogi konieczne do ważności takiego aktu,

• moc dokumentów publicznych tkwi w tym, że są sformowane wprost i zasadniczo

• wobec powyższego dokumentami publicznymi są:

• dokumenty stwierdzające tożsamość

• metryka chrztu

• świadectwo ślubu

• wyrok rozwodowy

• wyrok stwierdzający separację

• akt zgonu

• zaświadczenie o zameldowaniu

• prywatne to:

• listy i kartki - maja znaczenie gdy zostały napisane w czasie niepodejrzanym /gdy jeszcze nie było mowy o wnoszeniu sprawy do sądu, gdy strony myślały już o wniesieniu sprawy do sądu zaczyna się czas podejrzany/

• anonimy - nie są uwzględniane nawet jako wskazówka /są istotne tylko w procesie kanonizacyjnym/

• o wartości dokumentów prywatnych decyduje sędzia - najczęściej traktowane jako przyznanie się pozasądowe, pod warunkiem, że została oceniona ich wartość i autentyczność,

• dokumenty nie mają mocy jeśli nie są autentyczne /chyba że chodzi o dokument sfałszowany przez stronę przy podstępie/

• sędzia może też nakazać sporządzenie kopii lub odpisu dokumentu

7. Domniemanie

• mówią o nim kan. 1584 - jest to prawdopodobne przypuszczenie o rzeczy niepewnej

• może być:

• prawne - gdy nakazuje je stosować prawo np. domniemanie o ważności małżeństwa, dopóki nie udowodni się czegoś innego kan. 1060

• sędziowskie - gdy stosuje je sędzia na własną odpowiedzialność

• kan. 1585 - kto ma za sobą domniemanie prawne jest zwolniony z dowodzenia, które przechodzi na stronę przeciwną

8. Dowód posiłkowy

• jest to najczęściej świadectwo kwalifikacyjne /świadectwo moralności/ np. opinia proboszcza o stronach lub opinia świadków o stronach,

• CIC domagał się świadectwa kwalifikowanego o prawdomówności w 2 przypadkach - impotencji i dyspensy od małżeństwa niedopełnionego

• KPK - dopuszcza świadectwa kwalifikowane we wszystkich sprawach

PUBLIKACJA AKT SPRAWY i ZAMKNIĘCIE DOWODZENIA

1. Publikacja akt

• ma na celu zaznajomienie stron z zebranym materiałem

• po przeprowadzeniu dochodzenia sędzia dekretem zezwala stronom na przejrzenie akt sprawy

• strona dostaje akta do ręki lub może je odczytać stronie notariusz

• akta winne być zeszyte i ponumerowane by strony niczego nie wyrwały. Dobrze jest też zatrzymać dowód tożsamości osoby korzystającej z akt,

• akta można też przesłać do trybunału zamieszkania stron,

• pewne akta można utajnić /np. świadectwa kwalifikowane/, ale nie można później wyraźnie z akt utajnionych korzystać w formowaniu wyroku,

• bez publikacji akt wyrok byłby nieważny,

• w dekrecie publikacji akt ustala się też termin do którego należy zapoznać się z aktami i zgłaszać ewentualnie swe uwagi. Jeśli ktoś w tym czasie nie wstawi się by zapoznać się z aktami uznaje się, że zrezygnował ze swego prawa,

• po zapoznaniu się z aktami strony mogą wnieść do sędziego prośbę o uzupełnienie materiału dowodowego - np. o dodatkowego biegłego czy też o przesłuchanie dodatkowego świadka,

• sędzia winien się przychylić do prośby stron, a w takim wypadku następuje uzupełnienie dowodów np. przez przesłuchanie dodatkowych świadków i znów publikacja akt by strony znów mogły się zapoznać z uzupełnionymi aktami. Również i po tej publikacji mają prawo prosić o uzupełnienie dowodów, a sędzia winien rozstrzygnąć czy dopuścić dodatkowe dowody i dlaczego nie pojawiły się one wcześniej.

• po trzeciej publikacji akt sędzia właściwie nie powinien już zgadzać się na uzupełnienie dowodów

2. Zamknięcie postępowania dowodowego

• następuje ono dekretem sędziego

• akta spraw są przedłożone obrońcy węzła, aby wydobył z nich wszystko co przemawia za ważnością małżeństwa

• swe uwagi sporządza on w ciągu 2 tygodni i są to tzw. uwagi przedwyrokowe, z zachowaniem następujących elementów:

• stan sprawy - informacje stronach, ich małżeństwie, jak długo trwało, potomstwo, rozwód, kto o niego wystąpił, kto wniósł sprawę do sądu, tytuł sprawy, zebrane materiały dowodowe, o świadkach, czy byli powołani biegli, czy strony miały możliwość obrony

• stan prawny - przytoczenie kanonów odnośnych do sprawy np. 1060, 1095

• stan faktyczny - składa się z 2 części: obrońca cytuje stwierdzenia stron i świadków oraz biegłych i wszystko to co przemawia za ważnością małżeństwa lub przeciw jego nieważności, a w drugiej części podaje swą interpretację zacytowanych zeznań i faktów

• nie powinien rezygnować z uwag przed wyrokowych, chyba że nieważność małżeństwa jest pewna,

• swe uwagi sporządza w 3 egz. - jeden do akt i dwa dla stron by mogły zająć wobec zarzutów swe stanowisko,

3. Dyskusja wyrokowa

• akta sprawy wraz z wotum obrońcy i odpowiedziami stron trafiają następnie do sędziów, a w oparciu o pewność moralną jaką mają sobie na podstawie lektury akt wyrobić, piszą swe wota w których musi dać odpowiedź na pytanie czy tytuł nieważności został udowodniony - uzasadnienie swego stanowiska. Jeśli ma wątpliwości oznacza to, że nie udowodniono nieważności małżeństwa.

• sędzia może się radzić w tej sprawie innego sędziego, ale spoza składu w jakim daną sprawę rozstrzyga,

• podstawą wyrokowania musi być pewność moralna jaką sędzia zdobywa przez studiowanie akt sprawy. Nie może jej sobie wyrobić na podstawie informacji zdobytych poza procesem. Wszystko ocenia w sumieniu. Brak takiej pewności oznacza, że nie udowodniono nieważności małżeństwa,

• dyskusja wyrokowa odbywa się między sędziami wyznaczonymi do danej sprawy bez udziału notariusza:

• na początku modlitwa,

• czyta się wota i następuje dyskusja i głosowanie

• sędzia podczas dyskusji może odstąpić od swej opinii, którą zawarł w swym wotum,

• jeśli sędziowie uważają to za stosowne wydanie wyroku można odłożyć i uzupełnić materiał dowodowy. Są to wówczas dowody wprowadzone z urzędu. Następuje więc znów publikacja akt, uwagi stron oraz obrońcy i znów sesja wyrokowa,

• po głosowaniu jeśli zapadł wyrok większością 2 na 1 - sędzia, który się nie zgadza z wyrokiem winien podpisać lub złożyć votum separatum.

• następuje spisanie sentencji wyroku przez notariusza w krótkiej formie, a następnie w ciągu miesiąca redakcja wyroku dla stron z podaniem pełnej motywacji rozstrzygnięcia,

• po zakończeniu sesji wyrokowej sprawa jest zamknięta i nie można jej już poprawić,

4. Wyrok

• sporządzenie wyroku następuje przez jednego sędziego - ponensa /stąd w wyrokach sformułowanie coram N.N./

• elementy wyroku:

• inwokacja - W imię Boże. Amen.

• wstęp - skład trybunału

• strony powodowa i pozwana + adresy

• pełnomocnik i kurator /jeśli występowali/

• tytuł sprawy

• stan sprawy - dane stron

• losy małżeństwa

• kiedy złożono skargę

• kogo przesłuchano, jakich świadków

• kiedy odbyła się publikacja

• uwagi jakie zgłosili obrońca węzła i strony

• postawienie pytania czy nieważność została udowodniona

• stan prawny - winien być inaczej sformułowany do każdej sprawy

• komentarz do tytułu na podstawie KPK, wyroków Roty Rzymskiej

• w I instancji nie musi być obszernie - bo to dla stron

• stan faktyczny - cytaty z zeznań stron, świadków, biegłych - wszystko to co przemawia za ważnością

lub nieważnością małżeństwa

• uzasadnienie wyroku - tu winien się znaleźć komentarz i argumenty sędziego, tak by pokazać stronom iż

wyrok jest sprawiedliwy

• jeśli sprawa toczyła się z kilku tytułów do ważności wystarczy rozstrzygnięcie jednego - tzn. uznanie nieważności małżeństwa, ale jest to niegodziwe

• wyrok przesyła się stronom - także tej, która nie stawiła się w sądzie

• musi więc być 5 egzemplarzy wyroku - 1 w akta, 2 dla stron, 1 do II instancji, 1 w księgę wyroków /najczęściej są 2 oryginały i 3 odpisy/

• koszta sądowe - kan. 1611 - wyrok może ale nie musi określać kosztów sądowych, gdyż już na początku procesu zobowiązuje się stronę powodową do ich pokrycia,

5. Zaskarżenie wyroku

• kan. 1620 - wyrok jest nieważny i nieważności tej nie można usunąć gdy:

• wydany w sprawie zarezerwowanej St. Ap.

• sędziowie nie mieli władzy w tym trybunale,

• wyrok wydany pod wpływem przymusu lub bojaźni

• proces toczył się bez skargi powodowej,

• pełnomocnik działał bez ważnego pełnomocnictwa,

• wydany dla stron z których przynajmniej jedna nie miała prawa występowania w sądzie - np. małoletni lub pozbawiony używania rozumu,

• którejś ze stron nie dano możliwości obrony,

• gdy choć jedne z tytułów nie został rozstrzygnięty

• taki wyrok można ważnie zaskarżyć do 10 lat od jego wydania

• kan. 1622 - nieważność usuwalna:

• niewłaściwa liczba sędziów np. tylko 2

• wyrok jest bez motywacji prawej lub faktycznej,

• brak jakiś podpisów

• ten wyrok można zaskarżyć do 3 miesięcy od wydania

• skargę o nieważność wyroku wnosi się do sędziego, który go wydał, choćby strona nie chciała. Może jednak domagać się by rozpatrzył ją inny sędzia

• skarga ta może być też wniesiona z apelacją w terminie jaki jest na apelację przewidziany,

• skargę może wnieść też rzecznik sprawiedliwości lub obrońca węzła

• sam sędzia jeśli zauważy nieważność wyroku może ten wyrok odwołać lub poprawić, chyba że już wniesiono skargę o nieważność wyroku, lub wyrok stał się prawomocny bo upłynął czas przypisany prawem

• sprawy o nieważność wyroku mogą być prowadzone wg norm o ustnym procesie spornym.

APELACJA I ROZPATRYWANIE SPRAWY W II INSTANCJI

1. Apelacja w ogólnosci

• kan. 1628 - jedna z możliwości zaskarżenia wyroku, gdy strona procesu czuje się pokrzywdzona

• nie ma jednak apelacji od:

• wyroku papieża i Sygnatury Apostolskiej, chyba że wyrok wydała komisja wyznaczona przez Sygnaturę lub delegowała ona jakiś trybunał

• od wyroku nieważnego, chyba że jest ona złączona ze skargą o nieważność wyroku

• od wyroku, który przeszedł w stan rzeczy osądzonej,

• od dekretu sędziego lub wyroku przedstanowczego /bo apelacja może być tylko od wyroku a nie od czynności administracyjnych/, chyba że apelacja ta złączona jest z apelacja od ostatecznego wyroku

• od wyroku lub dekretu o którym prawo mówi, że sprawa powinna być jak najszybciej rozstrzygnięta

• apelacja musi nastąpić w ciągu 15 dni od ogłoszeni wyroku i to do sędziego, który wydał wyrok, a następnie potwierdzić w ciągu miesiąca. Wystarczy jeśli strona na poparcie swej apelacji w ciągu miesiąca poprosi sędziego wyższego o zmianę zaskarżonego wyroku, podając racje i przedkładając odpis tego wyroku,

3. Apelacja w procesach małżeńskich

• dzisiaj można mówić o apelacji wówczas gdy sąd I instancji orzekł ważność małżeństwa - strony kierują wtedy apelację do II instancji by stwierdzić jednak nieważność

• przy orzeczeni zaś nieważności w I instancji z urzędu należy skierować sprawę do II instancji

• apelacja może nastąpić od całości wyroku lub od jego części

• apelacja musi nastąpić w ciągu 15 dni od ogłoszeni wyroku i to do sędziego, który wydał wyrok, a następnie potwierdzić w ciągu miesiąca. Wystarczy jeśli strona na poparcie swej apelacji w ciągu miesiąca poprosi sędziego wyższego o zmianę zaskarżonego wyroku, podając racje i przedkładając odpis tego wyroku,

4. Skutki apelacji

• jeśli w I instancji jest wyrok affirmative - z urzędu do II instancji - tam bądź drogą administracyjną wydaje się dekret lub tez prowadzi się proces

• jeśli w I instancji negative - strona apeluje do II instancji - proces

• przy apelacji cząstkowej /od części wyroku/ może być postępowanie administracyjne lub proces

dekret - aff.

I ° aff. z urzedu II °

proces - aff. lub negat.

I° negat. strona II ° proces - aff. lub negat.

5. Przyjęcie w II instancji dekretem wyroku I instancji

• po wpłynięciu apelacji oficjał wyznacza skład trybunału

• akta sprawy z I instancji bierze obrońca węzła i pisze swe uwagi. Ma on odpowiedzieć na pytanie czy zatwierdzić wyrok I instancji dekretem /może napisać iż nie sprzeciwia się zatwierdzeniu wyroku I instancji dekretem/, czy też są uchybienia i dlatego trzeba nowego procesu /wskazuje na uchybienia i uzasadnia potrzebę nowego procesu/

• akta i jego uwagi trafiają do sędziów i ci piszą wota i przeprowadzają dyskusję czy zatwierdzić wyrok I instancji dekretem czy wszcząć nowy proces,

• gdy zadecydują o procesie - rozpoczyna się normalny proces ze wszystkimi etapami

6. III instancja w sprawie

• gdy w II instancji po procesie wyrok jest przeciwny wyrokowi I instancji wówczas z urzędu musi sprawa trafić do III instancji,

• gdy I i II instancja uznają negative - strona może wnieść apelację sprawę do III instancji

• III instancją jest najczęściej Rota Rzymska, ale Sygnatura może zgodzić się na ustanowienie III instancji w kraju np. tak jest w Polsce. Musi tu jednak poprosić o tę łaskę jedna ze stron procesu z podaniem motywacji np. duża odległość, nieznajomość języka. Prośbę tę składa sędziemu II instancji, a on powiadamia stronę przeciwną o wniesieniu sprawy do III instancji - jeśli strona się zgadza lub milczy najczęściej Sygnatura się zgadza na ustanowienie III instancji w Polsce, jeśli druga strona się sprzeciwia - Sygnatura nie udziela zezwolenia

• do III instancji /także do Roty/ przekazuje się:

• odpisy wyroków I i II instancji

• prośbę strony o nowy proces,

• opinię drugiej strony,

• opinia przewodniczącego trybunału II instancji /relacje o procesie/

• akta przesyła się przez notariusza. Ponieważ Rota nie zwraca akt, dlatego przesyła się ksero

7. Odnotowanie wyroku

• jeśli II instancja stwierdziła nieważność małżeństwa - powiadamia się o tym strony

• w księdze chrztów stron i w księdze małżeństw odnotowuje się decyzję II instancji wraz z datą decyzji

8. Klauzula

• czasami dodawana jest klauzula - szczególnie po orzeczeniu niedojrzałości strony - jest zakaz zawierania ponownego małżeństwa bez zgody ordynariusza, który wcześniej winien zasięgnąć opinii biegłego,

• uchylenie klauzuli jest do godziwości, a nie do ważności.

• uchylenie klauzuli można uzyskać przez zwrócenie się o zezwolenie do biskupa z podaniem motywacji - czyli odparcie zarzutów z wyroku o niezdolności natury psychicznej - trzeba udowodnić że te nieprawidłowości już nie istnieją obecnie,

PROŚBA O ROZWIĄZANIE MAŻEŃSTWA WAŻNIE ZAWARTEGO LECZ NIEDOPEŁNIONEGO

1. Pojęcie

• małżeństwa ważnie zawartego nie można rozwiązać żadną władzą ludzką i z żadnego powodu /kan. 1141/

• od czasów średniowiecza jednak dopuszczano możliwość rozwiązania małżeństwa ważnego ale niedopełnionego - aktem bowiem fizycznym potwierdza się bowiem niejako zgodę małżeńską,

• proces ten ma na celu uzyskanie reskryptu dyspensy papieskiej - jeśli małżeństwo zostało ważnie zawarte lecz z jakiś względów nieskonsumowane, a następnie małżonkowie się rozeszli, mogą ubiegać się u papieża o rozwiązanie tego ważnego małżeństwa /kan. 1142/

• proces ten nie ma charakteru sądowego lecz administracyjny. Nie ma tutaj sporu lecz jedynie prośba o łaskę,

• nie ma też pisma skargowego, strony pozwanej i powodowej, a jedynie osoba zwracająca się z pisemną prośbą do biskupa /orator/

• skutkiem tej dyspensy zostaje rozwiązany węzeł małżeński, który powstał przez wyrażenie zgody małżeńskiej, ale ze względu na szczególne dobro dusz ten akt zostaje unieważniony i strony zostają zwolnione z obowiązków jakie zaciągnęły z chwilą zawarcia małżeństwa - jest to tzw. przywilej Piotrowy,

• normy zawarte zostały w piśmie okólnym Kongregacji Kultu Bożego z 20 XII 1986r.

2. Prośba o dyspensę

• wnoszą ją sami małżonkowie, lub jeden z nich nawet przy sprzeciwie drugiego. Nie mogą natomiast uczynić tego osoby trzecie nawet dla słusznej przyczyny /kan. 1697/,

• tę prośbę może wnieść nawet współmałżonek strony niewierzącej czy nieochrzczonej

• po śmierci jednej ze stron druga strona nie ma prawa do dyspensy,

• prośba o dyspensę winna być skierowana do papieża, choć przedstawia się ją biskupowi

• należy w niej podać:

• okoliczności zawarcia małżeństwa,

• faktyczny stan pożycia małżeńskiego,

• przyczyny niedopełnienia małżeństwa, które uzasadniają zwrócenie się z prośbą do papieża,

• dane drugiej strony /adres/

• jeśli trybunał w czasie prowadzenia sprawy o nieważność wykryje, że małżeństwo zostało niedopełnione - winien powiadomić o tym strony i poinformować o możliwości zwrócenia się z prośbą o dyspensę papieską, jeśli strony na to przystaną - proces o nieważność zawiesza się. Proces może zawiesić także sam biskup do którego wpłynęła prośba o dyspensę.

• jeśli jedna strona prosi o dyspensę, a druga chce procesu o nieważność małżeństwa - trybunał decyduje którą z dróg wybrać,

• nawet jeśli strona uzyska dyspensę ma nadal prawo ubiegać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa,

3. Przyjęcie prośby

• do przyjęcia prośby jest kompetentny biskup diecezjalny stałego lub tymczasowego miejsca pobytu strony proszącej, a jeśli jest przekonany, że prośba jest zasadna winien zarządzić wszczęcie procesu /kan. 1699 p.1/

• nie może on oceniać czy małżeństwo zostało niedopełnione - od tego jest Kongregacja Kultu Bożego, może on jedynie zaopiniować sprawę,

• gdyby przypadek był trudny pod względem moralnym i prawnym winien się poradzić St. Ap.

• takie trudności mogą zrodzić następujące sytuacje:

• usus onanisticus matrimonii - czy onanizm małżeński uznać za dopełnienie małżeństwa,

• admissa penetratio sine eiaculatione - czy samo przyjęcie penetracji bez zwarcia pochwy jest aktem

• conceptio per seminis absorbtionem - zapłonienie przez przyjęcie /połknięcie/ nasienia

• foecundatio artificialis - używanie np. sztucznego członka

• stosowanie przez jedną ze stron innych metod zapobiegawczych,

• posiadanie potomstwa zrodzonego przed ślubem

• dopełnienie małżeństwa na sposób modo non humno - stosunek oralny lub analny

• przewidywane zgorszenie lub szkody materialne z chwilą udzielenia dyspensy,

• jeśli istnieje wątpliwość - biskup może poradzić stronom wszczęcie procesu o nieważność małżeństwa,

• po przyjęciu prośby - biskup musi powiadomić o tym drugą stronę,

• jeśli istnieje zaś nadzieja winien dążyć do pogodzenia stron, usunięcia przeszkód i podjęcia pożycia małżeńskiego oraz zawiązania wspólnoty małżeńskiej. Taką próbę biskup przeprowadza sam lub przez proboszcza stron. Jeśli małżonkowie by się pogodzili sporządza się protokół i dołącza do akt sprawy, a sam prośba traci moc prawną,

• protokół z próby pogodzenia stron, nawet jeśli się to nie powiodło winien znaleźć się w aktach sprawy, choć nie jest to wymagane koniecznie do uzyskania dyspensy

• przeciwko odrzuceniu prośby przez biskupa przysługuje rekurs do St. Ap. /kan. 1699 p. 3/

4. Instrukcja procesu

• biskup powinien ją zlecić trybunałowi lub odpowiedniemu kapłanowi,

• instrukcja ma zebrać materiał dowodowy co do:

• faktu niedopełnienia małżeństwa,

• istnienia słusznej przyczyny wniesienia prośby,

• jeśli zlecenie przeprowadzenia instrukcji dostał trybunał, wówczas prowadzi ją 1 sędzia - wikariusz sądowy lub wyznaczony przez niego sędzia /może pomóc też audytor/, ponadto musi być obrońca węzła i notariusz

• instrukcja ta nie ma charakteru sądowego lecz administracyjny,

• sędzia instruktor przesłuchuje strony i świadków, redaguje pytania, przyjmuje lub odrzuca wnioski stron, zbiera informacje o prawdziwości zeznań /świadectwa kwalifikacyjne/ i powołuje biegłych,

• instruktor może też:

• delegować innych kapłanów do przesłuchania stron lub świadków - jeśli na terenie diecezji,

• wystąpić z rekwizycją - czyli prosić inny trybunał poza diecezją o przesłuchanie,

• ponadto posiada prawa i obowiązki jak w procesie o nieważność małżeństwa,

• choć zbieranie materiałów odbywa się na terenie diecezji, ani sędzia ani biskup nie wydają orzeczenie o niedopełnieniu małżeństwa - jedynie kompetentna jest tutaj bowiem Kongregacja do spraw Kultu Bożego i Sakramentów /prefekt Kongregacji zwraca się o udzielenie reskryptu dyspensy do papieża na specjalnej audiencji/

5. Dowody

• to przede wszystkim zeznania stron i świadków. Przesłuchanie stron może dostarczyć argumentów natury fizycznej lub moralnej.

• argument moralny

• sędzia przesłuchujący strony musi się upewnić, że strony wiedzą czym jest dopełnienie małżeństwa,

• w prawie kanonicznym przyjmuje się, że dopełnienie małżeństwa nastąpiło w przypadku pełnego aktu płciowego bez konieczności zapłodnienia. Akt ten jednak ma być aktem ludzkim. Ważniejsze jest jednak to, by był dokonany dobrowolnie niż to, że z pełną świadomością tego co się dokonuje,

• zgodne zeznanie stron odnośnie istnienie lub nieistnienia współżycia nie jest jeszcze dowodem - nie ma mocy jak w procesie o nieważność małżeństwa, chyba że strony są wiarygodne /potwierdzili to świadkowie/,

• zeznające strony winne złożyć przysięgę o prawdomówności, jeśli tego nie chcą uczynić - sędzia winien to właściwie zinterpretować,

• gdy po ślubie strony zamieszkały razem domniemywa się, że współżyły, ale można udowodnić coś innego:

• gdy małżeństwo pod przymusem,

• odraza lub nienawiść wobec współmałżonka,

• zgoda pozorna,

• impotencja po którejś ze stron

• brak czasu - nie było czasu na dopełnienie małżeństwa tuż po ślubie, istniała bowiem niemożność fizyczna i moralna - tzn. małżonkowie byli razem, ale w sytuacji w której nie mogli współżyć /goście i rodzina/,

• małżeństwo zawierane w więzieniu lub przez pełnomocnika - wystarczą tu zeznania świadków lub dokumenty by sprawę skierować do St. Ap.,

• na podstawie argumentu moralnego - gdy zgodne zeznanie stron i świadków, że strony po małżeństwie nie współżyły - w praktyce wiele razy udzielano dyspensy,

• za dopełnione uważa się małżeństwo nawet jeśli współżycie odbyło się po zażyciu alkoholu i narkotyków

• w stanie zaburzenia świadomości i umysłu - niedopełnione

• za niedopełnione uważa się też małżeństwo jeśli strona współżyła z poczuciem cudzołóstwa lub wskutek nienawiści /np. by zarazić AIDS/

• argument fizyczny

• argumentu fizycznego dostarczają badania lekarskie małżonków i stwierdzenie integralności fizycznej kobiety - dziewictwa lub impotencji mężczyzny,

• argument ten można pominąć jeśli argument moralny jest wystarczająco przekonujący,

• oględziny kobiety są niekonieczne jeśli wiadomo, że mężczyzna jest impotentem

• nie należy przeprowadzać oględzin jeśli kobieta się nie zgadza, ale trzeba podać uzasadnienie,

• gdyby badania lekarskie wykazały niemoc płciową, która była by przyczyną niedopełnienia małżeństwa, należało by wnieść do sądu skargę o nieważność małżeństwa,

• przy zeznaniach świadków należy się dopytać o:

• charakter posiadanych informacji,

• źródło - czy sam o tym wie, czy też ze słyszenia,

• czas uzyskania informacji - czy czasami nie uzyskał jej w czasie podejrzanym czyli wówczas, gdy strony postanowiły wnieść prośbę

• można doprowadzić do konfrontacji stron i świadków - choć stosuje się to rzadko

• strony i świadkowie winni być przesłuchiwani pojedynczo i najczęściej przesłuchuje się jako pierwszą osobę proszącą o dyspensę,

• sędzia winien też rozeznać, czy zgodzą się oboje na badania lekarskie,

• jeśli zdaje się, że przyczyna niedopełnienia tkwi po stronie mężczyzny, a kobieta nie jest dziewicą, należy go zbadać na impotencję,

6. Obrońca węzła

• w procesach o niedopełnienie małżeństwa winien zawsze uczestniczyć obrońca węzła /kan. 1701 p.1/, który czuwa nad tym by bezpodstawnie wniesione pismo nie naruszyło kan. 1141 - że małżeństwa ważnego nie można rozwiązać żadną władzą ludzką. Jego udział jest konieczny do ważności procesu.

• ma obowiązek wskazania wszystkiego, co rozumnie przemawia za nierozwiązalnościa danego małżeństwa

• ma prawo sporządzenia pytań do stron, świadków i biegłych,

• może towarzyszyć podczas przesłuchań i zgłaszania nowych pytań,

• po zakończeniu postępowania dowodowego sporządza swe uwagi z uwzględnieniem stanu prawnego i faktycznego sprawy. Ma też podać argumenty za dopełnieniem małżeństwa i za ważnością małżeństwa.

• stronom nie przysługuje prawo do repliki od uwag obrońcy węzła

7. Pomoc sądowa dla stron

• strony nie mogą w tym przypadku korzystać z pomocy pełnomocnika lub adwokata jak w procesie spornym czy o nieważność małżeństwa,

• czasami strona może prosić o pomoc prawną, ale za zezwoleniem biskupa,

• taki biegły prawnik może pomóc jedynie stronom we wszczęciu sprawy, zebraniu dowodów, oraz w ponownym wniesieniu sprawy jeśli była rozstrzygnięta negatywnie,

• wynika to z faktu, że dyspensa papieska nie jest wyrokiem - czyli aktem sprawiedliwości ale aktem łaski, a taki akt można uzyskać nie poprzez działanie zlecone ale tylko własne,

• pomocnik prawny jest zobowiązany do zachowania tajemnicy,

8. Zapoznanie stron z dowodami

• kan. 1703 p. 1 - nie ma publikacji akt, jeśli sędzia jednak uważa, że zebrany materiał sprzeciwia się prośbie strony winien o tym powiadomić zainteresowanych,

• na wniosek strony sędzia może ujawnić załączony dokument

9. Wotum biskupa

• po zamknięciu postępowania dowodowego instruktor sporządza odpowiedni dekret i sprawozdanie z przeprowadzonych czynności oraz nasuwające się wnioski i przekazuje biskupowi akta wraz z odpowiednią relacja,

• biskup sporządza wotum pro rei virtate na podstawie pewności moralnej jaką ma wypracować na podstawie dowodów - co do faktu niedopełnienia jak i słuszności przyczyny dla której wnosi się prośbę, a także uzasadnia stosowność dyspensy,

• gdy sprawa niedopełnienia wypłynęła podczas procesu o nieważność małżeństwa, wówczas biskup może się podpisać pod wotum sędziego,

10. Sprawa w Stolicy Apostolskiej

• swe wotum, wszystkie akta sprawy i wotum obrońcy biskup przesyła do Kongregacji spraw Kultu Bożego

• przesyła się 1 egzemplarz odpisu akt i 3 egzemplarze uwagi obrońcy, relacje sędziego instruktora, i wotum biskupa /w języku łacińskim lub innym znanym Kongregacji języku/

• w Kongregacji - najpierw bierze je obrońca węzła i sporządza wotum, a później dwie następne osoby by je zreferować sekretarzowi Kongregacji,

• jeśli zdaniem Kongregacji należy coś uzupełnić powiadamiają o tym biskupa,

• gdyby Kongregacja odpisał, że na podstawie przesłanego materiału nie da się stwierdzić niedopełnienia wówczas biegły w prawie w siedzibie trybunału może przejrzeć akta sprawy by stwierdzić, czy są jakieś inne argumenty na potwierdzenie niedopełnienia małżeństwa,

• gdy Kongregacja uzna, że materiał dowodowy jest wystarczający do uznania niedopełnienia małżeństwa na specjalnej sesji prefekt Kongregacji przedstawia papieżowi prośbę wraz z opinią,

• papież udziela dyspensy mocą wikariusza Chrystusa a nie mocą władzy własnej - musi być więc poważna przyczyna by jej udzielić,

• po udzieleniu dyspensy reskrypt przesyła się do biskupa on zaś powiadamia strony oraz poleca proboszczowi odnotować ten fakt w księdze chrztów,

• do dyspensy może być dołączona klauzula:

• vetito - dołącza się ją gdy przyczynę niedopełnienia stanowi jakiś brak natury fizycznej lub psychicznej większej wagi. Zakaz ten nie ma znaczenia unieważniającego, lecz jedynie wzbraniający. Usunięcie jej jest zarezerwowane Kongregacji, stąd biskup musi uzyskać jej zgodę i dopiero wtedy udzielić zezwolenia,

• ad mentem - gdy chodzi o przyczyny mniejszej wagi. Klauzulę tę może usunąć sam biskup na prośbę strony, jeśli strona jest zdolna do aktów ludzkich i wypełnienia obowiązków małżeńskich. O tej zdolności biskup ma się przekonać na podstawie opinii lekarskiej

1

15

---