Tezy do egzaminu z kościelnego procesu karnego

1. Pojęcie procesu karnego i prawa karnego procesowego.

2. Funkcje norm procedury karnej.

3. Proces karny w ogólności: cele, przedmiot, czynności procesowe.

4. Dzieje procesu kanonicznego.

5. Rodzaje procesu karnego w ujęciu historycznym.

6. Kanoniczny proces śledczy.

7. Niektóre dawniejsze procesy specjalne.

8. Promotor sprawiedliwości.

9. Rodzaje postępowania: postępowanie legislacyjne, administracyjne i sądowe.

10. Rodzaje kar.

11. Uprawnienia sędziego w procesie karnym.

12. Strony w procesie karnym.

11. Dochodzenie wstępne.

11. Proces pozasądowy.

11. Rola uzyskania pewności moralnej.

11. Proces sądowy.

11. Apelacja.

11. Praescriptio w prawie karnym.

11. Przedawnienie w prawie kanonicznym.

11. Dekret Lubelski.

11. Przedawnienie w obu kodeksach prawa kanonicznego

11. Skarga o naprawienie szkód.

KOŚCIELNY PROCES KARNY

1. Pojęcie procesu karnego i prawa karnego procesowego

PRAWO KARNE

Prawo Karne Ogólne - jest rozumiane jako zbiór norm prawnych określających odpowiedzialność za czyny zakazane przez ustawę karna, pod groźbą sankcji karnych a także sposób postępowania w sprawie tejże odpowiedzialności.

W prawie karnym normy dzielimy na 2 kategorie:

• normy określające zasady odpowiedzialności karnej

• normy regulujące postępowanie w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności karnej

W podanej definicji nie ma mowy o normach orzekających o przestępstwach ale o czynach zagrożonych sankcją karną, a więc normy karne odnoszą się też do wykroczeń. Nie ma też mowy tylko o postępowaniu sądowym, stąd prawo to odnosi się także do postępowania przed każdym organem byle by dotyczyło czynów zakazanych przez ustawę pod groźbą kary.

Prawo Karne dzielimy na:

• prawo karne materialne - zbiór norm zakazujących popełniania określonych czynów społecznie niebezpiecznych i zagrożonych środkami karnymi. Ponadto możemy wyróżnić:

• prawo karne materialne sądowe - regulujące zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwa

• prawo karne materialne pozasądowe - określające zasady odpowiedzialności za wykroczenia

• prawo karne formalne - procesowe - zbiór norm regulujących proces karny.

Każde prawo karne materialne ma odbicie w prawie karnym formalnym czyli procesowym. Niektóre zaś działy prawa cywilnego stosuje się na zasadach dwu stronnego porozumienia.

Proce karny

Proces karny - zespół prawnie uregulowanych czynności, którego celem jest wykrycie przestępstwa i sprawiedliwe osądzenie go, a także wykonanie kary i środków zabezpieczających

Prawo karne - należy do płaszczyzny normatywnej, a proces karny do płaszczyźnie faktycznej.

Zasadniczo używa się zamiennie 2 terminów:

• procedura - ma znaczenie szersze niż proces. To nie tylko prawo procesowe ale też szereg czynności podejmowanych w procesie. Do niej należą też sposoby postępowania wynikające z obyczaju, zwyczaju, praktyki stosowania prawa, wypracowane zasady postępowania, nie zawsze unormowane

• proces karny - to zespół czynności zmierzających do rozstrzygnięcia sprawy karnej

11. Funkcje norm procedury karnej

• prakseologiczna - procedura jest najczęściej wynikiem wielu lat doświadczenia i to niestety w wielu przypadkach negatywnego. Wypracowywano ją na drodze takiego postępowania, które miało chronić ludzi od złych skutków czynów i niebezpieczeństw przez nie spowodowanych. Z tego doświadczenia wyprowadzono metody najbardziej efektywnego realizowania procesu karnego. Stąd większość norm procesowych jest celowościowymi - wskazującymi najprostszą i najskuteczniejszą drogę do celu - wykrycie przestępstwa materialnego i wyciągnięcie konsekwencji wobec sprawcy.

• gwarancyjna - celem tych norm jest ochrona wartości nadrzędnych np. godności człowieka, jego życia, intymności, własności, wolności. Normy te gwarantują ochronę praw jednostki w procesie karnym. Osoby mają możliwość i prawo do obrony. Normy te ograniczają też stosowanie przymusu i respektowania interesów prawnych uczestników procesu

• regulacyjna - wprowadzają one porządek, określają sekwencję czynności prawnych, prawa i obowiązki uczestników procesu, wtłaczają czynności procesowe w odpowiednie formy

• materialno - prawna - prawo karne procesowe ma znaczny wpływ na prawo karne materialne oraz realia stanowienia i stosowania tego prawa. Oba te rodzaje prawa oddziaływają na siebie wzajemnie.

11. Proces karny w ogólności: cele, przedmiot, czynności procesowe

Stosunki procesowe

W procesie każda czynność rodzi inną czynność i tworzą one sytuację prawną między osobami - tzw. stosunki procesowe.

Stosunek procesowy - sytuacja prawna zachodząca między uczestnikami procesu i unormowana w prawie karnym procesowym. Stosunki procesowe mają charakter: społeczny, prawny, dynamiczny.

• charakter społeczny - gdyż zachodzą między ludźmi lub podmiotami reprezentującymi interesy ludzi

• prawny - bo są prawnie unormowane, a ich treścią są wzajemne prawa i obowiązki

• dynamiczny - uczestnicy procesu pełnią rolę rzeczników tych celów do których dążą, a przez to zawiązują stosunki prawne

Rodzaje stosunków procesowych

• idealne - pożądane przez ustawodawcę i nauki prawne

• faktyczny - stosunki prawne tworzone w konkretnych procesach

Cel prawa karnego

• osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawno-materialnej

• osiągnięcie stanu sprawiedliwości procesowej

• osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawno-materialnej - a więc stanu zachowania norm prawa procesowego. Stąd proces winien zmierzać do studiowania norm prawa karnego materialnego i zastosowania ich do konkretnej sytuacji - jest tzw. subsumpcja czynu pod przepis prawny i określenia ponadto odpowiedzialności karnej. Osiągnięcie tego celu zależy od realizacji celów etapowych - tzn. odpowiedzi na następujące pytania:

• co się stało ?

• czy przestępstwo zostało popełnione ?

• kto je popełnił ?

• jakie były okoliczności - kto, jak, kiedy ?

• jakie następstwa wywołało przestępstwo ?

• jakie są przewidziane konsekwencje prawno-karne wobec sprawcy lub środki zabezpieczające ?

• jak wykonać orzeczenie o karze ?

• osiągnięcie stanu sprawiedliwości procesowej - to sytuacja w której osoba, przeciwko której lub na rzecz której proces się toczy, ma przekonanie, że organy procesowe uczyniły wszystko, by sprawiedliwości stało się zadość - wg prawa, sumienia i dobrej woli

Przedmiot prawa procesowego

Dawniej za przedmiot uważano popełniony przez oskarżonego czyn. Takie ujęcie sprawiało, że w procesach nie uwzględniano by pewnych ważnych czynników. W procesie idzie bowiem nie tylko o stwierdzenie czy zostało dokonane przestępstwo, ale też o to kto je popełnił i wyciągnięcie z tego konsekwencji prawnych dla sprawcy czynu.

Obecnie w polskiej literaturze powszechnie jest przyjmowana teoria odpowiedzialności jako przedmiotu dla prawa procesowego. Punktem wyjścia są 2 pytania:

• z jakiego powodu proces się toczy ? - proces wszczyna się i toczy z powodu uprawdopodobnionej wiadomości o pełnionym przestępstwie. Ta wiadomość to podstawa procesu - jest to zaszłość prawna, która jest warunkiem wszczęcia procesu.

• do czego proces zmierza ? - celem procesu jest subsumcja czynu pod przepis prawny i pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej oraz nałożenie na niego kary i jej wykonanie.

Przedmiotem prawa procesowego jest więc odpowiedzialność karna i cywilna oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo.

Odpowiedzialność karna - to powinność poniesienia przez konkretną osobę określonej przez prawo kary lub dolegliwości za konkretne przestępstwo. Jest to wyraźny obowiązek poniesienia tej kary a nie tylko zalecenie - poniesienie odpowiedzialności jest obligatoryjne.

Przedmiot prawa procesowego nie jest tożsamy z celem procesu /subsumcja i określenie odpowiedzialności/

Czynności procesowe

To zachowanie się uczestników procesu wywołujące skutki prawne określone przez prawo procesowe. Należy wyjaśnić także pojęcie zdarzenia procesowe, które nie jest tym samym co czynności procesowe.

Zdarzenie procesowe - zaszłość w świecie zew. Nie wykazująca cech zachowań się człowieka, ale wywołująca skutki przewidziane w prawie procesowym /śmierć, zniszczenie akt, klęski żywiołowe, choroba/

Czynności procesowe - to tylko działanie człowieka, z którym łączy się wykonywanie przez uczestników procesu ich uprawnień lub obowiązków

Kategorie czynności procesowych

• ze względu na cel

• kognicyjne - przygotowawcze - badanie i rozstrzyganie danej sprawy

• egzekucyjne - wykonawcze - wykonywanie decyzji prawnych

• na sposób komunikowania

• wyraźne - ekspresywne - komunikowanie przez uczestników procesu swej woli /pisemne lub ustne/

• dorozumiane - konkludentne - komunikowanie swej woli przez samo zachowanie, które w konkretnej sytuacji wskazuje na istotę czynności. Mówimy o nich, gdy nie ma zachowanych form przewidzianych dla czynności wyraźnych. Gdy zachowanie wywołuje te same następstwa jak czynności wyraźne traktujemy ją jako wadliwą czynność wyraźną, na którą można się zgodzić w pewnych warunkach.

• ze względu na podmiot

• czynności organów procesowych

• czynności stron procesowych

• czynności innych uczestników procesu

• ze względu na charakter

• oświadczenia procesowe - wyrażanie przez uczestników procesu treści intelektualnych

• spostrzeżenia - percepcja i wyrażanie pewnych wrażeń zmysłowych

• realne - stwarzane w trakcie procesu pewne sytuacje np. przeszukanie lub przyłapanie na gorącym uczynku /?/

Oświadczenia procesowe

• wiedzy - komunikowanie przez uczestnika procesu wiadomości jakie ma na dany temat /np. opinia biegłego/

• woli - komunikowanie dążeń uczestników procesu

• postulatywne - wnioski, podanie, prośby

• imperatywne - władcze - polecenie /dla organów podwładnych i tylko dla niech, wiążące tylko je i nakładające obowiązek tylko w relacji do wydającego polecenie/ i decyzje przełożonych /to rozstrzygnięcia występujące w 2 rodzajach - jako orzeczenie lub zarządzenie/

4. Dzieje procesu kanonicznego

Proces kanoniczny ukształtował się w historii i posiadał 3 cele:

• regulował życie Kościoła

• wpływał na życie duchownych

• porządkował niektóre sfery życia społecznego

Od czasów średniowiecza wiele spraw /także świeckich/ podlegało jurysdykcji Kościoła i prawa kanonicznego. Prawo kanoniczna w zestawieniu z prawem feudalnym odznaczało się bowiem:

• przejrzystością przepisów

• skutecznością i szybkością stosowania represji

Ponieważ prawo kanoniczne zawierało także prawo karne, które z kolei nakładało określone kary za przestępstwa, stąd poszukiwanie środków jak te kary nałożyć i wyegzekwować - stąd rozwijała się powoli procedura postępowania karnego.

Etapy rozwoju

• do reformy Innocentego III w 1213 r.

• po tej reformie

I etap - do reformy Innocentego III w 1213 r.

• proces karny różnił się znacznie od współczesnego nam

• nie mianowano żadnych organów procesowych

• dopuszczano nieograniczoną ilość dowodów

• charakteryzował się skargowością /każdy mógł wnieść skargę/ i publicznością

• wyraźne początki inkwizycji - w sprawach herezji biskup sam wszczynał proces

II - etap po reformie Innocentego III

• oprócz procesu skargowego - per acusationem pojawiają się inne

• per inquisitionem - prowadzony przez sędziego z urzędu, gdy otrzymał wiadomość o pełnionym przestępstwie. W osobie sędziego złączono: urząd oskarżyciela, obrońcy, sędziego. Oskarżony był tylko przedmiotem - nie miał żadnych praw. Proces był tajny. Stosowano tortury jako sposób zdobywania dowodów

• na wniesienie sprawy przed trybunał miał prawo każdy denuncjator

• początki działających trybunałów inkwizycyjnych to XI w. W Aragonii

• początek legalnie prowadzonych postępowań inkwizycyjnych zalecanych przez papieża to 1481r.

• szczególnie groźna odmiana inkwizycji w Hiszpanii, gdzie oskarżony nie miał żadnych praw.

Forma procesu inkwizycyjnego:

• po wniesieniu donosu, oskarżonego izolowano od społeczeństwa

• zarzuty znał tylko sędzia inkwizycyjny i nie były one z reguły przedstawiane jasno oskarżonemu. Nie przedstawiano mu najczęściej żadnych formalnych zarzutów

• oskarżony mógł mieć obrońcę ale tylko z listy wyznaczonej przez sędziego, ponadto nie mógł się z obrońcą kontaktować

• niezgodność w zeznaniach świadków była liczona na niekorzyść oskarżonego

• oskarżony była przedmiotem procesu i nie miał żadnego prawa

• sędziowie byli zazwyczaj zainteresowani skazaniem oskarżonego, gdyż oznaczało to kasatę majątku i zaspokojenie najpierw kosztów procesu, a to zostało szło dla państwa

• proces kończył się spektaklem - publicznym wymierzeniem kary, połączonym z czynnościami liturgicznymi /litania, modlitwy za skazanego/

• w Hiszpanii inkwizycję zniesiono dopiero 1833r.

Obok inkwizycji funkcjonował w tym czasie podobny proces prowadzony przez władzę świeckie - zw. procesem 7 części, swą surowością przewyższał nawet inkwizycję.

5. Rodzaje procesu karnego w ujęciu historycznym

Rzymski proces karny

3 okresy

• od początku Rzymu do II w. p.n.e.

• od II w. p.n.e. do II w. n.e.

• III w. n.e. do końca Imperium Rzymskiego

I - okres

• na zasadzie postępowania skargowego

• był publiczny i ustny

• prawo do wniesienia skargi i ukarania winnego płynęło z prawa naturalnego /?/ - żaden poszkodowany nie może być pozbawiony ochrony

• obywatel miał prawo by wystąpić ze skargą i żądać ukarania winnego. Działał wówczas niejako w imieniu społeczeństwa

• prawa wniesienia skargi i występowania w sądzie nie mieli:

• wyzwoleńcy wobec swego pana

• niewolnicy

• krewni wstępni wobec pater familias

• kobiety i nieletni

• oskarżyciel musiał publicznie oświadczyć kogo powołuje do sądu i w jakiej sprawie. Wymagano trzykrotnego ogłoszenia tego wobec większości mieszkańców

• skargę następnie składano wobec pretora, który miał władzę sądowniczą. On skargę przyjmował bądź oddalał

• oskarżyciel składał oświadczenie - dane osoby skarżonej, dzień, za co skarży

• odbierano od stron przysięgę na rzecz danego procesu

• wzywano oskarżonego by wyjaśnił sprawę

• jeśli się przyznawał - proces się kończył, a pretor nakładał karę. Można było jednak przyjąć przyznanie się tylko tego, kto ukończył 25 lat. Przyznanie małoletnich tylko w obecności kuratora

• jeśli się nie przyznawał - powoływano kolegium sędziów z listy i wobec nich toczył się proces

• sędziowie zachowywali się biernie i oceniali jedynie środki dowodowe przedstawione przez strony - najczęściej zeznania świadków i dokumenty

• sędziowie w tajnym głosowaniu wydawali wyrok

• C - winny /condemno/

• A - niewinny /absolvo/

• NN wstrzymuję się /non natio/

• rodzaj kary i wykonanie jej wg wydanych na ten czas praw

• jeśli oskarżenie było bezpodstawne - oskarżyciel podlegał prawu talionu

• od wyroku nie można się było odwołać

II okres

Powstawały tzw. questiones perpetuae - stałe sądy odnośnie pewnych spraw. Było ich zasadniczo 7 - i sądziły odpowiednio następujące sprawy:

• łapówki i przekupstwo urzędników

• świętokractwo i sprzeniewierzenie majątku publicznego

• przekupstwo w czasie wyborów

• zdrada stanu

• fałszerstwo

• ciężkie przestępstwa

• morderstwo

dodatkowo w pewnym okresie czasu

• cudzołóstwo

• lichwa zbożowa i pieniężna

Miało to wpływ na rozwój procesu karnego.

• sprawy karne mogło sądzić tylko zgromadzenie ludowe

• oskarżycielem mógł być tylko urzędnik państwowy

• przy świętokractwie każdy obywatel, podobnie przy niszczeniu dobra publicznego

• gdy 2 obywateli wnosiło tę samą skargę - sprawę prowadził lepiej przygotowany

• nie mogły wnosić skargi osoby nie mające zaufania u ludzi

• nastąpiła zmiana spojrzenia na oskarżycieli. Dawniej doniesienie na winowajcę przynosiło honor, teraz uważano takiego za niegodnego obywatelstwa rzymskiego. Wg Cycerona - w tym czasie obywatel rzymski rzadko skarżył innego obywatela. Zaczęto więc stosować nagrody za doniesienie o przestępstwie /nawet nadanie obywatelstwa/ stąd pojawiają się zawodowi oskarżyciele

III okres - sądownictwo cesarskie

Współistniały obok siebie 2 procesy - skargowy /legisakcyjny/ i śledczy /kognicyjny/ prowadzony z urzędu. Oskarżyciel mógł w tym czasie nawet bez wniesienia oskarżenia wszcząć proces, wystarczyła „fama” - a więc pogłoska, wieść o zaistnieniu przestępstwa. Cechy charakterystyczne:

• urzędy przejęły całą jurysdykcję sądowniczą

• brak stałych procedur sądowych i procesowych, o nich decydowali sami urzędnicy

• po raz pierwszy wprowadzono możliwość apelacji - można było apelować do wyższych urzędników lub do samego cesarza

• początki procesu pisemnego

• wprowadzono ograniczenia odnośnie zaskarżania pewnych spraw np. cudzołóstwo mógł zaskarżyć tylko mąż lub żona ewentualnie rzecznik sprawiedliwości.

• poszerzono zarazem grupę osób, które mogły wnieść oskarżenie np. żołnierze, nie mający majątku, kobiety, krewni

• prawo zaskarżania ograniczono do 60 dni /dla osób upoważnionych/ od momentu publicznej wiadomości, po tym czasie przestępstwo zaskarżyć mogła nawet osoba postronna - tzw. termin użyteczny

• po 5 latach przestępstwo się przedawniało

• przestępstwa dotyczące dobra prywatnego mogły być też zaskarżone przez urzędnika lub poszkodowanego

• sędzia nadal sam rozpoznawał sprawę, sadził, wydawał wyrok. Miał tez doradców, ale bez prawa głosu - namiastka kolegium sędziowskiego

• ograniczona zasadę swobodnej oceny dowodów przez sędziego.

• wyrok wydawano ustnie

• najwyższą wartość dowodową miało przyznanie sądowe sprawcy - kończyło ono proce i można było wydać wyrok. Zarazem by zdobyć to przyznanie zaczęto stosować areszt i tortury,

• pojawia się funkcja adwokata - obrońcy, mogli go wybrać sami zainteresowani lub był przydzielany z listy. Musiała to być jednak osoba wykształcona, posiadająca dobrą ocenę moralności i wyróżnia ć się cechą sprawiedliwości

Germański proces karny

• miał czystko skargowy charakter - oparty na zasadzie nemo iudex sine actore,

• oskarżycielem mogła być tylko osoba zainteresowana lub z rodziny /np. spadkobiercy/

• władzę sądownicza sprawowało zgromadzenie ludowe na czele z urzędnikiem mianowanym przez lud,

• pojawiły się też kolegia sędziowskie na czele których stał setnik, a z czasem sądownictwo zostało przejęte przez króla i jego urzędników.

• by usprawnić proces - wybierano spośród znaczniejszych obywateli rachmiburgów, do których przewodniczący sędziów zawracał się z zapytaniem o wyrok. Za Karolingów w ich miejsce wprowadzono ławników

• postępowanie karne nie różniło się od cywilnego,

• najwyższą wartość miało przyznanie się do winy - kończono proces i zapadał wyrok

• postępowanie dowodowe - kładziono nacisk na przekonanie sędziego o wiarygodności osoby zeznającej, a nie o prawdziwości faktów. Stąd praktyka składania przysięgi, by potwierdzić swą prawdomówność lub oczyścić się z zarzutów,

• strony miały możliwość dowodzenia swych twierdzeń, bądź oczyszczenie się z zarzutów przez złożenie przysięgi. Pojawili się współprzysiężcy - zaświadczali oni o prawdomówności świadków,

• uciekano się czasami do sądów Boskich /ordalia/ - np. pozostawiano domniemanego sprawcę na 4 miesiące w spokoju z założeniem, że jeśli jest winy to coś mu się przytrafi, a jeśli nie spotkało go nic złego oznaczało to, że był niewinny,

• apelacja nie była znana

Kanoniczny proces skargowy

• po edykcie mediolańskim, Kościół został uznany za społeczność równouprawnioną z innymi, rządzącą się swym prawem. Stąd konieczność uregulowania procedur procesowych,

• za biblijną podstawę przyjęto fragment Mt 18,15-17

• jako pierwszy funkcjonował proces skargowy

• Kościół w tym czasie prowadził przede wszystkim sądownictwo na forum wew. - sakramentalnym np. spowiedź. Procesy prowadzone na zew. opierały się na autorytecie biskupa,

• początkowo brak procedur - o porządku rozstrzygali sami biskupi, ale proces kościelny dopuszczał też udział sędziów, apelacje, przyznanie się do winy

• proces rozpoczynał się od wniesienia oskarżenia, rozumianego jako doniesienie sędziemu o przestępstwie,

• doniesienie musiało być na piśmie, z podpisem donoszącego i prośbą o ukaranie winnego

• jeśli doniesienie składano ustnie też trzeba było je spisać i musiał je donoszący podpisać

• skarga zawierała:

• dane oskarżyciela i oskarżonego

• rodzaj przestępstwa

• okoliczności przestępstwa - czas i miejsce

• data wniesienia skargi

• inscriptio - oskarżyciel zobowiązywał się do popierania oskarżenia oraz poniesienia kary, jeśli oskarżenie było bezpodstawne - kara talionu

• każdy mógł skarżyć sprawcę jeśli dokonał przestępstwa powodującego szkodę publiczną

• ograniczenia w zaskarżaniu mieli: małoletni, kobiety, nieprzyjaciele oskarżonego, niewierni wobec chrześcijan, świeccy wobec duchownych

• skargi nie przyjmowano wobec tego, który już wcześniej został uznany za niewinnego

• urząd oskarżyciela publicznego pojawił się w XIII w. i istnieje do dziś pod nazwą promotora sprawiedliwości

• dla oszczercy, który bezpodstawnie oskarżył kogoś spadała kara talionu i infamii, a jeśli był nim duchowny - wymierzano mu karę depozycji. Benedykt XIV - przestępstwo solicytacji zastrzegł St. Ap.

• znano przysięgą składaną na początku sprawy jako potwierdzenie tego, że nie wnosi się je z pieniactwa,

• Sprawa karna mogła się odbywać bez oskarżyciela prywatnego, jeśli przestępstwo było notoryczne faktycznie - sędzia wprowadzał wtedy sprawę z urzędu

• Wyrok był uzależniony od postępowania dowodowego w którym strony miały równe prawa i winne same dostarczyć sędziemu środków dowodowych - obowiązywała zasad incubit probatio qui dicit non negat,

• środki dowodowe sędzia oceniał wg sumienia i do wydania wyroku potrzebował pewności moralnej

• dużą wartość miało sądowe przyznanie się /confesso iudicialis/ - kończyło ono proces. Małoletni mogli przyznać się do winy tylko w obecności opiekuna. Przyznanie się po torturach było traktowane inaczej niż dobrowolne. Za dobrowolne przyznanie się wymierzano mniejsze kary. Ten, kto się przyznał w sądzie nie miał już prawa do apelacji

• proces skargowy jako jedyny prowadzono do XIII w., później przyszedł czas na proces śledczy, ale skargowy istniał nadal i przetrwał aż do XIX w.

• ponieważ jednak wiele przestępstw nie było ujawnianych, gdyż bano się wnosić oskarżenie by nie zostać posądzonym o oszczerstwo, w IX w. wprowadzono tzw. denuncjację sądową - denuncjator nie musiał wnosić dowodu i nie podlegał karze talionu /odwetu/

6. Kanoniczny proces śledczy

• proces skargowy bronił przede wszystkim dobra prywatnego, był więc uzależniony od woli osób prywatnych - wnoszący oskarżenie nie wiedział czy udowodni winę, czy też będzie musiał ponieść karę talionu

• Innocenty III /1198-1216/ - rozpoczął reformę procesu karnego w Kościele i wypracował procedurę procesu śledczego. który funkcjonowała obok procesu skargowego /zwyczajnego/. Miał on służyć przede wszystkim utrzymaniu karności duchowieństwa ale z czasem stał się skutecznym narzędziem w ściganiu heretyków. Innocenty III oświadczył publicznie, że dopuszcza trojakiego rodzaju proces:

• per accusationem videlicet­ - skargowy /opisany wyżej/

• denuntiationem - denuncjacyjny

• inquisitionem - śledczy czyli inkwizycyjny

• proces śledczy

• początkowo nie było żadnego oskarżyciela, gdyż wystarczyła opinia publiczna. Sędzia mógł wszczynać proces z własnej inicjatywy /z urzędu/ - gdy istniała publiczna wieść /fama/ o przestępstwie. Z czasem dopuszczono prywatnych oskarżycieli, którzy ni musieli już udowadniać stawianych zarzutów, a jedynie wskazać na dowody. Doniesienie fałszywe było jednak karane.

• zalecano by doniesienie było poprzedzone upomnieniem braterskim.

• postępowanie śledcze mogło być wszczęte w wyniku śledztwa ogólnego - np. gdy przełożony zauważył coś niepokojącego u podwładnych. W śledztwie ogólnym nie zajmowano się bezpośrednio osobą przestępcy ale ustaleniem stanu przestępczości i zebraniem poszlak przeciwko naruszającemu prawo. Ono dawało podstawę do wszczęcia postępowania szczegółowego, skierowanego już przeciw konkretnej osobie przestępcy. Musiał jednak istnieć dowód przestępstwa tzw. corpus delicti. Gromadzono wówczas materiał dowodowy na sposób sądowy - wezwać i przesłuchać oskarżonego, zapoznać go z zeznaniami świadków i dać możliwość obrony.

• sędziowskie czynności miały być spisane przez notariusza - jego urząd został wprowadzony na stałe przez Innocentego III na soborze Lateraneńskim IV w 1215r. - miało to uwiarygodnić czynności sędziego i strzec przed jego nadużyciami.

• dużą wagę miało przyznanie się oskarżonego - było na pierwszym miejscu wśród dowodów - stąd zmuszano do przyznania się za wszelką cenę - tortury /w sądach świeckich - wychodzono z idei autorytetu i siły państwa/, stosowano je także niekiedy w procesie kanonicznym. Mogli nim być poddawani oskarżeni ale i świadkowie. Nadużycia ukrócił Klemens V na soborze w Vienne /1311-1312/, dopuszczając tortury tylko po uzyskaniu zgody biskupa. tortury zaczęły zanikać w XVI w., ale w prawie państwowym dopiero w XVIIIw.

• sędzia miał swobodę w ocenie dowodów, choć z czasem zaczęły się wykształcać pewne reguły dowodowe nakazujące uznać jedne dowody za pełne inne za niepełne. Ostatecznie te reguły zatwierdzono za Karola V w 1532r. na sejmie w Ratysbonie.

• wyrok wydawano na podstawie dowodów wg zasady, że czego nie ma w aktach nie ma w świecie. Wyrok sporządzano na piśmie i odczytywano stronom. Wyrok mógł być skazujący, deklarujący karę lub pośredni nakładający mniejszą karę niż była przypisana za dane przestępstwo.

• możliwa była apelacja do papieża lub jego legatów, co znacznie ograniczyło samowolę sądów,

• sędzia stawał sobie za cel udowodnienie winy oskarżonego, często wchodziły w grę próżne ambicje, stosowano tortury i zastraszenia. By tego uniknąć wprowadzono urząd promotora sprawiedliwości.

• I poł. XIII w. - promotor pojawia się tylko w poszczególnych sprawach

• II poł. XIII w. - wprowadzono ten urząd na stałe

• proces śledczy stosowano wobec duchownych i świeckich. Podlegały mu przede wszystkim sprawy o sprzeniewierzenie majątku, ale też o herezję. Proces mógł być prowadzony również wobec biskupów i opatów posądzonych o przestępstwo - przewodniczył mu wówczas papież

• postępowanie denuncjacyjne

• denuncjacja sądowa - ujawnienie przestępstwa wobec kompetentnej władzy, bez obowiązku dowodzenia winy. W sądzie następuję rozważenie słuszności skargi. Była składana na piśmie ale bez inscriptio - anonimowa. Oznaczało to, że denuncjator:

• nie był stroną w procesie

• mógł świadczyć wg pewnych zasad

• kto nie mógł wnieść skargi mógł denuncjować - były to tzw. querelle

Inne rodzaje denuncjacji:

• denuncjacja pozasądowa - doniesienie o czyjejś winie do kompetentnej władzy

• denucjacja ewangeliczna - różni się od sądowej tym, że zmierzała nie do ukarania lecz poprawy przestępcy. Sądowa ze swej natury nastawiano była na ukaranie sprawcy

• denuncjacja kanoniczna - celem jest wykrycie nieprawidłowości, zastrzeżeń, przeszkód kanonicznych - np. zapowiedzi

• zasadą było iż denuncjacja sądowa winna być poprzedzona ewangeliczną

• za oszczerstwo zawarte w denuncjacji też groziła kara, poza wyjątkiem oskarżyciela publicznego - gdy nie udowodnił winy, nie otrzymywał kary

• nikt też nie był wykluczony z możliwości denuncjacji - wynikało to z prawa naturalnego

• obowiązkowa denucjacja kanoniczna pojawiała się w przypadku solicytacji /oskarżenia spowiednika o nakłanianie do grzechu przeciw VI przykazaniu/, zapowiedzi przedślubnych i święceń kapłańskich

• w IX w. - z racji rozprzężenia karności powołano tzw. świadków synodalnych - kapłanów, których zadaniem było donosić biskupowi o wszelkich przestępstwach i nieprawidłowościach jakie się pojawiają w kościele, a szczególnie wśród duchowieństwa. Byli powoływani w liczbie 7.

• Sobór Lateraneński IV - nakazał by świadkowie synodalni byli w każdej diecezji i co roku składali sprawozdanie na synodzie o przestępstwach i nieprawidłowościach w kościele

• XVI w. - zanikł urząd świadków synodalnych z racji braku kandydatów. Ich funkcję przejęli promotorzy fiskalni a do dziś przetrwała ta funkcja w urzędzie dziekanów - mogą wykrywać wszelkie nieprawidłowości i przestępstwa i występować jako oskarżyciele

• oskarżony mógł się oczyścić przez tzw. purgatorio evangelica - przysięga na Ewangelię, że mówi prawdę. Zostawiano go wówczas tzw. sądowi Bożemu. Ponieważ jednak nie zdało to egzaminu, wprowadzono tzw. purgatorio canonica - czyli oczyszczenie kanoniczne. Oskarżony mógł wówczas przedstawić współprzysiężców w liczbie od 2-12 - potwierdzali oni prawdomówność oskarżonego - dzisiaj tę rolę pełnią świadkowie.

• jeśli oskarżony nie mógł się oczyścić lub nie chciał - wówczas podlegał publicznej pokucie i karom

• owa przysięga oczyszczająca jest znana od dawna:

• w VI w. papież Pelagiusz - że nie gładzi ona winy /?/

• Grzegorz Wlk. - że należy ją stosować w procesach karnych

• stosowano ją początkowo wobec duchownych a później też świeckich

• oczyszczenie kanoniczne stosowano wówczas, gdy nie udowodniono winy, ale opinia publiczna przypisywała je danej osobie

7. Niektóre dawniejsze procesy specjalne.

Sumaryczny proces karny- uwzględniano w nim tylko zasadnicze czynności procesowe, gwarantujące prawidłowy wymiar sprawiedliwości,

Rodzaje procesów:

• procedura ex notorio, gdy przestępstwo było faktycznie notoryczne, postępowanie dowodowe uznawano za zbędne. Pomijano nawet cytację, jeśli przypuszczano, że przestępca nie będzie mógł się bronić przed zarzutem popełnienia zła - np. w przypadku przyłapania na gorącym uczynku. Wyrok nie musiał być wydany na piśmie i zachowaniem procedury, a skazany nie mógł apelować. W praktyce dawano jednak oskarżonemu prawo obrony, by oddalić ewentualny zarzut pominięcia przepisów,

• przy złapaniu na gorącym uczynku /in flagranti/ - jeśli przestępstwo zostało popełnione na oczach świadków, oskarżyciela, lub sędziego - do wydania wyroku wystarczył dekret sędziego po przesłuchaniu świadków i oskarżono. Ustalano jedynie czy fakt zaistniał i czy po stronie sprawcy była wina umyślna czy nieumyślna. Gdyby oskarżony nie przyznawała się do winy należało sprawę zbadać dokładniej.

• proces przeciw kapłanom żyjącym w konkubinacie - zatwierdzony przez Sobór Trydencki. Dotyczył początkowo zakonników a później też duchownych

• per exceptionem - gdy oskarżony jako zarzut procesowy ujawniał przestępstwo oskarżyciela, donosiciela czy świadka. Można więc było podważyć wiarygodność tych osób lub wszcząć nowy proces,

• postępowanie przeciw heretykom - postępowanie inkwizycyjne, mające własne normy i nie zawsze stojące w zgodzie z prawem kanonicznym. Częsta była tu współpraca trybunałów inkwizycyjnych z władzą świecką, która herezję traktowała jako przestępstwo przeciw pokojowi i porządkowi publicznemu. Ich działanie często było piętnowane przez władzę kościelną.

Oczyszczenie kanoniczne - jako pomocniczy środek dowodowy - zrodziła się we wczesnym średniowieczu. Zmierzało ono do wykazania niewinności oskarżonego. Zezwalano na nie jeśli oskarżony nie przyznawał się do winy i nie było wystarczających dowodów jego winy. Wyróżniano oczyszczenie zwykłe i kanoniczne.

• oczyszczenie zwykłe - purgatorio vulgaris - zw. sądem Bożym, polegało na udowodnieniu niewinności przez stosowanie kolejnych prób, czasami irracjonalnych np. próby ognia, gorącej wody, pojedynku, rozpalanego żelaza. Zakładano, że sam Bóg poświadczy niewinność osoby i zawiesi prawa przyrody. Stosowano je w wielu krajach Europy. W Polsce zanikły w XIV w. Prawo kościelne nie uważało tych sądów za kanoniczne dowodzenie niewinności i wielu papieży je zwalczało /Stefan VI, Aleksander II, Lucjusz III/, także sobór Lateraneński IV.

• oczyszczenie kanoniczne /purgatorio canonica/ wprowadzono by wytrzebić sądy Boże - najczęstszą praktyką była przysięga /iuraqmentum purgatorium/. Składający przysięgę uroczyście przywoływał Boga na świadka swej niewinności. Nie można jej było stosować przy przestępstwach notorycznych, albo gdy zostało udowodnione przez oskarżyciela w inny sposób. Przysięgę tę początkowo składali sami duchowni, pozwalała ona odzyskać duchownemu dobre imię. Pod wpływem prawa germańskiego dopuszczono przysięgę świadków, którą potwierdzali prawdziwość swych zeznań, ale tez wiarygodność oczyszczającego się. Oczyszczenie dopuszczano nie tylko formalnie przy oskarżeniu ale także przy krążącej wieści o czymś przestępstwie. Odmowa złożenia takie przysięgi była traktowana jako przyznanie się do winy. Z czasem jednak i tu pojawiły się nadużycia i od XIV w. wycofywano się z praktyki oczyszczenia.

Proces mieszany - oparty na zasadach procesu skargowego i śledczego - czerpał elementy z jednego i drugiego procesu, by lepiej zagwarantować wymiar sprawiedliwości. Upowszechnił się w XIX w. pod wpływem prawodawstwa francuskiego i napoleońskiego. Istotne znaczenie miało przekazanie postępowania przygotowawczego w ręce niezawisłych sędziów śledczych oraz ściganie przestępstw z urzędu przez organy państwowe. W Kościele początki tego procesu datują się od XVII w. i pojawiania się oskarżyciela publicznego - późniejszego promotora sprawiedliwości, ale ostatecznie zatwierdzono jego normy 11.06.1880r, instrukcją Kongregacji Biskupów i Zakonników. Instrukcja usankcjonowała tez rozdział sędziego śledczego od sędziego wyrokującego. W CIC forma procesu mieszanego została dostosowana do nowych warunków. Śledztwo nie stanowiło odrębnej formy procesu karnego lecz było jedynie środkiem zdobywania informacji, służącym do wniesienia oskarżenia przeciw przestępcy i wszczęcia właściwego postępowania karnego. Podmiotami czynnymi byli: sędzia śledczy, promotor sprawiedliwości, sędzia wyrokujący. KPK nawiązuje do rozstrzygnięć CIC.

8. Promotor sprawiedliwości.

Urząd promotora sprawiedliwości w procesie karnym

• początki tej funkcji są dostrzegalne w urzędzie promotora fiskalnego

• jako urząd stały - pojawia się on około XVIII w. w Kurii Rzymskiej i we Francji - przy czym jego ustanowienie nie nakazywało prawo powszechne, ale podyktowane to było potrzebami praktycznymi i najczęściej był powoływany przez biskupa

Historyczny rozwój tego urzędu

• 1390r. - synod magdeburski - z dokumentów można wywnioskować, że urząd ten istniał już wcześniej, ale na tym synodzie jest zalecenie by każdy biskup w swej diecezji powołał jednego lub więcej prokuratorów fiskalnych, by z jednej strony bronili duchownych przed władzą świecką, a z drugiej strony by karali duchownych dopuszczających się przestępstw

• 1413 - sobór w Konstancji i 1431 - sobór w Bazylei - zalecały powoływanie odpowiednich osób na ten urząd

• poł. XV w. w Hiszpanii - synod w Toledo w 1473r - suponuje /zakłada/ ich istnienie. Zobowiązuje biskupów by na ten urząd powoływali ludzi wykształconych i szlachetnych, cieszących się dobrą opinią. Powierzano im dwa zadania:

• zawiadamianie biskupa o przestępstwie

• dopilnowanie egzekucji kary

• na przełomie XV i XVI w. - w Portugalii

• dokonuje się też wewnętrzny rozwój tej funkcji i zakresu działania osób powołanych na ten urząd. Z czasem poszerza się zakres spraw podlegających promotorowi sprawiedliwości. St. Ap. zlecała powołanym przez sięebie osobom pewne bieżące sprawy, ale zarazem powołuje pewne urzędy pokrewne, zbliżone do funkcji promotora sprawiedliwości

• Benedykt XIII w 1724 r.

• powołuje urząd promotor fisici generalis i zleca mu prowadzeni spraw karnych, które w drodze apelacji trafiły do Rzymu

• powołuje tzw. procurator pauperum - czyli obrońcy wiernych najbiedniejszych. Miał on być ustanowiony przy wszystkich dykasteriach Kurii Rzymskiej i załatwiać sprawy nie tylko biednych, ale i potrzebujących

• powołuje tzw. promotor fidei - obrońcę wiary

• Leon X /+1521/ - swoim breve polecił wprowadzić promotora wiary do sprawy kanonizacyjne św. Wawrzyńca

• Klemens VII /+1534/ i Klemens VIII /+1605/ - zalecają wprowadzenie tego urzędu, ale jako datę ustanowienia tej funkcji przyjmuje się 11.01.1631 r. /?/

• punktem zwrotnym jest ogłoszenie konstytucji apostolskiej Celestis Jerusalem cives - 5.07.1634r. - urząd ten został określony jako niezbędny w procesach kanonizacyjnych

• Benedykt XIV - w konstytucji Dei miseracione - 1771r. - wprowadza nowy urząd obrońcy węzła małżeńskiego

• Instrukcja Si datum - z 1748r. - obrońcy ślubów zakonnych i węzła święceń /?/ defensor vinculum ordinatione

• Instrukcja Kongregacji Biskupów i Zakonników z 11.06.1880r. ustanawia w Kurii Rzymskiej w sprawach karnych promotora fiskalnego /art.13/

W Polsce

• pierwsze wzmianki od XV w. w księgach konsystorskich np. poznańskich /1403/, gnieźnieńskich /1409/, krakowskich /1410/

• początkowo urząd ten był zwany: instygator kościelny

• najwcześniejsza wzmianka w 1415r. w księgach konsystorskich gnieźnieńskich, podobnie zresztą jak wzmianka o aktach sądowych.

• Inna wzmianka mówi o tym, że

• od 1434 r. działał on w Gnieźnie,

• od 1431 r. w Poznaniu w sprawach karnych

• od 1460 w Kaliszu w sprawach karnych

• od 1460 w Lublinie - w sprawach także małżeńskich - zaskarżał małżeństwa bigamiczne. W tym zakresie obrony dobra publicznego działał z urzędu

• proces karny w Polsce miał podobny rozwój jak w innych krajach Europy

• władzę sądowniczą posiadali przede wszystkim monarchowie, książęta, wojewodowie, kasztelani, starości

• wszczynano je po złożeniu skargi do kompetentnej władzy, a gdy dopuszczono się ciężkiego przestępstwa /zdrada, gwałty/ wyżej wymienieni mogli wszczynać proces z urzędu i stosować procedurę specjalną - tzw. sądy nadzwyczajne lub inkwizycyjne - skazywano wówczas winnego nawet bez oskarżyciela, po przeprowadzeniu szybkiego dochodzenia i przekonaniu się o jego winie. Możliwości obrony oskarżonego w takim procesię były znikome i stąd procesy te zwano - postępowaniem arbitralnym lub postępowaniem pozasądowym represyjnym. Oczywiście prowadziło to do naruszania praw człowieka i skazywania nawet niewinnych.

• Kazimierz Wielki chcąc ukrócić stosowanie postępowania arbitralnego przyrzekł, że nie będzie stosował tego postępowania

• Statuty wiślickie - zakazywały kasztelanom stosowania postępowania arbitralnego, gdy przestępca był nieznany

• Statuty nieszawskie - obejmowały Wielkopolskę - pozbawiały kasztelanów władzy sądowniczej - sprawy karne mogli oni prowadzić odtąd tylko przed sądami ziemiańskimi

• o przestępstwie mogli donosić, ci którzy byli odpowiedzialni za dobro publiczne i bezpieczeństwo na danym terenie

Promotorzy w polskim prawie synodalnym

• ich powołanie w XV w. spowodowało ograniczenie władzy sądowniczej archidiakonów. Mogli odtąd rozstrzygać tylko sprawy mniejszej wagi, a poważniejsze były zarezerwowane dla oficjała. Archidiakoni jako odpowiedzialni za dany teren diecezji mogli donosić o popełnionych przestępstwach. Donosić biskupowi mogli także inni, gdy naruszano dobro publiczne Kościoła

• zadania promotorów sprawiedliwości były różnorakie, gdyż nie było norm w prawie powszechnym regulujących sprawowanie tej funkcji. Kierowano się więc prawe partykularnym - pisanym i zwyczajowym.

• obowiązkiem było informowanie biskupa o popełnionych przestępstwach w diecezji

• prowadzenie i popieranie sprawy celem ochrony dobra publicznego

• po wyroku - czuwanie nad wykonaniem postanowień sądu

• zakres władzy zależny od woli biskupa, którego promotor reprezentował na zew.

• przyjęto też instrukcje Karola Boromeusza odnośnie promotora sprawiedliwości i rezolucje soborowe począwszy od 1700 r. Wg nich ustalono iż urząd ten może pełnić:

• osoba duchowna, która jest zarazem doktorem obojga praw

• obowiązkiem jego jest prowadzenie wszystkich spraw karnych np. przestępstwa wobec wiary /uchylanie się od spowiedzi wielkanocnej/, przestępstwa kościelne, przestępstwa wobec kultu Bożego /niezachowywanie niedziel i świąt oraz złe zachowanie się w kościele/

• prowadzenie spraw o: symonię, sodomię, bluźnierstwo, naruszenie zakazu kumulacji beneficjów niepołączalnych, niezachowywanie rezydencji /kanonicy, proboszczowie/

• bronił wolności kościoła wobec tzw. prawa patronatu

• uczestniczył w sprawach cywilnych, gdzie w grę wchodził majątek kościelny, lub uzurpacja względem miejsc pobożnych

• przesłuchiwał świadków dla Kurii lub św. Oficium oraz układał pytania dla sędziego

• przyjmował przesłuchani świadków, także w obecności sędziego dla obrony oskarżonego

• prowadził księgi urzędowe

• kompletował źródła obowiązującego prawa

• w sprawach prywatnych bronił dobra publicznego

• przeprowadzał dochodzenie w sprawach wpadkowych, a przy sprawach mniejszej wagi proponował złożenie przysięgi oczyszczającej purgatorio evangelica

9. Rodzaje postępowania: legislacyjne, administracyjne, sądowe

Wynika ono z trójpodziału władzy w Kościele na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

• postępowanie legislacyjne zmierza do przygotowania i wydania normy przez władzę ustawodawczą,

• postępowanie administracyjne wiąże się ze sprawowaniem władzy wykonawczej przez organy władzy kośc.

• sądowe - zmierza do rozpatrzenia spraw i sporów wniesionych do trybunałów kościelnych,

• postępowanie legislacyjne

• to szereg nakazanych prawem stanowionym, bądź koniecznych z natury rzeczy czynności podejmowanych przez prawodawcę, których skutkiem jest powstanie ustawy - to ostateczna decyzja prawodawcy wydana i promulgowana w formie ustawy;

• konieczne kroki:

• oddzielnie zbadać potrzeby wspólnoty;

• zastanowić się czy decyzja ta będzie porządkować życie wspólnoty;

• właściwie zredagować przepisy prawa;

• właściwie ogłosić normy prawne i dać czas na zapoznanie się z nimi społeczności, do której są kierowane;

• postępowanie administracyjne

• to podejmowanie decyzji dotyczących sposobu stanowienia i wypełniania prawa;

• to również metoda administracyjnego podejmowania decyzji i prawny system postępowania dający gwarancję poprawności prawnej;

• konieczne jest, by zgromadzić i przeanalizować wszystkie argumentu za celowością wprowadzenia danych norm odnośnie wypełnienia prawa;

• postępowanie sądowe:

• władza orzekania o ludzkim działaniu już dokonanym. Można mówić o 2 teoriach:

teoria obiektywna:

• proces to specyficzny byt prawny, instytucja prawna, którego celem jest:

• aktualizacja prawa;

• aplikacja prawa do konkretnej sytuacji;

• czuwanie by uprawnienia jednostki były podporządkowane prawu stanowionemu

• przedmiotem takiego postępowania jest państwo;

teoria subiektywna:

• proces to prawny instrument ochrony uprawnień subiektywnych - czyli sprawa prowadzona przez sędziego to realizacja praw powoda;

• celem jest:

• ustalenie, uporządkowanie, i rozstrzygnięcia zgłaszanych roszczeń;

• zaprowadzenie pokoju i ładu w środowisku;

• proces jest więc szeregiem uporządkowanych i koniecznych czynności służących obronie interesów lub zabezpieczeniu tych interesów. Skutkiem procesu jest wyrok:

Osoby występujące w procesie:

• posiadające osobowość w sensie prawnym i są osobami fizycznymi /prawne przez swych przedstawicieli/

• wydają oświadczenie woli wywołujące skutek prawny i zmuszające do przeprowadzenia procesu,

• podejmują decyzje o sądowym prowadzeniu sprawy lub o jego zaniechaniu; a więc mają zdolność do występowania w sądzie;

• kontrolują przebieg procesu i sami w nim uczestniczą bądź wyznaczają pełnomocników;

• akceptują odrębną decyzję;

• strona sporu może być stroną procesu;

• inne osoby to pełnomocnik i adwokat a także promotor sprawiedliwości;

• w procesie karnym

• przedmiotem jest przestępstwo godzące w dobro społeczności;

• przedstawicielem Kościoła jest promotor sprawiedliwości - występuje jako powód;

• nie ma zaskarżenia prywatnego, osoby prywatne mogą tylko donieść do sędziego. Osoby poszkodowane mogą wnieść skargę do sędziego;

• czynności procesowe:

• ukonstytuowanie się stron procesowych;

• ustalenie przedmiotu sporu lub procesu

• dowodzenie;

• wyrokowanie i rozstrzygnięcie;

• zasadą obowiązującą jest równość stron procesowych;

Strony:

• strona w procesie karnym to osoba, która prosi w swoim imieniu lub w czyimś imieniu o aktualizację normy prawnej i zastosowanie jej do jej przypadku;

• strona w procesie spornym - osoba, której interes został naruszony lub zagrożony, która zwraca się do sędziego o jego przywrócenie lub zabezpieczenie; Strona ma swój interes w procesie i chce rozstrzygnięcia na swoją korzyść, lub nie ma swego interesu ale działa z czyjegoś zlecenia.

• Interes to dobro, które została naruszone;

9a. Współczesny kanoniczny proces karny

Def. - to postępowanie sądowe oparte na kanonicznym prawie procesowym zmierzający do ustalenia przestępstwa i jego sprawcy oraz ukarania winnego lub stwierdzenia, że w chwili popełnienia przestępstwa przestępca zaciągnął karę.

Mamy więc tutaj 2 elementy:

• ustalenie przestępstwa

• ukaranie lub stwierdzenie, że popełniający przestępstwo już zaciągnął karę

Kanoniczny proces karny jest więc zespołem czynności uwzględniających prawo karne celem ukarania osoby dopuszczającej się naruszenia normy objętej sankcją karną, czyli dopuszczającej się przestępstwa.

Przedmiot procesu karnego - kan. 1400

• w procesie kościelnym - to dochodzenie lub ochrona dobra osoby prawnej lub fizycznej

• w procesie karnym cywilnym - realizacja materialnego prawa karnego w konkretnych sytuacjach. Podciąga się normę do danego czynu ludzkiego i wyciąga się konsekwencje prawne.

Założenia procesu karnego

• musi się opierać na ustaleniach faktycznych - na podstawie pytań i odpowiedzi

• jakiego rodzaju przestępstwo popełniono i w jakich okolicznościach

• kto jest sprawcą przestępstwa

• jaki był stopień poczytalności

• czy nałożyć karę i jaką karę

Różnice kanoniczny proces karny a cywilny proces karny

• W cywilnym to realizacja czysto materialnego prawa karnego - stwierdzenie, że określona osoba dokonała czynu przestępczego i nałożenie na nią wyroku przewidzianego w normie karnej. W kanonicznym to nie tylko realizacja prawa karnego materialnego, ale też działanie w celu wymierzenia sprawiedliwości oraz uzyskanie poprawy sprawcy - działanie wychowawcze. Kanoniczne prawo procesowe stawia sobie następujące cele:

• poprawa przestępcy

• zachowanie sprawiedliwości

• przywrócenie porządku społecznego

• zapobieżenie nowym przestępstwom

• umocnienie poszanowania dla porządku prawnego

• oba procesy dążą do realizacji karnego prawa materialnego ale inne jest bezprawie sporne i karne

• bezprawie sporne cywilne - przywołanie subiektywnego pogwałcenia praw osoby fizycznej lub prawnej, nawet jeśli sprawca działał w dobrej wierze i nieświadom naruszenia czyichś praw

• bezprawie karne - normy prawa materialnego dla ochrony dobra publicznego, mogą istnieć i obowiązywać niezależnie od naruszenia praw prywatnych

Różnice między procesem spornym a karnym

• w procesie karnym proces jest wymuszany prawem i prowadzony z urzędu, w spornym jest prowadzony na wniosek stron

• w procesie spornym sędzia nie ma obowiązku wymuszania i wprowadzania środków dowodowych, a karnym ma ten obowiązek z urzędu - tak przeciw sprawcy jak i na jego korzyść

• w procesie spornym sędzia uznaje za prawdziwe te okoliczności, które strony podają, w karnym sędzia ma obowiązek dotarcia do prawdy i nie może być skrępowany ani zeznaniami ani ugodą ze stronami

• w procesie spornym sędzia ma do czynienia ze stronami mającymi interes wspólny - ten sam przedmiot ale różne żądania wobec niego, a w karnym są różne interesy - inny ma oskarżyciel publiczny, inny obrońca - chcą osiągnąć różne cele

• w procesie karnym przewagę ma oskarżyciel, a w spornym strony mają te sam szanse. By zachować więc w procesie karnym równość szans - oskarżony ma możliwość korzystania z adwokata, który ma wyciągać wszystko na rzecz oskarżonego. Oskarżyciel musi winę udowodnić.

Uczestnicy procesu karnego

• iudex criminalis - osoba z władzą rozpatrzenia i rozstrzygania spraw sądowych

• partes - strony - promotor sprawiedliwości, jako publiczny oskarżyciel i rzecznik dobra publicznego

• strona pozwana - odpowiadająca za czyn przestępczy /reus/

• pomocnicy sądowi

• sędzia śledczy, notariusz, asesor - radca, audytor - przesłuchujący, pełnomocnik, adwokat, kurator

Sprawy karne rozstrzygane są przez 1 osobę - wikariusza sądowego lub jego pomocniczego, występujących w roli sędziego. Rolę tę może pełnić biskup. Wikariusz sądowy ma zaś władzę zwyczajną ale zastępczą.

Kolegium sędziów jest wymagane przez sprawach:

• zmierzających do wydalenia ze stanu duchownego

• stwierdzenie kary latae sententiae

• stwierdzenie lub wymierzenie kary ekskomuniki

Istnieje też pozasądowe postępowanie karne na drodze dekretu /kan. 1342/. Można je stosować poza przypadkami gdy kara ma być wymierzona na stałe a także poza przypadkami, w których zakazuje tego ustawa.

10. Rodzaje kar

Pojęcie kary w ogólności

• to reakcja społeczna na zachowanie się człowieka wykraczającego przeciw obowiązującym nakazom prawa. Jest ona jawna, zewnętrzna, wyrażona przez grupę lub jej przedstawiciela lub pokrzywdzonego, za czyn uznany przez prawo karne jako przestępczy. Kara jest kryminalna jeśli została wymierzona przez władzę państwową lub kościelną za czyn naruszający porządek publiczny danej społeczności

Kara kościelna

• to dolegliwość, którą wymierza władza kościelna, pozbawiając przestępcę jakiegoś dobra materialnego lub duchowego, celem poprawy przestępcy i ustrzeżenia innych od podobnych karygodnych czynów, a równocześnie zadośćuczynienia sprawiedliwości.

Elementy kary kościelnej

• przyczyna - jest nią przestępstwo kościelne własne, ciężko zawinione w skutek winy umyślnej lub nieumyślnej

• przedmiot kary kościelnej - to pewna dolegliwość, której doznaje przestępca wskutek pozbawienia go pewnych dóbr lub możliwości korzystania z nich /kan. 1312 p.2/

• cel kary kościelnej - w historii ukształtowały się 3 teorie na temat celu kary:

• odwetowe czyli represyjne - kara to odpłata za przestępstwo. Podstawę stanowi przekonanie, że sprawiedliwość domaga się by za każdy czyn człowiek otrzymał nagrodę lub karę.

• prewencyjne - celem jest poprawa przestępcy i ochrona społeczności przed nowymi przestępcami.

• pośrednie - czyli mieszane - wskazują na oba poprzednie cele jednocześnie. Kara jest zjawiskiem złożonym z elementu odwetowego wynikającego z zasady słuszności i utylitarnego - z pożytku społecznego,

• w prawie kanonicznym - wg kan. 1341 - cel kary jest złożony i kara może być stosowana jako ostateczny środek zmierzający do:

• naprawienie zgorszenia,

• wyrównanie sprawiedliwości

• poprawa przestępcy

• kary w Kościele realizują różne cele stąd ich wiele rodzajów:

• poprawcze - mają cel wychowawczy - mają prowadzić do nawrócenia sprawcy /pojednania z Kościołem i Bogiem/ i przezwyciężeniu stanu patologii który spowodował popełnienie przestępstwa,

• ekspijacyjne - odwetowe - cel naprawczy - wynagrodzenie wyrządzonej społeczności szkody, lub wywołanego zgorszenia /np. odwołanie publiczne swych błędów/

- oba te elementy występują razem, choć w poszczególnych karach jeden z celów może dominować

• Władza wymierzania kar

• kara może być wymierzana tylko przez podmiot kościelnej władzy rządzenia /jurysdykcyjnej/, władza ta jest wrodzona - z ustanowienia Bożego i jest to władza jest własna - a więc nie udzielona Kościołowi przez inną władzę świecką. Przysługuje ona ordynariuszom posiadającym władzę rządzenia w zakresie zew. i wew. i obejmuje:

• stanowienie norm karnych i kar za ich naruszenie w celu ochrony prawa Bożego i kościelnego

• wymierzanie kar - na drodze sądowej lub administracyjnej,

Rodzaje kar

• ze względu na cel

• kary poprawcze - cezury

• kary ekspijacyjne

• środki karne

• pokuty

• ze względu na sposób wymierzania

• ferendae sententiae - wymierzane wyrokiem - wiąże ona przestępcę jeśli została wymierzona i winny został o tym fakcie powiadomiony

• latae sententiae - z mocy samego prawa, a może być stwierdzona jedynie przez sędziego

• ze względu na określenia przez prawodawcę

• określone - z podaniem rodzaju kary

• nieokreślone - np. należy ukarać słuszną karą

• ze względu na możliwość zwalniania z nich

• kary nie zastrzeżone

• kary zastrzeżone

11. Uprawnienia sędziego w procesie karnym

Sędzia - urząd publiczny, ustanowiony przez Kościół dla obrony jego dobra. Podobnie jak obrońca węzła i rzecznik sprawiedliwości cieszy się niezawisłością. Sędzia pełni urząd publiczny - oznacza to że:

Elementy funkcji sędziego

- autorytet - może być:

• faktyczny - gdy sędzia posiada mądrość i wiedzę, a także cieszy się zaufaniem osób, które przedstawiają mu do rozstrzygnięcia spór. Osoby te ufają jego słowu /wyrokowi/, polegają na jego zdaniu, uznają jego wiedzę i kompetencje.

• formalny - płynący z urzędu, komu dany jest urząd - ten ma władzę rozstrzygania

- rzeczywiście istniejący spór - nie może to być sprawa tylko emocjonalna, a więc spór urojony

- prośba do sędziego - dobrowolne zwrócenie się do sędziego o rozstrzygniecie sporu. Prośba może wypłynąć:

• z inicjatywy stron, które tego rozstrzygnięcia chcą

• z urzędu - gdy prawo nakazuje zwrócenie się do sędziego

• akceptacja rozstrzygnięcia sądowego - znaczy to, że strony zobowiązują się do przyjęcia decyzji sędziego i jego decyzja jest dla stron wiążąca. Strony są związane rozstrzygnięciem sędziowskim gdyż same tak postanowiły, bądź nakazuje im to prawo.

Autorytet sędziego

Sędzia działa w imieniu Kościoła, ale spełnia też swój urząd w imieniu Boga. Sędzia za swoja decyzję nie odpowiada wobec żadnego autorytetu, ale jedynie wobec własnego sumienia. Jest więc niezawisły od jakiegokolwiek autorytetu. Ani biskup, ani papież nie mogą nakazać sędziemu rozstrzygnięcia po ich myśli. Wobec Kościoła sędzia odpowiada jedynie za to, czy trzyma się przepisów i wymogów urzędu jaki pełni, ale za podejmowane rozstrzygnięcia odpowiada przed Bogiem. Urząd sędziego kościelnego - to klasyczny urząd kościelny. Jest to w myśl kan. 145 - stałe zadanie z postanowienia Bożego lub kościelnego dla realizacji celu duchowego. To zadanie zawiera w sobie i prawa i obowiązki ustanowione mocą prawa.

Zadania sędziego

• rozpoznanie sprawy mu przedstawionej

• rozstrzygnięcie sporu

Rozpoznanie mieści się w rozstrzygnięciu, gdyż bez rozpoznania sprawy nie może być rozstrzygnięcia.

• rozpoznanie jest przygotowaniem do rozstrzygnięcia. Trzeba jednak wyraźnie rozróżniać decyzje, które sędzia podejmuje na etapie rozpoznania od decyzji na etapie rozstrzygania sprawy.

• rozstrzygniecie - to wynik rozpoznania, to decyzja najbardziej sędziowska, jest to najpełniejszy przejaw aktu władzy sędziego. Jest to akt woli - imperatyw, decyzja - że ma być tak jak sędzia to orzekł. Ten imperatyw jest zawsze wynikiem rzetelnej analizy argumentów. Nie przeszkadza to temu, aby kilku sędziów wydało w jednej sprawie różne rozstrzygnięcia, nawet po analizie tych samych argumentów. Sędzia rozstrzyga w oparciu o pewność moralną, którą należy odróżnić od pewności absolutnej lub uzasadnionej wątpliwości.

• pewność absolutna - to przekonanie, gdy logicznie nie widzi się żadnej uzasadnionej wątpliwości. Tutaj nie potrzeba podjęcia jakiejś trudnej decyzji, gdyż sędzia ogłasza to, co i tak jest wiadome

• uzasadniona wątpliwość - to brak pewności, że jest tak, a może nie. Tutaj sędzia wydaje decyzję negatywną - nie udowodniono niczego

• pewność moralna - nie jest to pewność absolutna, jednakże na podstawie wiedzy, logiki, sędzia jest przekonany, że jest tak a nie inaczej /chociaż ktoś inny w tej samej sprawie może dojść do innych wniosków/. Tu jest miejsce na akt woli - decyzję. Jest to wew. przekonanie o stanie rzeczy przedstawionej sędziemu do rozstrzygnięcia. To przekonanie sędzia czerpie z:

• z argumentów i ich analizy;

• z zasad prawa Bożego i kościelnego;

• z zasad interpretacyjnych;

• uprawnienia sędziego w procesie karnym wg kan. 1425 - istnieje obowiązek ustanowienie kolegium sędziowskiego przy sprawach:

• przestępstw mogących pociągnąć za sobą karę wydalenia ze stanu duchownego;

• wymierzenia lub deklarowania ekskomuniki;

• przy innych spawach zasadniczo sędzia jednoosobowy, który może sobie dobrać asesorów /biegłych w prawie/ by zasięgnąć ich opinii w pewnych kwestiach;

• kto został powołany przez ordynariusza do przeprowadzenia dochodzenia wstępnego ma takie same prawa jak audytor w procesie /a więc zbierać dowody, przesłuchiwać świadków/, ale nie może w samym procesie być sędziom /kan. 1717 p.3/; może tez dobrać sobie notariusza, który będzie sporządzał protokoły z dochodzenia.

• jeśli po dochodzeniu wstępnym sprawa zostaje wniesiona do trybunału, wyznaczony sędzia ma wezwać oskarżonego i zachęcić go do ustanowienia adwokata, a jeśli on nie chce lub nie może sędzia przydziela go z urzędu przed zawiązaniem sporu;

• w procesie stronami są: promotor sprawiedliwości i oskarżony i na nich spoczywa ciężar dowodzenia swych racji i przeprowadzenia dowodów, sędzia ma je w sumieniu ocenić;

• w przypadku przedawnienia skargi lub przestępstwa ekscepcję musi zgłosić oskarżony, sędzia może ją jedynie mu zasugerować;

• w procesie spornym sędzia nie ma obowiązku wymuszania i wprowadzania środków dowodowych, a karnym ma ten obowiązek z urzędu - tak przeciw sprawcy jak i na jego korzyść

• w procesie spornym sędzia uznaje za prawdziwe te okoliczności, które strony podają, w karnym sędzia ma obowiązek dotarcia do prawdy i nie może być skrępowany ani zeznaniami ani ugodą ze stronami

• w procesie spornym sędzia ma do czynienia ze stronami mającymi interes wspólny - ten sam przedmiot ale różne żądania wobec niego, a w karnym są różne interesy - inny ma oskarżyciel publiczny, inny obrońca - chcą osiągnąć różne cele,

12. Strony w procesie karnym

• promotor sprawiedliwości - ściganiem przestępstw jest zainteresowana przede wszystkim władza publiczna, gdyż godzą w dobro wspólne. Przedstawicielem władzy jest w tym przypadku promotor sprawiedliwości - jako rzecznik dobra publicznego i publiczny oskarżyciel pełni rolę powoda w procesie. Jemu jedynie jest zarezerwowane wniesienie oskarżenia przeciwko sprawcy przestępstwa. Może on być mianowany przez biskupa do wszystkich spraw lub tylko do niektórych. Może nim być duchowny lub świecki wg kan. 1435. Tam gdzie wymagany jest prawem jego udział, nie wezwanie go powoduje nieważność akt. Kan. 1434 - ilekroć prawo nakazuje wysłuchać stron, należy wysłuchać też rzecznika sprawiedliwości - ma on mieć możliwość zabrania głosu.

• KPK nie dopuszcza obecnie procesu karnego z zaskarżenia prywatnego, w którym każdy mógłby wystąpić w roli oskarżyciela, nie dopuszcza też procesu czysto śledczego, który mógłby wszcząć sędzia sam z urzędu. Osoby zainteresowane mogą jedynie powiadomić przełożonego o zaistniałym przestępstwie.

• sprawca przestępstwa jest stroną pozwaną w procesie karnym - w postępowaniu przygotowawczym nazywa się go podejrzanym, a w sądowym - oskarżonym. Nie może nim być osoba zmarła lub osoba niezdolna do odbycia kary. Jest on podmiotem procesu karnego, a prawo przyznaje mu uprawnienia, dzięki którym może on;

• zwalczać oskarżenie i nie dopuścić do procesu,

• bronić się przed niesłusznym i niewspółmiernym wymiarem kary,

13. Dochodzenie wstępne

• to przygotowawcze postępowanie karne, prowadzone zgodnie z przepisami prawa, mające na celu wykrycie przestępstwa i okoliczności jego popełnienia oraz wyświetlenia poczytalności sprawcy.

• poprzedza on wszczęcie procesu karnego, chyba że przestępstwo jest notoryczne i całkowicie prawne. Jest ono potrzebne do wszczęcia procesu mającego na celu wymierzenie lub stwierdzenie kary latae sententiae.

• różni się ono od dochodzenia ogólnego, jakie przeprowadza przełożony sprawując swój urząd. Ogólne nie dotyczy bowiem konkretnego przestępstwa czy sprawcy, a jedynie stanu praworządności. Postępowanie ogólne może być jednak przyczyną wstępnego postępowania karnego.

• jest ono czynnością administracyjną, gdyż sprawa nie została jeszcze wniesiona do sądu, ale w rzeczywistości jest częścią procesu karnego i jako taka ma charakter sądowy.

• w CIC zwano je śledztwem szczegółowym, w KPK zrezygnowano z tej nazwy, choć stosując nazewnictwo prawne można je nazwać śledztwem.

• ma ono dostarczyć podstaw do wszczęcia procesu karnego, ale nie kończy się nigdy wyrokiem,

• nie ma tutaj stałego urzędu, ale powołuje się doraźnie osoby do danej sprawy.

Wszczęcie dochodzenia wstępnego

• kan. 1717 p.1 - ordynariusz ilekroć otrzyma prawdopodobną wiadomość o przestępstwie winien sam lub przez inną osobę ustalić fakty i okoliczności przestępstwa, zebrać dane o poczytalności sprawcy, chyba że śledztwo wydaje się zbędne. Źródłem wiadomości może być:

• urzędowo złożone doniesienie osób urzędowych lub prywatnych,

• wniesione powództwo o naprawienie szkód,

• pogłoski lub wieść publiczna,

• czuwanie ordynariusza nad zachowaniem dyscypliny kościelnej.

• wiadomość musi być prawdopodobna, a więc taka, co do której istnieje roztropne przypuszczenie, że jest prawdziwa - o tym decyduje ordynariusz,

• ordynariusz może sam prowadzić to dochodzenie lub zlecić je innym, zwłaszcza by usunąć podejrzenie o stronniczość lub nie narażać się na nienawiść ze strony podejrzanego;

• ponieważ dochodzenie to jest czynnością sądową nie podlega ono wikariuszowi generalnemu, chyba że otrzyma takie zlecenie od biskupa. Jest to sankcja niestosowność a nie nieważność. Niestosowność ta ustaje, gdy należy zabezpieczyć dowody przestępstwa pod nieobecność biskupa diecezjalnego, wówczas wikariusz generalny może dochodzenie zlecić innej osobie.

• osobą upoważnioną do przeprowadzenia dochodzenia wstępnego jest sędzia śledczy /w CIC zw. inkwizytorem/ - jest to delegowany audytor do przeprowadzenia konkretnego śledztwa, a jego władza gaśnie z chwilą wykonania zadania. Winien odznaczać się roztropnością i biegłością w zakresie prawa kanonicznego karnego, z wyszczególnieniem dziedziny dotyczącej przestępstw i poczytalności.

• wikariusz sądowy nie może wszcząć dochodzenia wstępnego, gdyż nie podpada pod miano ordynariusza i nie powinien być do tego delegowany, gdyż oznaczałoby to iż nie może następnie wystąpić w tej sprawie w charakterze sędziego wyrokującego /kan. 1717 p.3/

• kan. 1717 p.2 - należy czuwać by w związku z dochodzenie wstępnym nie ucierpiało czyjeś dobre imię - prowadzone ma być tak, by wykluczyć zniesławienie kogoś, gdyż każdy ma prawo do dobrego imienia /kan. 220/. Stąd śledztwo ma być prowadzone bez rozgłosu - w odniesieniu do czynu jak i do osoby podejrzanej. Rozgłos utrudnia tez prowadzenie śledztwa, gdyż skłania przestępcę do zatarcia śladów.

Prawa i obowiązki prowadzącego śledztwo

• ma takie uprawnienia jak audytor w procesie - nie może występować w danej sprawie w procesie jako sędzia wyrokujący /1717 p.3/,

• działa na podstawie dekretu zlecającego mu dochodzenie, po złożeniu przysięgi wobec ordynariusza lub jego delegata,

• ma zebrać i utrwalić w sposób sądowy materiał dowodowy, który stanie się podstawa oficjalnego aktu oskarżenia i będzie mógł zostać wykorzystany w trakcie rozprawy sądowej.

• materiał ten ma odpowiedzieć na pytanie:

• czy przestępstwo zostało popełnione rzeczywiście - w jaki sposób i w jakich okolicznościach?

• czy sprawca jest osoba na którą padło podejrzenie?

• jaka poczytalność towarzyszyła sprawcy?

• sędzia śledczy winien w przypadku przestępstwa pewnego udać się na miejsce przestępstwa i wraz z notariuszem sporządzić protokół z wizji lokalnej, dołączając doń dowody rzeczowe. Gdy ślady zostały zatarte trzeba znaleźć świadków lub zgromadzić rozumne poszlaki.

• ma się upewnić także co do stopnia poczytalności sprawcy, daty przestępstwa /czy się nie przedawniło/,

• może wzywać i przesłuchiwać świadków i zobowiązywać ich do wyjawienia prawdy i zachowania tajemnicy. Podejrzany nie może tu wystąpić w charakterze świadka w swojej sprawie /kan. 1550 p.2 n.1/, aczkolwiek jeśli jego wyjaśnienia okazałyby się niezbędne do wyświetlenia prawdy, a zwłaszcza do usunięcia podejrzenia i wykluczono by działanie podejrzanego na niekorzyść śledztwa - można z tego skorzystać.

• prowadzący dochodzenie ma prawo korzystać z pomocy notariusza. Protokoły podpisane przez niego i notariusza cieszą się wiarygodnością publiczną. może go sobie dobrać z notariuszy kurii diecezjalnej.

• akta śledztwa należy przekazać ordynariuszowi. Prowadzący śledztwo dołącza do nich swą opinię.

Skutki dochodzenia wstępnego:

• na podstawie zgromadzonego materiału ordynariusz ma orzec:

• czy proces o wymierzenie lub stwierdzenie kary ma być prowadzony;

• czy wszczęcie procesu jest wskazane wg kan. 1341, czyli gdy uzna że żadnymi środkami /upomnieniem, naganą/ nie jest w stanie naprawić zgorszenia, wyrównać naruszonej sprawiedliwości i doprowadzić do poprawy przestępcy;

• wszcząć proces sądowy, czy sprawę rozstrzygnąć dekretem na drodze pozasądowej;

• czasami materiał nie jest wystarczający do rozpoczęcia procesu gdyż:

• nie zebrano żadnych poważnych argumentów za popełnieniem przestępstwa;

• przestępstwo jest pewne lecz sprawca jest nieznany lub niepewny;

• czyn został popełniony w okolicznościach wykluczających poczytalność sprawcy;

• przestępstwo i sprawca są pewni ale się ono przedawniło - jest już niekaralne.

W tych wypadkach akta należy złożyć w tajnym archiwum kurii, co nie oznacza, że postępowanie karne zostało zamknięte, gdyż na wskutek uzyskania nowych dowodów ordynariusz może nowym dekretem je wznowić, o ile przestępstwo nie uległo przedawnieniu. W podejmowaniu odłożenia akt jak i wznowienia postępowania karnego ordynariusz winien wysłuchać zdania dwóch sędziów lub biegłych w prawie /kan. 1718 p 3/

• decyzja ordynariusza co do skutków dochodzenia ma być wyrażona dekretem /wikariusz sądowy i generalny mogą taki dekret wydać tylko na zlecenie biskupa diecezjalnego/,

• ordynariusz winien również podjęć decyzję co do odszkodowania jeśli została wniesiona skarga o naprawienie szkód. Sprawę tę można załatwić polubownie po zakończeniu śledztwa, jednakże przed decyzją co do dalszego postępowania karnego, sprawa bowiem o naprawienie szkód jest niezależna od procesu karnego i nie musi wynikać z faktu obciążenia obwinionego.

14. Proces pozasądowy

• jeśli ordynariusz uzna że sprawę należy rozwiązać na drodze pozasądowej musi:

• odbyć dochodzenie wstępne,

• przedstawić obwinionemu oskarżenie i zebrane dowody, dając mu możliwość obrony, chyba że ten wezwany nie stawił się; oskarżony musi wiedzieć co mu się zarzuca i na jakiej podstawie i przedstawić swe argumenty i dowody;

• rozważyć z 2 asesorami /biegłymi w prawie/ wszelkie dowody i argumenty - te zebrane w dochodzeniu wstępnym jak i przedstawione przez oskarżonego i właściwie ocenić;

• jeśli wiadomo, że przestępstwo zostało dokonane, a skarga karna nie przedawniła się, wydać dekret, umotywowany prawnie i faktycznie /kan. 1720/. Podstawą wydania dekretu ma być pewność moralna podobnie jak przy wyroku i to czerpana z akt sprawy a nie z osobistego przekonania;

• dekretem tym nie można jednak wymierzać, czy stwierdzać kar obowiązujących na stale, lub tych do których nałożenia lub stwierdzenia wymaga się postępowania sądowego,

• by ukarać oskarżonego dekretem należy najpierw go o tym powiadomić i dokonać kanonicznego upomnienia /np. w obecności kanclerza, notariusza i przełożonego/, by stwierdzić jego trwanie w uporze. Bez tego upomnienia cenzura jest nieważna /kan. 1347/. Kary nie można wymierzyć jeśli oskarżony w wyznaczonym czasie odstąpił od uporu. Gdyby jednak cenzura została wyraźnie przewidziana w nakazie prawnym, nie ma obowiązku upominania. Praktycznie upomnienie jest konieczne przed wymierzeniem suspensy i interdyktu, przy ekskomunice konieczny jest wyrok trybunału kolegialnego /kan. 1425 p.1 n.2/,

• dekret pozasądowy musi mieć formę poprawnego aktu oraz zawierać krótkie uzasadnienie decyzji.

• rekurs od tego dekretu ma skutek zawieszający /kan. 1353/,

• w CIC do spraw: usuniecie i przeniesienie proboszcza, zaniedbania przez proboszcza obowiązków, konkubinat duchownego;

• w KPK jest mowa tylko o 2 tego rodzaju procesach - przeniesienie i usunięcie proboszcza.

15. Rola uzyskania pewności moralnej

• kan. 1608 - do wydania wyroku jest konieczna u sędziego wew. moralna pewność co do sprawy jaka ma być rozstrzygana;

• jest to stan umysłu sędziego pozwalający uzyskać przekonanie, co do prawdy lub istnienia jakiegoś faktu, wykluczający jakąkolwiek uzasadnioną wątpliwość.

• w prawie świeckim - nie jest znana pewność moralna, a sędzia wyrokuje na podstawie pewności czy też dowodów. W prawie anglosaksońskim stosuje się kryterium przewagi dowodów - sędzia ma wyrokować na korzyść tej strony, za którą przemawiają przeważające dowody, także wtedy, gdy wytwarzają one jedynie prawdopodobieństwo i nie są w stanie zrodzić w umyśle sędziego pewności moralnej. Sędzia wyrokuje na podstawie akt sprawy - wg zasady ex actis et probatis

• termin "pewność moralna" pojawia się dopiero w XIX w. w orzeczeniach Stolicy Apostolskiej.

• w CIC w kan. 1869 - i została następnie doprecyzowana przez Piusa XII w jego wystąpieniach choćby z 1942r.

cechy tej pewności:

• ma być obiektywna - czyli bazująca na motywach obiektywnych a nie tylko na prawdopodobieństwie czy przewadze dowodów, a tym bardziej na subiektywnym uczuciu czy osobistej łatwowierności, braku rozwagi czy doświadczenia;

• ma się ją uzyskać z akt sprawy - nie można więc uwzględniać tych informacji jakie zostały przedstawione lub przedyskutowane poza procesem; gdyby sędzia posiadał takie informacje to dla wydania sprawiedliwego wyroku winien wnieść o uzupełnienie dowodów;

• przedmiot pewności moralnej jest to pewność odnosząca się do faktów, ale i do prawa materialnego jakie ma być stosowane

stopień pewności moralnej

• nie wystarczy prawdopodobieństwo - gdyż nie daje podstaw do wyrażenia obiektywnej prawdy o fakcie

• wystarczy minimalny stopień - tzn. że rzeczywiście posiada się pewność moralną obiektywną, tzn. że została wykluczona jakakolwiek rozumna wątpliwość co do prawdy;

• jeśli prawo przypisuje jakiemuś dowodowi określoną wagę, to przy uzyskiwaniu pewności moralnej nie można mu przypisać wartości większej.

• nie jest natomiast wymagana pewność absolutna, tzn. wykluczająca istnienie jakiejkolwiek wątpliwości. Wymaganie takie pewności jest w wielu wypadkach nie do osiągnięcia, a ponadto paraliżowało by proces przez żądanie do stron wciąż nowych dowodów.

droga do osiągnięcia pewności moralnej obejmuje:

• cechy osobowości sędziego i jego przygotowanie - ze strony sędziego jest konieczność dokonania zdrowego osądu, poważnego i kompetentnego, z wykluczeniem łatwowierności, braku doświadczenia i rozwagi; Stąd sędziowie winni być właściwie przygotowani naukowo i przekonani do wartości, których bronią,

• obowiązek zachowana prawa procesowego - sumienne ich przestrzeganie ale też świadomość że nie są celem same w sobie a jedyne środkiem do osiągnięcia pewności moralnej;

• ocenianie dowodów wg sumienia - nie wg formalizmu prawnego lub swobodnego oceniania ich wartości, lecz zgodnie z własną wiedzą i sumieniem ocenić czy zebrane dowody są wystarczające do uzyskania koniecznej pewności moralnej odnośnie prawdy i przypadku mającego być osądzonym;

• droga współpracy sędziego ze stronami w celu wyrobienia pewności moralnej i odkryciu prawdy - jest to obowiązek wszystkich biorących udział w procesie.

16. Proces sądowy

• wniesienie akt sprawy

• kan. 1721 p.1 - jeśli ordynariusz zdecydował o procesie sądowym, winien przekazać akta promotorowi sprawiedliwości celem przedstawienia sędziemu aktu oskarżenia wobec podejrzanego, wg przepisów o skardze karnej kan. 1502 i 1504. Promotor sporządza tę skargę na mocy dekretu ordynariusza i nikt inny poza nim nie może tego aktu oskarżenia wnieść do sądu.

• oskarżonemu nie przysługuje prawo do odwołania się od dekretu biskupa o wniesieniu aktu oskarżenia, ale sam promotor może przed złożeniem skargi karnej przekazać ordynariuszowi argumenty przeciw wszczynaniu procesu karnego.

• akt oskarżenia winien zawierać:

• wskazanie właściwego sądu;

• fakty, które złożyły się na przestępstwo;

• rodzaj przestępstwa i naruszone kanony Kodeksu;

• okoliczności mające wpływ na poczytalność przestępcy;

• środki dowodowe i argumenty, służące za podstawę zarzutu przeciw oskarżonemu;

• kara jaką winien ponieść oskarżony zgodnie z prawem karnym;

• akt ma być w 2 egz. - jeden dla sądu drugi doręczony oskarżonemu.

• do aktu dołączone są akta dochodzenia;

• może dołączyć też proponowane formuły sporu, zasadnicze pytania dla oskarżonego,

• przyjęcie lub odrzucenie skargi karnej wg kan. 1505 i 1506

• zapobiegawcze działanie ordynariusza

• ordynariusz celem zapobieżenia zgorszeniu, ochrony wolności świadków oraz zagwarantowania prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, po wysłuchaniu promotora i wezwaniu oskarżonego może:

• powstrzymać oskarżonego od pełnienia funkcji kapłańskich i kościelnych;

• nakazać lub zakazać przebywania mu w jakimś miejscu lub terytorium;

• zakazać publicznego przyjmowania Eucharystii;

• zakazy te przestają obowiązywać z mocy prawa po zakończeniu procesu karnego /kan. 1722/,

• ustanowienie lub wyznaczenie adwokata

• kan. 1723 p.1- ordynariusz wzywając oskarżonego winien go zachęcić do ustanowienia adwokata w wyznaczonym przez sędziego terminie wg kan. 1481 p.1.

• gdyby oskarżony nie ustalił go, sędzia sam ma go wyznaczyć przed ustaleniem formuły sporu. Adwokat pełni swą funkcję do czasu, aż oskarżony wyznaczy swego adwokata,

• ustalenie sporu

• następuje po wydaniu przez sędziego dekretu cytacyjnego i wezwaniu oskarżonego do sądu, by odczytać mu akt oskarżenia i pozwolić na ustosunkowanie się do zarzutów,

• oskarżony może negatywnie odnieść się do wszystkich zarzutów, lub tylko do części, a wówczas te potwierdzone przez niego nie będą przedmiotem dowodzenia. Przyznanie się zaś do przestępstwa nie oznacza, że sprawę można zamknąć, gdyż nie stanowi to pełnego dowodu i musi być zestawione z innymi okolicznościami. Tka postawa oskarżonego może być jednak podstawą do zrzeczenie się promotora sprawiedliwości instancji sporu z polecenia ordynariusza /kan. 1724 p.1/.

• oskarżony może również złożyć ekscepcję odnośnie: przedawnienia się skargi lub przestępstwa, niewłaściwości sądu, stronniczości sędziego lub innych osób - należy je rozpatrzyć przed ustaleniem sporu, chyba że zostały złożone później. Tego rodzaju zarzuty rozpatruje się jako sprawy incydentalne czyli wpadkowe.

• pomiędzy promotorem a oskarżonym za zgodą sędziego może dojść do ustalenia formuły sporu

• niestawienie się w sądzie oskarżonego pomimo wezwania nie zatrzymuje biegu sprawy, gdyż sędzia ogłasza go jako nieobecnego i zarządza dalsze czynności procesowe, a spór ustala się na podstawie aktu oskarżenia.

• wraz z oskarżonym należałoby wezwać osobę pokrzywdzoną, jeśli przyjęto jej prośbę o naprawienie szkód i jeśli dotyczy ona tego samego przestępstwa. Wskazane jest jednak by sprawy odszkodowawcze były załatwiane polubownie przed rozpoczęciem procesu.

• zrzeczenie się instancji przez oskarżyciel

• promotor sprawiedliwości z polecenia ordynariusz może się zrzec instancji sporu w sądzie każdego stopnia /kan. 1724 p.1/

• motywem może być:

• przekonanie o niewinności oskarżonego,

• przyznanie się do winy,

• przeświadczenie, że oskarżony wystarczająco naprawił zgorszenie i zadośćuczynił sprawiedliwości,

• zrzeczenie się instancji nie wyklucza udzielanie mu kanonicznego upomnienia, nagany czy nałożenia pokuty,

• zrzeczenie się instancji by było ważne musi być zaakceptowane przez oskarżonego, chyba że jest uznany za nieobecnego w sądzie.

• postępowanie dowodowe

• przebieg tego etapu zawiera następujące czynności:

• zebranie materiału dowodowego,

• wniesienie go przed sędziego,

• przeprowadzenie dowodu,

• ocena dowodu przez sędziego,

• cel:

• zebranie materiału dowodowego,

• poczynienie ustaleń faktycznych,

• środki zebrane podczas dochodzenia wstępnego, by mogły mieć charakter sądowy muszą być legitymowane, czyli ujawnione oskarżonemu i dania mu możliwości wniesienia zarzut przeciw nim, albo jeśli chodzi o świadków ponownego przesłuchania ich,

• sędzia jednak jeśli jest potrzeba musi zebrać dodatkowo materiał dowodowy i zgromadzić argumenty przeciw lub na korzyść oskarżonego,

• strony - oskarżony i promotor sprawiedliwości zgłaszają swoje argumenty i dowody,

• głównym środkiem dowodowym są zeznanie oskarżonego. Pierwszy raz zeznaje przed zawiązaniem sporu, następnie po zebraniu środków dowodowych przedstawionych przez promotora sprawiedliwości i przez stronę pokrzywdzoną /jeśli uczestniczy w procesie/. Audytor winien mu wówczas ujawnić oskarżonemu wszystko, co świadczy przeciw niemu. Oskarżony może wówczas złożyć wyjaśnienia, zgłosić wniosek dowodowy, lub przyznać się do winy.

• oskarżony nie jest zobowiązany do tego by się przyznać, ani nie musi składać przysięgi /kan. 1728 p.2/ - chodzi o zagwarantowanie oskarżonemu nieskrępowanej obrony i ustrzeżenie go przed krzywoprzysięstwem,

• po zebraniu materiału dowodowego następuje publikacja akt i zamknięcie postępowania dowodowego wg kan. 1598-1600/. Konieczne jest by strony miały wgląd w akta i możliwość uzupełnienia materiału dowodowego. O dopuszczeniu nowych środków dowodowych decyduje sędzia. Jeśli zaś strony nie zgłaszają zastrzeżeń możan dekretem zamknąć postępowanie dowodowe.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

teoria dowodów procesowych

• wg Śliwińskiego dowód to:

• to przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnych rzeczach,

• samo przeprowadzenie dowodu,

• ostateczny wynik procesu myślowego mającego dać osąd,

• dowód utożsamiany jest często ze źródłem poznania,

• środek dowodowy zaś jest rozumiany jako rzecz tworząca podstawę dowodu - np. zeznania świadka

• wg Cieślaka:

• zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przyjmowania dowodu - np. oględziny sądowe,

• czynność myślowa zmierzająca do wydobycia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie wniosków o tym co dokonano,

• odmiana rozumowania w logice i matematyce,

• fakt dowodowy = środek dowodowy /np. alibi/

dowód jest rozumiany jako środek dowodowy

- wg Ks. A. Dzięgi

• źródło dowodowe - to osoba lub rzecz z których pochodzi dowód, czyli środek dowodowy

• środek dowodowy - to nośniki informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu np. wyjawienia, zeznania, opinia biegłych, cechy charakterystyczne rzeczy, miejsce.

• przedmiot dowodu - to fakt podlegający udowodnieniu. Może to być fakt główny lub drugorzędny

• fakt główny, ten którego przedmiotem jest zdarzenie mające znamiona przestępstwa,

• fakt drugorzędny - w którym istnieje lub nie istnieje możliwość wyciągnięcia wniosku o istnieniu faktu głównego.

• czynności dowodowe - polegają na poszukiwaniu, ujawnianiu lub konfrontowaniu dowodów, celem dostarczenia materiałów do ustaleń faktycznych,

Klasyfikacja dowodów

• ze względu na ilość źródeł

• pierwotne - to niepochodne źródło argumentów z tzw. "pierwszej ręki"

• pochodne - to wtórne źródło np. świadek ze słyszenia, opinia biegłych, kopia dokumentu;

• ze względu na charakter dowodu

• osobowe;

• rzeczowe;

• ze względu na zawartość i treść intelektualną w dowodzie

• pojęciowe - posiadające treści intelektualne; np. wyjaśnienia, zeznania, opinie biegłych, treść dokumentów

• zmysłowe - mają treści pozaintelektualne; właściwości osoby, rzeczy, miejsca

• ze względu na ujawnianą wartość dowodową

• bezpośrednie - dotyczą wprost faktu głównego;

• pośrednie - poszlakowe - dotyczą faktów drugorzędnych;

• ze względu na genezę źródeł

• przypadkowe - naturalny stan rzeczy,

• z przeznaczenia - tworzone w procesie - treść protokołu, zeznania świadków ze słyszenia, czy oględziny;

• ze względu na stronę formalną dowodu:

• ścisłe - przeprowadzenie dowodu w trybie procesowym - są ujęte w protokołach,

• swobodne - nie są przeprowadzone w trybie procesowym;

• ze względu na znaczenie dla procesu:

• wystarczalne - jeśli dostarczają pełnego dowodu i sędzia może wyrobić sobie słuszny pogląd;

• niewystarczalne - fakt można no ich podstawie uznać tylko za prawdopodobny

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

• dyskusja nad sprawą

• kan. 1725 -w czasie dyskusji sprawy zarówno pisemnej jak i ustnej, adwokat oskarżonego winien mieć zawsze prawo do zabrania głosu jako ostatni;

• dyskusja polega na przedstawieniu przez promotora sprawiedliwości i oskarżonego swoich stanowisk w toczącej się sprawie popartych motywacją prawną i faktyczną.

• strony po zapoznaniu się z wywodami strony przeciwnej mogą wystąpić z repliką, przy czym dyskusja kończy się zawsze głosem oskarżonego.

• w dyskusji tej może wziąć udział także osoba wnosząca prośbę o naprawienie szkód.

• nieodzowność wydania wyroku uniewinniającego

• kan. 1726 - na każdym etapie procesu, jeśli stałoby się wiadome, że oskarżony nie popełnił przestępstwa, sędzia winien wydać wyrok uniewinniający i uwolnić obwinionego od oskarżenia, nawet jeśli się okaże, że skarga karna wygasła;

• nie można sprawy po prostu umorzyć lecz wydać wyrok uniewinniający;

• obowiązek ten dotyczy sędziego każdej instancji.

17. Apelacja

• kan. 1727 p. 1 - oskarżony może wnieść apelację nawet jeśli nie został ukarany. Może więc apelować nie tylko od niesłusznego jego zdaniem wyroku, lecz także od wyroku rozstrzygającego na jego korzyść. Ma prawo żądać takiego wyroku, który by zrehabilitował.

• p.2 - promotor sprawiedliwości może apelować ilekroć uważa, że wyrok nie naprawił zgorszenia lub nie przywróciła sprawiedliwości we właściwym stopniu;

• wyrok I instancji stałyby się prawomocny, gdyby stron nie wniosły apelacji w przypisanym, czasie. Wypada jednak by przy rezygnacji promotora z apelacji skonsultować to z ordynariuszem.

• przy trybunale wyższym rolę powoda pełni promotor sprawiedliwości ustanowiony przy tym trybunale. Promotor wnoszący apelację wraz z nią kończy swe zadanie.

• norma ogólna - przy procesie karnym należy stosować przepisy odnoszące się do sądów i do zwyczajnego procesu spornego, chyba że sprzeciwia się temu natura rzeczy - np.. dobro wspólne.

• procesu karnego nie można przeprowadzić na wzór ustnego procesu spornego /kan. 1728 p.1/

18. Praescriptio w prawie karnym

• przedawnienie w prawie karnym świeckim polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Opiera się ono:

• dla jednych prawników na fakcie, że po upływie czasu czyn przestępczy zaciera się w świadomości ludzkiej, toteż ukaranie go niej jest konieczne ani dla poczucia sprawiedliwości ani dla celów prewencyjnych /oddziaływania na sprawcę by nie popełnił kolejnego czynu/;

• dla innych bardziej przekonujący wydaje się fakt, że upływ czasu powoduje zwiększenie trudności dowodowych i zwiększa możliwość wydania błędnego wyroku,

• w prawie żydowskim, kodeksie Hamurabiego nie ma mowy o przedawnieniu, pojawia się ono dopiero w prawie rzymskim i obejmuje ono:

• jednoroczne - przy wnoszeniu skarg z powództwa prywatnego o zniewagę;

• 6 miesięcy - przy ściganiu spraw niewiast cudzołożnych, przy czym mąż lub ojciec miał prawo wnieść skargę do 2 miesięcy od popełnienia czynu nierządnego, a później inne osoby;

• 5 lat - za czyn nierządny z kobietą wolną lub zamężną, stręczycielstwo, zgwałcenie, porwanie kobiety, kazirodztwo, kradzież własności prywatnej;

• nie ulegały przedawnieniu - ojcobójstwo, podrzucenie noworodka;

• w prawie europejskim instytucja przedawnienie pojawiła się dopiero w kodeksie francuskim z 1810r. Nie jest natomiast znane w anglosaskim systemie prawa i pojawia się tam wyjątkowo.

• w polskim prawie karnym znane są 3 rodzaje przedawnienia:

• ścigania - przedawnienie w przypadku przestępstw:

• 30 lat - zabójstwo; 20 lat - inna zbrodnia; 10 lat - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata; 5 lat - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności do 3lat; 3 lata - gdy czyn jest zagrożony pozbawieniem wolności lub grzywną;

• wyrokowania - gdy w terminie wszczęto w wyżej wymienionych sprawach proces, to przedawnienie wyrokowania następuje po upływie 5 lat + przedawnienie ścigania; w tym czasie można wydać prawomocny wyrok.

• wykonania kary - przedawnienie liczy się od chwili uprawomocnienia się wyroku i następuje:

• po 30 latach - przy karze pozbawienia wolności powyżej 5 lat; po 15 latach - przy każe do 5 lat; po 10 latach - przy innej karze.

• nie przedawniają się:

• zbrodnie przeciw pokojowi i ludzkości;

• zbrodnie wojenne;

• umyślne zabójstwo, lub ciężkie uszkodzenie ciała dokonane przez funkcjonariusza władzy publicznej, podczas służby;

• prawo kanoniczne w wielu przypadkach przyjmuje normy prawa świeckiego odnośnie przedawnienia /kan. 197/

19. Przedawnienie w prawie kanonicznym

• stare prawo kanoniczne terminy przedawnień czerpało z prawa rzymskiego;

• przedmiotem przedawnienia jest przestępstwo

• w starym prawie kanonicznym przedawnieniu nie podlegały:

• odstąpienie od wiary chrześcijańskiej, bunt przeciw władzy, czarnoksięstwo, sodomia, symonia, spędzenie płodu, obraza majestatu, fałszowanie monety, porwanie noworodka, ojcobójstwo,

• ciągłe i stałe - przedawnienie liczono od momentu zaprzestania czynu przestępczego,

• przedawnieniu nie ulegały też przestępstwa bardzo tajne, nie do wykrycia,

• przedawnienie ulegało zawieszeniu z chwilą oskarżenia, nie trzeba było czekać do wyroku. Trzeba było jednak popierać oskarżenie i musiał to czynić ten sam człowiek,

• by skorzystać z tego prawa przedawnienia przestępstwa oskarżony sam musiał się na nie powołać wobec sędziego, gdyż sędzia sam nie mógł tego prawa stosować z własnej inicjatywy,

• zaliczano je do praw podmiotowych - uprawnień, z których oskarżony mógł ale nie musiał korzystać. Sędzia mógł mu najwyżej o tym przypomnieć; przedawnienie następowało mocą samego prawa przy przestępstwach ściganych z urzędu.

• nie było jednak konkretnych i precyzyjnych wzmianek o stosowalności tych zasad. Dopiero od Dekretu Lubelskiego z 22 marca 1898r. - wydanego przez Kongregację Biskupów i Zakonników, przyjęto opowiedziano się jasno za rozstrzygnięciami z prawa rzymskiego. Podobnie jak Lucjusz III, który twierdził, że odnośnie przedawnienia, prawo karne winno się wzorować na prawie rzymskim. Kanoniści przyjęli więc te same terminy.

• dyskusja toczyła się jeszcze o liczenie przedawnienia przy przestępstwach tajnych. Ukształtowały się 3 następujące rozstrzygnięcia:

• przy tajnych przestępstwach, przedawnienie liczono od momentu przekazania wiadomości o nim oskarżycielowi;

• inni twierdzili, że od momentu faktycznego popełnienia przestępstwa,

• pośrednie stanowisko - przy przestępstwie tajnym, ale o którym mogą się inni dowiedzieć - przedawnienie liczy się od dnia jego popełnienia. Gdy nie było pewne czy wiadomość o nim dojdzie do oskarżyciela - liczono od dnia dojścia wiadomości.

20. Dekret Lubelski

• dotyczyła przedawnienia przestępstwa popełnionego przez duchownego;

• bp. Jaczewski - wszczął proces karny przeciw duchownemu, który popełnił przestępstwo i nałożył na niego sankcje karne w diecezji. Ten duchowny odwołał się do II instancji, a ta odrzuciła apelację. Bp mógł wykonać karę, ale jeszcze sam odniósł się do St. Ap. z zapytaniem czy ulega przedawnieniu przestępstwo przeciw VI przykazaniu?

• 22.03.1898r. - Kongregacja Biskupów i Zakonników odpowiedziała, że sprawa już się przedawniła i oskarżony może wnieść ekscepcję. Podano przy tym, że przedawnieniu ulegają:

• po 1 roku - przestępstwa obrazy dobrego imienia;

• po 5 latach - przestępstwa przeciw VI przykazaniu;

• przy ciągłych i trwałych przedawnienie liczy się od momentu zaniechania przestępstwa,

• charakter tego Dekretu:

• ma charakter ogólnoprawnego,

• nie wprowadza nowych rozstrzygnięć, ale porządkuje naukę prawa kanonicznego odnośnie przedawnienia i zaleca odnieść się do rozwiązań prawa rzymskiego;

21. Przedawnienie w obu kodeksach prawa kanonicznego

• wg CIC - nie ma przedawnienia kary a jedynie przestępstwa,

• kan. 1702 -1705 - o przedawnieniu - przestępstwo ulega przedawnieniu z chwilą śmierci przestępcy lub z upływem 3 lat po wniesieniu skargi karnej, gdy nie wszczęto procesu;

• po 1 roku przedawnia się przestępstwo obrazy,

• po 5 latach - przestępstwa dotyczące VI przykazania,

• po 10 latach zabójstwo i symonia

• nie wygasa skarga sporna o naprawienie szkody;

• przedawnienie liczy się od chwili zaprzestania czynu przestępczego przy:

• przestępstwach nałogowych /popełnianych z powodu np. psychicznych dewiacji nad którymi nie sposób zapanować - kleptomania, nimfomania/;

• przestępstwie trwałym - czyli przy stałym ukierunkowaniu na dokonywanie czynu przestępczego, gdy każdy dzień jest związany z przestępstwem /apostazja, konkubinat, bigamia/;

• przestępstwie ciągłym - gdy w ciągu jakiegoś czasu osoba popełnia przestępstwo jakby na raty - przedawnienie odnosi się do każdej raty osobno

• wg KPK

• przedawnienie to sposób nabycia lub utraty prawa subiektywnego lub uwolnienie od obowiązków i jest ono przyjmowane wg ustaleń prawa cywilnego w danym kraju /kan. 197/, z wyjątkiem ustalonych w KPK.

• przedawnienie jest ważne o ile opiera się na dobrej wierze nie tylko od początku, ale też przez cały czas wymagany do zaistnienia przedawnienia;

zasady przedawnienia w prawie karnym wg kan. 1362:

• skarga powodowa przedawnia się po 3 latach;

• nie przedawniają się: stan osób, wyroki papieża i Kongregacji Nauki Wiary;

• przestępstwa nie karane przez prawo powszechne mogą mieć inne terminy przedawnienia ustalone przez prawo partykularne;

• po 5 latach przedawniają się skargi odnośnie przestępstw:

• usiłowanie zawarcia małżeństwa przez kapłana;

• usiłowanie zawarcia małżeństwa po ślubach wieczystych;

• konkubinat duchownego i inne grzechy zewnętrzne przeciw VI przykazaniu;

• popełnione zabójstwo, pozbawienie kogoś wolności, okaleczenie lub zranienie;

• aborcja;

• obliczanie terminu przedawnienia -

• od daty popełnienia przestępstwa, a jeśli było tylko usiłowanie, to od owego usiłowania;

• przy przestępstwach ciągłych lub trwałych od momentu jego ustania, /kan. 1362 p.2/

• potrzebny czas liczy się w sposób ciągły, nawet przy przestępstwie tajnym,

• czas ulega zawieszeniu jeśli wniesiono oskarżenie,

• jeśli po wydaniu wyroku przeszedł on w stan rzeczy osądzonej /jest prawomocny/, a nie został o tym powiadomiony oskarżony, to po czasie określonym w kan. 1362 p.1. przedawnia się także skarga o wykonanie kary. Podobnie jeśli kara została wymierzona dekretem pozasądowym.

22. Skarga o naprawienie szkód

• kan. 1729 p.1 - osoba poszkodowana przestępstwem może wnieść skargę sporną i dochodzić swych praw w tym samym procesie karnym; skarga może być wniesiona niezależnie od procesu karnego, ale jeśli się on rozpoczął, osoba poszkodowana może w nim wystąpić w roli interwenienta /udział osoby trzeciej/;

• nie można jednak dokonać interwencji procesowej po zamknięciu postępowania dowodowego /kan. 1596/;

• osoba może jednak tę sprawę rozstrzygnąć ugodowo.

• nie może interweniować w instancji wyższej jeśli nie było interwencji w I instancji,

• by uniknąć zwłoki w procesie, sędzia może odłożyć proces o odszkodowanie aż do czasu wydania definitywnego wyroku w procesie karnym, proces o odszkodowanie nie musi wiec być prowadzony równolegle z procesem karnym. Po wydaniu wyroku ten sam sędzia przystępuje do rozpatrzenia sprawy odszkodowawczej, chociażby proces nie został zakończony wskutek zaskarżenia wyroku,

• wyrok w procesie nie stwarza żadnych praw dla osoby poszkodowanej, chyba że wzięła ona udział w procesie w roli interwenta /kan. 1729/.

Przypadek do rozstrzygnięcia:

Ks. K. Konieczny wyświęcony 25.02.1993r. został skierowany do pracy duszpasterskiej na parafii X. Zajął się tam akcją charytatywną. W 1995r. zgłosił się do ordynariusza prosząc go o pozwolenie na wyjazd za granicę. 29.05. 1995r. potwierdził pisemnie swą prośbę. Pomimo zakazu dnia 30.06. 1995r. wyjechał za granicę i nie podał adresu.

Podczas pobytu w Polsce dopuścił się nadużyć finansowych, angażując się w handel sprowadzanymi z zagranicy samochodami. Fundusze czerpał z fałszowania dokumentów celnych kontrasygnując je pieczątkami akcji charytatywnej. Ordynariusz ustalił miejsce jego pobytu i wezwał go do powrotu, ale on wezwanie zignorował.

14

15

---